Gramar at Linggwistika Morpema at Morpolohiya Gramar at

Gramar at Linggwistika

Morpema at Morpolohiya Gramar at Linggwistika - ang pag-aaral ng pinakamaliit na yunit na bumubuo sa salita na may kahulugan. Morpema - ang pinakamaliit na yunit na bumubuo sa salita na may kahulugang “ kaagad na naihahayag kahit ang ilan sa kanila ay pangkayarian at di kahulugang leksikal ang binibigay” (Villanueva at Villanueva, 1971) ay maaaring salita o salitang-ugat. Gramar at Linggwistika 9

Anyo ng Morpema 1. Morpemang Kataga Gramar at Linggwistika - ang kataga ay isang morpemang iisahaning pantig lamang at ang mga ito’y walang kahulugan kung nag iisa maliban na lamang kung isasangkap sa pangungusap. Ang mga ingklitiko ay “ mga katagang iisahing pantig na sa gawang sarili ay walang kahulugan ngunit kapag ginagamit sa pangungusap ay nakaradagdag ng diwa nito. – Cruz, et. al. 1978 Halimbawa: ba pa daw po naman na ho din nga rin man raw pala Gramar at Linggwistika 10

2. Ang Morpemang Panlapi Gramar at Linggwistika a. May malakas na sistema ng panlapi ang wikang Filipino. Ito ang dahilan kung bakit napakadali nating manghiram sa banyagang salita at gawing tunog – Filipino. Sa ibang salita ay nagiging “Filipinized” na salita Halimbawa: Halimbawa mag-jet nag-smuggle nag-administer nag-coach in-ambush ni-rape ni-research naka-cortina nagpa-xerox ni-raid i-promote Gramar at Linggwistika 11

b. dahil sa kahulugang taglay ng panlapi nagkakaroon ng iba’t ibang kahulugan ang isang salitang-ugat na pinagkakapitan nito. Halimbawa: Gramar at Linggwistika nagtubig matubig natubigan tinubig patubig pantubig - nagkaroon ng tubig maraming tubig naparami ang inom tapayan o lalagyan ng tubig pinarusahan ng tubig padaloy na tubig/irigasyon gamit sa tubig GAWAIN - Subuking lagyan ng iba’t ibang panlapi ang salitang tao, bahay, balita, bayan at tignan kung ano ang mabubuong salita. Gramar at Linggwistika 12

Anyo ng Panlapi 3. Morpemang Salitang-Ugat Gramar at Linggwistika - ang salitang-ugat ang maituturing na pinaka-ina ng mga salita dahil ito ay nagtataglay ng kahulugang leksikal na karaniwang binubuo ng dadalawahing pantig. Alam nyo ba na kung pakasusuriin ay galing sa iisang pantig lamang ating wika? Ito’y ayon sa haka ni Dr. E. Arsenio Manuel at mapapansin ito sa kayarian ng mga salitang inuulit. Gramar at Linggwistika 13

Halimbawa: Gramar at Linggwistika basbas hinhin damdam gawgaw simsim toktok patpat kimkim bitbit limlim laklak dakdak samsam satsat ngat Gramar at Linggwistika 14

- Ang morpemang kataga at morpemang salitang-ugat ay napagsasama rin ngunit ang kanilang kabuuan ay hindi maituturing na dalawang morpema kundi iisang morpema lamang. Halimbawa: Gramar at Linggwistika ma ka in taga + + itim hapon ibig lungsod = = maitim kahapon iniibig tagalungsod HOMOFONUS- Ang tawag sa salitang-ugat na nag-iiba-iba ng kahulugan ayon sa bigkas ngunit pareho ng ispeling. Halimbawa: baga (ember) baga (lungs) baga (particle) sala (sin) sala (seived) paso (pass) paso (burn) paso (Flower pot) Gramar at Linggwistika 15

Paano nga ba nabubuo ang mga Salita? Gramar at Linggwistika a. Inuulit – ang mga salitang unuulit ay binubuo sa pamamagitan ng buong pag-uulit ng salitang -ugat at pinaghihiwalay lamang ng gitling. Ang ganitong pag-uulit ay tinatawag na ganap na pag-uulit. Halimbawa: sama-sama utay-utay akay-akay baku-bako araw-araw sintu-sinto ipit-ipit luku-luko agam-agam kuru-kuro halu-halo lubak-lubak Gramar at Linggwistika 21

TANDAAN 1. Ang alaala, paruparo, sari, gunam at guni ay hindi ginigitlingan dahil walang salitang-ugat na ala, paro, sari, ganam, at guni. Gramar at Linggwistika 2. Ang salitang-ugat na nagtatapos sa patinig na o kapag-unuulit ay pinapalitan ng u. 3. Sa pag-uulit ng salitang-ugat na unaangkupan o ginagampanan ng pang-angkop upang ipakita ang kasidhiang kahulugan at nagtatapos sa patinig na e, ito’y pinapailitan ng i sa gayo’y mabilis ang pagbigkas at upang lubos na mabigyang diin ang unang hati ng salita. Ang gitling ay ginagamit Halimbawa: torpe salbahe lalake torping-torpe salbahing-salbahe lalaking-lalake Gramar at Linggwistika 22

Ang di-Ganap na Pag-uulit 1. Pag-uulit ng huling pantig sa salitang-ugat Gramar at Linggwistika Halimbawa: lamikmik langit luning kuliglig alit-it 2. Pag-uulit ng una o unang dalawang pantig ng salitang-ugat o unang dalawang tunog ng salitang-ugat. Halimbawa: iikot aakyat tatakbo lilima sisilip-silip sisiga-sigarilyo tatali-talilis Gramar at Linggwistika 23

Paano nga ba nabubuo ang mga Salita? Gramar at Linggwistika b. Tambalan – Nagiging tambalan ang salita kung ang dalawang salita na may kani-kaniyang kahulugan ay pinagsasama at nananatili ang kahulugan, minsa’y bumubuo ng ikatlong kahulugan at mayroon din namang nagpapakita ng kasalungatan ng bawat isa. Halimbawa: taong-bundok panhik-panaog daang-bakal hanap-buhay kahoy-gubat bungang-araw dalagang-bukid isdang-tabang humigit-kumulang kapos-palad lumubog-lumitaw malaon-madali Gramar at Linggwistika 24

Paano nga ba nabubuo ang mga Salita? c. Maylapi – Kung ang salitang-ugat pinapanlapian. Maaring sa unahan, sa gitna, sa magkabila o sa laguhan. Gramar at Linggwistika 1. Unlapi umalis, umibig, umawit, igatong, isama, pautang 2. Gitlapi kinain, sumampa, tinaga, tumuka, sinita 3. Hulapi isipin, diktahan, tamaan, ingatan, bilihin 4. Kabilaan magtampuhan, pagtulungan, panatilihin, paraanin 5. Laguhan ipagsumigawan, paghumiyawin, magginataan. Gramar at Linggwistika 25

Kahulugan ng mga Panlapi 1. Panlaping Makangalan Gramar at Linggwistika a. an at han 1. lalagyan ng marami sa bagay na isinasaad ng salitang-ugat hal. : aklatan, bigasan, manukan, palayan, tindahan 2. pook na ginaganapan ng kilos ng salitang-ugat hal. : aralan, lutuan, laruan, labahan 3. panahon na maraming pagganap sa isinasaad ng salitang-ugat hal. : pistahan, anihan, taniman, uwian Gramar at Linggwistika 26

Panlaping Makangalan 4. gantihang kilos hal. : barilan, balitaan, sulatan, suntukan Gramar at Linggwistika 5. di karaniwang laki o labis na dami hal. : pangahan, duguan, uluhan, sugatan, duguan b. in o hin 1. relasyong isinasaad ng salitang-ugat hal. : tiyuhin, amain, inapo 2. kahugis ng isinasaad ng salitang-ugat hal. : inubas, pinalay, sinampalok Gramar at Linggwistika 27

Panlaping Makangalan b. ka 1. kasama sa pangkat hal. : kalahi, kagrupo, katropa, kabayan Gramar at Linggwistika 2. relasyon na isinasaad ng salitang-ugat hal. : kalaro, kagalit, kaaway, kasuyo, kalambingan c. ka – an 1. nagsasaad ng pinakasentro na salitang-ugat hal. : kabayanan, kanayunan, kabahayan 2. nagsasaad ng kasukdulan ng pangyayari. hal. : katanghalian, kainitan, kasasalan Gramar at Linggwistika 28

Panlaping Makangalan d. mag 1. nagsasaad ng relasyong tinutukoy sa salitang-ugat. hal. : maglolo, mag-ama, magkapatid, magbayaw Gramar at Linggwistika 2. mag- na may pag-uulit ng unang pantig ng salitang-ugat na nagsasaad ng gawain o propesyon. hal. : manggagamot, manbibigkas, manananggol e. tag – nagsasaad ng panahon hal. : tag-ulan, tag-araw, taglagas, tagsibol f. taga – nagsasaad ng gawaing isinasaad ng salitang-ugat hal. : tagaluto, tagalinis, tagawalis, tagabasa g. an/han – nagsasaad ng pinaggalingan hal. : talasalitaan, talaarawan, talatinginan Gramar at Linggwistika 29

Kahulugan ng mga Panlapi Mga Panlaping Makauri Gramar at Linggwistika 1. ma a. pagkamayroon halimbawa: maganda, tataas, mayaman b. pagkamarami halimbawa: matao, madahon, matubig, maahas 2. maka – katig, kampi, hilig halimbawa: maka-Diyos, maka-Hapon, makatao, makakaibigan 3. mala – parang halimbawa: malasebo, malahimimga, malakanin Gramar at Linggwistika 30

Panlaping Makauri 4. mapag – may ugali halimbawa: mapagbiro, mapagbintang, mapag-alalahanin Gramar at Linggwistika 5. Mapang – may katangian, may kakayahan halimbawa: mapang-akit, mapanrahuyo 6. maka – katig, kampi, hilig halimbawa: maka-Diyos, maka-Hapon, makatao, makakaibigan 7. mala – parang halimbawa: malasebo, malahimimga, malakanin Gramar at Linggwistika 31

MARAMING SALAMAT SA PAKIKINIG! NGAYON AY HANDA KA NA PARA SA ISANG PAGSUSULIT! ((