GLOBAL EKONOMK KRZN ENERJ SEKTR ZERNDEK ETKLER ztrk

GLOBAL EKONOMİK KRİZİN ENERJİ SEKTÖRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Öztürk SELVİTOP Daire Başkanı V. ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI OSB 3. Enerji Zirvesi 30 -31 EKİM 2009 İSTANBUL

KRİZ ÖNCESİ

Dünya Enerji Talebi ve Projeksiyonlar Petrol Kömür Milyon tpe % 30 Doğal Gaz Biyokütle Nükleer % 22 Hidrolik Rüzgar, Güneş ve Diğer tpe = ton petrol eşdeğeri International Energy Agency World Energy Outlook 2008

Dünya Enerji Sektörü “ 2007 -2030 döneminde küresel enerji sektörüne 26. 3 trilyon ABD $ yatırım gereksinimi” Yeni yatırımların yarısından fazlası gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşecektir. Elektrik enerjisinin nihai enerji tüketiminde payı artmaya devam edecek, yeni yatırımlardan en büyük payı elektrik sektörü alacaktır. 4 Kaynak: World Energy Outlook, 2008

Küresel Kriz Öncesi Beklentiler- Genel Görünüm (1) § Yüksek malzeme+enerji fiyatları+işçilik maliyetleri Yüksek üretim tesisi inşa maliyeti Artan arz zinciri kısıtları Artan son kullanıcı fiyatları §Küresel elektrik talebi artışı: - 2006 - 2015 %3, 2 - 2015 -2030 %2, 0 §OECD’de yıllık ortalama artış %1, 1 2006 -2030 döneminde yalnızca üçte bir büyüme §OECD haricinde talep yılda ortalama %3, 8 2030 %146 büyüme

Küresel Kriz Öncesi Beklentiler- Genel Görünüm (2) • Yenilenebilirlerin payı: 2006 %18 2015 %20 2030 %23 • 2030’a kadar yenilenebilir (başta hidro ve rüzgar) kurulu gücünün iki kattan fazla artması • Doğalgazın enerji mixindeki ağırlığının artan fiyatlar yüzünden azalması • Nükleer enerjinin payı: 2006 %15 2015 %13 2030 %10 • Kömürün elektrik üretimindeki payı: 2006 %41 2030 %44

Türkiye Enerji Sektörü “Temel Tespitler” • Yüksek talep artışı-Yüksek yatırım ihtiyacı • İthalat bağımlılığı-Yerli ve Yenilenebilir Kaynakların Önemi • Yüksek Yenilenebilir kaynak potansiyeli • Yüksek Verimlilik potansiyeli • Jeopolitik konum ve getirdiği avantajlar

Türkiye “Elektrik ve Doğal Gazda Yüksek Talep Artışı” Elektrik ve Gaz Sektörlerinde Tüketim Artışı (%) [2000 -2007] 8

milyar k. Wh Türkiye Elektrik Talebi Gelişimi

Türkiye “Elektrik Enerjisi Talebi” 10

Türkiye’de Artan Elektrik Üretim Kapasitesi 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* TOTAL ÖZEL SEKTÖR 388 569 1183 619 384 972 2. 109 6. 224 KAMU - - 795 1. 132 301 106 - 2. 334 YAP-İŞLET 2. 911 798 - - - 3. 709 YAP-İŞLET-DEVRET - - 100 TOPLAM 3. 299 1. 367 2. 078 1. 751 685 1. 077 2. 109 12. 367 * 30 Eylül 2009 itibariyle 11

Strateji Belgesi Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği • • Toptan Satış Piyasası Kapasite Mekanizması Tarifeler ve Fiyatlandırma Özelleştirme Arz Güvenliği Enterkonneksiyonlar, ithalat-ihracat Kaynak Kullanım Hedefleri

Cumhuriyetin Yüzüncü Yılı İçin Hedef “Daha Çok Yerli- Yenilenebilir Kaynak, Daha Güvenilir Çeşitlendirme” 120% Sıvı Yakıt Nükleer 100% Jeotermal Güneş 80% Rüzgar 60% Doğal Gaz Hidrolik 40% İthal Kömür Yerli Taş Kömürü Linyit 20% 0% 2007 2023 13

KRİZİN ETKİLERİ

Küresel finansal & ekonomik krizin enerji sektörü yatırımlarına etkisi (1) - Kredi bulmaktaki zorluklar ve artan sermaye maliyetleri: - Riske yönelme isteğinin zayıflaması - Kredi piyasalarının kilitlenmesi - Değer kaybeden hisse değerlerinin borç/özsermaye oranını artırması - Fiyat artışlarının yavaşlaması ve sermaye akışlarının yeni yatırımların cazibesini azaltması - Düşen talebin yatırım yapmak için duyulan ivediliği/iştahı azaltması - Sonuç SEKTÖRE DAHA AZ YATIRIM!

Küresel finansal & ekonomik krizin enerji sektörü yatırımlarına etkisi (2) - “Sürdürülebilir Kalkınma” için alınması gereken uzun vadeli politik ve ekonomik tedbirlerin gecikmesi - İklim değişikliği önlemlerinin sekteye uğraması veya bu sürecin fırsata dönüştürülmesi - Negatif çevresel etkileri olabilecek bazı tedbirlerin benimsenmesi riski

Küresel Ekonomik Krizin Etkileri “Talep tarafındaki etkiler” Dünya Elektrik Tüketiminin Gelişimi Küresel elektrik tüketimi 2009 yılı içerisinde 1945 yılından bu yana ilk kez azalacaktır. Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı

Küresel Ekonomik Krizin Etkileri “Arz tarafındaki etkiler” Dünya Genelinde Petrol ve Doğal Gaz Arama ve Üretim Yatırımları 2009 yılı Eylül ayı itibariyle petrol ve doğal gaz arama ve üretim yatırımları 2008 yılına göre 100 milyar AB doları daha az gerçekleşmiştir. Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı

Küresel Ekonomik Krizin Etkileri “Arz tarafındaki etkiler” Dünya Genelinde Yenilenebilir Enerji Yatırımları 2009 yılı sonu itibariyle yenilenebilir enerji yatırımlarının 2008 yılına göre 30 milyar AB doları daha az gerçekleşeceği tespit edilmiştir. Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı - 2009 yılı G 8 Zirvesi Sunumu

Türkiye Elektrik Talebi Gelişimi (%) 14, 4 13, 4 7, 8 2008: % 4, 25 5, 9 6, 2 4, 0 4, 7 2009: % - 5, 00 4, 6 2, 6 -1, 0 January February March April May June -1, 8 -6, 2 -5, 2 -6, 4 -4, 0 July -3, 5 August September October November December -4, 0 -4, 7 -4, 1 -5, 9 -9, 2 2008 2009 20

Ekonomik Büyüme ve Elektrik Talebi İlişkisi “Elektrik Talebinin Esnekliği” 12 10 8 6 4 2 0 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 -2 -4 -6 Elektrik Talebi Değişimi (%) GSYİH Değişimi (%) -8 2010 2012

TÜRKİYE Revize Büyüme ve Elektrik Talep Projeksiyonu Revize Elektrik Talebi: 2009 % -2, 0 Revize GSYİH: 2009 % -6, 0 2010 % 4, 5 2010 % 3, 5 2011 % 6, 0 2011 % 4, 0 2012 % 7, 1 2012 % 5, 0

Doğal gaz arz-talep dengesi (2009 -2025) Ø BOTAŞ tarafından revize edilen yeni talep tahminine göre 2013 yılına kadar olan dönemde yıllık gaz talebini karşılamakta sorun bulunmamaktadır (Revizyon öncesinde bu tarih 2011 idi). Ancak, talebin yoğun olduğu kış aylarında arz kaynaklarındaki aksamalar, dönemsel arztalep dengesizliklerine yol açabilmektedir. Ø Alım sözleşmelerinden Rusya Federasyonu Batı Hattı sözleşmelerinin ilki 2011, Cezayir LNG sözleşmesi ise 2014 yılında sona ermektedir.

Küresel finansal & ekonomik krizin Türkiye enerji sektörü yatırımlarına etkisi TEHDİTLER: - Talep düşüşü Yatırımlardaki ivmenin azalması - Kredi ve sermaye maliyetlerinin artması - Artan teşvik ihtiyacı - Ekonomik kısıtlar nedeniyle “sürdürülebilir kalkınma”ya yönelik uygulamalarda aksamalar FIRSATLAR: - Talep düşüşü Yatırım aciliyetinin ötelenmesi - Talep düşüşü emisyon artış ivmesinin yavaşlaması - Malzeme/Teçhizat temininde kolaylık, fiyatların düşmesi - Uygulama/mevzuat aksaklıklarının giderilebilmesi için uygun ortam

Teşekkürler…