GURBET DUYMU YAPI BLGS n TRKENN KELME YAPISI

GURBET DUYMUŞ

YAPI BİLGİSİ n TÜRKÇENİN KELİME YAPISI: KÖK+YAPIM EKİ+ ÇEKİM EKİ n KÖK: Bir sözcüğün parçalanamayan anlamlı en küçük parçasıdır. Bütün ekler çıkarıldıktan sonra geriye kalan bölümüdür. Gelbalık Sizinki sözcüğün Yatuçköküyse benimki Kelebek balta… de havuç kökü GURBET DUYMUŞ

KÖK ÇEŞİTLERİ 1) FİİL KÖKLERİ İş, oluş, hareket bildiren köklerdir. Bu köklere “mek/- mak” mastar eki getirebiliriz. sus(mak) yat(mak) öp(mek) çöz(mek) bil(mek) Bilgili: Bil(fiil k. ) - gi(F. İ. Y. E) - li(İ. İ. Y. E) Duygusal: Duy(F. K) - gu(F. İ. Y. E) - sal(İ. İ. Y. E) GURBET DUYMUŞ

2) İSİM(AD) KÖKLERİ Varlık ve kavramları karşılayan köklerdir. Bu köklere “-mek/-mak” mastar eki getiremeyiz. Yansımaların kökleri de isim köküdür. hoş su çocuk pat kömür masa fıs şır 3) SESTEŞ KÖK Sesteş sözcüklerle yapılan köklerdir. Bu kökler hem isim hem fiil kökü olarak kullanılabilirler. Ad Kök yağ in gül Fiil Kök yağ(mak) in(mek) gül(mek) GURBET DUYMUŞ

n Burası devamlı gittiğimiz yoldu. İsim kökü 4) ORTAK KÖK İş-araç ilgisi Savaş-savaşılır Dövüş-dövüşülür Barış-barışılır Güreş-güreşilir Sıva-sıvanır GURBET DUYMUŞ

EKLER n Tek başlarına anlamları olmayan eklendikleri sözcüklerle anlam kazanan parçacıklardır. İkiye ayrılırlar: A. Çekim ekleri B. Yapım ekleri GURBET DUYMUŞ

Çekim Ekleri A. İSME GELEN ÇEKİM EKLERİ 1) Hal ekleri 4)İyelik ekleri 2) Çoğul ekleri 5) İlgi zamiri 3) Tamlama ekleri B. FİİLE GELEN ÇEKİM EKLERİ 1) Kip ekleri 3) Olumsuzluk eki 2) Şahıs ekleri 4) Ek fiil ekleri GURBET DUYMUŞ

n A. 1. Hal ekleri -i (belirtme) hali: Evi temizledim. -e (yönelme) hali: Eve gitti. -de (bulunma) hali: Evde oturdu. -den( ayrılma)hali: Evden ayrıldı. Uyarı: Hal ekleri eğer eklendiği sözcüğün anlamını, yapısını ve türünü değiştiriyorsa artık hal eki değil yapım ekidir. Sınıfın en gözde öğrencisidir. GURBET DUYMUŞ

n 2. Çoğul ekleri çiçekler böcekler güller kitaplar 3. İyelik ekleri Eklendiği ismin kime ait olduğunu bildiren eklerdir. Bir kelimede iyelik eki var diyorsak o kelime kimin, neyin sorusuna cevap vermelidir. Ev-im (ev bana ait) Ev-in (ev sana ait) Ev-i (ev ona ait) Ev-imiz (ev bize ait) Ev-iniz (ev size ait) Ev-leri (ev onlara ait) GURBET DUYMUŞ

GURBET DUYMUŞ

İyelik eki ONUN Arabası arızalandı. - Kimin arabası? - Onun arabası. ONUN Hal eki Arabayı yıkadı. - Kimin arabayı? - Onun. GURBET DUYMUŞ

4. Tamlama eki Tamlayan Tamlanan Bebeğin maması Tamlayan eki ( ilgi eki) (çekim eki) Tamlanan eki ( iyelik eki) (çekim eki) Tamlayan Tamlanan Filmin sonu Tamlayan eki ( ilgi eki) (çekim eki) GURBET DUYMUŞ Tamlanan eki ( iyelik eki) (çekim eki)

5. İlgi zamiri Bir ismin yerini tutan “-ki” eki ilgi zamiridir ve çekim ekidir. Çamın yaprağı iğne gibidir, çınarınki el gibi geniştir. Yaprağı İlgi zamiri Çekim eki Dün yolda seninkini gördüm. Gurbet Duymuş İlgi zamiri Çekim eki GURBET DUYMUŞ

6. Şahıs ekleri Fiillere gelerek işi, oluşu, hareketi kimin yaptığını bildiren eklerdir. Ben Gel- di- m Sen Gel- di- n O Gel- di- (yok) Biz Gel- di- k Siz Gel- di- niz Onlar Gel- di- ler GURBET DUYMUŞ

FİİL KİPLERİ HABER KİPLERİ 1. Görülen geçmiş zaman kipi: -dı/-di/ -du/-dü/-tı/-tü/-tu 2. Öğrenilen geçmiş zaman: -mış/-miş/ -müş/-muş 3. Şimdiki zaman kipi: -yor 4. Gelecek zaman kipi: -ecek/-acak 5. Geniş zaman kipi: -r/-er/-ar DİLEK KİPLERİ 1. Gereklilik kipi: -meli/-malı 2. Dilek-şart kipi: -se/-sa 3. İstek kipi: -e/-a 4. Emir kipi: (-) GURBET DUYMUŞ

Araba-m Sev-di-m İsim kök F. K iyelk. e kip e. Şhs eki GURBET DUYMUŞ

7. Olumsuzluk eki Fiillerin sonuna gelerek işi, oluşun yapılmadığı, yapılmayacağını anlatan “-me/ma/-mez/-maz” ekleri olumsuzluk ekidir ve çekim ekidir. gel – me – di Kip eki Fiil kökü Olumsuzluk e. GURBET DUYMUŞ

8. Ek fiil ekleri İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapan basit zamanlı fiillere gelerek onları bileşik zamanlı yapan “-idi, imiş, -ise” kelimelerine ve bunların ekleşmiş biçimine ek fiil denir. Dedesi çok hastaydı: hasta – y – dı İsim GURBET DUYMUŞ K. H ek fiil

n n Türkçede kelimeler ek aldığında kök değiştirmezler iki kelime hariç. ben+e bana sen+e sana Türkçede “-im” ekinin 4 görevi vardır. Bunları karıştırmamalıyız. Şahıs eki sev-iyor-um öl-üm Ek fiil hasta-y-ım Fiil kökü F. İ. Y. E İyelik eki öğretmenim GURBET DUYMUŞ

9. Eşitlik ekleri İsimlerin sonuna gelerek onlara benzerlik, görelik, gibilik anlamları katan “-ce/ -ca/-çe/-ça” ekleridir ve yapım ekidir. Bence sen çok zekisin: Bana göre Yıllarca seni bekledi: Çokluk Çocukça davranıyorsun: gibi/benzetme Parayı gönlünce harcadı: gönlüne göre GURBET DUYMUŞ

Saatlerce durakta bekledi: Eşitlik eki/çokluk anlamı Büyükçe bir paketi taşımaya çalışıyordu: Küçültme eki GURBET DUYMUŞ

n n Eklendikleri sözcüklerin anlamını, yapısını ve türünü değiştiren eklerdir. Gövde: En az bir yapım eki almış sözcük gövdedir. soğu-k-luk İ. İ. Y. E Fiil kök F. İ. Y. E GURBET DUYMUŞ GÖVDEDEN TÜREMİŞ

GURBET DUYMUŞ

n n Uyarıya örnek: Anne-m-siz İsim kökü İ. E. n Y. E Ev-de-ki İ. K Hal eki Kural dışı türemiş Y. E. GURBET DUYMUŞ

İsimden İsim Yapan Ekler n n n n -lık: baş-lık çöp-lük -lı: göz-lü giz-li -cı: av-cı iz-ci -ce: Türk-çe düşman-ca -daş: vatan-daş arka-daş -sız: akıl-sız tuz-suz -ki: gece-ki akşam-ki -tı: vızır-tı horul-tu GURBET DUYMUŞ

İsimden Fiil Yapan Ekler n n n n n -le: göz-le sızı-la -al, -el: yön-el düz-el -l: küçük-l alçak-l -a: yaş-a oyun-a -ar: sarı-ar kara-ar -de: fısıl-da horul-da -sa: garip-se su-sa -len: can-lan haş-lan -leş: yüz-leş GURBET DUYMUŞ

Fiilden İsim Yapan Ekler n n n n n -mek: çak-mak -me: kaz-ma böl-me -ış: bak-ış gör-üş -ım: al-ım sat-ım çöz-üm -gı: say-gı ser-gi -gın: az-gın ol-gun vur-gun -ı: bat-ı gez-i say-ı doğ-u -ıcı: bak-ıcı kur-ucu -tı: kızar-tı -k: iste-k çürü-k büyü-k GURBET DUYMUŞ

Fiilden Fiil Yapan Ekler n n n -t: ara-t ağla-t -ır: kaç-ır bat-ır dır: sal-dır -ıl: at-ıl sat-ıl -ın: soy-un giy-in -ış: at-ış yat-ış GURBET DUYMUŞ

YAPISINA GÖRE SÖZCÜKLER 1) Basit Yapılı Sözcükler: Kök halinde veya sadece çekim eki almış sözcükler basit yapılıdır. sev-iyor-uz Şahıs eki Fiil Kökü Kip eki GURBET DUYMUŞ

2) Türemiş Yapılı Sözcükler: İsim ya da fiil, kök veya gövdelerine en az bir yapım eki getirilerek oluşturulan kelimeler türemiş yapılıdır. gör-gü-süz-ler Çoğul eki Fiil kökü F. İ. Y. E İ. İ. Y. E TÜREMİŞ YAPILI GURBET DUYMUŞ

3) Bileşik Yapılı Kelimeler En az iki kelimenin birleşip kaynaşmasıyla oluşan kelimelerdir. biraz hanımeli seyretmek aslanağzı çekyat karaciğer GURBET DUYMUŞ

A- BİLEŞİK SÖZCÜĞÜN YAPISAL OLUŞUMU 1) Takısız İsim Tamlamasıyla Atatürk Kumkapı Galatasaray 2) Belirtisiz İsim Tamlamasıyla Hanımeli Bülbülyuvası Vezirparmağı Kuşburnu 3) Sıfat Tamlaması Biçiminde Sivrisinek Akciğer Uludağ Karagöz GURBET DUYMUŞ

4) Fiil+İsim Akarsu fiil isim 5) Fiil+Fiil Biçerdöver Çekyat 6) İsim+Fiil Bilgisayar Kaybetmek Yanardağ fiil isim Tutkal Kaptıkaçtı Cankurtaran resmetmek GURBET DUYMUŞ Gurbet Duymuş Kapkaç

7) Yansımadan oluşanlar Dırdır Fırfır Gırgır Şakşak 8) Yapısal değişimle oluşanlar ne+için niçin kahve+altı kahvaltı 9) Tür değişimiyle oluşanlar imam+bayıldı imambayıldı isim İSİM fiil GURBET DUYMUŞ

B-BİLEŞİK SÖZCÜĞÜN ANLAMSAL OLUŞUMU 1) Her iki sözcükte gerçek anlamını korur. biçerdöver bilgisayar ayakkabı 2) Birinci sözcük gerçek anlamını yitirir. anayasa balkabağı ateşböceği 3) İkinci sözcük gerçek anlamını yitirir. gözbebeği yayınevi aşçıbaşı 4) Her iki sözcük gerçek anlamını yitirir. hanımeli çöpçatan aslanağzı GURBET DUYMUŞ

GURBET DUYMUŞ