GERIJATRIJA je grana medicine koja se bavi prevencijom

GERIJATRIJA je grana medicine, koja se bavi prevencijom i lečenjem oboljenja starijih lica. Izraz dolazi od reči „geri“ (stari) i „jatros“ (lekar). Gerijatrija se razlikuje od GERONTOLOGIJE, koja proučava sam proces starenja.

REKLI SU O STARENJU Mark Тven Starost je, verujte mi, dobra i ugodna stvar. Jeste da te polagano uklanjaju sa pozornice, ali ti isto tako daju ugodnu poziciju gledaoca u prvim redovima. Helen Braun Starenje je, izgleda, jedini dostupan način da se dugo živi. Andre Malro U mladosti su dani kratki, a godine duge. U starosti su godine kratke, a dani dugi. Pablo Pikaso Ne zanimaju me nečije godine. Ljudi koji mi govore koliko imaju godina su blesavi. Star si onoliko koliko se osećaš starim. Euripid Starost dolazi iznenada, a ne postepeno, kako se misli.

Starost nije bolest nego sastavni deo života, odnosno jedna od životnih faza - treće životno doba (detinjstvo, zrelo doba i treće doba) u kojoj se javljaju bolesti kao i u svakoj drugoj. Starenje predstavlja univerzalni biološki proces, prirodnu fazu u životnom ciklusu svake jedinke, koja se završava smrću. To je proces koji predstavlja genetički programirano otkazivanje mehanizama koji održavaju homeostazu (stalnost unutrašnje sredine organizma). Osnovne posledice starenja su usporavanje i opadanje svih vitalnih funkcija. Karakteristično je da opadanje funkcija nastaje u mladjim i srednjim godinama, ali su posledice tog procesa vidljive tek u starijim godinama.

O STARENJU S obzirom na to da starost znači povećanu dužina života, i verovatnoća oboljevanja je veća. Istraživači, statističari i lekari upotrebljavaju brojke od 50 do 65 godina kao granicu kada postajemo stari. Ujedinjene Nacije su pomerile granicu koja definiše starenje sa 65 na 75 godina. S druge strane, ta granica je niska za visoko razvijene zemlje gde je prosečan životni vek oko 85 godina, a visoka za malo razvijene gde je to oko 45 godina. U nauci se stari klasifikuju kao mladi stari (6574), srednje stari (75 -84) i najstariji (85+).

O STARENJU • Do sada je razvijen veliki broj teorija (oko 30 ) koje pokušavaju da bliže definišu uzroke i mehanizme procesa starenja. • U PATOANATOMSKOM smislu, proces starenja se prihvata kao povećanje ekstracelularnog u odnosu na intracelularni deo suspstance , dok sa METABOLIČKOG aspekta involutivne promene u senijumu predstavljaju predominaciju kataboličkih procesa u odnosu na anaboličke. • Opšte umnožavanje fibroznih i kolagenih elemenata i postepeno smanjenje broja visokodiferentovanih ćelija predstavljaju krajnji rezultat procesa starenja. Što su strukturalni elementi više diferentovani, to su metabolički procesi razvijeniji, a time i osetljiviji.

TEORIJA MITOHONDRIJALNE MEMBRANE ILI TEORIJA MITOHONDRIJALNOG SATA (mitochondrial clock theory of aging) - - Usled arterioskleroze dolazi do hipoperfuzije, što dovodi do smanjene oksigenacije tkiva pri čemu se formiraju reaktivni oksigen metaboliti (ROM) koji su visoko toksični molekuli, kao i slobodni radikali koji oštećuju biološki supstrat tako što: redukuju direktno membranski potencijal mitohondrija dovode do mutacije (delecije) mitohondrijalne DNK čija progresivna akumulacija sa svoje strane dovodi do celularne disfunkcije sa posledičnom oštećenjem organa, starenjem i apoptoze ćelije - programirano izumiranje. Na primer, ova mutacija mitohondrijalne DNK koja se odigrava na 4977 bp (bazni par) igra značajnu ulogu u nastanku PBA.

PROMENE U ORL REGIJI USLED STARENJA nalaze se u: - Usnoj duplji - Pljuvačnim žlezdama - Ždrelu i jednjaku - Nosu - Larinksu ( grkljanu ) - Statoakustičnom organu

USNA DUPLJA I PLJUVAČNE ŽLEZDE Veliki procenat osoba starije životne dobi nema zube ( polovina populacije preko 65 godina, a starijih od 75 godina, po nekim autorima , taj procenat raste i preko 80%. Opada broj ćelija pljuvačnih žlezda. Više od 20% ljudi starijih od 65 godina se žali na suva usta. Dolazi do promene u sastavu pljuvačke kao i gubitka aktivnih enzima odnosno promene njenog viskoziteta. Čini se ipak da je smanjenje lučenja pljuvačke u najvećoj meri posledica drugih bolesti i efekta lekova, a ne starosti same po sebi. Menjaju se mišići za žvakanje (maseterični kao i mišići poda usne duplje) - smanjuje se njihova ukupna masa kao i tonus. Uporedo sa godinama starosti dolazi do progresivnog opadanja senzibiliteta sluzokože ždrela. Jezik često uvećava volumen zbog povećanja količine masnog i vezivnog tkiva u jeziku.

PROMENE FUNKCIJE - USNA DUPLJA I PLJUVAČNE ŽLEZDE Disgeuzija (poremećaj čula ukusa ) je česta dok je potpuni gubitak redak. Broj telašaca za ukus, po nekim autorima, opada za 60%. Gubitak ukusa je prvenstveno na gorko i slatko. To može objasniti i mnoge dijetalne greške starih kao i veću mogućnost trovanja hranom zbog otežanog prepoznavanja ukusa i mirisa. Osećaj ukusa može biti izmenjen zbog farmakološkog delovanja lekova.

Poremećaj gutanja Promene vezane za starenje dovode do poremecaja u svim fazama gutanja. Te promene su: ● Atrofija alveolarne kosti sa gubitkom zuba. ● Veći volumen jezika ● Smanjena sposobnost žvakanja ● Smanjen tonus mišića jednjaka. Za vreme oralne faze, stvaranje bolusa je odloženo i bolus ostaje vise nazad, a za vreme faringealne faze protok je usporen. Glatka peristaltika jednjaka je takođe usporena. I oboljenja CNS mogu dovesti do poremećaja akta gutanja (moždani insult, bolest motornog neurona, Parkinsonova bolest).

POREMECAJI NAZALNE FUNKCIJE nosna opstrukcija (globalna ili jednostrana ) rinoreja - obično se radi o “kapajućem” rinitisu (takozavni gustatorni ) pri čemu dolazi do rinoreje pri uzimanju obroka kao posledica prekomerne autonomne aktivacije mukoseroznog sistema. atrofični rinitis epistaksa – uglavnom kod atrofičnog tipa rinitisa olfaktivna disfunkcija : anosmija i hiposmija koje postepeno napreduju, jer dolazi do smanjenja površine olfaktivne sluznice. Ona je kod ljudi predstavljena sa oko 2, 5 cm 2 površine sa svake strane i sadrži ukupno oko 50 miliona primarnih senzornih receptorskih ćelija. Ljudi razlikuju između 3000 i 10 000 različitih mirisa. alergijske manifestacije u nosu su retke

PROMENE U LARINKSU Oko 10 do 15 % starijih osoba ima vokalnu disfunkciju, što je posledica sledećih promena: Gubi se tonus laringealnih mišića – zatezača i gubi se njihova fina koordinacija. Podmazivanje laringealne mukoze od strane žlezda je smanjeno, te je sluzokoža endolarinksa i glasnica suva. Glas postaje piskav, hrapav, slab, ne može da se održi i da se probije u buci. Često je drhtav - tremolo tipa. Kod muškaraca glas postaje viši (smanjuje se količina i gustina kolagenih vlakana, nastaje fibroza vokalnih ligamenata, što dovodi do stanjenja glasnih žica pa one brže vibriraju) Kod žena glas postaje niži (hormonski uzrokovano zadebljanje glasnih žica i postepeno spuštanje larinksa posle 60. godine).

Akustični aparat PRESBYACUSIS (PBA) PRES - starost BI - obostrano ACUSIS - nečujnost

KAKO JE AKUSTIČKI ORGAN VISOKODIFERENTOVANE STRUKTURE, INVOLUTIVNE PROMENE SE NA NJEMU ZAPAŽAJU ZNATNO RANIJE NEGO NA DRUGIM ORGANIMA TJ. NJEGOVO STARENJE POČINJE VEĆ OD ROĐENJA. PBA SE DEFINIŠE KAO OBOSTRANO, SIMETRIČNO, SENZONEURALNO OŠTEĆENJE SLUHA, KOJE JE IREVERZIBILNOG KARAKTERA, A KOJE NASTAJE USLED STARENJA, BEZ POSTOJANJA DRUGIH ETIOLOŠKIH FAKTORA.

Zvaademaker 1891. godine daje prvi tačni opis presbiakuzisa. U teoretskom smislu, fiziološki opseg frekvencija koje ljudsko uvo može da registruje je od 16 Hz do 20 000 Hz. Međutim, tokom života, odnosno napredovanjem procesa starenja, dolazi do sužavanja ovog opsega. Sužavanje spektra frekvencija počinje od njegove gornje granice, tako da su u toku procesa starenja najpre zahvaćene visoke frekvencije.

Počevši od dvadesete, odnosno tridesete godine života dolazi do opadanja sluha prosečno po 10 d. B u svakoj životnoj dekadi.

Epidemiologija Kod osoba starijeg životnog doba oštećenje sluha zauzima treće mesto po učestanosti pojavljivanja, posle kardiovaskularnih oboljenja i oboljenja lokomotornog sistema. Prema američkim statističkim procenama, gubitak sluha pogađa oko jedne trećine svih osoba između 65. i 74. godine života i oko polovine onih između 75. i 79. godine. Presbiakuzis je jedan od glavnih uzroka senzoneuralnog oštećenja sluha kod odraslih. Većina autora smatra da se ovo oštećenje sluha daleko češće javlja kod muškaraca nego kod žena, mada se negde navodi i približno ista zastupljenost.

Patološke promene kod presbiakuzis-a U senijumu se nalaze promene praktično na svim elementima slušnog aparata. Promene na bubnoj opni manifestuju se njenom fibrozom, zadebljanjem i kalcifikacijom. Na slušnim koščicama se nalaze promene u smislu njihove ankiloze i slabije pokretljivosti. Nađene su promene i u hemijskom sastavu perilimfe i endolimfe. Najznačajnije promene se odigravaju u unutrašnjem uvu na nivou senzornih ćelija Kortijevog organa, strije vaskularis, spiralnog gangliona i na aksonima. Degenerativne promene u području slušnog neurona su citoplazmatske promene, vakuolizacija i kariopiknoza, uz gubitak mijelina na aksonima i gubitak Švanovog omotača. Promene su nađene i u slušnim jedrima, slušnim putevima kao i u auditornim centrima u centralnom nervnom sistemu.

Klinička slika PRESBIAKUZIS SE MANIFESTUJE: NAGLUVOŠĆU, SLABIJIM RAZUMEVANJEM TUĐEG GOVORA (NAROČITO U BUCI ) I kod nekih formi TINITUSOM. PSIHIČKA ALTERACIJA - SEKUNDARNA MANIFESTACIJA Nagluvost nastaje neprimetno i postepeno. Nagluvost je bilateralna i progresivna. Gubitak sluha u početnoj fazi znatno lakše opažaju osobe čija je profesija vezana za sluh (muzičari, pevači, nastavnici). Kada bolesnik primeti da gubitak sluha ometa socijalni kontakt, tada su promene već daleko napredovale.

Klinička slika U početku razvoja PBA dolazi do gubitka visokih frekvencija, dok su govorne frekvencije pošteđene. Kada nastane oštećenje i govornih frekvencija, dolazi do otežanog razumevanja govora. Posebno je oštećena percepcija visokotonskih konsonanata, tj. suglasnici (sibilanti i frikativi) se lošije čuju, pa dolazi do gubitka govorne šeme signalafonemičke regresije. Brzi govor se teško razume kao i govor osoba sa visokim glasom (žena i male dece). Slabija čujnost i otežana razumljivost dolaze naročito do izražaja kada je buka u pozadini ili se komunicira sa više sagovornika, pa se jedan glas ne može izdvojiti od drugih (, , coctail party deafness, , ).

PSIHIČKA ALTERACIJA

TERAPIJA Sva do sada poznata sredstva primenjena u lečenju staračke nagluvosti ostala su bez zadovoljavajućeg efekta. Najčešće se primenjuju vazodilatatori. . U cilju smanjenja zujanja neki autori su davali i heparin i lipoproteinolitilka sredstva, antihistaminike itd. Polivitaminska terapija (vit. A, B, E). Hormonska terapija (hormoni hipofize i androgeni hormoni) Posebnu pažnju treba pokloniti sprečavanju delovanja surdogena koji mogu potencirati pogoršanje sluha kod PBA (buka, masna hrana, stres, hladnoća, loše regulisan dijabetes, anemija itd). Međutim, najznačajniji metod za omogućavanje uspostavljanja socijalnog kontakta jeste aplikacija slušnog aparata kao i drugih pomoćnih sredstava za slušanje (asistive listening devices) koji pojačavaju koristan signal , sa pratećim postupcima audiološke, psihološke, socijalne i profesionalne rehabilitacije.

AKO STARITI MORAMO, NEKA OSTARIMO ŠTO KASNIJE

i Nadam se da predavanje nije bilo dosadno H V AL A NA P A Ž NJ I