GENET DETRLM ORGANZMALARIN NSAN SALIINA ETKS GRUP OPERON

GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALARIN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİSİ GRUP OPERON TODUP ÇALIŞMASI

Danışman Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Altay ÇELEBİ Üyeler Emre IŞIK Tuğberk SEBİT İbrahim AKDEMİR Şeyma UÇMA Fethullah YILMAZ Burcu ÇİLEK Sefa KEŞAN Selime KAHRAMAN Mustafa ŞENEL Özlem ELEN

İÇERİK Ø GDO nedir? Ø Dünyada yaşananlar… Ø Türkiye’de yaşananlar… Ø Anket çalışması Ø Röportaj Ø Sonuç

GDO NEDİR? Bir organizmaya başka bir organizmadan doğal yoldan aktarılamayan bir özelliğin gen mühendisliği teknikleri kullanılarak gen aktarılmasına gen transferi, elde edilen ürüne de GDO (genetiği değiştirilmiş organizma) denir.

GENETİK DEĞİŞİM NEDEN KULLANILMAKTADIR? Mevcut türlerdeki ürün miktarını artırmak, Hasat sonrası kayıpları azaltmak, Ürünleri soğuk, sıcak, kuraklık ve tuzluluk gibi etkenlere karşı daha toleranslı hale getirmek, Ürünlerin toprak verimliliğini azaltmasını önlemek, Gıdaların besleyici değerini yükseltmek, Zararlı böceklere dirençli ürünlerle pestisit kullanımını azaltmak, Endüstri için alternatif kaynaklar geliştirmek

PEKİ GDO’ların kullanımı ve çevreye salınımları sonucunda ne oldu?

1 GDO teknikleri kullanılarak herzaman verim de artmıyordu. Bazı ABD çiftçileri, düşük verim nedeniyle GDO tüccarlarına karşı davalar açtı. Birkaç yıllık ekimin sonunda üreticiler, GDO’lu verimin, geleneksel tarımın altında kaldığını gördü. .

2 Uzmanlar, hastalıklara ve böceklere direnç gösteren transgenik bitkilerin diğer bitkilerden daha yüksek bir alerjik potansiyele potansiyel sahip olabileceğine dikkat çekmekteler. .

3 Genetik yapısı değiştirilmiş gıdaların fareler için toksik olduğu, bağışıklık sisteminde bozukluklar, bozukluklar viral enfeksiyonlar gibi birçok etkileri olduğu ortaya çıktı. .

4 1 - Mikroorganizmaların. Antibiyotiklere karşı dayanıklılık oluşturması, 2 - Gıda olarak kullanımda insan ve hayvanda toksik ya da allerjik etki yapması, 3 - Doğrudan alım durumunda, insan ve hayvan bünyesindeki mikro organizmalarla birleşme ihtimali ortaya çıktı.

DÜNYADA NELER OLDU?

Avrupa’da GDO’lu gıdalarla ilgili baskı vardır. Yapılan deneylerin çoğu, bu ürünlerin güvenli olduklarını göstermelerine rağmen, Avrupa’da yakın geçmişte yaşanan “deli dana” hastalığı gibi, üretim yöntemlerinde yapılan değişikliklerin neden olduğu vakalar, halkta geniş ölçüde endişeye neden olmaktadır.

AVRUPA’DA YAŞANANLARA KİM NE DEDİ? Ticari çıkarlar nedeniyle ortaya çıkarılan GDO’lu ürünlerin verimliliği yükseltmek ya da dünyayı beslemekle bir ilgileri yoktur. Yoksulluğun bitirilmesi gerçek bir gösteriştir. Andrew Simms, Hıristiyan Yardım Heyeti 2020 yılına kadar neredeyse 2 milyar daha fazla nüfusuyla dünyamızın gıda gereksinimini sağlayacak gelişmeleri ve teknolojiyi reddederek, açlıktan gelecek nesilleri sorumlu tutmak hiç de etik olmayacaktır. Richard Flavell, biyolog

Türkiye’de neler oldu ? 2002’de ABD ve Arjantin’den ülkemize ithal edilen soya fasulyesi, soya yağı, soya küspesi, mısır ve mısır özü yağında, toplam ithalatın %73 ’ünü GDO lu ürünlerin oluşturduğunu öğrendik. Yağlık ve yemlik olarak yurdumuza giren GDO’lu tohumlar artık milyon tonları bulmakta… Ülkemizde henüz GDO’lu GDO ürünler hakkında, yeterli kamuoyu bile oluşmamıştır. . .

Genetik modifikasyona uğramış mısırlar, soyalar mısırdan ve soyadan yapılmış gıda ürünleri soframıza misafir oluyor mu bilmiyoruz. . . GDO’lu ürün kullandığı bilinen Cargill, Cargill Novartis, Novartis Zeneca, Zeneca Du. Pont, Du. Pont Syngenta, Syngenta Monsanto ve Dow Chemical gibi GDO üreticisi şirketlerin Türkiye’ye getirdiği ürünler, ülkemizde yaptıkları tohum üretimleri mercek altına alınacak mı, onu da bilmiyoruz. . .

Geçtiğimiz aylarda yem sanayicileri birliği bir açıklama yaptı “biz yıllardır zaten ithal ediyoruz, Arjantin’den , Amerika’dan hiç de bir şey olmuyor” diye. En son Unakıtan, Cargill’ den alınan bir-bir buçuk milyon ton mısırın transgenik olduğunu ve civcivlere yem olarak verdiklerini açıkladı.

Ülkemize GDO’lu ürün girişi yasak olmasına rağmen, bu ürünlerin ithalatının kontrolü VAR MI? YOK MU? Bizde bunu araştırdık ve… Türkiye’de denemelere alınmasına izin verilen mısır ve pamuk çeşitleri, “Transgenik Kültür Bitkilerinin Alan Denemeleri Hakkında Talimat” kapsamında ve Bakanlığımıza bağlı araştırma enstitülerinde kontrollü şartlar altında yürütülmektedir. - Ankara İl Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü - Bursa Gıda Kontrol ve Merkez Araştırma Enstitüsü

BİZİM AMACIMIZ NEDİR? Bilim çevrelerince kabul görmüş Gaya hipotezine göre biz, yani bitkiler, hayvanlar, insanlar; yani toprak üzerindeki canlı ve cansız bütün varlıklar tek bir canlı varlığız. Bu nedenle nasıl bir canlının bir yerinin küçük bir hastalığı bütününü etkiler ve hastalanmasına yol açarsa, dünyamızda olup biten herşey bizi doğrudan ya da dolaylı etkileyecektir. Bu nedenle duyarsız kalmak, üzülmek ve kabullenmekten öte yapabileceğimiz şeyler var. GDO’nun sağlık konusundaki olumsuz etkileri konusunda bilgilenmek ve bilinçli kamu tepkisi oluşturmak, iyi bir başlangıç noktası olabilir.

NE YAPTIK? Bizde amaçlarımız doğrultusunda röportaj ve anket çalışması yaptık…

RÖPORTAJ Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü Öğretim Görevlisi Yrd. Doç. Fikriye POLAT ve… Yalova Tarım İl Müdürlüğü’nde Proje ve İstatistik Şube Müdürü Gıda Mühendisi Salih KÖKSAL ile röportaj yaptık.

GDO NUN EN ÇOK KULLANILDIĞI ÜLKELER VE KULLANIM SEBEPLERİ • En Büyük üretici bu gün ABD dir. • Kanada, Arjantin, Hindistan, Çin, Avustralya, Brezilya • Çünkü nüfusunun ancak %3 -5 ‘ şi çiftçilikle uğraşmakta ve • • • çiftlikleri çok büyük topraklara sahiptir. Bu çiftliklerde üretilen Mısır, Soya vb. ürünlerde en büyük üretim maliyetleri ilaçlama ve üretim kayıpları dır. Özellikle böcek zararına karşı etkili olması için Mısır genine toprak bakterisi olan Bacillus thuringiencis geni eklenerek zararlı böceklere karşı toksit madde üretmesi sağlanmış böylece ilaçlama maliyeti azaltılmıştır, yabancı ot ilacına karşı dirençli mısır çeşitleri de üretilmiştir. Yine bazı bitkilerde besin değeri artışı sağlanmak amacıyla genetiği değiştirilmiştir. Raf ömrünü uzatmak için de kullanılmıştır.

Transgenik ürünlerin yararları, (mali, gıdasal vb. ) neler? • • Üretim maliyetleri daha düşüktür. Çünkü bitkilerde gerek yabancı ot mücadelesi(herbisitler), gerekse böceklerle yapılan mücadelede kullanılan (insektisitler) daha az kullanılmaktadır. Daha az ilaç kullanımı çevreye, toprağa suya da daha az ilaç kalıntısı bırakmak demektir. Bitkilerdeki ve/veya canlılardaki doğal seleksiyon, mutasyon yüzler hatta binlerce yıl alırken ürünlerde arzu edilen özellikler laboratuar ortamlarında çok kısa sürelerde ürünlere kazandırılabilmektedir. Arzulanan besin değerlerinde artış sağlanabilmiştir. Örneğin: altın pirinçte A vitamini, yine bazı bitkilerde protein oranında artış, mineral oranlarında artış sağlanmıştır.

GDO ların zararlı olduğunu gösteren bilimsel bir kanıt var mı? Kesin net deliller, çalışmalar yok. Bu konuda uzman çevrelerde kendi aralarında ikiye bölünmüş durumdalar. AB nin finanse ettiği bir çalışmada GDO lu ürünlerin GDO’suz ürünlerden daha tehlikeli olmadığını ortaya koymuşken, yapılan diğer çalışmalar örneğin; 1996 yılında, Brezilya kestanesinden ve fındığından soya fasulyesine aktarılan geni içeren ürünler, alerji yapması nedeniyle, marketlerden toplatıldı. İskoçya Rowett Enstitüsü'nden Dr Arpad Pusztai'nin GDO patates ile beslediği farelerin tümünün iç organlarında küçülme, sindirim sistemlerinde bozukluk, bağışıklık sistemlerinde çökme, kan yapılarında bozulma ve mide çeperlerinde kalınlaşma görüldü. Avusturya Tarım ve Sağlık Bakanlığı'nın finansmanı ile Viyana Üniversitesinin yaptığı bir çalışmada ise GDO gıdalarla beslenen farelerin üç, dört nesil sonra büyük ölçüde üreme yeteneklerini kaybettikleri belirlenmiştir. Rusya’da yapılan 3 yıllık bir araştırmada alerjik reaksiyonların 3 kat arttığını, bunun sebebinin de GDO’ lu ürünler olabileceğini açıklamışlardır.

Bir ürünün GDO’lu olup olmadığını anlamanın yolu var mı? Elimize alıp bakarak bir ürünün GDO lumu yoksa GDO suz mu olduğunu anlayamayız. Anlayabilmek için ya o ürünün içeriği hakkında bilgimiz olmalı, etiketinde yazmalı yada Ancak Laboratuar ortamında bunu tespit etmek olasıdır.

ANKET ÇALIŞMASI Çoğunluğunu üniversite öğrencilerinin oluşturduğu bir gruba uygulandı. Anketimiz; kişisel bilgiler, haberdarlık ve bilgi düzeyi ve tutum (eğilim) olmak üzere 3 ana bölümden oluşmaktadır. Sonuçlar 5 aşamada değerlendirildi.

KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ DÖNEM 1 ÖĞRENCİLERİ TOPLUMSAL DUYARLILIK PROJESİ ANKET ÇALIŞIMASI Sayın Katılımcı; Bu araştırma ile tüketicilerin Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) hakkında bilgi ve tutumlarının her yönüyle ortaya konulması amaçlanmaktadır. Görüşme formu, “Kişisel Bilgiler”, “ Haberdarlık ve Bilgi Düzeyi” ve “Tutum (eğilim)” olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Kişisel bilgilerinizi girdikten sonra diğer bölümlere geçiniz. Lütfen görüşme formunu dikkatlice okuyarak doldurunuz. Araştırmada hedeflenen sonuçların elde edilebilmesi, görüşme formunun eksiksiz ve içtenlikle doldurmanıza bağlıdır. I. KİŞİSEL BİLGİLER 1. Cinsiyet � Erkek � Kadın 2. Yaş � 16 -25 � 26 -35 3. Öğrenim Durumu 4. Medeni Durumu 5. Meslek 6. Aylık Gelir Düzeyi (YTL) 7. Çalıştığınız ve/veya bağlı olduğunuz kurum � Okuryazar Değil � Evli � İlkokul � Bekar � 36 -45 � 46 ve 55 � Ortaokul � Lise � 55 ve üstü � � Yüksek � Üniversite lisans � Boşanmış ………… � 5001000 � 1001 - � 1501 - 1500 2000 � 2001 -2500 � 2501 ve üstü ………………. Doktora

1. SONUÇ ANKETE KATILANLARIN YAŞ ARALIĞI 90 80 70 60 50 40 YAŞ ARALIĞI 30 20 10 0 16 -25 26 -35 36 -45

Hiç Haberim yok A. GENEL HABERDARLIK Kısmen haberim var Yeterince Haberim var 1. Genetiği Değiştirilmiş Ürün (GDÜ, GDO ya da GMO): Bu tür ürünlerden haberiniz var mı? Evet B. GENEL ALGI: Sizce GD gıdalar nedir, ne değildir? 1. GD gıdalar hormonlu gıdalardır 2. GD gıdalar doğası değiştirilmiş gıdalardır 3. GD gıdalar doğal ( organik-ekolojik) gıdalardır 4. GD gıdalar gen katkılı gıdalardır C. 1. YARARLARI: Lütfen aşağıda yer verilen maddelere uygun düşen cevaplarınızı işaretleyiniz 1. Genetiği değiştirilen ürünlerin tarımı sayesinde zirai ilaçların kullanımı azaltılabilir 2. Genetiği değiştirilen ürünlerin tarımı sayesinde yüksek verim alınabilir C. 2. . KULLANIM ALANLARI Aşağıdaki sorulara uygun düşen seçeneklerden sadece birini işaretleyiniz 1. Genetiği değiştirilmiş ürünler hangi alanda en yaygın şekilde kullanılmaktadır? Evet Tarım Hayır Fikrim Yok Hayır Hayvancı Sağlık Fikrim yok Fikrim Yok

2. SONUÇ GD ÜRÜNLERDEN HABERDARLIK DÜZEYİ 20% 4% 76% HİÇ HABERİ YOK KISMEN HABERİ VAR YETERİNCE HABERİ VAR

GDO KULLANIM ALANLARINA HALKIN BAKIŞI yanlış buluyorum fikrim yok kabul edilebilir hastalıkların tedavisinde kullanılmalı 7 13 80 gıda üretiminde kullanılmalı 43 17 40 kozmetik ürünlerde kullanılmalı 39 36 25 üreme teknolojisinde kullanılmalı 24 29 47

D. TÜKETİM DURUMU: Lütfen aşağıda yer verilen maddelere uygun düşen cevaplarınızı işaretleyiniz. C. 3. TÜRKİYE’DEKİ DURUM: Aşağıdaki soruya uygun düşen cevabınızı işaretleyiniz. 1. Türkiye’de genetiği değiştirilmiş bitkilerin ekimi yapılmaktadır 2. Türkiye’de genetiği değiştirilmiş hayvanlar yetiştirilmektedir 3. Türkiye’de genetiği değiştirilmiş gıdalar üretilmektedir 4. Türkiye’ye GD tohumlar ithal edilmektedir 5. Türkiye’ye GD gıdalar ithal edilmektedir Evet Hayır Fikrim Yok 1. Şu ana kadar genetiği değiştirilmiş gıdaları tüketmiş olduğunuzu düşünüyor musunuz? (Yanıtınız evet ise 2. sorudan, değilse 3. sorudan devam ediniz) Evet Hayır Fikrim yok 2. Bu kanıya nasıl ulaştınız? En önemli üç tanesini işaretleyiniz: 1. Radyo ve televizyon ( ) 2. Gazete, internet v. b ( ) 3. Yakın çevremdeki duyumlar ( ) 4. Genel kanaat ( ) 5. Etiket bilgileri ( ) 6. Diğer ( ) 3. Şu ana kadar aldığınız ürünlerde genetiği değiştirilmiş ürün olduğunu gösteren bir açıklama (etiket, sembol. v. b) gördünüz mü? Evet Gördüm Hayır Fikrim yok Görmedi m

3. SONUÇ ÜRÜNLERDE GD ÜRÜN OLDUĞUNU GÖSTEREN BİR AÇIKLAMA GÖRÜLME ORANI 10% 16% evet hayır 74% fikrim yok

E. . BİLGİLENME KAYNAKLARI VE İHTİYAÇLARI 1. Tüketici olarak GD gıdalar hakkında bilgi sahibi olduğunuzu düşünüyor musunuz? (Yanıtınız evetse 2. Sorudan, hayırsa 3. Sorudan devam ediniz) Evet Hayır 2. GD gıdalar hakkındaki bilgileri hangi kaynaklardan elde ettiniz? (En önemli üç tanesini işaretleyiniz): 1. Radyo ve televizyon ( ) 2. Gazete, internet v. b. ( ) 3. Yakın çevremdeki duyumlar ( ) 4. Genel kanaat ( ) 5. Etiket bilgileri ( ) 6. Konferans v. b ( ) 7. Eğitim Seminerleri () 8. Diğer ( ) 3. GD gıdalar hakkında bilgilenmek ister misiniz? Evet Hayır 4. GD gıdalar hakkında sizi bilgilendirecek kaynaklardan hangilerini güvenilir buluyorsunuz? (en güvenilir olanları güvenilirlik sırasına göre işaretleyiniz): 1. Medya (Televizyon, gazete, internet v. b) ( ) , 2. Resmi kurumlar ( ) , 3. Üniversiteler ve araştırma kuruluşları ( ) 4. Özel sektör (gıda firmaları, marketler v. b) ( ), 5. Gönüllü kuruluşlar (Tüketici dernekleri, çevreci dernekler v. b) ( ) 6. Diğer ( ) 5. GD gıdalar hakkında hangi konularda bilgilenmek istersiniz? (En önemli üç tanesini önem sırasına göre işaretleyiniz): 1. Yararları v e riskleri ( ), 2. Üretim şekli ( ) , 3. Türkiye’deki durumu ( ) , 4. Bilgilenme ve tüketici hakları ( ) 5. Etik ( Ahlaki) sorunlar ( ) , 6. Diğer ( )

A. 1. Genetik uygulamalarla ilgili aşağıdaki yargılara ne Katılmıyoru derece katıldığınızı belirtiniz m 1. Genetik uygulamalar toplumun refahını artırır 2. Genetik uygulamalar insanın yaşam kalitesine zarar verir 3. Gen teknolojisini hiçbir şekilde kullanmamak gerekir 4. Pek çok sorun daha ileri genetik uygulamalarla çözülebilir A. 2. Genetik uygulamalarının aşağıdaki alanlarda Yanlış yapılmasını ne derce onayladığınız belirtiniz 1. Hastalıkların tedavisi 2. Gıda üretimi 3. Kozmetik üretimi 4. Çevrenin temizlenmesi 5. Aile planlaması ve üreme teknolojisi Kararsızım Katılıyorum Fikrim yok Kabul edilebilir GD gıdaların insan ve çevre sağlığı açısından “güvenirliği”, Katılmıyoru kullanımının “sosyo-ekonomik etkileri” ve “güvenli kullanımı m (denetimi)” ne ilişkin aşağıdaki maddelere ne derece katılıyorsunuz? 1. GD gıdalar insan sağlığına zararlıdır 2. . GD gıdalar insanı zehirleyebilir 3. GD yemle beslenen hayvanların tüketilmesi yeni hastalıklara yol açar 4. . GDO’ların özellikleri diğer canlılara bulaşabilir 5. GDO lar biyolojik çeşitliliğe zarar verir 6. GDÜ’lerin tarımı, zirai ilaçların kullanımını azalttığı için daha karlıdır. 7. GD gıdalar Dünya’da açlık sorununu çözebilir 8. GDO lar çiftçinin kurtarıcısı olabilir 9. Devlet denetiminde olursa GD gıdalar güvenli şekilde Kararsızı Katılıyoru m m

4. SONUÇ GD ÜRÜNLER HAKKINDA TOPLUMUN BİLGİLERİ GD GIDALAR HORMONLU GIDALARDIR GD GIDALAR DOĞASI DEĞİŞTİRİLM İŞ GIDALARDIR GD GIDALAR DOĞAL GIDALARDIR GD GIDALAR GEN KATKILI GIDALARDIR EVET HAYIR FİKRİM YOK 41 42 17 92 3 5 9 83 8 81 8 11

C. Davranışsal Niyet: Aşağıdaki durumlara bağlı olarak GD gıdaları tüketmeye ne kadar hazır olduğunuzu belirtiniz. Tüketirim Kararsızım Tüketmem 1. GD gıdaların fiyatı diğerlerinden daha ucuz olursa 2. GD gıdanın güvenilir olduğuna ikna olursam Anket sonuçları hakkında geri bilgirim istiyormusunuz? Eğer geri bildirim istiyorsanız ne şekilde bilgilendirilmek istersiniz? e-posta adresine geri bildirim Evet Telefondan geri bildirim Hayır Adrese geri bildim Eklemek istediğiniz düşüncelerinizi yazınız: ……………………………………… Geri bildirim için iletişim adresi: ……………………. . Mail adresi: ………………………. Telefon numarası: ……………………

5. SONUÇ Gd Gıda Tüketiminde Halkın Tutumu 70 60 50 gd gıdalarının fiyatı diğerlerinden daha ucuz olursa 40 gd gıdaların güvenilir olduğuna ikna olursam 30 20 10 0 tüketirim tüketmem fikrim yok

ANKET DEĞERLENDİRMESİ Gdo ile ilgili sonuçların(gdo nun insan sağlığına etkisi) belirsizliğinden dolayı insanlar gd gıdaları tüketmekte kararsız. Herkes gd gıdaların tarım alanında kullanıldığının farkında. Konu ile ilgili bilgi genelde televizyon, radyo ve yakın çevresinden duyumlarla bilgi edinilmiş.

SONUÇ… GDO’larla ilgili sağlık üzerine yapılmış olan bilimsel araştırma sayısı sınırlıdır (215 adet). Olasılıkla GD gıdaların toksikolojik yönden değerlendirmesinde olumsuz sonuçlarla karşılaşıldığında bilimsel dergilere gönderilmediği iddia edilebilir. Çünkü büyük üretici firmalarla baş etmek kolay değildir.

WHO’ya göre her bir gıdanın duruma göre değerlendirmesi gereklidir (case by case) ve bütün GD gıdaların güvenliğine yönelik genel değerlendirme yapmak mümkün değildir.

GDO’larla ilgili toksisite çalışmalarında maruz bırakma süresi kısadır. Dolayısıyla tam bir değerlendirme yapmak için daha uzun süreli maruz bırakma çalışmaları gerekir. Toksisite testlerinde daha fazla hayvan kullanılmalıdır.

İnsan, hayvan ve çevrede olası sonuçları tam olarak anlamak ve önceden tahmin etmek için, bağımsız araştırmacılar tarafından bunların bilimsel araştırmalarla kanıtlanması zorunludur.

Yasaklamalar çözüm değildir Risk değerlendirmesi yapmak ve güvenli olduğu kanıtlandıktan sonra teknolojinin nimetlerinden yararlanmak insanlığın yararına olacaktır. Çünkü;

Sağlıklı İnsan Sağlıklı Gıda Sağlıklı Hayvan Sağlıklı Yem

TEŞEKKÜRLER…

KAYNAKÇA www. cografya. biz www. ntvmsnbc. com Newsweek dergisi http: //www. cgn. wur. nl/NL/ http: //www. ekoses. com/ http: //video. biyoturk. com www. mugla. edu. tr