HASTANEDE OYUN VE OYUN ODALARI Prof Dr Aynur

HASTANEDE OYUN VE OYUN ODALARI Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü

HASTANEDE OYUN Oyun, çocuğun gerçek yaşantısında yer alacak deneyimleri içerir. Çocuğun her durumda oyuna ihtiyacı vardır ve çocuk her ortamda oyun oynar. Ev ortamında, sokakta, okulda, hatta savaşın ortasında bile çocuk oyun oynar. Oyun, çocuğun yaşamının parçasıdır ve hastane ortamında çocuğun oynayabilmesi için fırsatlar tanınmalı, oyun alanları yaratılmalı, oyuncaklar sunulmalı ve oyun oynamasına yardımcı olunmalıdır. Hastanede oyun, çocuğun öfkesini, saldırganlığını, güvensizliğini, korkusunu, fantezilerini, ailesi, arkadaşları ya da hastane personeli ile ilgili algıladığı ve duyguları yansıtması açısından önemlidir. Hastane ortamında çocuğa oynayacağı bir yer ve oyun fırsatının sağlanması, onun kendisini güven içinde hissetmesini ve enerjisini harcamasını sağlamaktadır. Eğer oyun, yapılan tedavi ve işlemlerle birleştirilebilirse, çocuğun bazı işlemleri kabul etmesine yardımcı olur Hastanede oyun, oyun odası, oyun materyalleri çocuğu her zaman bildiği, tanıdığı dünyaya götürür. Oyun, çocuk ve sağlık personeli arasındaki tek köprüdür. Hastanede kendisini ifade etmekte güçlük yaşayan çocuk, oyun aracılığıyla kendisini ifade eder. Ayrıca çocuğa müdahale öncesinde, oyun yoluyla ve oyuncaklar aracılığıyla çocuğun kendisine yapılacak işlemleri anlatmak, çocuğun kaygı düzeyinin azalmasını ve rahatlamasını sağlar. Çocuğun rahatlaması, işlemi yapacak sağlık personelinin işini daha dikkatli, rahat, kolay ve hızlı yapmasını sağlar.

HASTANEDE OYUN ODALARI Hastanelerde çocukların oyun süreçlerinin desteklenmesi Türkiye’de oyun odaları ile sağlanmaktadır. Türkiye’de çocuk hastanelerinde oyun odaları kurulmaya başlanmakla birlikte hala birçok hastanede oyun odası bulunmamaktadır. Yurt dışında ise akut veya kronik hastalık nedeniyle hastanede bulunan çocuklara destek, çocuk yaşam hizmetleri birimi aracılığıyla sağlanmaktadır. Yurt dışında Çocuk Yaşam Hizmetleri Birimlerinde gerçekleştirilen çalışmalar Türkiye’de, oyun odalarında, yatak başı çalışmalarla ve hastane sınıflarında gerçekleşmektedir. Birçok ülkede, hastanelerde çocuklar için oluşturulan çocuk yaşam hizmetleri biriminde; sanatsal etkinlikler, hayvan destekli çalışmalar, animasyon çalışmaları, özel programlar (bahçe sanatı programı, doğum günleri, bayram/tatil programı), çocuğu hastaneye hazırlama programları gibi programlar uygulanır. Ayrıca bu birimlerde hastane okulları da yer alır.

Hastanelerdeki oyun odaları çocukların ilgi ve ihtiyaçları göz önünde bulundurularak düzenlenir. Bu düzenlemeler hastanede yatan çocukların iyileşmesine katkı sağlar. Oyun odalarının çocuklara katkı sağlamasında, çevre düzenlemesinin estetik bir şekilde yapılması önemlidir. Düzenlenen ideal bir çevre, çocuklarda oyun oynamayı desteklemelidir. Oyun oynamak çocukların duygusal, fiziksel ve psikolojik stresle baş edebilmelerinde, yaşadıkları kaygıyı azaltmada etkili olur. Oyunun, hasta çocuğa katkı sağlayabilmesinde çevre, ebeveynin rolü ile oyun odasındaki materyaller etkili olur. Oyun odasını düzenlerken ilk dikkat edilmesi gereken faktör çevredir. Oyun odası çevresi fiziksel ve psikolojik gereksinimler dikkate alınarak estetik bir şekilde düzenlenmeli ve çocuk için bir ev ortamı yaratmalıdır. Bu ortam samimi, sıcak, neşeli ve dinlendirici olmalı ve mümkün oluğunca bir ev sıcaklığına sahip olmalıdır. Çevrenin düzenlenmesinde; renk, aydınlatma, mimari dizayn, duvarlardaki resimler ve mobilyalar etkili rol oynar. Oyunun tedavi edici gücünü etkileyen ikinci faktör ebeveynlerdir. Yapılan araştırmalara göre uzun süre hastanede yatan çocukların evden ve birincil bakım veren kişilerden uzak kalmaları sonucunda kaygı yaşadıkları belirlenmiştir. Bu nedenle oyun odaları, ebeveynlerle çocukların etkileşim kurabileceği alanlar şeklinde olmalıdır.

Oyun Odası Materyalleri Oyun odasının düzeni hastanede kalan çocuk için hangi tür oyunların önemli olabileceğine göre seçilmelidir. Bu oyunlar aktif oyunlar, dramatik oyunlar, tıbbi oyunlar, sanat ve yaratıcılık oyunları, masa oyunları gibi çeşitli oyunlar olabilir. Ayrıca yeterli sayıda çocuk boyutlarına uygun sandalye/masa, minyatür renkli ev, minyatür basket potaları olmalı, yerlerinde ahşap kaplama olmasına dikkat edilmelidir. Boya kalemleri, boyalar, plastrin, tuz seramiği, kağıt, su ve kum çocuk için yaratıcı ve rahatlatıcı oyun malzemeleridir. Ayrıca bebek evleri, çeşitli mutfak eşyaları, oturma ve yatak takımları, telefon, çeşitli büyüklükte bebekler, giysiler, örtüler, çamaşır ipi, mandallar, marangoz aletleri, arabalar, kamyonlar gibi oyuncaklar çocukların ebeveynlerini taklit etmelerini, evdeki yaşantılarını hayal dünyalarında yaşayabilmelerini sağlar. Oyun kartları (domino, eşleştirme), legolar, takma-çıkarma, doldurma-boşaltma oyuncakları çocukların el becerilerini ve zihinsel gelişimini destekler. Oyun odasının kitap köşesinde dokunma kitapları, renkli resimli farklı boyutlarda hikaye kitapları, sözlükler, atlaslar, çocuk romanları, gazeteler, çocuk dergileri bulunabilir.

Oyun odalarında; Sanatsal etkinlikler Müzik etkinlikleri Drama etkinlikleri Animasyon etkinlikleri uygulanabilmektedir. Oyun Odasında Çocuk Gelişimcinin Rolü Hastanelerde çalışan sağlık çalışanlarının “çocuk gelişimi, gelişimsel gecikmenin erken tanısı, özel gereksinimleri olan çocukların tedavisi” konusunda eğitimi ve donanımının oldukça kısıtlı olduğu belirtilir. Bu nedenle çocuğun gelişimsel değerlendirilmesi, gelişimsel gecikmenin fark edilmesi, özel gereksinimleri olan çocukların eğitimi ailelelerin bu konularda desteklenmesi, çocuklara ve ailelere ihtiyaçları doğrultusunda destek eğitim programlarının hazırlanması Türkiye’deki Çocuk Gelişimi lisans programlarından mezun olan Çocuk Gelişimciler tarafından yapılır. Çocuk Gelişimi bölümleri dört yıllık eğitim sonunda mezunlarına Çocuk Gelişimci ünvanını vermektedir.

Hastane oyun odasındaki Çocuk Gelişimci’nin rolü aşağıda sıralanmıştır: Oyun odalarında veya yatak başında, günlük olarak oyun ya da sanat etkinlikleri düzenlemek. Oyunlar aracılığıyla çocukların gelişimsel hedeflerine ulaşmalarını sağlayacak fırsatlar sunmak. Çocukların kaygıyla baş etmesine yardımcı olmak. Çocukları oyun aracılığıyla hastane uygulamalarına hazırlamak. Çocukların ailesini ve kardeşlerini desteklemek. Oyun tabanlı gözlem yoluyla klinik yorumlara katkıda bulunmak. Diğer personellere hasta çocuklar için oyunun ne kadar değerli olduğunu gösterebilmek. Ekip ruhuyla çalışmak. Çocukların akran gruplarıyla ilişkilerinin gelişmesini desteklemek. Hastanede çocuklar için özel etkinlikler düzenlemek

Hastane Oyun Odasındaki Riskler Hastane oyun odaları birçok yararın yanı sıra bazı riskleri de taşır. Hastaneler gibi toplu yaşanan yerlerdeki oyuncaklar enfeksiyon açısından çocuk için risk oluşturabilir. Birçok çocuğun ortak kullandığı bu oyuncaklar enfeksiyonların taşınmasında önemli bir yer tutar. Oyuncaklar aracılığıyla enfeksiyon çocuklara bulaşabilir. Özellikle solunum yolu enfeksiyonu olan çocukların tükürüklerinin, salyalarının bulaştığı oyuncaklar yıkanmadığı sürece çok büyük risk oluşturabilir. Bu nedenle oyun odalarında kullanılan oyuncakların kolay temizlenmesi önemlidir. Yıkanabilir oyuncaklar yıkandıktan sonra kullanılabilir. Hastane oyun odalarında tükürük, salya temasının olmadığı ya da çok az olduğu yazı tahtası, video film, büyük ve yıkanabilir tipte oyuncaklara yer verilmesinin uygun olacağı belirtilmektedir

KAYNAKLAR ALLEN KE, COWDERY GE (2005). The exceptional child inclusion in early childhood education (5. th Ed. ), United States: Thomson Delmar Learning. BALTAŞ Z (2003). Temel ihtiyaçların karşılanmasında ailenin rolü: ana-baba okulu. Remzi Kitapevi, 10. Basım. BAYKOÇ N (2006). Hastanede çocuk ve genç. 1. Baskı. Ankara: Gazi Kitabevi. ÇAVUŞOĞLU H (2008). Çocuk sağlığı hemşireliği. Ankara: Sistem Ofset Basımevi. DURUALP E, ARAL N (2014). Oyunun gelişimi ve türleri. Okul öncesi eğitiminde oyun (Ed. A. Aksoy), 231 -254. Ankara: Hedef CS Yayınları. ER M (2006). Çocuk, hastalık, anne-babalar ve kardeşler. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 49(2), 155 -168. ERTEM İÖ (2005). İlk üç yaşta gelişimsel sorunları olan çocuklar: Üç sorun ve üç çözüm. 13 -25. Özel Eğitim Dergisi, 6(2), GÜLTEKİN G, BARAN G (2005). 9 -14 yaş grubu akut ve kronik hastalığı olan çocukların denetim odağı düzeylerinin incelenmesi. Türk Pediatri Arşivi, 40(3), 211 -220.