HANGTRAUMA Herkenning preventie en behandeling voor eerstehulpverleners 2005

Inleiding • Hangtrauma (‘Suspension Trauma’) – De medische effecten van zich niet kunnen bewegen in een verticale positie – De medische term is ‘orthostatische intolerantie’ • Het resultaat is niet nieuw – Kruisiging is een vorm van dood door hangtrauma • Het vormt een onmiddellijke levensbedreiging voor iedereen die zich in een verticale positie niet kan bewegen – Lang hangen in een gordel tijdens bouwwerkzaamheden, in een theatervoorstelling of bij sport – Brancardpatiënten, artiesten, stuntmannen, mensen die in een nauwe ruimte werken • Het begin en het verloop zijn snel en onvoorspelbaar • Iedereen die ‘op hoogte werkt’ moet getraind worden in hoe hangtrauma herkend, behandeld en voorkomen kan worden © 2005 www. suspensiontrauma. info

Immobiliteit is de bepalende factor! • Hangtrauma komt alleen voor bij mensen die zich niet bewegen – specifiek bij het niet of nauwelijks gebruiken van de beenspieren • Het komt niet voor bij mensen die in een gordel hangen maar: – actief bewegen (klimmen, een grot verkennen, enz. ) – slechts een minuut of twee hangen (parachutisten) • Het gevaar treedt op wanneer iemand zich niet kan bewegen of vergeet te bewegen © 2005 www. suspensiontrauma. info

Wie lopen risico? • De ‘klassieke groep’ bestaat uit mensen die gordels dragen – Sportklimmers, grotverkenners, parachutisten, parasailers, enz. – Industriële klimmers – Werkers in een nauwe ruimte die een harnasgordel en takel gebruiken – Theater- en circusartiesten, stuntmannen • Er zijn ook andere manieren van ‘immobiel zijn’ – Brancards, wervelplanken en spalken – Persoonlijke activiteiten met vastbinding of beperkte bewegingsvrijheid – Vast komen te zitten in een nauwe ruimte © 2005 www. suspensiontrauma. info

Wat gebeurt er? • Algemene gevoelens van onbehaaglijkheid – Duizeligheid, zweten en andere shocksymptomen – Verhoogde pols en ademhaling • Vervolgens een plotseling daling van pols en bloeddruk • Onmiddellijk verlies van bewustzijn • Als het slachtoffer niet gered wordt, volgt de dood – Door verstikking door een afgesloten luchtweg of door een gebrekkige toevoer van bloed en zuurstof naar de hersenen. © 2005 www. suspensiontrauma. info

Een stukje biologie… • Mensen zijn niet gemaakt om rechtop te staan – Onze bloedsomloop is gebouwd voor een leven op vier voeten – Het volume van de bloedvaten is veel groter dan dat van het bloed • Als we rechtop staan, hebben we dus een probleem – Door de zwaartekracht zakt het bloed naar je benen – Je hart is een pomp die werkt met positieve druk – het kan niet zuigen! – De enige manier om het bloed uit de benen terug te halen is om het met een andere methode omhoog te pompen Gelukkig hebben we er één ontwikkeld! © 2005 www. suspensiontrauma. info

Spierpompen • De aderen in je benen liggen verstrengeld tussen de skeletspieren, en als je je benen beweegt, knijpen deze spieren de aderen samen waardoor het bloed weg wordt gepompt • In deze aderen zitten eenrichtingskleppen, dus door elke samenknijping wordt het bloed een stukje in de richting van het hart gestuwd • Als je loopt, vormt dit proces een ‘hart in elk been’ – en dat werkt heel goed! – Probeer het zelf: doe je sokken uit, blijf stil staan en kijk naar je voeten. De aderen zijn duidelijk te zien en de huid is rood. – Loop nu een rondje en kijk weer. De aderen zijn leeg en vlak en de huid wordt bleek. De pompen zijn in actie! © 2005 www. suspensiontrauma. info

Maar wat gebeurt er als we niet pompen? • Als de spieren het bloed niet naar boven pompen, verzamelt het bloed zich in je benen – Je kunt liters ‘verliezen’ en in shock raken • Je brein sluit zich een tijdje 'af', maar dat helpt natuurlijk niet – het bloed zit nog steeds in je benen. • Na een paar minuten wordt de laatste redmethode ingezet Als ik flauwval, val ik om. Ik krijg het bloed terug. • Voor deze methode moet je omvallen. Als je rechtop blijft staan: – krijgen je hersenen geen zuurstof toegediend – zijn je luchtwegen in gevaar – ga je waarschijnlijk binnen 10 minuten dood © 2005 www. suspensiontrauma. info

Hoeveel tijd heb je? • Vrijwilligers zonder letsel voelden zich na 3 minuten duizelig – normaliter 5 tot 20 minuten • Verlies van bewustzijn in minder dan 5 minuten – normaliter 5 tot 30 minuten Het is moeilijk een tijd aan te duiden waarna de dood intreedt, maar uit onderzoek blijkt dat de dood kan intreden na 10 minuten, meestal tussen 15 en 40 minuten na ophanging. Dood treedt sneller op bij mensen met bestaand letsel, maar kan iedereen overkomen. Iedereen die zich in een rechtopstaande positie niet kan bewegen is in direct levensgevaar © 2005 www. suspensiontrauma. info

Voel je je flauw? Jan in staande positie Jan in hangende positie • Bloed verzamelt zich in de benen • Hersenen detecteren laag O 2 -gehalte • Hartslagvolume neemt toe • O 2 -gehalte in de hersenen daalt nog steeds • Noodmaatregel: • Bloed verzamelt zich in de benen • Hersenen detecteren laag O 2 gehalte • Hartslagvolume neemt toe • O 2 -gehalte in de hersenen daalt nog steeds • Noodmaatregel: – – Hartslag zakt Verlies van bewustzijn Jan valt om Bloed stroomt terug naar de hersenen • Jan wordt wakker. © 2005 www. suspensiontrauma. info – – Hartslag zakt Verlies van bewustzijn Jan KAN NIET omvallen Hersencellen beginnen af te sterven • Jan wordt niet meer wakker.

Welke factoren spelen een rol? • Nauwe beenlussen verhogen het risico maar zijn NIET noodzakelijk – Zelfs brancardpatiënten zijn in gevaar. • Alle soorten gordels vertonen vrijwel identieke resultaten • Leeftijd, gewicht, lengte, geslacht en fitheid van de patiënt lijken weinig invloed te hebben op de tijd die het duurt voordat hij flauwvalt • Stress, paniek, letsel, roken/drinken, bestaande hartaandoeningen en ziekte verhogen het risico De bepalende factor is dat de benen lager liggen dan het hart en dat de beenspieren niet bewegen. Ander letsel is niet noodzakelijk. © 2005 www. suspensiontrauma. info

Okee, dan kunnen we beginnen met de reddingsactie! • Niet zo snel! Er is nog iets waar we rekening mee moeten houden: • Het kan zijn dat het bloed dat zich in de benen heeft verzameld, niet meer van goede kwaliteit is en het slachtoffer zelfs kan doden als we het in één keer terug laten stromen naar de hersenen! • Dit wordt het ‘reflow-syndroom’ genoemd en is medisch erg ingewikkeld. Zodra het begint, heb je het niet meer onder controle en zal de patiënt overlijden. Gelukkig kun je dit voorkomen als je het slachtoffer voorzichtig behandelt! © 2005 www. suspensiontrauma. info

Reflow-syndroom • Het in de benen opgehoopte bloed is na 10 -20 minuten ‘oud’ – Zuurstofarm, verzadigd met CO 2 – Vol met giftige afvalstoffen (van het vetverbrandingsproces) • Als de benen worden opgetild, vloeit dit in een enorme stroom naar de rest van het lichaam terug – Het hart kan stoppen – Interne organen (vooral de nieren) kunnen beschadigd raken • Deze stroom van oud bloed dient gestopt te worden, maar tegelijkertijd dient het brein over genoeg bloed te beschikken om het slachtoffer in leven te houden! Iedereen die uit een immobiele hangende positie is bevrijd, dient minstens 30 minuten in een zittende positie te worden gezet © 2005 www. suspensiontrauma. info

Hangtrauma voorkomen • Als je VRIJWILLIG in een gordel zit: – Houd je benen zoveel mogelijk in beweging – Als je je benen nauwelijks gebruikt, heb je een werkzitje nodig – Neem regelmatig een pauze, eet en drink normaal • Als je per ongeluk valt en hangt: – VERMIJD dat je je benen gebruikt. Je wilt niet daar bloed naartoe stroomt. – Hijs je knieën omhoog naar een zittende houding – Ontspan zoveel mogelijk. Paniek verergert de situatie alleen maar – Als je kunt, zwaai jezelf dan elke paar minuten ondersteboven • Als je vastzit en niet kunt bewegen – Span je beenspieren 5 seconden zo hard mogelijk aan – Adem langzaam en diep – Je zult gered moeten worden! © 2005 www. suspensiontrauma. info

Knieën omhoog • Het enige waar je voor moet zorgen is dat je knieën hoger liggen dan je heupen – de positie die je zou hebben als je op een stoel zat • Je kunt ergens OP gaan zitten (een richel, een houten plank, enz. ) of iets onder je knieën leggen waarmee je ze omhoog houdt (touw, riem, slang, kabel. . wat dan ook!) • Achter je knieën zit geen vet, dus een zacht vulsel is handig als je daar nog wel een tijdje zit! • Je hoeft alleen maar iets simpels als een 2, 5 meter lange band of dun touw bij je te hebben – maar of je dit kunt DOEN hangt af van hoe je gordel is vastgemaakt! © 2005 www. suspensiontrauma. info

Bevestigingspunten aan de achterkant • Het is mogelijk een knielus te gebruiken, maar alleen met een apart bevestigingspunt • Het hoofd valt naar voren en de luchtwegen komen dus in gevaar • Veel mensen kunnen na een val niet eens bij hun bevestigingspunt komen © 2005 www. suspensiontrauma. info

Bevestigingspunten aan de voorkant • In het geval van gordels voor klimmen of voor het verkennen van grotten en bij een valstop met een bevestigingspunt aan de voorkant ligt het bevestigingspunt wel binnen bereik en kan men de knieën makkelijk omhoog houden! • Iedereen kan het punt bereiken waaraan hij hangt • De luchtwegen zijn nog steeds in gevaar, maar in mindere mate © 2005 www. suspensiontrauma. info

Handelwijze • Klim, als dat mogelijk is, uit de hangende positie – door zelfreddingsapparatuur te gebruiken, geïmproviseerd of anders • Ga meteen na de val in een zittende houding zitten – Gebruik een lus onder de knieën (touw, kabel, kleren, enz. ) – Geef het slachtoffer een werkzitje of geïmproviseerd platform • Alle slachtoffers moeten ‘onmiddellijk gered’ worden – Abseil-reddingskits, takels, hydraulische platforms, hijskranen, ladders – Hangtrauma is belangrijker dan eventueel ander letsel – onthoud dat het redden van het leven vóór alles gaat. Wees niet bang om het slachtoffer pijn te doen om hem te redden! • Eerstehulpverleners en communicatie op de locatie zijn van levensbelang • Werk nooit alleen! Wie gaat je helpen? © 2005 www. suspensiontrauma. info

Terug op de grond • Afdaalsystemen dienen onder controle te staan om te voorkomen dat het lichaam van de patiënt languit wordt gelegd als het de grond bereikt – Laat ze 30 minuten rechtop zitten • Normale eerstehulp en EHBO-regels zijn FOUT – Het gaat hier niet om ‘flauwvallen’ ! – Voorkom dat ‘professionals’ de verkeerde handeling uitvoeren en het slachtoffer languit neerleggen op een brancard of ziekenhuisbed © 2005 www. suspensiontrauma. info

En tot slot… • Onthoud dat hoewel hangtrauma zelden voorkomt, het iedereen kan overkomen. • Als je op het werk bent, moet je werkgever toezicht houden op de gevaren - zo niet, overweeg dan goed of je aan het werk gaat! • Als je in je vrije tijd aan activiteiten deelneemt, denk dan alvast na over wat er zou gebeuren als je valt of vast komt te zitten. Zou iemand je te hulp schieten? • Wat je eigenlijk al lang wist, is waar: om de dag te overleven kun je het best de hele tijd zitten! © 2005 www. suspensiontrauma. info