HABER ANALZ ELETREL SYLEM ZMLEMES van Dijkn Eletirel
HABER ANALİZİ --ELEŞTİREL SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİ
van Dijk’ın Eleştirel Söylem Çözümlemesi Modeli
q Makro Yapısal Özellikler q Tematik Çözümleme q Başlıklar
ü Araştırma kapsamında bianet’te incelenen haberlerin başlıklarında dikkati çeken en önemli nokta, habere konu olan kentsel dönüşüm projesinin başlıklarda olumsuzlanmasıdır. Başlıklarda kentsel dönüşüm projesinin olumsuz yönleri, bu projeden etkilenen mahalle/semt sakinlerinin perspektifiyle öne çıkarılmıştır. ü Mahalle ve semtlerin sakinlerinin yaşadığı ve yaşayacağı olumsuzluklara dikkat çekilmiştir. Bir başka ifadeyle, söz konusu proje açısından ele alındığında; etkileyenlerin değil, etkilenenlerin bakış açısının haber başlıklarında hâkim olduğu söylenebilmektedir. ü Buna koşut olarak başlıklarda, kentsel dönüşüm projesi bağlamında akredite kaynak niteliğinde kurum ve kişilerin yerine ağırlıklı olarak halkın/semt ve mahalle sakinlerinin odağa alındığı görülmektedir. ü Başlıklarda ‘enformasyon eksiltimi’ ve ‘genelleştirme’ örneklerine de rastlanmaktadır…
q Makro Yapısal Özellikler q Tematik Çözümleme q Başlıklar
q Makro Yapısal Özellikler q Tematik Çözümleme q Spot/Haber Girişleri ü İncelenen haberlerin spot ve haber girişlerinde de olayı özetleyen genel bir bilgilendirmenin yapıldığı ve metnin ana fikrinin verildiği görülmektedir. ü Bir başka ifadeyle, haberin spot ve girişleri, bunları okuyanların habere konu olan olaya ilişkin genel bir bilgi edinmesini sağlayacak niteliktedir.
q Makro Yapısal Özellikler q Tematik Çözümleme q Spot/Haber Girişleri ü Haber girişlerinde en dikkati çekici nokta, semt ve mahalle sakinlerinden oluşan haber aktörlerinin karşıya kaldıkları sorunlar ve yine kendi söylemleri üzerinden kentsel dönüşüm projesinin eleştirisidir…
q Makro Yapısal Özellikler q Tematik Çözümleme q Spot/Haber Girişleri ü Bazı haberlerin spot ve girişlerinde ise projeden etkilenen Mahalle ve semt sakinlerine yönelik destek ve dayanışma hareketleri ön plana çıkartılmıştır… Bu bağlamda ‘destek’ ve ‘dayanışma’ çabaları üzerinden mahalle sakinlerinin ‘mağduriyeti’ne bir kez daha dolaylı biçimde işaret edildiği de söylenebilir…
q Makro Yapısal Özellikler q Şematik Çözümleme q Durum Bölümü: Ana olay, sonuçlar, ard alan ve bağlam ü Ana olay haber girişi ve gövdelerinde sunulmuştur. Ana olay çerçevesinde kentsel dönüşüm projesinin ilgili mahallelerin görüş, istek ve beklentilerinin dikkate alınmaksızın hayata geçirilmeye çalışıldığı, bu yönüyle kentsel dönüşümün semt sakinlerinin deneyiminde bir yıkım olarak gerçekleştiği belirtilmekte ve ayrıca buna karşı gerçekleştirilen tavır ve mücadeleye yönelik söylemler, etkinlikler ve birtakım veriler paylaşılmaktadır… ü Haberin ard alan ve bağlam bilgisinin yeterince verilmediği söylenebilir… Haberlerde kentsel dönüşüm projesine ilişkin mahalle sakinlerinin söylemleri ve tanıklıkları üzerinden bir ‘karşı söylem’ inşa edilmeye çalışılmış; ancak kentsel dönüşüm projelerinin hangi süreçten geçerek projelendirildiği veya nereden ortaya çıktığı bilgisine yeterli ölçekte yer verilmemiştir…
q Makro Yapısal Özellikler q Şematik Çözümleme q Durum Bölümü: Ana olay, sonuçlar, ard alan ve bağlam ü Söz konusu haberlerin iki temel sonuca bağlandığı söylenebilir: ü Kentsel dönüşüm projesi uygulanacak semtlerin sakinleri ‘mağdur’ edilmekte ve evleri yıkılmaktadır… ü İkinci olarak ise bu mağduriyete karşı birliktelik çağrısı veya karşı koyma çağrısı dile getirilmektedir…
q Makro Yapısal Özellikler q Şematik Çözümleme q Yorum Bölümü: Haber kaynakları ve olay taraflarının yorumları ü Kentsel dönüşüm projesiyle ilgili haberlerde kaynak olarak ağırlıklı biçimde mahalle sakinleri kullanılmıştır… Bu durum, haberlerin yurttaş gazeteciliği pratiğiyle örtüştüğünün bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Çünkü yurttaş gazeteciliği, haber kaynaklarının vatandaşlara doğru daha fazla genişletilmesi ve yurttaşların bu şekilde habere daha fazla dahil edilmesi kabulünden hareket etmektedir… ü Akredite veya resmî kaynakların kullanımı sınırlıdır. Öte yandan akredite/resmî kaynaklara yapılan başvurular olumsuzlanarak kullanılmıştır… ü Buradan hareketle, kentsel dönüşüm konusunda hâkim veya resmî söylem yerine eleştirel bir söylem üzerinden haber söylemi inşa edilmiştir…
q Mikro Yapısal Özellikler q Sentaktik Çözümleme ü Haber cümlelerinde aktif ve pasif kullanım biçimleri haber konusu olaya ve ele alınış biçimine göre faili gizlemeye yönelik veya arka plana atmaya yönelik gramatik bir strateji olabilir. Ya da cümlede geçen öznenin/öznelerin kararlılığını veya gücünü ima eden bir anlam da katabilir… ü Haberlerde cümlelerin aktif/pasif olma durumlarına bakıldığında; haberlerde etken ve edilgen cümle yapılarının birlikte kullanıldığı görülmektedir. ü Cümlelerin yapısıyla ilgili bu tablodaki esas nokta ise hem aktif hem de pasif yapıdaki cümlelerin, kentsel dönüşüm projelerine yaklaşımının eleştirel bir tonda olmasıdır.
q Mikro Yapısal Özellikler q Sentaktik Çözümleme ü Kentsel dönüşüm projelerinin yürütücüsü konumundaki kurumların proje kapsamındaki uygulamaları da ağırlıkla aktif bir cümle yapısıyla verilmekle birlikte bazı haberlerde söz konusu uygulamalar pasif bir yapıda verilmiş olsa dahi temelde bu durumun olumsuzluğuna işaret edilmektedir.
q Mikro Yapısal Özellikler q Kelime Seçimleri ü Kelime seçimleri bağlamında seçilen fiillere, olay taraflarının cümlelerde tanımlanma biçimlerine, varsa sıfatlara, nitelemelere vb. bakılabilir… ü Bianet’te kentsel dönüşüm projeleri ile ilgili olarak incelenen haberlere kelime seçimleri açısından bakıldığında; kentsel dönüşüm projesi olarak tanımlanan projelerin haberlerin büyük bir çoğunluğunda “yıkım” kelimesi ve bu kelimenin fiil halleri ile birlikte kullanıldığı görülmektedir… ü Yıkım kelimesi ve onun fiil hallerinin kullanımı üzerinden mahalle sakinlerinin karşıya kaldıkları olumsuzluklara ve yaşadıkları sıkıntılara gönderme yapılmıştır… ü Kentsel dönüşüm projesinin bir arada kullanıldığı bazı kelimeler…“rant”, “barınma hakkı”, “ayrımcılık”, “zengin-yoksul’’…
q Mikro Yapısal Özellikler q Kelime Seçimleri
q Mikro Yapısal Özellikler q Kelime Seçimleri ü Bazı haberlerde ise “Roman”, “Romanlar”, “Romansızlaştırma” gibi kelimelerin kullanıldığı bazı haberlerde kimlik üzerinden gerçekleşen bir ayrımcılığa dikkati çeken bir söyleme de rastlanmaktadır… ü Bu haberlerde, söz konusu projelerin Roman kimliğine yönelik ayrımcı bir karakter taşıdığına işaret edilmeye çalışılmaktadır…
q Mikro Yapısal Özellikler q Bölgesel Uyum ü Bölgesel uyum bağlamında ardarda gelen cümlelerin ve cümle bölümlerinin birbiriyle olan ilişkilerine bakılmaktadır… ü Nedensel İlişki, cümle içinde nedensel bağlar aramaktadır… ü İşlevsel ilişki kapsamında genel ifadeli bir cümlenin açılımının bir sonraki cümlede yer alıp almadığı kontrol edilmektedir… Burada uygun anlatım, özetleme, zıtlık veya örnekleme yapılıp yapılmadığına bakılmaktadır… ü Kavramsal/referansal ilişkide ise bir cümlede yer alan bir kavramla sonraki cümle arasındaki ‘kayıp bağlar’ın kurulup kurulmadığına bakılmaktadır. Kullanılan bazı kavramlar, ‘anlamsal bir buzdağı’ oluşturabilir…
q Mikro Yapısal Özellikler q Bölgesel Uyum ü Bölgesel uyum bağlamında ardarda gelen cümlelerin ve cümle bölümlerinin birbiriyle olan ilişkilerine bakılmaktadır… ü İncelenen haberlerde nedensel ilişkinin kurulduğu cümleler yer almaktadır… ü Şehir Plancıları Odası, meclis gündemine gelen Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Kanunu Tasarısının rant odaklı olduğunu belirterek, ilgili tüm toplumsal kesimleri kapsayacak katılımcı bir içerik sağlanana kadar tasarının geri çekilmesini istedi. (31. 03. 2005). ü Sulukulenin kentsel dönüşüm planı içinde yıkılması planına karşı kurulan 40 Gün 40 Gece Sulukule Platformu…
q Mikro Yapısal Özellikler q Bölgesel Uyum ü Bölgesel uyum bağlamında ardarda gelen cümlelerin ve cümle bölümlerinin birbiriyle olan ilişkilerine bakılmaktadır… ü İncelenen haberlerde cümleler arasında işlevsel ilişkinin de yer kullanıldığı görülmektedir. Bu kapsamda bazı haberlerde genel ifadeli bir cümlenin takip eden cümlelerde açılımı yapılmıştır… ü Sulukule’de bugün yine yıkım vardı. Fatih Belediyesi’nin kentsel dönüşüm projesi kapsamında bu sabah 06. 30’dan itibaren Neslişah ve Hatice Sultan mahallelerindeki bina ve gecekonduların yıkım işlemi akşam saatlerine kadar sürdü. (28. 08. 2008). ü Sulukule’de yıkımlar sürüyor. Semtte telefon ve elektrikler kesik, sokaklar moloz yığınlarıyla kaplı. Platformdan Ozan: “Tedbir almadan, etrafta çocuklar varken yıktılar ve gittiler. Ne haberleşebilmek mümkün, ne ambulansın girebilmesi” diyor. (28. 08. 2008).
q Mikro Yapısal Özellikler q Bölgesel Uyum ü Bölgesel uyum bağlamında ardarda gelen cümlelerin ve cümle bölümlerinin birbiriyle olan ilişkilerine bakılmaktadır… ü Haberlere genel olarak bakıldığında; kavramsal bir ilişkinin de haber cümleleri içinde yer aldığı ve böylelikle bir anlamsal buzdağının ortaya çıktığı söylenebilir… ü Şöyle ki haber cümlelerinde bu anlamsal buzdağının ötekileştirme ve ayrımcılık bağlamında inşa edildiği ve aynı zamanda bu eksendeki bir mağduriyet girişimine karşı dayanışma ve mücadeleye yönelik bir çağrı yapıldığı ifade edilebilir…
q Mikro Yapısal Özellikler q Haberin Retoriği ü Haberlerin retoriği açısından ise hem sayılar ve istatistikler verilerek haberin inandırıcılığı sağlanmaya çalışılmakta hem de haberin ikna edici olması için alıntılara başvurulmaktadır…. ü Dolayısıyla haberde tarafsızlığı sağlamanın veya böyle bir izlenim oluşturmanın en genel geçer yolunun alıntılara başvurmaktan geçtiği söylenebilir…
q Mikro Yapısal Özellikler q Haberin Retoriği ü Bu bağlamda bianet’te kentsel dönüşüm projeleri ile ilgili haberlerin retoriksel yapıları değerlendirildiğinde; haberlerde inanılırlığın kurulması ve ikna ediciliğin sağlanması amacıyla birçok rakam kullanıldığı ve sıkça bu projeden etkilenen mahalle/semt sakinleri ile onlara destek olan kişilerden (bilim insanları, aktivistler, uzmanlar, vb. ) alıntılara başvurulduğu görülmektedir… ü Ayrıca bazı haberlerde belediye gibi akredite kaynaklardan alıntılara yer verilmekle birlikte bunlar, haberin genel akışı içinde söz konusu alıntının eleştirilmesi ya da çürütülmesi amacıyla kullanılmıştır…
q Mikro Yapısal Özellikler q Haberin Retoriği
- Slides: 24
