GII THIU MN GII PHU BNH Ths Nguyn

GIỚI THIỆU MÔN GIẢI PHẪU BỆNH Ths. Nguyễn Văn Luân

MỤC TIÊU 1. 2. 3. 4. 5. Nêu sơ lược các giai đoạn phát triển của giải phẫu bệnh. Nêu rõ mối quan hệ giữa giải phẫu bệnh và lâm sàng. Nêu sơ lược các kỹ thuật của giải phẫu bệnh. Kể các nội dung nghiên cứu của giải phẫu bệnh. Nêu rõ nhiệm vụ của giải phẫu bệnh.

Bệnh học là gì? Pathology anatomopathology histopathology

Định nghĩa (Pathology) Giải phẫu bệnh là môn khoa học nghiên cứu các tổn thương.

Tổn thương là gì?

Các giai đoạn phát triển của giải phẫu bệnh.

1. LƯỢC SỬ GIẢI PHẪU BỆNH 1. 1. Giai đoạn đầu (cổ đại) 1. 2. GIAI ĐOẠN 2: GIẢI PHẪU BỆNH ĐẠI THỂ (Tử thiết) 1. 3. GIAI ĐOẠN 3: (Kính hiển vi và tế bào hay giải phẫu bệnh vi thể) 1. 4. GIẢI PHẪU BỆNH HỌC PH N TỬ

Giai ñoaïn 1: Thôøi Nguyeân thuûy vaø Coå ñaïi o o o Trong suoát thôøi gian daøi haøng trieäu naêm, keå töø khi con ngöôøi hình thaønh treân traùi ñaát ñeán khi quaàn theå loaøi ngöôøi ñöôïc toå chöùc thaønh xaõ hoäi chieám höõu noâ leä (vaøo khoaûng ñaàu theá kyû 5), Nhöõng hieåu bieát cuûa con ngöôøi veà beänh taät vaø y hoïc coøn raát haïn cheá vaø sô löôïc. Trong caùc taøi lieäu coå ñaïi cuûa nhöõng vuøng Ai Caäp, Hy Laïp, La Maõ, AÁn Ñoä, Trung Quoác, cuõng thaáy baøn ñeán nhieàu vaán ñeà y hoïc vaø beänh taät nhöng thöôøng khoâng coù cô sôû khoa hoïc.

o o Thí duï: ôû Ai Caäp coå ñaïi, ngöôøi ta tin laø coù 4 nguyeân toá caên baûn laø khí, hoûa, thuûy, thoå (khoâng khí, löûa, nöôùc vaø ñaát) ñaõ taïo neân cô theå con ngöôøi vaø nhöõng bieán ñoäng cuûa 4 nguyeân toá ñoù ñaõ taïo neân söùc khoûe hoaëc beänh taät. Ngöôøi ta cuõng tin raèng trong khoâng khí, coù moät chaát “hôi” (goïi laø pneuma) voâ hình, voâ löôïng, seõ nhaäp vaøo phoåi roài löu thoâng trong oáng maïch ñeán khaép moïi vuøng cô theå.

1. 1. Giai đoạn đầu (cổ đại) o o Những hiểu biết về nguyên nhân bệnh tật hạn chế; và còn ảnh hưởng của duy tâm. Mãi đến thế kỷ V-IV trước công nguyên, y học mới thoát khỏi ảnh hưởng của mê tín, dị đoan. Đó là nhờ công của Hippocrate, một thầy thuốc Hy Lạp được xem là người sáng lập ra nền y học hiện đại và cũng được xem là thầy thuốc vĩ đại nhất trong thời đại của ông.

Theo Hippocrate o o thực hành y khoa phải dựa trên cơ sở các quan sát và các nghiên cứu cơ thể con người. Ông tin tưởng rằng bệnh tật là do những nguyên nhân có thể tìm hiểu được. Ông bác bỏ những quan niệm cho rằng bệnh gây nên do các sức mạnh siêu nhiên. Ông cũng cho rằng cơ thể phải được nhìn nhận như là một tổng thể, chứ không phải là một tập hợp rời rạc của các bộ phận.

Theo Hippocrate o o Thực hành y khoa phải dựa trên cơ sở các quan sát và các nghiên cứu cơ thể con người. Ông đã miêu tả chính xác nhiều triệu chứng bệnh, và là thầy thuốc đầu tiên miêu tả các triệu chứng của viêm phổi, cũng như động kinh ở trẻ em. Ông cũng tin tưởng vào quá trình lành bệnh tự nhiên thông qua nghỉ ngơi, chế độ dinh dưỡng hợp lý, không khí trong lành và sự sạch sẽ. Khám bệnh phải dựa trên sự quan sát và đánh giá một cách toàn diện.

HIPPOCRATE, thầy thuốc Hy Lạp (460 – 377)

Hạn chế của y học Hippocrate là chưa nắm được hệ tuần hoàn máu, ông nghỉ rằng: các động mạch chứa đầy khi, coi não là một tuyến, chưa biết chức năng của thần kinh …

Sau Hippcrate có Galen (131 -210) Galen là một thầy thuốc và nhà triết học nổi tiếng người La Mã gốc Hy Lạp, và có lẽ là nhà nghiên cứu y học tài ba nhất của thời La Mã. Các học thuyết của ông đã chi phối và ảnh hưởng đến y học phương tây hơn một thiên niên kỷ. Các giải thích của ông về y học giải phẫu được thực hiện trên khỉ, và các động vật khác; do việc giải phẫu người không được phép thực hiện vào thời đó.

Là người khởi đầu cho pp thực nghiệm o o Mổ động vật để hiểu biết về chức năng của cơ thể Ông khuyên các bs phải làm thực nghiệm mới nâng cao chuyên môn

GALEN

GALEN (131 -210, La Maõ) Moå xaùc ñoäng vaät, ñeå nghieân cöùu caáu truùc, sinh lyù Heä thoáng hoùa caùc kieán thöùc cuûa nhieàu ngaønh y hoïc (Sinh lyù, ñieàu trò, döôïc lyù). Chòu aûnh höôûng cuûa duy taâm bò toân giaùo lôïi duïng

Toùm laïi Trong haøng trieäu naêm daøi, y hoïc tuy ñaõ naûy sinh vaø toàn taïi nhöng ñaõ chìm ñaém trong boùng ñeâm cuûa thôøi Nguyeân thuûy vaø Coå ñaïi.

1. LƯỢC SỬ GIẢI PHẪU BỆNH 1. 1. Giai đoạn đầu (cổ đại) 1. 2. GIAI ĐOẠN 2: GIẢI PHẪU BỆNH ĐẠI THỂ (Tử thiết) 1. 3. GIAI ĐOẠN 3: (Kính hiển vi và tế bào hay giải phẫu bệnh vi thể) 1. 4. GIẢI PHẪU BỆNH HỌC PH N TỬ Thời Trung đại kéo dài khoảng 1200 năm, từ thế kỷ V đến thế kỷ XVII.

Giải phẫu tử thi o o Đến giai đoạn cuối thế kỷ 15 ở Padua và Bologna nước Ý, nơi trường đại học y khoa đầu tiên của thế giới, mà Đức giáo hoàng Sixtus đệ tứ đã ban hành sắc luật cho phép sinh viên y khoa Mổ xẻ trên cơ thể người. Đến thế kỷ 16, Mổ tử thi nhìn chung được sự chấp thuận của nhà thờ Thiên chúa giáo, đánh dấu sự phát triển nghiên cứu bệnh học người.

Những tên tuổi lớn trong lãnh vực mổ tử thi o o Vesalius (1514 -1564), Pare (15101590), Lancisi (1654 -1720) và Boerhaave (1668 -1739), Andreas Vesalius, thầy thuốc người Bỉ, cho ra đời cuốn sách giải phẫu học đầu tiên minh họa về “giải phẫu người”.

Andrea VESALIUS (1514 – 1564, Bæ)

Andrea VESALIUS (1514 – 1564, ) thầy thuốc người Bỉ o o o Naêm 1543, cho ra ñôøi cuoán saùch giaûi phaãu hoïc ñaàu tieân, hoaøn chænh, coù nhan ñeà “Veà caáu taïo cô theå ngöôøi” vôùi treân 300 böùc hoïa hình tuyeät ñeïp. Vôùi cuoán saùch naøy (keát quaû cuûa hôn 5 naêm nghieân cöùu) cho con ngöôøi hieåu roõ caáu truùc cuûa baûn thaân mình ñeå treân cô sôû khoa hoïc ñoù nhaän hieåu ñöôïc caùc toån thöông beänh taät.

Gaàn moät theá kyû sau khi cuoán saùch giaûi phaãu hoïc cuûa Andrea VESALIUS ra ñôøi; Naêm 1628, moät thaày thuoác ngöôøi Anh, xuaát baûn taùc phaåm “Hoaït ñoäng cuûa tim vaø maùu ôû ñoäng vaät” vaø ñoùng goùp theâm nhöõng hieåu bieát quan troïng veà hoaït ñoäng cuûa cô theå ngöôøi: ñoù laø tuaàn hoaøn maùu.

WILLIAM HARVEY (1578 - 1657),

GIOVANI BATTISTA MORGAGNI (1682 - 1771), nhaø giaûi phaãu beänh hoïc noåi tieáng - Italia o Chính Giovanni Bathista Morgagni (16281771) mới được xem là nhà mổ tử thi vĩ đại đầu tiên. Trong suốt hơn 50 năm quan sát của mình, Morgagni luôn tin vào sự tương quan giữa những phát hiện bệnh học với các triệu chứng lâm sàng, Ông cho xuất bản cuốn “Nguyên nhân bệnh tật”, đánh dấu lần đầu tiên mổ tử thi được xem là công cụ chính góp phần vào những hiểu biết về bệnh tật trong y khoa.

Morgagni ñaõ moâ taû tæ mæ caùc toån thöông cuûa nhieàu loaïi beänh nhö vieâm phoåi, teo gan vaøng caáp tính, ung thö daï daøy, soûi oáng tuùi maät v. v. . . ñaây chæ laø nhöõng toån thöông nhaän thaáy baèng maét thöôøng, nghóa laø mang noäi dung giaûi phaãu beänh ñaïi theå.

GIOVANI BATTISTA MORGAGNI (1682 - 1771),

1. LƯỢC SỬ GIẢI PHẪU BỆNH 1. 1. Giai đoạn đầu (cổ đại) 1. 2. GIAI ĐOẠN 2: GIẢI PHẪU BỆNH ĐẠI THỂ (Tử thiết) 1. 3. GIAI ĐOẠN 3: (Kính hiển vi và tế bào hay giải phẫu bệnh vi thể) 1. 4. GIẢI PHẪU BỆNH HỌC PH N TỬ Thời cận đại, bắt đầu từ giữa thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XX.

Sự phát triển của kính hiển vi quang học. o o Alhazen công bố về khả năng phóng đại các vật thể bằng các kính phóng đại trong cuốn “Books of Optics” vào năm 1021. Sau khi cuốn sách này được xuất bản, Roger Bacon ở Anh quốc đã lý giải và mô tả cơ chế của việc phóng đại này vào thế kỷ 13, và dẫn đến sự phát triển của kính lúp phóng đại ở Italia. Những kính hiển vi ban đầu được phát minh vào năm 1590 ở Middelburg, Hà Lan. Ba người thợ tạo kính là Hans Lippershey (người đã phát triển các kính viễn vọng trước đó), Zacharias Janssen, cùng với cha của họ là Hans Janssen là những người đầu tiên xây dựng nên những kính hiển vi sơ khai. Năm 1625, Giovanni Faber là người xây dựng một kính hiển vi hoàn chỉnh và đặt tên là Galileo Galilei.

Sự phát triển của kính hiển vi quang học. o o Các cấu trúc của kính hiển vi quang học tiếp tục được phát triển tiếp theo sau đó, và kính hiển vi chỉ được sử dụng một cách phổ biến hơn ở Italia, Anh quốc, Hà Lan vào những năm 1660 -1670. Marcelo Malpighi ở Italia bắt đầu sử dụng kính hiển vi để nghiên cứu cấu trúc mô học ở phổi. Đóng góp lớn nhất thuộc về nhà phát minh người Hà Lan Antoni van Leeuwenhoek, người đã phát triển kính hiển vi để tìm ra tế bào hồng cầu và tinh trùng và đã công bố các phát hiện này.

o ANTONI VAN LEEUWENHOEK (1632 - 1723),

ROBERT HOOKE (1635 - 1703), moät nhaø khoa hoïc ngöôøi Anh, o (b) vaøo cuoái theá kyû XVIII ñaõ xaùc ñònh teá baøo laø ñôn vò caáu taïo cô theå sinh vaät. Coøn bieát bao nhaø y hoïc khaùc nöõa, taát caû ñaõ giuùp cho con ngöôøi nhìn nhaän ñöôïc moät theá giôùi môùi, hoaøn toaøn khaùc haún vôùi nhöõng ñieàu troâng thaáy, ñoù laø theá giôùi vi moâ. Caùch nhìn naøy aûnh höôûng roõ reät ñeán vieäc tìm hieåu beänh taät. Vaøo cuoái theá kyû XIX,

o hook

hook

Giải phẩu bệnh vi thể o o Rudolf Virchow (1821 -1902), một nhà nghiên cứu giải phẫu bệnh người Đức, nhận ra rằng các tế bào là đơn vị nhỏ nhất của cơ thể và bệnh tật là do những tổn thương, rối loạn của tế bào và mở đường cho sự phát triển môn giải phẫu bệnh vi thể. Dưới kính hiển vi quang học cho phép ông xem những thay đổi trong các mô bệnh ở mức độ tế bào

Rudolf Virchow (1821 -1902) o o o Được coi là cha đẻ của giải phẫu bệnh vi thể. Mặc dù KHV được pm 150 trước. Ông là người đầu tiên nhấn mạnh bệnh ở mức độ tế bào. 'think microscopically' Học trò của ông Julius Cohnheim (1839 -1884) kết hợp kỷ thuật mô học với thực nghiệm để nghiên cứu viêm. Được coi là nhà GPB thực nghiệm đầu tiên. Ông còn đi tiên phong trong kỹ thuật cắt lạnh.

Rudolf Virchow (1821 -1902)

Sau hàng loạt các thành tựu y học o o Moân beänh hoïc ñaõ phaùt trieån vaø nghieân cöùu saâu hôn: toån thöông coù theå ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau: (a) ÔÛ caùc heä (nhö heä limphoâ, heä taïo huyeát. . . ) ôû caùc taïng (nhö daï daøy, gan, phoåi v. v. . . ). caùc heä, caùc taïng nhö vaäy goïi laø caùc toån thöông ñaïi theå. (b) ÔÛ caùc moâ vaø teá baøo, nhö ôû moâ thaàn kinh , moâ da, ôû nhöõng teá baøo caáu taïo neân caùc khoái u v. v. . . goïi laø caùc toån thöông vi theå. (c) thaønh phaàn caáu truùc cuûa teá baøo, nhö ôû heä Golgi, baøo vaät, theå tieâu, löôùi noäi baøo v. v. . . goïi laø nhöõng toån thöông sieâu vi vaø thuoäc phaïm vi nghieân cöùu cuûa hieån vi hoïc ñieän töû.

Giải phẫu bệnh thực nghiệm hiện đại o o Microscopy điện tử, immunohistochemistry, and molecular biology

1. LƯỢC SỬ GIẢI PHẪU BỆNH 1. 1. Giai đoạn đầu (cổ đại) 1. 2. GIAI ĐOẠN 2: GIẢI PHẪU BỆNH ĐẠI THỂ (Tử thiết) 1. 3. GIAI ĐOẠN 3: (Kính hiển vi và tế bào hay giải phẫu bệnh vi thể) 1. 4. GIẢI PHẪU BỆNH HỌC PH N TỬ Từ đầu thế kỷ XX đến nay.

o o o Sự tiến bộ lớn của khoa học kỹ thuật (như sự ra đời của kính hiển vi điện tử, các phương pháp miễn dịch, hóa học tế bào. Giải phẫu bệnh học phân tử, sự tiến bộ trong việc ứng dụng hóa sinh cơ bản vào nghiên cứu các rối loạn di truyền và ung thư. Kỹ thuật với các nguyên tắc tương đối đơn giản (nhưng không dễ dàng thực trong thực tiển), có thể bộc lộ sự thay đổi của một nucleotide đơn lẽ trong gen, trong AND, và kết quả là sự tổng hợp của sản phẩm gen khiếm khuyết mà biểu hiện là tạo ra các sản phẫm protein bất thường, cuối cùng là biểu hiện các tổn thương trong một số bệnh lý cụ thể.

Tóm lại: lịch sử giải phẫu bệnh 1. 2. 3. Đi song hành với sự phát triển của y học, lịch sử bệnh học chia 03 giai đoạn: Nguồn gốc phát triển và giải phẫu bệnh đại thể Nguồn gốc giải phẫu bệnh vi thể Giải phẫu bệnh siêu cấu trúc

3. MỐI QUAN HỆ GIỮA GIẢI PHẪU BỆNH VÀ L M SÀNG o o Y học lâm sàng dựa trên các phương pháp khám lâm sàng, chẩn đoán và điều trị. Giải phẫu bệnh lâm sàng nghiên cứu mức độ bệnh, nguyên nhân sâu xa, loại tế bào bệnh và cơ chế sinh bệnh (ví dụ như đột biến gen P 53 trong ung thư), các yếu tố dự đoán, và tiên lượng bệnh. Hai bộ phận này được bổ sung cho nhau và không thể tách rời nhau: Y học lâm sàng không thể thực hành mà không có kiến thức về giải phẫu bệnh học; giải phẫu bệnh học là vô nghĩa, nếu không giúp ích cho y học lâm sàng.

4. CÁC PH N KHOA CHUYÊN S U CỦA GIẢI PHẪU BỆNH Giải phẫu bệnh chia làm nhiều môn nghiên cứu khác nhau: trong đó 03 môn được áp dụng giảng dạy cho sinh viên y khoa: 1. Mô bệnh học: nghiên cứu và chẩn đoán bệnh từ các mẫu sinh thiết. 2. Tế bào học: nghiên cứu và chẩn đoán bệnh từ các mẫu tế bào. 3. Y pháp học: áp dụng các kiến thức giải phẫu bệnh, nhằm mục đích pháp lý (ví dụ như điều tra về cái chết trong những tình huống đáng ngờ).

5. CÁC KỸ THUẬT CỦA GIẢI PHẪU BỆNH 5. 1. Đại thể: Trước khi kính hiển vi được áp dụng trong y học (khoảng thế kỷ 18), việc quan sát còn bị hạn chế chỉ bằng mắt thường, và đã tích lũy được nhiều kiến thức y học về giải phẫu đại thể. Giải phẫu bệnh đại thể nghiên cứu và mô tả các tổn thương của các bệnh tật, đặc biệt trong khám nghiệm tử thi, nó vẫn là một phương pháp điều tra quan trọng. Các bệnh lý đặc trưng, nhà giải phẫu bệnh có kinh nghiệm có thể diễn giải chẩn đoán một cách chính xác ngay từ cái nhìn đầu tiên, và chẩn đoán đó được củng cố thêm bằng việc sử dụng kính hiển vi.

5. 2. Vi thể (Kính hiển vi quang học): Những tiến bộ về chất lượng kính hiển vi quang học, giúp cho việc nghiên cứu các cấu trúc mô học, tế bào học bình thường và bệnh lý rõ ràng, chi tiết hơn. Việc áp dụng kỹ thuật xử lý mô thường qui, tạo ra tiêu bản và soi dưới kính hiển vi ở nhiều độ phóng đại khác nhau, cho phép ta xem xét rõ các thành phần của nhân và bào tương. Đối với một số trường hợp cần chẩn đoán nhanh, người ta sử dụng kỹ thuật cắt lạnh. Các phương pháp nhuộm màu khác nhau cũng giúp phân biệt các thành phần khác nhau của từng loại tế bào và mô. Kính hiển vi này cũng sử dụng vào lĩnh vực tế bào. Ví dụ tế bào lấy từ các bọc, các khoang cơ thể, hút từ các thương tổn đặc (FNA) hoặc từ bề mặt cơ thể. Đây là lĩnh vực tế bào học và được sử dụng rộng rãi trong chẩn đoán và sàng lọc ung thư. Sự kết hợp kính hiển vi, kỹ thuật số, và internet giúp cho việc chẩn đoán bệnh qua mạng đối với các trường hợp bệnh khó, bệnh hiếm gặp.

5. CÁC KỸ THUẬT CỦA GIẢI PHẪU BỆNH 5. 3. Hóa mô: Hóa mô là nghiên cứu áp dụng hóa học vào mô, thường là sử dụng kính hiển vi; các phần mô được cắt mỏng sau khi đã được xử lý bằng thuốc thử đặc biệt, để các tính chất các loại tế bào của mô này được bộc lộ ra. 5. 4. Hóa mô miễn dịch và miễn dịch huỳnh quang: Hóa mô miễn dịch và miễn dịch huỳnh quang, sử dụng các kháng thể (globulin miễn dịch với kháng nguyên đặc hiệu) Hóa mô miễn dịch đã trở nên phổ biến hơn, trong kỹ thuật này, các tiêu bản được bảo quản thường không bị phai màu. Các tiến bộ trong kỹ thuật này đã được mở rộng rất nhiều, bởi sự phát triển của các kháng thể đơn dòng.

5. 5. Kính hiển vi điện tử: Bệnh học phát triển hơn và nghiên cứu các tổn thương ở mức độ các bào vật, và quan sát virus trong các mô bệnh. Việc sử dụng chẩn đoán phổ biến nhất là cho việc diễn giải kết quả, phân loại bệnh lý trên các mẫu sinh thiết thận. 5. 6. Nuôi cấy tế bào được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu và chẩn đoán. Rất thuận lợi cho bệnh học phân tử, việc khảo sát những thay đổi, những khiếm khuyết trong cấu trúc hóa học của các phân tử, và từ những sai sót trong bộ gen, biểu hiện thông qua sự tổng hợp các acid amin. Sử dụng “lai tại chỗ” bộc lộ sự hiện diện của gen cụ thể hoặc m. RNA trong các tiêu bản mô hoặc tế bào.

NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CỦA GIẢI PHẪU BỆNH Được chia làm hai phần: Phần I. Giải phẫu bệnh đại cương: các cơ chế và đặc điểm chủ yếu của các quá trình bệnh (ví dụ như viêm, sự biến đổi tế bào, sự rối loạn tuần hoàn và đại cương về u). Phần II. Giải phẫu bệnh các tạng và hệ thống: mô tả các tổn thương ở các cơ quan, và các hệ thống cơ quan của từng bệnh lý cụ thể. (ví dụ như: hốc miệng, viêm ruột thừa, u lành tính tuyến vú, carcinôm phổi …).

7. NHIỆM VỤ CỦA GIẢI PHẪU BỆNH 7. 1. Chẩn đoán bệnh Việc áp dụng các kiến thức mới: các phân loại mô bệnh học mới và áp dụng các kỹ thuật mới như hóa mô miễn dịch, giúp cho giải phẫu bệnh có những kết luận chính xác và khách quan hơn. Các kỹ thuật tế bào hỗ trợ cho lâm sàng như FNA cũng rất hữu ích trong thực hành lâm sàng; xét nghiệm tế bào và dịch cơ thể cũng hết sức quan trọng trong tầm soát và chẩn đoán bệnh ung thư. 7. 2. Đào tạo cán bộ y tế Giải phẫu bệnh là một trong những môn cơ sở quan trọng trong bộ ba hình thái học, và còn là môn học được đào tạo để giúp cho các bệnh viện xây dựng và phát triển khoa giải phẫu bệnh, đào tạo nhân lực có trình độ và đạo đức nhằm phục vụ đắc lực cho chẩn đoán và sàng lọc phát hiện sớm ung thư.

7. 3. Nghiên cứu y học Tham gia vào các nghiên cứu với lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng khác. Kết hợp, đối chiếu kết quả để đưa ra kết luận cuối cùng có tính khoa học, khách quan và chuyên môn cao. 7. 4 Xây dựng một nền y học dân tộc và khoa học Cùng với các chuyên ngành khác, giải phẫu bệnh học tham gia nghiên cứu xác định các đặc điểm riêng về bệnh tật của người Việt Nam.

Trường thi