HDROLOJK DEMLER ve SI GLLERN EKOLOJLER Meryem BEKLOLU
HİDROLOJİK DEĞİŞİMLER ve SIĞ GÖLLERİN EKOLOJİLERİ Meryem BEKLİOĞLU ODTÜ, Biyoloji Bölümü meryem@metu. edu. tr http: //www. metu. edu. tr/~meryem
Plan • Tatlısu kaynakları ve sığ göller • Sığ Göllerde hidrolojinin rolü – Su seviyesi değişimi (SSD) • SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi – Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri • SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi – Eymir ve Mogan Gölleri • Sonuç
Dünya’daki Suyun Dağılımı Atmosfer Nehirler Tatlısu Gölleri Tuz Gölleri, İç Denizler Toprakdaki su Yeraltı suları Buzullar Okyanuslar Toplam Su Hacmi (km 3) 1. 3 x 104 1. 2 x 103 1. 2 x 106 1. 0 x 105 6. 6 x 104 8. 2 x 106 2. 9 x 107 1. 3 x 109 % Oranı 0. 001 0. 009 0. 008 0. 005 0. 62 2. 15 97. 2 Kullanılabilir tatlısu: %0. 634 Kullanılamaz tatlısu Moss, 1998
Dünya’daki Suyun Dağılımı Atmosfer Nehirler *Tatlısu Gölleri Tuz Gölleri, İç Denizler Toprakdaki su Yeraltı suları Buzullar Okyanuslar Toplam Su Hacmi (km 3) 1. 3 x 104 1. 2 x 103 1. 2 x 106 1. 0 x 105 6. 6 x 104 8. 2 x 106 2. 9 x 107 1. 3 x 109 % Oranı 0. 001 0. 009 0. 008 0. 005 0. 62 2. 15 97. 2 Moss, 1998
Dünya’daki Göllerde litoral alanının pelajik alanına oranı
Sığ Göl nedir? • Yaz aylarında kalıcı sıcaklık tabakalaşması olmaz (polimiktik) • Birincil üretim büyük ölçüde suiçi bitkilerince yapılır ve geniş littoral bölge komünite yapısını belirler • Genelde ortalama derinlik ≤ 3 m • Hidrolojik değişimlere çok hassasdır
SIĞ GÖLLER Su bitkilerin baskın olduğu berrak su Fitoplankton/AKM baskın olduğu bulanık su
Sığ Göllerde: Submerged plants
Plan • Tatlısu kaynakları ve sığ göller • Sığ Göllerde hidrolojinin rolü – Su seviyesi değişimi (SSD) • SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi – Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri • SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi – Eymir ve Mogan Gölleri • Sonuç
Sığ göllerde suiçi bitkilerinin büyümesini etkileyen ana mekanizmalar (Scheffer ve arka. , 1993).
SU Seviyesi Değişimi (SSD) §Yöresel ve Küresel iklim olayları §Havza Karakteri § Antropogenik etkiler § Su kullanımı (tarım, evsel su kullanımı) § İklim değişimi
SSD nin Dönemleri § Kısa dönemler (rüzgar kaynaklı su hareketleri) § Yıllık § Yıllararası § Onyıllararası
Yıllık Su Seviyesi Değişimi Karasal ile Sucul Ekosistem arasındaki geçiş zonu nu belirler (ATTZ) Yüksek su seviyesi Düşük su seviyesi Suiçi Bitkileri Littoral zon Suüstü Bitkileri Islak çayırlar Çamur düzlükleri
Plan • Tatlısu kaynakları ve sığ göller • Sığ Göllerde hidrolojinin rolü – Su seviyesi değişimi (SSD) • SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi – Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri • SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi – Eymir ve Mogan Gölleri • Sonuç
Araştırmadaki Sığ Göller Lake Eymir
Amaç: • SSD ile suiçi bitki gelişimi arasında uzun dönemli verilerle sayısal ilişkiyi bulmak • Beyşehir, Marmara, Uluabat Gölleri • SSD nin sukuşlarının artmasındaki rolü • SSD ile Kısa dönemli çok değişkenli verilerde: Eymir ve Mogan Gölleri • Fiziksel • Kimyasal • Plankton • Suiçibitki • sukuşu
METHODS: • Uzun süreli veride egilimi belirlemek için z-skor hesaplandı (gözlem-ortalam/SD) – Yüksek Su Seviyesi (YSS): su seviyesinin z-skorunun > > ortalama z -skor – Düşük Su Seviyesi (DSS): su seviyesinin z-skorunun << ortalama zskor • Su seviyesinin z-skorları ile suiçi bitkilerin yüzey kaplamasının binari indeksi arasında binari logistik regressyon yapıldı. (Hastie, et al. , 2001). – Bitkilerin binari indexleri iki kategoriden oluştu (Jeppesen et al. , 1994). • Yüksek su içi bitki kaplaması (1) : ≥ 30% suiçi bitki yüzey kaplaması • Düşük suiçi bitki kaplaması (0): eger <30%
BEYŞEHi. R GÖLÜ Yarar & Magnin, 1997 § Teknonik orijinli karstik, en büyük tatlısu gölü; alanı: 677 -730 km 2, (Zmax: 10 m ve Zmean: 6. 2 m), havzası: 4086 km 2 § Statü: İçme Suyu Rezervuarı, A sınıfı sulakalan ve ÖKA. § Balıkçılık, saz kesimi, içmesuyu ve tarım amaçlı sulama faaliyetleri
Uluabat Gölü § Zmean: 2. 5 m & Zmax: 10 m, alanı: 135 -240 km 2 § Sukuşu, balık ve suiçi bitki çeşitliği açısından zengin § 1998 de Ramsar Alanı ilan edildi Magnin & Yarar, 1996
Marmara Gölü § orijinalde acısu sonra hidroloji değiştirilerek tatlısuya dönüşmüştür § Zort: 1. 2 m & alan: 3400 ha § Sulama ve sazan ve kerevit balıkçılığı ÖKA alanı fakat koruma statüsü yok § Yarar & Magnin, 1997
Su Seviyesi Değişimi Yıllık SSD Çokyıllık SSD Beklioglu et al. , in press Tan & Beklioglu, submitted
Aylık ortalama SS değişimi DSS ve YSS dönemlerinde ve hipsographik (yükseklik -alan) Beklioglu et al. , in press Tan & Beklioglu, submitted
9. 0 30 -55% cover 8. 0 7. 0 6. 0 5. 0 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 4. 0 WL 70 60 50 40 30 20 10 0 -10 Cumulative z-score Water Level(m. a. s. l. ) Lake Uluabat SSD ve Suiçi Bitki Yayılımı Cumulative z-score 75% 35% cover 50% 100% cover
Binary logistik regresyon SS ve Suiçi bitkileri binary indeksi Marmara Gölü Uluabat Gölü r: -0. 384, p<0. 001 n: 356 Beyşehir Gölü r: -0. 84, p<0. 001, n=273 Beklioglu et al. , in press Tan & Beklioglu, submitted r: -0. 414, p<0. 001 n: 192
Sukuşu Yoğunluğu Uluabat Gölü Beyşehir Abundant. Gölü vegetation 1999 Düşük suiçi bitki yayılımı Lake Mogan düşük suiçi bitki yayılımı Sparse vegetation * the largest number of waterfowl recorded on any Turkish wetland since 1970 Abundant vegetation yüksek suiçi. Sparse bitki vegetation yayılımı
Sonuç: • Beyşehir, Uluabat, Marmara Göllerinde DSS suiçi bitki yayılımını artırmıştır. • Suiçi bitkilerinin yaygın olduğu dönemlerde göllerde sukuşları artmıştır – Koruma degeri artmıştır – Biyoçeşitlilik değeri artmıştır
Plan • Tatlısu kaynakları ve sığ göller • Sığ Göllerde hidrolojinin rolü – Su seviyesi değişimi (SSD) • SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi – Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri • SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi – Eymir ve Mogan Gölleri • Sonuç
EYMİR GÖLÜ Ankara’nın 20 km güneyinde Alan: 1. 05 -1. 25 km 2 Zmax: 4. 3 - 6 m, Zort: 2. 6 - 3. 2 m
Mogan Gölü § Zmak: 4. 5 ve Zort: 2. 30 m alan: 6 km 2 § Statü: IBA, Özel Çevre Koruma § Rekreasyonel kullanım
İzleme Programı 1997 başladı -devam ediyor §Fiziksel ve kimyasal: oksijen, sıcaklık, ışık, p. H, silicate, ASK, tuzluluk, azot, fosfor, klorofil-a §Biyolojik: fitoplankton, zooplankton, bitki haritası (GIS), sukuşu, balık stoku Bu veriler haftalık/15 günlük periodlarla ölçülmektedir §Hidroloji: EIE’den sağlanmakta
Hidroloji: Su seviyesi değişimi Kurak yıl + yanlış su yönetimi
2002 2001 18% 80% 2003 24% Tan & Beklioglu, 2005 Beklioglu & Tan, baskıda MOGAN GÖLÜ
Mogan Gölü Sukuşları Bitki fazla Bitki az
Biyomanipülasyon Öncesi Biyomanipülasyon sonrası 50% 75% 2% 90% 40% 6% Beklioglu et al. , 2003, Tan & Beklioglu, 2005 Beklioglu & Tan, 2005 a EYMİR GÖLÜ
Fiziksel ve Kimyasal değişkenlerin DSS ve YSS dönemlerinde Mogan Gölü ve Eymir Gölü değişimi * *** NS
Mogan Gölü Eymir Gölü Beklioglu & Tan, 2005 a, b
Plan • Tatlısu kaynakları ve sığ göller • Sığ Göllerde hidrolojinin rolü – Su seviyesi değişimi (SSD) • SSD nin uzun süreli verilerde suiçi bitki gelişimine etkisi – Beyşehir, Uluabat ve Marmara Gölleri • SSD nin kısa süreli ama çok sayıda değişkene olan etkişi – Eymir ve Mogan Gölleri • Sonuç
Sonuç: Ekolojik yapılarının daha yakından izlenen Eymir ve Mogan Gölleri hidrolojik değişimlere duyarlıdırlar – Tuzluluk ve Elektiriksel iletkenelik – Besin tuzları – Plankton Beyşehir Gölü – Suiçi bitki gelişimi Uluabat Gölü – Su kuşları Marmara Gölü
• Anadolu daki 120. 000 y değişime bakıldığında göller çok defa tuzlanıp tatlanmışlar ve yokolup tekrar ortaya çıkmışlar (Karabiyikoğlu et al. , 1999). • Günümüzeki bu sinyallerin iklimsel değişimle ilgisi nedir ? ? ? • Eger kuvvetli ise değişen fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapları tanıplayıp yönetim planları geliştirmek çok önemli olacaktır.
- Slides: 44
