GELM PSKOLOJSNDE ARATIRMA YNTEMLER HKZ Halise Kader ZENGN

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ HKZ Halise Kader ZENGİN

ARAŞTIRMA MODELLERİ Bilimsel yöntem, genellemeler yapma ve bu genellemeleri gözlem yoluyla sınama sürecini içerir. İnsan davranışın gözlenmesi ve ölçülmesiyle psikoloji alanında bilimsel bilgi üretilir. Gelişigüzel gözlemler sıklıkla bir teori oluşturmak için gerekli olan hazırlayıcı fikirlerin ortaya çıkmasını sağlar. Hipotezler davranışların gözlemlenmesi ile test edilir, yeni gözlemler hangi teorinin geçerliliğinin devam ettiğini hangisinin ise son bulduğunu bize gösterir. Halise Kader ZENGİN

1. İlişkisel Modeller Değişken: gözlenebilen ve farklı değerler alan özelliklere denir. Yaş, eğitim durumu, cinsiyet, başarı düzeyi, sosyo-ekonomik düzey, zeka vb. Ölçülen değişkenler arasındaki ilişkinin türünü ortaya koyan çalışmalar ilişkisel araştırma adını alır. Bu tür araştırmalar sadece iki veya daha fazla değişken arasında bir ilişki olup olmadığını ortaya koyar. Değişkenlerin birinin diğerinin sonucu veya nedeni olup olmadığı hakkında herhangi bir bilgi sunmaz. Örn: benlik saygısı ile okul başarısı arasındaki ilişkinin incelenmesi gibi. Halise Kader ZENGİN

2. Deneysel Modeller Bağımsız değişken: Araştırmacının kontrolü altında olan değişken bağımsız değişkendir. Sonuç üstünde etkisi araştırılan değişkendir. Bağımsız değişkenin farklı düzeylerine bağlı olarak değişen tepkiler ise bağımlı değişken adını alır. Bağımlı değişken bir tür sonuçtur. Bağımlı değişken araştırmacı tarafından seçilir ve bunun hakkında toplanacak bilginin problem çözümüne ışık tutması beklenir. Örn: bir araştırmada «öğrenci başarısını etkileyen faktörler» üzerinde durulmak isteniyor ise, burada, çeşitli faktörlerden etkilenmesi beklenen «öğrenci başarısı» bağımlı değişken olarak alınabilir. Halise Kader ZENGİN

2. Deneysel Modeller Bağımsız değişken dışında bağımlı değişken üzerinde etkisi olabilecek tüm diğer değişkenlere «kontrol değişkeni» denir. Deneysel desenlerde kontrol değişkenlerinin belirlenmesi ve kontrol altında tutulması önemlidir. Kontrol değişkenlerini kontrol altında tutmanın en temel yolu akla gelebilecek tüm kontrol değişkenlerini sabitlemek, yani tüm gruplar için aynı düzeyde tutmaktır. Bunu sağlamanın yolu gruplar oluşturulurken kontrol değişkenleri açısından eşit bireyleri gruplara atamaktır. Deneysel araştırmalar neden ve sonuç çalışmasına olanak verir. Var olan bir durumu gözlemlemek veya tanımlamak yerine değişik durumlar ortaya koyup sonuçlarını inceleme imkanı verir. Karşılaştırma yapılabilecek birden fazla grup oluşturulur. Halise Kader ZENGİN

2. Deneysel Modeller Örn: Bireylerin problem çözme becerilerini geliştirmek amacıyla hazırlanan eğitim programının etkililiği araştırılsın. Çalışmada yaş, cinsiyet, ve problem çözme becerisi bakımından birbirine denk iki grup oluşturulur. Bu gruplardan birine hiçbir işlem yapılmaz. Hiçbir işlem uygulanmayan gruba kontrol grubu adı verilir. Problem çözme becerisi eğitim programının uygulandığı grup ise deney grubudur. Halise Kader ZENGİN

Veri Toplama Teknikleri Kendini değerlendirme araçları: Görüşme, anket, test ve ölçekler, yetenek, kişilik özellikleri, tutum ve ilgileri ölçmek amacıyla kişilere soru sormayı içerir. Gözlem Olay incelemesi Halise Kader ZENGİN

Gelişim Psikolojisinde Araştırma Desenleri Kesitsel Desen: farklı yaş gruplarından bireylerin performansları veya gelişimsel özellikleri karşılaştırılır. Yaşa ilişkin farklılıklar hakkında bilgi edinmemizi sağlar, farklı yaşlardaki bireylerin performanslarında nasıl farklılıklar gösterdiklerine ilişkin sonuca bu desenle yapılmış çalışmalarla ulaşabiliriz. Örn: Hangi yaş grubundaki çocukların ne tür oyunları tercih ettikleri, oyun arkadaşları ile ilişkileri, oyun kurallarına ne kadar uydukları veya oyunla ilgili benzer davranışlar gözlemlenerek çocukların oyun etkinliklerinin yaşa göre nasıl farklılaştığına ilişkin bir araştırma. Halise Kader ZENGİN

Gelişim Psikolojisinde Araştırma Desenleri Boylamsal desen: bir grup bireyin uzun zaman dilimi içindeki performansı değerlendirilir. Yani aynı denekler uzun yıllar boyunca tekrar incelenir. Bu nedenle, boylamsal desen yaş farklılıklarından ziyade yaşla birlikte değişen durumlar hakkında bilgi verir. Boylamsal araştırmalar kesitsel araştırmalardaki değişimin kaynağının yaş mı yoksa kuşak farklılıklarından mı meydana geldiğini ayırt etme sorununu ortadan kaldırır. Örn: Montessori eğitiminin yetişkinlikteki etkilerini değerlendirmek amacıyla 18 yıl süren bir boylamsal çalışma yürütmüştür. 1986’da başlayan çalışmada her üç yılda bir, toplam altı kez değerlendirme döngüsü yürütülmüştür. Araştırmada anket, görüşme, kişilik ve başarı testi gibi farklı veri toplama araçları kullanılmıştır. Montessori eğitiminin katılımcıların, akademik performanslarına, yalnız çalışma yeteneklerine, başladıkları işi bitirme yeteneklerine, stresle başa çıkma becerisine ve özgüven gibi değişkenler üzerinde etkili olup olmadığı incelenmiştir Halise Kader ZENGİN

Gelişim Psikolojisinde Araştırma Desenleri Ardaşık desen: Bu araştırmalarda kesitsel ve boylamsal desenler tek bir çalışmada birleştirilir. Ardaşık desenle yürütülen çalışmalar genellikle farklı yaş gruplarından bireylerin katıldığı kesitsel desenle başlar. İlk değerlendirmeden belli bir süre sonra bazı katılımcılar tekrar değerlendirilir bu aşama çalışmanın boylamsal yönünü oluşturur. Sonraki değerlendirmede her yaş düzeyinden yeni katılımcılar çalışmaya dahil edilir. Bu işlemle orijinal grubu oluşturan katılımcılarda meydana gelen değişimler kontrol edilebilir. Ardaşık desen, karmaşık ve masraflı bir desendir, ayrıca çok zaman alır, fakat kesitsel ve boylamsal desenin tek başına sağlayamayacağı bilgileri sağlar. Ardaşık desende farklı yaş grupları tekrarlanan ölçümlerle incelenir. Böylece hem kuşak farklılıkları sorunu ortadan kaldırılmış hem de tek bir doğum bölüğü nedeniyle ortaya çıkan genelleme sorununa çözüm bulunmuş olur. Halise Kader ZENGİN

Araştırmalarda Etik Deneklerin psikolojik ve fiziksel olumsuz etkilenmeyecekleri garanti edilmeli Araştırma süreci ve prosedür açık net tarif edilmeli Gönüllülük esası Araştırmadan çekilme hakkı Araştırma sonucunun nerede nasıl kullanılacağı açıklanmalı Kimlik gizliliği Onam formu Halise Kader ZENGİN

kaynaklar Ed: Hatice Ergin; S. Armağan Yıldız, Gelişim Psikolojisi, Nobel Yay. , Ankara 2010. Halise Kader ZENGİN