GRME ENGELLLERDE AKADEMK BECERLERN RETM OkumaYazma Arac BalangUygunluk
GÖRME ENGELLİLERDE AKADEMİK BECERİLERİN ÖĞRETİMİ
Okuma-Yazma Aracı Başlangıç/Uygunluk Değerlendirmesi • Görme yetersizliği olan öğrencilerin tıbbi değerlendirmeleri doktorlar tarafından yapılmakla birlikte (doktor görüşüne dayalı olarak görme kalıntısının miktarı önemli olduğundan - az gören olduğunun belirlenmesi) o öğrencinin okuma yazmada dokunsal materyalle mi, yoksa görsel materyalle mi okuma yazma çalışmalarına başlayacağına karar vermede doktor görüşü yeterli değildir. Bunu belirleyebilmek için sistemli gözlemlere yer verilmelidir. Bu; eğitsel değerlendirme sürecinin bir parçasıdır. Bu gözlemlerin iki amacı vardır:
• 1 -Öğrenci Okuma Yazmayı yeni öğrenecekse hangi araçla okuma yazmaya başlayacağına karar vermek. • 2 - Halihazırda Okuma-Yazmayı biliyor ve bir okuma yazma aracı kullanıyorsa, bu aracın uygun olup olmadığına verilmelidir. • Okuma-Yazmaya yeni başlayacak bir öğrenci için, Okuma-Yazmaya başlangıç aracının seçiminde yapılacak gözlemlerle; öğrencinin günlük haya-tında hangi duyu kanalını (dokunma-işitme-görme)Etkili kullandığına bakılır. Bunun için farklı zaman farklı mekan ve farklı durumların gözlemleri yapılır.
Görme Engelliler öğrenirken nesnelere doku-nur, nesnelerin çıkardıkları sesleri dinler, koklar ve tatlarına bakarak nesnenin özelliklerini anlama-ya çalışır. Diğer duyu organlarından geniş ölçüde yararlanırlar. Öğrencinin hangi duyu kanalını/kanallarını kullandığını belirleme iki amaçla yapılır. Öğrencinin kullandığı duyu kanalı genel öğrenme aracını seçmede eğitimcilere yardımcı olur. Örn: dokunma duyusu öne çıkan bireylere dokunma materyalleri, işitme duyusu öne çıkan bireylere işitmeye dayalı materyaller seçilmelidir.
Hangi okuma aracının kullanılacağını belirleme de yardımcı olur. Örn: görmesini birincil duyu kanalı olarak kullanan bir öğrenci büyük olasılık-la görerek okuma yazmayı kullanabilecek, dokunmasını birincil duyu kanalı olarak kullanan bir öğrenci de kabartma yazıyı okuma yazma aracı olarak kullanabilecektir. Eğer öğrenci halihazırda Okuma. Yazma becerilerine sahipse ve belli bir okuma yazma aracını kullanıyorsa; bu aracın uygun olup olmadığına karar verilebilir. Akran uyumluluğu, akademik verimliliği göz önünde bulundurulmalıdır. Aynı zamanda el yazısı da değerlendirilmelidir. Öğrenci kendi el yazısını okuyabilmekte mi?
Yazı yazarken ya da yazılı matematik işlemleri yaparken kaldığı yeri bulabilecek mi? Yazısını başkaları okuyabilmekte mi? gibi sorulara cevap aranmalıdır. Eğer öğrenci bu soruların cevaplarında yeterli değilse akademik görevlerini tamamlaması güçleşecektir. Okuma Yazma aracı seçimi görme yetersizliği olan öğrencinin bundan sonraki eğitim hayatını önemli ölçüde etkileyecektir. Bu sebepten mutlaka uzman kişilerle birlikte birden fazla kişi tarafından sistemli gözlemlerden sonra yapılması gerekmektedir. Öğretmenler Aile-Destek Eğitim Personeli koordineli şekilde çalışmalıdır.
Görme Yetersizliğinden etkilenen öğrenciler için dört Okuma-Yazma seçeneği ortaya çıkmaktadır. Basılı Materyalle Okuma-Yazma Kabartma Materyalle Okuma-Yazma Basılı Materyalle Okuma Yazma gerekirse kabartma materyalle destekleme. Kabartma Materyalle Okuma-Yazma gerekirse basılı materyalle destekleme. Öğrencinin değişen görme koşuluna göre Okuma-Yazma aracını değişebileceği de unutulmamalıdır.
Görme Yetersizliğinin Okuma-Yazmada Yol Açtığı Sınırlılıkların Giderilmesi Görme Yetersizliğinin okuma yazmada yol açtığı sınırlılıkları gidermek için farklı ya da uyarlanmış okuma yazma araçlarına gereksinim duyulmaktadır. Bu uygulamalar: Kabartma materyallerle okuma yazma Büyük puntolu materyallerle okuma yazma Uyarlanmış (çizgileri koyu renkte çizilerek belirginleştirilmiş) kağıtlarla yazma. Ek araç-gereç kullanma Teknolojiyi kullanma Dinleme; olarak sıralanabilir.
Görmenin okuma yazmada yol açtığı sınırlılıklarda ele alındığı gibi parlaklık, simgenin büyüklüğü, zıtlıklar, zaman ve yakınlık işlevsel görmeyi etkileyen en önemli sebeplerdendir. Bu sınırlılıkları gidermek için öğrencinin gereksinimi doğrultusunda öğretimde de materyallerde uyarlamalara yer vermek gerekir. Görme Yetersizliği Olan Öğrenciler İçin Kullanılacak Okuma-Yazma Araçları Görme yetersizliği olan bireyler görenlerin okuduğu basılı materyalleri okuyamayacak kadar görme kaybına sahipseler okuma yazmada Braille (Kabartma yazı) sistemini ve araçlarını kullanırlar.
Louise BRAİLLE tarafından geliştirilen bu kabartma yazı sistemi 6 noktanın olası 64 kombinasyonundan oluşmaktadır. Braille sistemi alfabenin ilk 10 harfini (a-i) oluşturan sembollere yeni noktalar eklemekle oluşturmuştur. Benzer semboller okuma yazmada, Fen Bilimlerinde, Matematikte ve Müzikte de kullanılır. Kabartma yazıyı oluşturan 6 nokta düşey bir biçimde sıralanmış 3 noktadan oluşan iki sıradan meydana gelmektedir. Bu noktalar;
Kabartma yazı tableti ile yazı yazarken noktalar sağ tarafta noktalar sol tarafta olur. Bu işlem yazma işlemi bittikten sonra kağıt ters çevrildiğinde noktalar sol tarafa noktalar sağ tarafa gelmesi için yapılır. Bu temel sistem her ülke tarafından benimsenmiş fakat kendi dil yapılarına uygun olarak alfabe meydana getirilmek suretiyle kullanılmıştır. Kabartma Yazı ile Okuma Yazma Kabartma yazı sağdan sola doğru yazılıp soldan sağa doğru okunmaktadır. Kabartma yazı bu iş için hazırlanmış araç gereçler kullanılarak yazılır. Bu araç ve gereçler;
Kabartma yazı tableti Kabartma yazı kalemi Kabartma daktilodur. Son zamanlarda kabartma yazı bilgisayarla da yazılabilmektedir. Aynı zamanda gören yazı (Basılı Yazı) kabartma yazıya, kabartma yazı gören yazıya çevrilebilmektedir. Okuma yazmada esas olan hızlı ve çabuk okuyup yazmaktır. Normal yazıda tek hareketle yazdığımız sesi kabartma yazıda birkaç hareketle ancak yazabilmekteyiz. Aynı şekilde normal okumada göz sıçrayarak birkaç hece, kelime bir anda görmekte ve okumaktayken; kabartma yazıda her sembole tek dokunmak gereklidir. Gören yazı ile bir sayfa, kabartma yazı ile 2 -3 sayfaya çıkmaktadır.
• Yazmada ve okumada görülen zaman kaybı, yazılan yazının çok yer tutması ve kabartma yazının okumasının çok yavaş ve zor olması görme engelli çocukların eğitim öğretimdeki hızını, normal çocuklara göre düşürmektedir. Bu farklılığı gidermek, okuma yazma hızını artırmak, kolay okuyup yazmak, daha az sayfada daha çok şeyi ifade etmek için kabartma yazı kısaltma sistemi meydana getirilmiştir. Örneğin: «a» harfi «aynı» kelimesinin kısaltmasıdır. «cm» harfleri ‘Cumhuriyet’ anlamındadır. Kabartma yazı sisteminde büyük küçük harfi ayırmak için kullanılması gereken büyük-küçük harf işareti sembolleri ve noktalama işaretleri için de ayrı semboller kullanılmaktadır.
Dinleme, Konuşan Kitap ve Okuyucu Kişi Görme yetersizliği olan çocukların birçoğu çevrelerinden dokunarak bilgi edindikleri kadar dinleyerek te bilgi edinirler. Dinleme becerileri bu çocuklarda özel eğitim ve öğretim yapılmadan doğal olarak gelişir. Bu çocukların dinleyerek bilgi edindikleri gerçeğinden hareketle okuma yazmada bu beceriden yararlanılabilir. Bu nedenle; birçok bilginin teybe kaydedilerek, kitapların kasetlere okunarak teypten dinlenmesi önemli bir öğrenme aracı olarak kullanılmaktadır.
Dokunarak okuma, okuma hızını yavaşlat-maktadır Dokunarak okuma, okuma hızını yavaşlatmaktadır. Büyütülmüş puntoların az gören çocuklar tarafından gözle okunması sırasında da okuma hızının yavaşladığı görülmüştür. Konuşan kitapları kullanma, görmeyen ve az gören öğrencilerin okuma hızındaki bu sınırlılıkları azaltacaktır. Seslerin, kitapların, derslerin, notların kaydedilmesi, tekrar etmede, zaman içinde hatırlatma yapmada ve sınavlara çalışmada ekstra avantajlar sağlayacaktır. Görme yetersizliği olan kişilerin okuma yazmadaki sınırlılıklarını gidermek için bir diğer yöntem OKUYUCU KİŞİ kullanmaktır.
Okuyucu kişi, normal gören kişidir. Normal görenlerin kullandığı her tür materyali kullanmaktadır. Görme yetersizliği olan kişi okuyucu kişiyi daha etkili dinlemesi için yönlendirmeyi öğrenmelidir. Aynı zaman Görme Yetersizliği olan kişi, özellikle hızlı yazması gereken durumlarda okuyucu kişiyi yönlendirerek yazması gerekeni okuyucu kişiye yazdırabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta öğrenciyi tembelliğe itmemesi için gerekli düzenlemelere yer verilmesidir. Öğrenci gerektiğinde dinleme araçlarını, gerektiğinde okuyucu kişiyi dinleyebilir. Ama mutlaka bir okuma yazma aracını kullanmayı sürdürerek etkinlikler yapmalıdır.
Az Gören Öğrencilerde Görerek Okuma Yazmada Sınırlılıklar ve Giderilmesi Görme Yetersizliği olan öğrencilerden bazıları var olan görme keskinliklerini görerek okuma yazmada kullanabilirler. Bazıları bu konuda görme keskinliklerini rahatlıkla kullanabilirken; bazıları sınırlılıklar yaşamaktadır. Bu sınırlılıklardan biri yavaş okuma olabilir. Bunun sebebi: Yazıları yeterince net göremediğinden, Ara sıra gözünü dinlendirmesi gerektiğinden, dolayı okuyarak ya da yazarak yapılması gereken etkinliklerde sınırlılıklar yaşamaktadırlar.
Bu öğrenciler; iyi göremediklerinden ve hızlı okumaya çalıştıklarından okuma yanlışlığı yapabilirler. Görme yetersizliği olan öğrenciler görerek okuma yazma faaliyetlerini günlük hayatlarında da sürdürmelidirler. Sokakta gezerken, alışveriş yaparken, parkta otururken v. b zaman ve zeminlerde etiket, tabela, dilekçe, gazete başlıkları, afiş v. b dokümanlardan yaralanabilirler. Hayatlarını görme alanında normal olan insanlarla, bu insanlara göre uyarlanmış bir ortamın içinde yaşayacaklarından dolayı var olan görme keskinliklerini sonuna kadar kullanmaları önemli ve gereklidir. Bu insanlara bunun özgüveni verilmelidir.
Bu açılardan bu insanların alanla ilgili sınırlılıklarının minimuma indirgenmesi gerekli ve zorunludur. Merkezi ve yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, örgün ve yaygın eğitim kurumları, sivil toplum kuruluşları, aileler ve bireyler topyekün bu sınırlılıkların minimuma indirgenmesinde sorumlu ve görevli olduklarını unutmamalıdırlar. Az gören öğrencilerin okuma yazma becerilerini daha verimli ve işlevsel kullanabilmeleri için özel materyaller ve çevresel uyarlamalara gidilmelidir. Bunlar:
• Renk ve Zıtlıklarla İlgili Uyarlamalar: • Okuma yazmada sayfa ile harflerin yüksek zıtlık içerisinde olması, öğrencilerin yazıları daha rahat görmelerini sağlar. Bazen siyah zemin üzerine beyaz harfler parlamayı azaltacağı için daha iyi görülebilir. Beyaz kağıt üzerine koyu renkli keçeli kalemle, dolma kalemle, yumuşak kurşun kalemle yazmak az gören öğrencilerin verimli şe-kilde görsel işlevde bulunmasını sağlayabilir. Aydınlatma İle İlgili Uyarlamalar: Okuma yazma becerilerinin gerektirdiği ışığın miktarı da önemlidir. Bazı az gören öğrenciler fazla ışıkta göremezler.
Bu durumda pencereden gelen ışığı önlemek için perdeler çekilebilir. Daha fazla ışığa gereksinim duyan öğrencilere ise masa lambası kullanılabilir. Okudukları materyale fazla eğildiklerinde, materyale gölge oluşması görmelerini olumsuz etkiliyorsa okuma platformu kullanılabilir. Yer ve Düzenlemelerde Uyarlamalar: Bazen, kağıt üzerinde öğrencinin görmesi gereken birden fazla şey varsa bu öğrencinin okuyacağı yeri ayırt etmesini güçleştirir. Bu da öğrencinin etkili okumasını engelleyecektir. Bu durumda okuma penceresi (beyaz bir kağıtta okunacak bölüm kadar kesilerek pencere açılır. ) kullanılabilir. Açılan pencere görsel karışıklığı giderecektir.
Büyüklük ve Mesafe Uyarlamaları: Görerek okuma sırasında büyüklük azaltılıp artırılarak görsel verimlilik sağlanabilir. Bu işlem büyültücü ve küçültücü araçlarla ya da görme mesafesinin değiştirilmesi ile sağlanabilir. Optik araçlar; gözlükler, özel lensler, el büyüteçleri ve ayaklı büyüteçlerdir. Optik olmayan araçlar; büyültülerek çekilmiş fotokopiler, büyük puntolarla yazılmış kitaplardır. Okunacak materyalleri büyütmede elektronik araçlar da kullanılabilmektedir. Bunlar; kapalı devre televizyonlar, slayt makinaları, tepegözler ve bilgisayarlardır.
KULLANDIĞI ÖZEL ARAÇ- GEREÇLER GÖRME engellilerin KULLANDIĞI ÖZEL ARAÇ GEREÇLERNELERDİR ? Rakamları kabartma noktalarla gösterilen saatler, konuşan hesap makineleri, derece tansiyon, kan şekeri ölçen aletler; paraları, renkleri sesli olarak belirten cihazlar, fen, matematik, geometri, coğrafya derslerinde kullanılan çeşitli özel araçlar, özel gözlükler, büyüteçler, bilgisayarlar , mutfak aletleri görme yetersizliği olanların yararlandığı araçlardan bazılarıdır. Ancak bu araçların önemli bir kısmı yurt dışından temin edilebilmektedir.
- Slides: 23