HANNER OES YR AMSER A GYMER YR ATOMAU

HANNER OES YR AMSER A GYMER ½ YR ATOMAU YMBELYDROL I DDADFEILIO NEU YR AMSER A GYMER YR YMBELYDREDD I DDISGYN I ½ EI LEFEL GWREIDDIOL

Enghraifft o hanner oes, yn defnyddio padell o bopcorn yn ‘popio’ 16 HANNER OES Y POPCORN = 10 s Nifer y popcarn ar ôl 12 8 4 0 0 10 20 30 Amser(s) 40 50

Question on half life of pop corn HANNER OES POPCORN = 20 eiliad 24 4 Nifer y popcaron ar ôl Hanner oes y popcarn yw 20 eiliad. Mae sampl yn cynnwys 32 popcorn yn y dechrau. Faint fydd ar ôl ymhen 60 eiliad? 32 16 8 0 0 20 40 60 Amser (eiliadau) 32 16 20 s 44 8 20 s Ateb = 4 80 100

Gweithgaredd (cyfrifau fesul eiliad) Mae gan y sylwedd yma HANNER OES o 2 AWR AMSER(awr)

1. Faint fydd ar ôl yn dilyn oddeutu 1300 o flynyddoedd? 2. Sawl blwyddyn nes ei fod yn ddiniwed? Cwestiwn ar hanner oes 480 Number of nuclei remaining Hanner oes Americiwm yw 433 o flynyddoedd. Mae enghraifft yn cynnwys 480 o niwclysau. 360 240 120 0 0 433 433 Amser (blwyddyn) 1. 60 nuclei 2. 6 x 433 blwyddyn 3. = 2598 blwyddyn 433

YN FYW – LEFEL YMBELYDREDD YN GYSON LEFEL YMBELYDREDD YN FYW – ORGANEB YN PEIDIO CYMRYD CARBON 14 I MEWN A LEFELAU YMBELYDREDD YN DECHRAU DISGYN CROMLIN HANNER OES CARBON 14 OED ORGANEB MARW

ENGHREIFFTIAU O DDYDDIO CARBON I DDOD O HYD I OED : - • LLONG RUFEINIG • AMDO TURIN

ADEILADWYD 180 O. C. Darganfod lefel ymbelydredd y sampl o bren a gymerwyd o’r llong Darganfod lefel ymbelydredd y pren o goeden lleol Cymryd darn o bren o goeden lleol

GRAFF HANNER OES AR GYFER CARBON 14 LEFEL YMBELYDREDD (darganfod oed llong) LEFEL YMBELYDREDD PREN O GOEDEN LEFEL YMBELYDREDD Y PREN O’R LLONG OED Y LLONG 1824 MLWYDD OED AMSER (BLYNYDDOEDD)

Amdo Turin Planhigyn cotwm

GRAFF HANNER OES AR GYFER CARBON 14 LEFEL YMBELYDREDD (darganfod oed Amdo Turin) LEFEL YMBELYDREDD PLANHIGYN COTWM LEFEL YMBELYDREDD Y LLIAIN O AMDO TURIN AMSER (BLYNYDDOEDD) OED YR AMDO 1400 MLWYDD OED

Darganfod oed creigiau Wraniwm Plwm tua 4500 000 o flynyddoedd

Craig Wraniwm Plwm

Cwestiwn: Mae wranium yn dadfeilio i blwm. Hanner oes wraniwm yw tua 4, 500, 000 o flynyddoedd. Mae sampl o graig ymbelydrol yn cynnwys 7 gwaith cymaint o blwm ag o wraniwm. Cyfrifwch oed y sampl. Ateb: Roedd y sampl yn wreiddiol yn wraniwm i gyd … 1 hanner oes yn ddiweddarach… 8 8 …o’r sampl yn wraniwm 1 hanner oes yn ddiweddarach… 4 8 Dim ond 4/8 o’r wraniwm ar ôl – mae’r 4/8 arall yn blwm 1 hanner oes yn ddiweddarach… 2 8 Dim ond 2/8 o’r wraniwm ar ôl – mae 6/8 yn blwm 1 8 Dim ond 1/8 o’r wraniwm ar ôl – mae 7/8 yn blwm Felly mae’n rhaid ei bod wedi cymryd 3 hanner oes i’r sampl ddadfeilio nes bod dim ond 1/8 ar ôl (sy’n golylgu bod yna 7 gwaith cymaint o blwm). Mae pob hanner oes yn 4, 500, 000 o flynyddoedd felly mae’r sampl yn 13, 500, 000 mlwydd oed.