HCRE BLNMELER MTOZ BLNME MAYOZ BLNME BLNME NEDR

HÜCRE BÖLÜNMELERİ MİTOZ BÖLÜNME MAYOZ BÖLÜNME

BÖLÜNME NEDİR ? Canlı hücrelerin nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yeni hücreler meydana getirmesine denir. ØBüyüyen bir hücrede hacim yüzeyden daha fazla artar. Bu durumda madde alışverişi aksar. Besin alımı, gaz alışverişi, artık maddelerin atılması zorlaşır. ØBüyüyen hücrede sitoplazmanın artması ile çekirdeğin yönetim etkinliği azalır. Bu durum da hücreyi bölünmeye zorlar. ØHücre öncelikle yüzeyini arttırmak ve hacmini küçültmek amacı ile bölünür.

HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİ ØYüzey / Hacim oranının azalması ØSitoplazma / Çekirdek oranının artması ØÇekirdekten bölünme emrinin verilmesi CANLILAR DÜNYASINDA HÜCRE BÖLÜNMESİ ÜÇE AYRILIR ØAMİTOZ BÖLÜNME ØMAYOZ BÖLÜNME

ØTek hücreli canlılarda bölünme genellikle amitoz, Øçok hücrelilerde ise mitoz ve mayoz ile görülür.

AMİTOZ BÖLÜNME ØGenellikle tek hücrelilerde görülen bu bölünmeyle o türe ait birey sayısı artar. ØAmitoz bölünme yapan hücrelerin önce çekirdeği uzar, çekirdeğin uzamasıyla çekirdekçik de uzayıp boğumlanarak ikiye ayrılır. Bunu sitoplazma bölünmesi takip ederek, bir hücreden iki yeni yavru oluşacak şekilde bölünme gerçekleşir

Amitoz Bölünmede, Øçekirdek zarı kaybolmaz, ØKromozomlar belirmez, ØSentriyoller iğ iplikleri oluşmaz ØTek hücreliler dışında bazı özel hallerde yüksek yapılı organizma hücrelerinde de amitoz görülebilir. Ø Bu durumda çoğu kez hücreler ölüme mahkum olur, çünkü tekrar mitoz bölünme yapamazlar.

MİTOZ BÖLÜNME İLE CANLILARDA GERÇEKLEŞEN OLAYLAR • Bir hücrelilerde ; eşeysiz çoğalma • Çok hücreli canlılarda ; • Büyüme • Gelişme • Rejenarasyon • Yıpranan dokuların onarılması • Ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılması Bölünme Başlangıcındaki Hücreler n 2 n MİTOZ Bölünme Sonucundaki hücreler n MİTOZ n 2 n 2 n

MİTOZ BÖLÜNME ØTek hücreli canlıdan çok hücreli canlıya kadar tüm canlılarda görülür. ØBir hücreden iki yeni hücre oluşturur. ØOluşan hücrelerin kalıtsal yapısı birbirleri ve ana hücre ile aynı özelliklere sahiptirler. ØKromozom yapısı ve sayısı değişmez. Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi geçirir. iki mitoz arasında gerçekleşen bu evreye interfaz denir. MİTOZ BÖLÜNME İNTERFAZ İnterfaz safhası : üç evrede incelenir MİTOZ BÖLÜNME

• G 1 evresi : küçük bir hücrenin hacim ve yüzey olarak arttığı evredir. • S evresi : hücrenin DNA’sının iki katına çıktığı (DNA’nın kendisini eşlediği ) evredir. • G 2 evresi : bölünme sırasında kullanılacak enzimlerin ve proteinlerin sentezlendiği evredir. HÜCRE DÖNGÜSÜ

Mitoz bölünme iki evrede gerçekleşir : 1)Çekirdek bölünmesi (karyokinez) 2)Stoplazma bölünmesi (sitokinez) 1)Çekirdek bölünmesi: sırasıyla profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olmak üzere birbiri izleyen evrelerden meydana gelmektedir.

PROFAZ EVRESİ : Nucleus zarı ve endoplazmik retikulum zarı erir. Kromozomlar kısalır ve kalınlaşır. Sentrozomlar zıt kutuplara hareket eder. Nucleus kaybolur. Kutuplardan merkeze iğ iplikleri oluşur.

METAFAZ EVRESİ: Kromozomlar iyice kısalıp kalınlaşır. Kardeş kromatidler sentromerlerle bir arada tutulurlar. Kromozomlar ekvatoral düzlemde yana dizilir. Kromozomlar sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunurlar.

ANAFAZ EVRESİ: İğ ipliklerinin kasılma ve gevşeme hareketleri ile kardeş kromatidleri bir arada tutan sentromeri parçalar. Kardeş kromatidler birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara ayrılır.

TELOFAZ EVRESİ: Kromozomların hareketi bitmiştir. RNA ve protein sentezi başlar. İğ iplikleri kaybolur. Çekirdekçik şekillenir. Kromozomlar helixlerini çözerek Kromatin iplikler haline döner. Hücrede yaşamsal olaylar yeniden başlar. Sitokinez gerçekleşir ve bölünme sonlanır.

M İT OZ BÖ LÜ NM E EV RE LE Rİ

STOPLAZMA BÖLÜNMESİ Sitoplâzmanın bölünmesi iki çekirdeğin birbirinden ayrılması ile olmaktadır. Sitoplâzma bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde farklı olmaktadır. Hayvan hücrelerinde sitoplâzma boğumlanarak iki parçaya ayrılır. Ayrıca bakteri, protist ve mantarlarda da sitoplâzma bölünmesi aynı şekilde olmaktadır. Bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumu ile sitoplâzma bölünmektedir. Bitki hücrelerinde selüloz çeper olduğu için boğumlama olmaz…

MAYOZ BÖLÜNME ØEşeyli üreyen canlılarda gametlerin oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir. ØMayoz bölünmenin amacı : kromozom sayısını yarıya inmesini sağlamaktır. ØBu bölünme ile 2 n(diploit hücrelerden) n(haploit hücreler) meydana gelmektedir. ØBu bölünme eşeyli üreyen canlılarda kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar. ØBu bölünme sonunda bir hücreden, kromozom sayısı yarıya inmiş, kalıtsal yapısı aynı 4 yeni hücre oluşur. ØBu bölünme dişi bireylerin yumurtalıklarında , erkek bireylerin testislerindeki diploit ana üreme hücrelerinde görülür. ØMayozla meydana gelen haploit hücrelere gamet denir. ØErkek üreme hücresine sperm , dişi üreme hücresinede yumurtalık denir.

ØMayoz bölünme birbirini takip eden mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki bölümden oluşur. ØHer iki bölümde de mitoz bölünmede olduğu gibi profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evreleri görülür. ØMayoz I de kromozom sayısı yarıya inerken , mayoz II de kromozom sayısı değişmez. Mayoz I de homolog kromozomlar ikiye ayrılır, mayoz II de kromatidler ayrılır. 2 n MAYOZ I n n MAYOZ II n n

MAYOZ I EVRELERİ PROFAZ I : kromatin kısalıp kalınlaşır. kromozomlar belirgin hale geçer. sentriyoller ayrılıp, hücrelerin kutuplarına göçer. İğ iplikleri oluşur ve kromozomların sentromerlerine bağlanır. Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur. sinapsis(homolog kromozomların birbirine yaklaşması), tetrat (sinapsis sonucu oluşan 4 kromatit yapı) ve krossing-over (homolog kromozomların kadeş olmayan kromatitleri arasındki parça değişimi) görülür. KROSSİNG – OVER

METAFAZ I : Tetratlar , iğ iplikleriyle sentromerlerinden bağlanarak hücrenin ekvatorunda ardarda dizilirler. ANAFAZ I : İğ iplikleri kısalır, homolog kromozomlar zıt kutuplara göçer.

TELOFAZ I : Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. Telofaz I ‘i sitokinez I izler.

MAYOZ II Mayoz I sonunda meydana gelen hoploit hücreler, mayoz II de tekrar bölünür ve haploit kromozomlu 4 hücre meydana gelir. Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer. Burada sadece kromatidler birbirinden ayrılır.

Ø Her çeşit hücre mitoz bölünme geçirir. Ø Bir hücreden bir defa bölünerek iki yeni hücre oluşturur. Ø Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve yapısı ana hücreyle aynıdır. Ø Bölünmenin temel olayı kardeş kromatitlerin ayrılarak farklı hücrelere geçmesidir. Ø Eşeysiz üreme büyüme, gelişme ve rejenerasyon sağlanır. Ø Canlılarda karakterlerin sabitliği sağlanır. Ø Tetrar, sinapsis. krossing-over gerçekleşmez. Ø Oluşan hücreler tekrar mitoz geçirebilir. Ø Hayat boyu devam eder. • Sadece diploit hücreler mayoz bölünme geçirebilir. • Bir hücre iki defa bölünerek 4 yeni hücre oluşturur. • Oluşan hücrelerin kromozom sayısı yarıya iner ve kromozom yapıları değişebilir. • Bölünmenin temel olayı homolog kromozomların ayrılarak faklı hücrelere geçmesidir. • Eşeyli üremenin gerçekleşmesi sağlanır. • Canlılarda kalıtsal çeşitlilik sağlanır. • Tetrat, sinapsis, krossing-over gerçekleşir. • Oluşan hücreler tekrar mayoz geçiremez. • Hayat boyu devam etmez.