Hazrlayan Hem Oya SAIR Bahelievler Aile Hastanesi Eitim

Hazırlayan: Hem. Oya SAĞIR Bahçelievler Aile Hastanesi Eğitim ve Gelişim Hemşiresi Hazırlanma Tarihi: 17. 04. 2014

Sunum İçeriği • Giriş • İnmede 2015 Hedefleri • Stroke Sonrası Hastanın Günlük Gereksinimleri • • Solunum Beslenme Boşaltım İstirahat Hareket Banyo ve Giyinme İletişim • Hemşirelik Tanıları

Giriş • İnme önlenebilir en önemli nörolojik hastalık ve en sık rastlanan nörolojik acildir. Daha organize bir bakım ile inmede hasta sonuçlarının daha iyiye gideceği gerçeğinden yola çıkan bir çok organizasyon, inme tedavi ve bakımını standardize etmeye çalışmaktadır. • Etkilenen bölgeyi belirlemek bize hasta bakımında önemli ipuçlarını vermektedir. • Beynin hangi bölgesi etkilendi ise sistemik hasarlarda buna paralel gelişeceğinden girişimlerimizi bu doğrultuda planlamamız gerekir.

İnmede 2015 Hedefleri • Uluslar Arası İnme Cemiyeti tarafından, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, Uluslararası İç Hastalıkları Cemiyeti, Avrupa İnme Cemiyeti, Dünya Fizik Tedavi Konfederasyonu, Avrupa İnme Birliği, Avrupa Nörolojik Bilimler Hemşireliği’nin de katıldığı multidispliner bir toplantı gerçekleştirildi. • Türkiye’de dahil 53 Avrupa ülkesinden çok sayıda uzmanın katılımı ile gerçekleşen toplantıda, inme tedavi ve bakımında 2015 yılında ulaşılması öngörülen hedefler belirlenmiştir.

İnmede 2015 Hedefleri 1. İnme ilgili hizmetlerin organizasyonu: Temel koşullar, akut bakım, inme ünitesi, rehabilitasyon, sağlık personeli-hasta işbirliği. 2. Akut dönem yönetimi: Farkındalık, tanı, temel bakım, ilaç tedavisi, cerrahi tedavi, sistemik venöz tromboembolizm, konfüzyon ve depresyon, kanıta dayalı tedavi, klinik çalışmalar. 3. İkincil koruma: Yaşam tarzı değişiklikleri, tıbbi tedavi, spesifik tedaviler (antiagregan tedavi, atrial fibrilasyonlu hastaların tedavisi, karotkid stenozlu hastaların tedavisi).

İnmede 2015 Hedefleri 4. İnme sonrası rehabilitasyon: Hasta ve ailesi, interdisipliner rehabilitasyon ekibi, hasta eğitimi, rehabilitatif tedaviler, çevre, bakım zincirinin sürekliliği, tedavi etkinliğinin değerlendirilmesi, hasta dernek/birlikleri. 5. İnme sonuçlarının ve bakım kalitesinin değerlendirilmesi: Tanı, akut bakım ve tedavi, geç dönemde sağkalım ve rehabilitasyon, taburculuk sonrası bakım, hastanın/ailesinin bakımın kalitesine ilişkin algısı ve kalite değerlendirmesi.

Stroke Sonrası Hastanın Günlük Gereksinimlerini Karşılama Beslenme Solunum Banyo ve Giyinme Boşaltım İletişim İstirahat Hareket

Solunum • Yatan hastalarda akciğerler kolay iltihaplanır. Bunun en önemli nedenlerinden biri salgıların akciğerlerde (bronş ve alveollerde) birikmesidir. Bu nedenle solunum fizyoterapisi uygulanır. • İnme hastaları hava yolu açıklığını sağlamada zorluk yaşar. Bu nedenle akciğerlerde biriken salgıların aspirasyonu gereklidir. • Solunum, doğal yollardan hiç sağlanamadığında yada soluma yeterli bulunmadığında hasta yapay solunum cihazına bağlanır. Böylece gereken nitelikte solunum sağlanır.

Beslenme Öncelikle hastanın yutma değerlendirmesinin yapılması gerekiyor. – Oral alabiliyor mu? – Oral alabiliyorsa ne tür gıdalar (sulu, sulu yumuşak, katı) seçilmeli ? – Enteral mi, Parenteral mi beslenecek? Gibi soruların yanıtını bilmek gerekiyor.

Oral (Ağızdan) Beslenme §Sessiz ve dikkati dağılmayacak bir ortam sağlanmalı §Hasta dik oturtulmalı (60 -90 derece) §Hasta ile aynı seviyede oturulmalı §Beslenme öncesi hasta kullanıyor ise gözlük, işitme cihazı, takma dişi takılmalı §Kaşık yada çatal ağız seviyesinden yukarıda tutulmamalı §Gıdalar sulu yumuşak, yarı katı gıdalar olarak seçilmeli ve püre kıvamında ezilmesi sağlanmalı §Yemekler küçük lokmalar ve porsiyonlar şeklinde olmalı

Oral (Ağızdan) Beslenme §Beslenme esnasında acele edilmemeli. Hastanın çiğneyip yuttuğundan emin olunmadan yeni bir lokma verilmemeli §Bir öğünde çok fazla yemek yerine az ve sık beslenme tercih edilmeli §Besinlerin kolay yutulmasını sağlamak için arada bir su verilmeli (Aspirasyona DİKKAT) §Yemekten sonra 30 dk dik oturtulmalı, daha sonra 2 saat sırt üstü yatması sağlanmalı §Reflüyü önlemek için hastanın başı 30 derece yüksekte tutulmalı §Boyun, gövde ve karnı sıkan dar giysiler giydirilmemeli

Oral (Ağızdan) Beslenme Renal fonksiyonlarında sorun yoksa günlük 2 litre sıvı alması sağlanmalı Hastanın günlük aldığı gıda takip edilmeli, aldığı-çıkardı izlenmeli Kolayca kavranabilen kulplu bardaklar tercih edilmeli Yeterli beslenip beslenmediği günlük kilo takibi ile izlenmeli Kolay kavranabilen çatal ve kaşıklar tercih edilmeli

Enteral Beslenme: Hastanın Sonda (Tüp) İle Beslenmesi Beslenmeye Başlarken; • Beslenme değerlendirilir • Başlangıç kilosuna bakılır • Hastanın kalori ihtiyacı belirlenir

Enteral Beslenme: Hastanın Sonda (Tüp) İle Beslenmesi • Yutma refleksinin olmadığı veya aspirasyon riski yüksek olan hastalarda tercih edilir • Hastaya burun veya ağız yolundan mideye ulaşan tüp yerleştirilerek (Nazogastrik Tüp) beslenme gerçekleştirilir • Uzun süre (4 -6 hafta) oral alamayacak hastalara Perkütan Endoskopik Gastrostomi (PEG ) veya Direk Perkütan Endoskopik Jejunostomi (DPEJ) takılarak da aynı şekilde enteral beslenme gerçekleştirilir • Enteral beslenmede hastanın günlük besin ve kalori ihtiyacı karşılanmaktadır

Enteral Beslenme: Hastanın Sonda (Tüp) İle Beslenmesinde Dikkat Edilecekler • Tüp ile beslenecek hastanın başı yüksekte tutulmalı (min. 30 derece) • Verilecek besin/gıda oda ısısında olmalı İşlem; üBeslenme torbasına set takılır ve havası çıkartılır üBesinin gideceği miktar ve süre ayarlanarak, tüp su ile yıkandıktan sonra infüzyon başlatılır üSondanın tıkanmaması için her beslenme sonrası 50 -100 ml sı verilir üBeslenmeye minimum 6 saatte bir saat ara verilmeli ve 15 -20 dakika drenaja alınarak tolerasyon durumu değerlendirilmeli

Enteral Beslenme: Hastanın Sonda (Tüp) İle Beslenmesinde Dikkat Edilecekler ü Drenaj miktarı verilen besin miktarının ¼’ü ise normal kabul edilir, fakat 400 -500 ml veya daha fazla ise hastanın tolerasyonunun olmadığı, besinleri sindirmediği düşünülmelidir (Beslenmeye devam edilmemeli-Aspirasyon Riski) ü Beslenme sırasında hastanın solunumu yakından izlenmeli. Ani başlayan hırıltı, nefes alamama, balgamda artış görüldüğünde beslenmeye hemen ara verilmeli ve hasta aspirasyon riski açısından değerlendirilmeli ü Bulantı, kusma, karında şişlik, diyare veya kabızlık oluştuğunda beslenme durdurularak hekim bilgilendirilmeli ü Tanesiz çorbalar, süt, ayran gibi sıvı gıdalarda hastanın diyetine uygun olarak tüpten verilebilir

Enteral Beslenme: Hastanın Sonda (Tüp) İle Beslenmesinde Dikkat Edilecekler İlaç Uygulama; ü İlaç verilmeden önce tüp 50 ml su ile yıkanmalı ü Enjektör sondanın ucuna takılarak ilaç basınç uygulanmadan yavaş verilmeli ü Uygulama sonrası tüp içerisinde ilaç kalmaması için ve tıkanmayı önlemek için 50 ml su verilmeli

Boşaltım Sistemi • Uzun süre yatağa bağımlı hastalarda idrar ve dışkı yapmada zorluklar meydana gelebilir • Hastanın daha önceki idrar ve dışkılama alışkanlıkları tespit edilmeli • Hastanın mahremiyetine dikkat edilmeli, emosyonel durumu değerlendirilmeli • Hasta yataktan kalkabilecek bir hasta ise en az bir kişi eşliğinde tuvalete götürülmesi sağlanmalı ve hasta yalnız bırakılmamalı • Yataktan kalkamayacak bir hasta ise sürgü verilmeli ancak basınç yarası riski açısından uzun süre tutulmamalı

Boşaltım Sistemi • İdrar yapma veya dışkılama sonrası perine bakımı verilerek bölgenin kuru kalması sağlanmalı • İdrar ve dışkı miktarı, rengi ve kokusu değerlendirilerek kayıt altına alınmalı • İmmobilizasyon nedeniyle gelişebilecek konstipasyon durumunda hekimle işbirliği içinde laksatif verilebilir • Basınç yarası gelişimini önlemek için bölge sık değerlendirilmeli • Hasta yakınları bakıma dahil edilerek, bakımın önemi anlatılmalı

Boşaltım Sistemi • Hastada idrar sondası takılı ise, enfeksiyon belirti bulguları açısından hasta değerlendirilmeli • İdrar torbasının mesane seviyesinin üzerine çıkmaması ve yere temas etmemesi sağlanmalı • Aldığı çıkardığı sıvı miktarı takip edilmeli

Yatak İstirahati • Hastanın günlük yaşam aktivitelerine katılımını ve fizik tedavi gibi girişimlerde daha aktif olmasını sağlamak için gündüz uyanık, gece uyuması sağlanmalı. • Uyku sorunu, hekimle görüşülerek uyku giderici ilaçlar kullanılarak giderilmeli. • Basınç yaralarını önlemek için; – Yatağa bağımlı olan hastanın yatak içi pasif egzersizleri yapılmalı – Vücut bakımı verilmeli – Yatak çarşafları ve giysilerinin temiz, kuru olmasına dikkat edilerek, çarşafların kırışık olmamasına özen gösterilmeli

Yatak İstirahati • Basınç yaralarını önlemek için; – Yatağa bağımlı olan hastanın yatak içi pasif egzersizleri yapılmalı – Vücut bakımı verilmeli – Yatak çarşafları ve giysilerinin temiz, kuru olmasına dikkat edilerek, çarşafların kırışık olmamasına özen gösterilmeli – Hasta altı bezi kullanılan hastaların perine bölgesi sık değerlendirilmeli ve bakımı yapılmalı – Sık pozisyon değişimi (en az 2 saatte bir) sağlanmalı – Eğer basınç yarası gelişmemişse uygun nemlendiricilerle masaj uygulanmalı – Havalı yatak kullanılmalı – Hasta hareketsiz tarafına 20 dakikadan fazla yatırılmamalı

Hareket • Hasta güvenliğini ve rahatlığını sağlayarak bağımsızlığının en üst düzeyde sürdürülebilmesi için hareket etmesine yardımcı olunmalı • Egzersiz sırasında hastanın aşırı yorulmasından kaçınılmalı, yorulup yorulmadığı sorularak devam edilmeli • Yavaş ve nazik olunmalı • Her egzersiz veya hareket öncesinde hastaya ne yapılacağı anlatılmalı • Hasta etkilenmiş ekstremitelerinden çekilmemeli

Hareket • Hasta oturtulduğu zaman etkilenen taraftaki kol ve bacağı desteklenmeli • Yatak içinde pozisyon verilirken etkilenen kol ve bacak desteklenmeli • Yan yatırıldığında bacak arasına yastık yerleştirilmeli • Düşme riski açısından yakın takip edilmeli, yalnız bırakılmamalı, yatak seviyesi en altta tutulmalı ve hasta yakınlarına bilgi verilmeli

Hareket • Mobilizasyon sırasında hastanın etkilenen tarafı desteklenmeli • Etkilenen tarafta duyu kaybı olduğundan yaralanmalar açısından hasta takip edilmeli • Ayak düşmesini önlemek için ayak tabanı desteklenmeli • Ortamın aydınlatılmasının iyi yapılmasına dikkat edilmeli

Banyo ve Giyinme Banyo; § Düşme ve denge sorunu nedeniyle hastalar banyo yapmaktan korkabilirler § Banyoda güvenli ve kolaylaştırıcı bazı gereçlerin temin edilmesi hastaların güvenini arttırır § Bunlar; § § § § Taşınabilir banyo küveti Baş yıkamak için el duşları Banyo taburesi Tutunma kolları Uzun saplı banyo süngeri Kolay kavranabilen sabun Eldiven şeklinde yıkanma lifleri Kaymayan banyo paspası

Banyo ve Giyinme; § Hasta oturtulmalı ve yapılacak işlemler kısa cümlelerle anlatılmalı § Önü açık, belden lastikli yada yapışkanlı bol ve vücuda yapışmayan giysiler tercih edilmeli § Giydirme sırasında öncelik etkilenen taraf olmalı § Giysilerin temiz ve kırışıksız olmasına dikkat edilmeli

İletişim • İnmeli birey nasıl iletişim kuracağı konusunda yardımcı araçlara ihtiyaç duymaktadır. • Tekerlekli sandalye, çağırma zili, kağıt ve kalem, telefon gibi yardımcı araçların temin edilmesi gerekir. • İnmeli bireyle iletişime geçerken asla unutulmaması gereken önemli detaylar vardır. Bunlar; • Göz teması kurmada sıkıntı yaşanabilir • Etkilenen bölge ihmal edildiğinden iletişim sırasında sağlıklı tarafta durmak ve iletişime geçmek gerekir • Etkilenen bölgeyi uyarmaya yardımcı olmak adına görsel ve işitsel uyarılar sağlam taraftan başlanarak yavaş etkilenen tarafa doğru kaydırılarak verilmeli.

İletişim • Eğer kullanıyorsa gözlük ve işitme cihazı takılmalı • İnmeli hastanın yanıtları yavaşlamış olabilir. Bu nedenle hastanın soru sorması veya konuşması için zaman tanınmalı. • Hastayı konuşmaya teşvik etmek için ilgi alanlarına yönelik konular açılmalı, resim veya objelerden yararlanılmalı. • Hastanın emosyonel durumu değerlendirilmeli ve iletişim için en uygun zaman seçilmeli. • Hastanın duygularını rahatça ifade edebileceği ortam ve zaman ayarlanmalı. • Sessiz bir ortam sağlanmalı, alçak ses tonuyla konuşulmalı.

İletişim • Hastanın konuşmalarından anlaşılanlar tekrar edilmeli, anlaşılmayan konular sorulmalı. • Gerekli görüldüğünde yazarak ifade etmesi için destek olunmalı • Konuşma sırasında basit kelimeler kullanılmalı ve hastaya kısa cevaplar verebileceği sorular sorulmalı (evet, hayır gibi) • Sakin ve sabırlı olunmalı • Yer, zaman ve yer ile ilgili konuşmalarda takvim, saat ve haritalar kullanılabilir • Hastanın kendine zarar verme ihtimaline karşı gerekli güvenlik önlemleri alınmalı, gerekli ise hekimle işbirliği içinde hasta kısıtlama altına alınmalı.

İnmeli Hastalarda Anlama (Algılama) Sorunları • • • Konsantrasyon (dikkat) bozukluğu Bellek (hafıza) bozukluğu Düşünmeden yapılan davranışlar Karar verme ve yargılama yeteneğinin bozulması Problem çözme yeteneğinde bozulma gibi sorunlar görülür.

Hemşirelik Tanıları Øİnme sonrası serebral metabolizmanın bozulmasına bağlı konfüzyon Øİnme sonrası serebral metabolizmanın bozulmasına bağlı yutma merkezinde hasara sekonder yutma güçlüğü Øİnme sonrası yutma merkezinde hasara sekonder yutma güçlüğüne bağlı gereksiniminden az beslenme Øİnmeye bağlı duyusal fonksiyonlarda bozulmaya sekonder kendi sağlığını yönetmede etkisizlik Øİnme sonrası duyusal fonksiyonlarda bozulmaya sekonder immobilizasyona bağlı konstipasyon riski Øİnme sonrası duyusal fonksiyonlarda bozulmaya sekonder fiziksel mobilitede bozulmaya bağlı öz bakım defisiti

Hemşirelik Tanıları Øİnme sonrası serebral metabolizmanın bozulmasına sekonder solunum merkezinin etkilenmesine bağlı etkisiz solunum Øİnme sonrası serebral metabolizmanın bozulmasına sekonder uyku örüntüsünde bozulma Øİnme sonrası serebral metabolizmanın bozulmasına sekonder unilateral ihmal etmeye bağlı yaralanma ØAile içi süreçlerin devamlılığında bozulma Øİnme sonrası duyusal sinirler ve otonomik sinirlerin bozulmasına sekonder cinsellik örüntüsünde değişim Øİnme sonrası serebral dejenerasyona sekonder bellekte bozulmaya bağlı öz bakım eksikliği

Hemşirelik Tanıları Øİnme sonrası duyusal fonksiyonlarda bozulmaya sekonder fiziksel mobilitede bozulmaya bağlı yürümede bozulma Øİnme sonrası konuşma kaslarının motor fonksiyonunun bozulmasına bağlı iletişimde bozulma Øİnme sonrası fiziksel mobilitede bozulmaya bağlı hastanın doku bütünlüğünde bozulma riski Øİnme sonrası yutma merkezinde hasara sekonder yutma güçlüğüne bağlı aspirasyon riski Øİnmeye bağlı duyusal fonksiyonlarda bozulmaya sekonder düşme riski

Kaynaklar 1. Karadereler S, Barlas O, Krespi Y, Örnek İ, Altındağ E, & Gür S. İntraventriküler Kanamada Fibrinolitik Tedavi. Sinir Sistemi Cerrahisi Dergisi 2009; 2(1): 12 -20. 2. İnmeli Hastalarda Hasta Bakımı. http: //hastane. omu. edu. tr/sagliklibilgiler/inmeli-hastalarda-hasta-bakimi. pdf Erişim Tarihi: 08. 04. 2014. 3. Zeliha T, Sakine M. İnme Bakımında 2015 Hedefleri: Avrupa İnme Stratejileri (Helsingborg Konsensus Konferansı). Türk Serebrovasküler Hastalıklar Dergisi 2007; 13 (3): 67 -73. 4. İnme ve Yoğun Bakım http: //www. beyinfelci. org/ugdetay. asp? id=137 Erişim Tarihi: 21. 04. 2014. 5. Lynda Juall Carpenito-Moyet. Handbook of Nursing Diagnosis. 2010; Hemşirelik Tanıları. 13 th ed, Çeviren: Firdevs Erdemir, İstanbul: Nobel Tıp Evleri, 2013.