Geneesmiddelen bij het levenseinde Aspecten van farmaceutische zorg

Geneesmiddelen bij het levenseinde Aspecten van farmaceutische zorg Marleen Haems KAVA Consciencestraat 41 2018 – Antwerpen Tel: 03/280 15 11 Fax: 03/218 5740 E-mail: Marleen. Haems@kava. be MH/Farmaleuven/2005

Wat is farmaceutische zorg? • Farmaceutische zorg omvat het verantwoord afleveren van een behandeling met geneesmiddelen, teneinde een specifiek resultaat te bekomen dat de leefkwaliteit van de patiënt bewaart of verbetert. Het is een proces waarbij wordt samengewerkt met andere zorgverstrekkers en met de patiënt, om gezondheids- of geneesmiddelengebonden problemen te voorkomen of te identificeren en op te lossen. APB + OPHACO 2005 MH/Farmaleuven/2005 2

Wat is farmaceutische zorg? • Pharmaceutical Care is the responsible provision of drug therapy for the purpose of achieving definite outcomes that improve the patients’s quality of life Hepler & Strand, 1990 MH/Farmaleuven/2005 3

Fig 1. Heplers’ pharmaceutical care cycle MH/Farmaleuven/2005 4

Farmaceutische zorg • Palliatie • Euthanasie MH/Farmaleuven/2005 5

The role of the pharmacist in Palliative Care Europharm Forum position paper - October 2002 • A relationship , based on trust, with the patient and his family • Pharmacotherapeutic advice • Specific preparations • Specific products • Low treshold and 24/7 service The pharmacist has a well-defined role MH/Farmaleuven/2005 6

Geneesmiddelen in palliatieve zorg DRP’s • Overdosering/onderdosering • Bijwerkingen • Interacties • Keuze van geneesmiddel/galenische vorm • Toedieningsprobleem • Andere MH/Farmaleuven/2005 7

Geneesmiddelen in palliatieve zorg Communicatie Voldoende informatie verstrekken aan de patiënt, vb: – Is de patiënt/mantelzorg op de hoogte van het verschil tussen immediate- en sustained-release opiaten? – Is er sprake van opiaatangst bij de patiënt en/of de familie? Hoe kan dit weggenomen worden? – Heeft de patiënt problemen met het slikken? Zo ja, is er een alternative vorm beschikbaar of zelf te bereiden? MH/Farmaleuven/2005 8

Geneesmiddelen in palliatieve zorg Communicatie Naar voorschrijver toe: – Wordt er standaard een laxans gegeven bij opiaten? – Is men voldoende op de hoogte van therapeutische mogelijkheden (vb subcutane toediening) indien orale en/of rectale pijntstilling niet werkt? Bij wie kan men terecht voor informatie? MH/Farmaleuven/2005 9

Subcutane toediening Voordelen: • Biedt oplossing bij slikproblemen • Meerdere geneesmiddelen tegelijk toedienen MH/Farmaleuven/2005 10

Subcutane toediening Nadelen: • Doseringswijziging van één specifiek geneesmiddel wordt moeilijk • Er zijn geen betrouwbare gegevens betreffende de chemische stabiliteit van de gewenste combinaties • Microbiële houdbaarheid meestal – slechts - 24 u • Invloed van de verpakking op de stabiliteit bij gebruik van andere verpakking (glas vs medicatiecassette) dan in literatuur besproken? MH/Farmaleuven/2005 11

Subcutane toediening • Waar mogelijk beperken tot maximaal twee geneesmiddelen in één oplossing – Dosisaanpassing blijft mogelijk • Indien meerdere geneesmiddelen nodig: – Combinatie van subcutane toediening met zetpil of orale oplossing – Combinatie van 2 pompsystemen MH/Farmaleuven/2005 12

Complexe magistrale bereidingen oa • cytostatica • steriele voeding die parenteraal toegediend moet worden • alle steriele bereidingen Volgens kwalitatieve normen: Samenwerking! MH/Farmaleuven/2005 13

Subcutane toediening Case • R/ morfine 30 mg/24 u butylscopolamine 90 mg/24 u haloperidol 2 mg/24 u fsa cassette voor subcutane toediening gedurende 1 week • • Geen gegevens over stabiliteit Geen gegevens over houdbaarheid Bereiding secundum artem: mogelijkheden? Combinatie van drie producten in 1 cassette? MH/Farmaleuven/2005 14

Subcutane toediening Case (vervolg) Voorstel 1 voor overleg met voorschrijver – Morfine + haloperidol combineren – Butylscopolamine ovv zetpil of via tweede s. c. pomp Voorstel 2 voor overleg met voorschrijver – Morfine + butylscopolamine combineren – Haloperidol via orale druppels MH/Farmaleuven/2005 15

Interacties Continue subcutane infusies – Chemische stabiliteit – Microbiële houdbaarheid – Interacties met recipiënt Algemene aanbeveling: Niet meer dan 2 geneesmiddelen in één infuus. Andere geneesmiddelen via alternatieve route (zetpil, oplossing, 2 de pompsysteem …) MH/Farmaleuven/2005 16

Verenigbaar? • • • • Morfine + haloperidol Morfine + midazolam Morfine + levomepromazine Morfine + metoclopramide Morfine + butylscopolamine Morfine + octreotide Morfine + ondansetron Morfine + dexamethason Morfine + midazolam + haloperidol Morfine + metoclopramide + midazolam Morfine + metoclopramide +midazolam Morfine + butylscopolamine + haloperidol ja ja via Y-site ? ? ? Tan LP et al Pharm Weekbl 2004, 139: 1308 -1311 MH/Farmaleuven/2005 17

Tramadol Ranitidine Scopolamine Piritramide Octreotide Morfine Midazolam Metoclopramide Methylprednisol one Ketorolac Ketamine Hydromorfone Haloperidol Diclofenac Diamorfine Dexamethasone Butylscopolamin e Atropine Alizapride Atropine Butylscopolamine Dexamethasone Diamorfine Diclofenac Haloperidol Hydromorfone Ketamine Ketorolac Methylprednisolone Metoclopramide Midazolam Morfine Octreotide Pritramide Scopolamine Ranitidine MH/Farmaleuven/2005 Tramadol 18 “Palliatieve Zorg – Leidraad pijn- en symptoomcontrole” - Fed Pall Zorg Vlaanderen

Specifieke producten • Medische hulpmiddelen: 24 u/7 • Moeilijk beschikbare producten en materialen http: //www. boaapotheek. be/upload/downloaddocument/11_protocols%20 palliatieve%20 zorgen. pdf MH/Farmaleuven/2005 19

Voorbeeld van palliatieve koffer (Antwerpen) Medicatie • Atropine 10 amp 0, 5 mg 1 ml • Buscopan 6 amp 20 mg 1 ml • Dormicum 1 amp 15 mg 3 ml • Haldol 5 amp 5 mg 1 ml • Morfine 10 amp 20 mg 1 ml • Primperan 6 amp 10 mg 2 ml • Aacidexam 1 amp. 5 mg 1 ml • Afsluitdop sonde Uno (groen) MH/Farmaleuven/2005 Materiaal • Afsluitdop sonde Uno (groen) • Rectaal sonde CH 25 • Maagsonde CH 14 • Microsonde + mandrin • Aspiratiesonde CH 14 • T-Connector Vygon • Blaassonde/kort/vrouw CH 14 en CH 16 • Ballonsonde CH 14, CH 16 en CH 18 • Tiemansonde CH 16 (gebogen puntje) • Urinezak met ventiel / opvangzak • Urinezakhouder • Instillagel 6 ml (enkel per 10 st. Febelco) • Janetspuit 50 ml met conische punt 20

Palliatieve Koffer Antwerpen (vervolg samenstelling) Materiaal • Vlindernaald SC 21 G • Vlindernaald SC 23 G • Vlindernaald SC 25 G • IV catheter 16 G 1 st. • IV catheter 20 G 1 st. • IV catheter 22 G 1 st. • Infuusvloeistof Na. Cl 0, 9% oplos. 500 ml • Spuit 30 cc • Huberpuntnaald 20 G x 25 mm gebogen • Driewegkraantje Discofix • Heparineslot Injectieplug (geel) • Spuit 10 ml en Spuit 20 ml • • Verlengleiding – spuitdrijver (dun) 150 cm Batterij 9 V MH/Farmaleuven/2005 Materiaal • Perfusietrousse klassiek met luchtinlaat • Connector man-man Farmaciapomp • Steriele handschoenen maat 7° en maat 8° • Glycerine Swabs Pagavit • Wondfolie 10/12 cm Tegaderm • Hydrocolloidverband 10/10 cm Comfeel • Bloedstelpend verband 7/5 cm Spongostan • Opsite flexifix 10 cm / 1 m • Stop spuit (rood) combidop dubbel luer lock 9888 • Mepitel ster 7. 5 cm x 10 cm 21

Palliatieve Koffer voorwaarden tot succes • Samenstelling gebaseerd op lokaal overleg tussen palliatief netwerk – apothekers – huisartsen • Samenstelling regelmatig geactualiseerd • Informatie – organisatie – kennis Evenwicht vraag en aanbod MH/Farmaleuven/2005 22

Farmaceutische zorg • Palliatie • Euthanasie MH/Farmaleuven/2005 23

De apotheker is juridisch verantwoordelijk voor wat hij aflevert Producten • In belang van de gezondheid van de patiënt – Geen overdosis afleveren – Geen producten afleveren die de gezondheid van de patiënt kunnen schaden Communicatie arts-apotheker: vermelding op het voorschrift “in het kader van de wet dd 28/5/2002” MH/Farmaleuven/2005 24

Bewaking van het euthanaticum • Aflevering: aan wie? • Quid restant of niet gebruikt product ? • wie is voor wat verantwoordelijk? • hoelang na afleveren van product? MH/Farmaleuven/2005 25

Euthanasie Rekening houden met de omstandigheden door de patiënt gekozen: - Thuis sterven = door reguliere zorgverstrekkers begeleid, door huisarts, door huisapotheker, …. Comfort voor patiënt en huisarts: product door huisapotheker te leveren. Beschikbaarheid van producten? MH/Farmaleuven/2005 26

Conclusie Aspecten van farmaceutische zorg invoegen bij het levenseinde: • In functie van het voorkomen en oplossen van problemen die het comfort van de patiënt en zijn familie beïnvloeden • In functie van het professionele comfort van de zorgverstrekker MH/Farmaleuven/2005 27