GRKA KNJIEVNOST prezentaciju pripremila Tamara Popov Grka knjievnost

GRČKA KNJIŽEVNOST prezentaciju pripremila: Tamara Popov

Grčka književnost obuhvata književno stvaralaštvo na grčkom jeziku koje započinje Homerovim epovima oko 8. veka p. n. e. , a završava se oko 529. godine nove ere, kada je vizantijski car Justinijan zatvorio Platonovu Akademiju u Atini. Grčka književnost je presudno uticala na formiranje rimske književnosti, a imala je i vrlo veliki uticaj i na razvoj celokupne evropske književnosti. Antička grčka književnost može da se podeli na četiri perioda: Arhajsko razdoblje (od prvih pisanih spomenika - kraja 6. veka p. n. e. ); Klasično razdoblje (od 5 - 4. veka p. n. e. ); Aleksandrijsko razdoblje (od 3 - 1. veka p. n. e. ); Rimsko razdoblje (od 30. god. n. e. - 529. god. nove ere). 1

POČECI GRČKE KNJIŽEVNOSTI ARHAJSKO RAZDOBLJE Početke grčke književnosti obeležavaju Homerovi epovi Ilijada i Odiseja. Homer je prvi pisac grčke književnosti i najveći epski pesnik svih vremena. Pretpostavlja se da je živeo negde u 8. veku p. n. e. , ali, pouzdanih podataka o njemu, i njegovom životu, zapravo nema. Veruje se da je bio slepi pevač. 2 Homer

ILIJADA Ilijada nosi ime po Iliju, drugom imenu grada Troje. U ovom epu prikazani su događaji tokom 51 dana u desetoj godini trojanskog rata. Glavna tema ovog epa je svađa između Ahileja i Agamemnona zbog otmice robinje Briseide, i Ahilejev gnev na trojanskog junaka Hektora, koji je ubio Ahilejevog prijatelja Patrokla. 3

ODISEJA Homerova Odiseja nosi ime prema glavnom junaku Odiseju i opeva Odisejev povratak na Itaku. Nakon desetogodišnjeg trojanskog rata, Odisej luta deset godina po raznim morima i doživljava mnogo opasnih pustolovina. Vraća se na Itaku, gde se, uz pomoć sina Telemaha, osvećuje proscima koji su maltretirali njegovu vernu ženu, Penelopu, i na gozbama rasparčavali njegovu imovinu. 4

KLASIČNO RAZDOBLJE U drugoj polovini 6. veka p. n. e. , Jonija pada pod persijsku vlast i gubi prvenstvo u kulturnom razvoju grčkog sveta, koje će otada pa tokom 5. i 4. veka p. n. e. pripadati Atini. Kulturna prevlast Atine se tako podudara sa njenom političkom prevlašću, koja je započela atinskim pobedama kod Maratona, Salamine i Plateje, tokom grčko-persijskih ratova, i učvrstila se izgradnjom Atinskog pomorskog saveza. Osnovna obeležja antičke klasične književnosti su: tesna povezanost sa narodom, obrada svakodnevnih životnih problema i humanizam. Najznačajniji književni rod ovog perioda je drama, i njene vrste tragedija i komedija, kao i drama u užem smislu, ili tragikomedija, koja će se razviti u kasnijem periodu. 5

KORENI GRČKOG POZORIŠTA Poreklo grčkog pozorišta dovodi se u vezu sa obrednim kultom posvećenim bogu vina Dionisu. Dionis je bio obožavan u obliku maske koja se kačila o drvo i ukrašavala bršljenom (svetom božijom biljkom). Maska je bila ono što je omogućavalo prikazivanje mitova u dramskoj formi. S maskom je glumac mogao da slobodno izražava različita stanja i identitete, a ona, ujedno, činila da lik koji se glumi bude prepoznatljiviji. 6

ŠTA SU DITIRAMBI? Ditirambi su književni i dramski oblik pesama. Prvi ih je razvio pesnik Arion iz Korinta (početkom VI v. p. n. e. ). Pesmama horova, u Dionisovu čast, davala se narativna sadržina koja je činila određeno jedinstvo, koje se označavalo nekim naslovom. 7

ORGANIZACIJA DRAMSKIH SVETKOVINA Na Velikim Dionisijama (mart, april svake godine), svečanosti u čast Dionisa, na pozornici pred publikom koja je dolazila iz cele Helade izvodilo se pet komedija, tri tragedije, kao i ditirampsko nadmetanje, tj. takmičenje horova u izvođenju himni. Država je plaćala glumce, a bogati građanin hor. Ceo narod je učestvovao u organizaciji dramskih svetkovina. Država je stvorila teorikon – vrstu novčane pomoći, koja je siromašnim građanima dopuštala da besplatno prisustvuju događaju. Dramski pisci nisu stvarali svoja dela za elitu, već za široke narodne mase. 8

ZNAČAJ GRČKOG POZORIŠTA Grčko pozorište je, od svojih početaka, postalo ključni element narodne kulture. Kombinovalo poeziju, pesmu, igru i recitovanje. Kasnije su svi značajni grčki gradovi imali velika pozorišta na otvorenom sa mestima za publiku (kavea), kružnim prostorom za hor (orkestra) i malom pomoćnom zgradom (skene). Osnovna razlika je u tome što su danas pozorišta zatvorene zgrade. 9

POČECI GRČKE TRAGEDIJE Tragedija je nastala iz grčkog ditiramba. Povezana je sa politikom tirana, koji su bili naklonjeni Dionisu. U tragedijama su bile zastupljene molitvene scene, himne bogovima, pesme za prizivanje mrtvih, razni obredi, i dr. Tragedije su se prvenstveno izražavale jezikom mita. Poznate su samo dve tragedije sa istorijskom tematikom – Frinihov Pad Mileta (prikazivala stradanje Jonjana pred naletom Persijanaca) i Eshilovi Persijanci (izvedena osam godina nakon grčke pobede nad istočnim narodom). 10

ELEMENTI I STRUKTURA TRAGEDIJE Dva osnovna elementa grčke tragedije su: glumci koji recituju delo u stihu, i hor, koji u dramski komad ubacuje pevanje. Struktura tragedije: prolog (kroz koji se publika obaveštavala o događajima koji prethode dramskoj radnji), činovi (ili episodije), kroz koje se radnja postepeno razvijala i, na kraju, eksoda. Postojao je otpor prema prikazivanju smrti na pozornici, tako da je o njoj publiku samo izveštavao glasnik, stilom koji je podsećao na epiku. Glavni pisci antičke tragedije su bili: Eshil, Sofokle i Euripid. 11

ESHIL Eshil se smatra pravim tvorcem helenske tragedije. Rodio se u Eleusini kod Atine 525. god. p. n. e. , a umro 456. god. p. n. e. na Siciliji. U svojim delima, bavio se ljudskom sudbinom, kojom upravljaju božanska pravda i večni zakoni, kojima ljudi treba da se pokoravaju. Sačuvano je sedam njegovih tragedija: Persijanci, Sedmorica protiv Tebe, Okovani Prometej, Orestija, i druge. 12