GRAMER KTAPLARI Genel olarak btn rivayetler ilk gramer

GRAMER KİTAPLARI

Genel olarak bütün rivayetler ilk gramer çalışmalarının Ebu’l-Esved ed -Du’elî (öl. 686) tarafından başlatıldığı hususunda birleşmektedir. Basra Arap gramer çalışmalarının doğduğu yer olarak kabul edilir. Daha sonra Kûfe merkezli diğer bir gramer ekolü ortaya çıkmıştır. Sonraki dönemlerde ise alimler tarafından iki ekolü birleştiren dil çalışmaları yapılmıştır. Önemli olan Arap gramer çalışmalarının iki temel ekol etrafında ortaya çıkarak geliştiğidir. Sözkonusu ekoller içerisinde yer alan alimler de eserlerini bağlı oldukları bu mekteplere göre şekillendirmişlerdir. Bu bölümde önemli gramer kitaplarına ve yazarlarına değinmeye çalışacağız.

( ﺍﻟﺠﻤﻞ ﻓﻲ ﺍﻟﻨﺤﻮ ) ﺍﻟﺨﻠﻴﻞ ﺑﻦ ﺃﺤﻤﺪ el-Halîl b. Ahmed’e (öl. 791) ait olduğu söylenen ve çeşitli kaynaklarda el- Cumel, el-Cumelu’l-fî’n-nahv vb adlarla anılan bu eser, bir nahiv kitabıdır. Müellif bu eseri bölümlere ayırmamış olsa da içeriği açısından sözkonusu eseri beş bölüme ayırmak mümkündür. Mansubât, mecrurât, merfuât ve cezm konuları farklı bölümler altında ele alınmıştır. Beşinci bölüm olarak adlandırılan son kısım ise harfler hakkındadır. Eserin bazı bölümleri farklı tarihlerde tahkik edilerek ofset olarak basılmıştır. Halîl b. Ahmed Basra ekolünün kurucularından kabul edilir.

( ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ) ﺳﻴﺒﻮﻳﻪ Sîbeveyh (öl. 796) adıyla bilinen yazarın el-Kitâb adlı eseri nahiv ve sarf alanında özgünlük ve eskilik açısından günümüze kadar ulaşan eserlerin en mükemmellerindendir. Eser Basra’da yazıldığı dönem çok büyük bir şöhrete sahip olmuştur. el-Kitâb okunuyor denildiği zaman hemen Sîbeveyh’in bu eseri akla gelmekteydi. Bazıları bu eseri nahvin Kuran’ı olarak nitelemişlerdir. el-Halîl b. Ahmed ve Yûnus b. Habîb gibi bu alandaki önemli alimlerin görüşlerinden yararlanmıştır. Eserde belirtilen görüşleri sahiplerine isnad etmiştir. Fasih dili koruyan bedevi Araplardan derlediği bilgileri de eserine almıştır. Nahiv alanında farklı görüşlere yer vererek, doğru ya da yanlış bulduğu kısımları belirtmiştir. Kuran ayetlerinden, şiirden ve bedevi Araplardan deliller getirmiş, ancak hadisten delil getirmemiştir. Eser sadece sarf ve nahiv ile ilgili değil, Arapçanın bütün dallarıyla ilgilidir. Kıraat, tecvid, belağat, lehçeler, şiir ve şiir sanatları hakkında da hükümler vardır.

( ﺍﻟﻤﻘﻀﺐ ) ﺍﻟﻤﺒﺮﺩ el-Muberred (öl. 898) tarafından telif edilen el-Muktadab Sîbeveyh’in el- Kitâb’ından sonra en özgün eserlerden birisi olarak kabul edilir. Nahiv ve sarf konularını basit ve anlaşılır bir üslupla ele alan yazar, ilk önce konuyu özet bir şekilde sunmuş, sonra ise yorumlamıştır. Eserde yorum ve basitleştirmeye dayalı bir öğretim metodu hakimdir. Basra ekolüne mensuptur. Bu çerçevede eserde Basra görüşü ağırlıktadır. Sîbeveyh’in el-Kitâb’daki birçok görüşünü de ele alarak eleştirir ve bu konularda kendi görüşlerini belirtir. Açıklamaları Sîbeveyh’in ifadelerinden daha anlaşılır ve kısadır. 1963 yılında 4 cilt halinde Kahire’de yayınlanmıştır.

( ﺍﻟﻤﻨﺼﻒ ) ﺍﺑﻦ ﺟﻨﻲ İbn Cinnî (öl. 1001) el-Munsif adlı eseri, nahivle birlikte ele alınan sarf konusunun ilk defa Ebû ‘Usmân el-Mâzinî tarafından ayrı bir ilim dalı olarak ele alınan sarf ilmi hakkında el-Mâzinî’nin yazdığı et-Tasrîf adlı eserin geniş bir yorumudur. Sarf ilminin öneminden bahsettiği bir mukaddime ile eserine başlamıştır. Yazar eserini üç bölüme ayırmış, ilk bölümde et-Tasrîf’in metnini ve şerhini; ikinci bölümde metinde geçen bazı kelimelerin açıklamasını; üçüncü bölümde ise sarfla ilgili zor konuları zikretmiştir. Sarf ilminde en kapsamlı kaynaklardan birisi olarak kabul edilir. Üç cilt halinde 1954 -1960 yılları arasında Mısır’da yayınlanmıştır.

( ﺍﻟﻤﻔﺼﻞ ) ﺍﻟﺰﻣﺨﺸﺮﻱ el-Mufassal adlı eseri Arapça gramer hakkındadır. ez-Zemahşerî’nin (öl. 1144) İsim, fiil, edat ve eş anlamlı kelimeler olmak üzere başlıca dört bölüme ayrılmıştır. Yazarın sözkonusu eseri Araplara Arapça öğretmek amacıyla yazdığı söylenmektedir. İbn Ye‘îş tarafından anılan eser şerh edilmiştir. Eserin birçok baskısı mevcuttur.

( ﺷﺮﺡ ﺍﻟﻤﻔﺼﻞ ) ﺍﺑﻦ ﻳﻌﻴﺶ ez-Zemahşerî’nin el-Mufassal adlı eseri için yazılan şerhlerin en iyisi ve bilinenidir. İbn Ye‘îş (öl. 1245) el-Mufassal’daki bazı ifadelerin okuyucuya anlaşılmaz geldiğini, bazı lafızların birden fazla anlam taşıdığını, konuların açık olmakla birlikte bunu destekleyecek delillerde yoksun olduğunu düşünerek sözkonusu eseri şerh ederek detaylandırmıştır. Anlam kapalılıklarını gidererek, açıklama yapmış ve deliller getirerek desteklemiştir.

( ﺍﻷﻔﻴﺔ ) ﺍﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ Endülüslü alim İbn Mâlik (öl. 1271) nahiv alanında 2794 beyitten oluşan el- Kâfiyetu’ş-şafiye adlı bir eser telif etmiştir. Daha sonra bu eserini 1000 beyitten oluşan urcûze şeklinde özetlemiş ve öğrencilerin kolay ezberlemesi için nahiv ve irabla ilgili bütün meseleleri bu 1000 beyit içerisinde ele almıştır. Eser bir mukaddime ve 80 bâb ve fasıldan meydana gelir. Eser araştırmacıların sürekli dikkatini çekmiş ve özellikle Mısır, Suriye’de büyük rağbet görerek medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur. Birçok baskısı mevcuttur. İbn Hişâm, İbn ‘Akîl gibi önemli alimlerce de şerh edilmiştir. Fransızca ve İtalyanca tercümeleri de vardır.

ﺍﺑﻦ ﻫﺸﺎﻡ ﺃﻮﺿﺢ ﺍﻟﻤﺴﺎﻟﻚ ﻣﻐﻨﻲ ﺍﻟﻠﺒﻴﺐ Evdahul-mesâlik adlı eser İbn Hişâm’ın (öl. 1360) İbn Mâlik’in el. Elfiyye adlı eseri için yapılmış bir şerhtir. Muğni’l-lebîb nahiv alanında yazılmış en değerli kitaplardan birisi kabul edilir. Yazar eserini iki bölüme ayırmıştır: Yazar et-Tavdîh adıyla da bilinen eserinde, el-Elfiyye’yi şerh etmenin dışında konuları kolay istifade edilebilecek şekilde tasnif etmiş, eserin bazı yerlerini tashih ederek açıklamış, eserde yer almayan bazı konuları da esere eklemiştir. İlk kısımda harf ve edatları ele alarak her harf ve edat için bir bâb tahsis edip bunlarla ilgili kuralları, delilleri sunarak alfabetik sıraya göre düzenlemiştir. İkinci kısımda ise diğer nahiv kitaplarının fazla önem vermediği nahiv meselelerini ele alarak, cümleler, irab hususunda yapılan hatalar gibi konuları detaylı işlemiştir. Halen Ezher Üniversitesi’nde ders kitabı olarak okutulmaktadır.

( ﺃﺴﺮﺍﺭ ﺍﻟﻨﺤﻮ ) ﻛﻤﺎﻝ ﺑﺎﺷﺎﺯﺍﺩﺓ Osmanlı-Türk bilim ve siyaset tarihinin önemli isimlerinden Kemal Paşazâde (öl. 1534) Arapça gramerini konu alan Esrâru’n-nahv adlı bu eserinde kelimeleri isim, fiil ve harf olmak üzere üç kısımda işlemiştir. İsim kısmında merfûât, mansûbât, mecrûrât gibi konuları; fiil kısmında mâzi, muzâri, emir, kalp fiilleri gibi hususları; harf kısmında ise çeşitli harfleri incelemiştir. Konuları işlerken Kuran, hadis ve Arap kelamından istişhada önem vermiştir. Nahiv okulları arasındaki anlaşmazlıklara eserinde değinmemiş, önceki eserlerden de yararlanmıştır. Ahmed Hasan neşredilmiştir. Hâmid tarafından tahkik edilerek Amman’da

( ﺍﻟﻨﺤﻮ ﺍﻟﻮﺍﻓﻲ ) ﻋﺒﺎﺱ ﺣﺴﻦ tarafından yazılan en-Nahvu’l-vâfî adlı nahiv kitabı günümüzde Arap üniversitelerinde okutulan bir ders kitabıdır. Abbas Hasan Arap gramerine ilişkin konulara farklı yaklaşımı ve açıklamaları açısından ayrıcalık taşır. Nahiv konuları üzerinde araştırma yapılacağı zaman incelenmesi gereken temel kaynaklardan birisidir. Dört cilt olarak Kahire’de yayınlanmış olup, günümüze kadar ondan fazla baskısı yapılmıştır.