Geliimin Doas 1 Geliimle lgili Temel Kavramlar 2

Gelişimin Doğası

1. Gelişimle İlgili Temel Kavramlar 2. Gelişimin Biyolojik ve Çevresel Temelleri 3. Gelişimin İlkeleri 4. Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri 5. Gelişim Alanları 6. Gelişimin Doğasını Bilmek Neden Önemlidir?

Gelişim ile ilgili tartışmalar ► Uzun yıllar çocuk yetişkinin minyatürü olarak algılanmıştır. ► Farklılığın sadece fiziksel özelliklerden kaynaklandığı görüşü benimsenmiştir. ► Locke’ın görüşü? ► Plato ve Descartes’in görüşleri? ► Roussea’nın görüşü?

Gelişimle İlgili Temel Kavramlar 1. GELİŞİM: insanın bedensel, zihinsel ve duygusal yönden düzenli bir biçimde değişmesi, vücut organlarının görevlerini yapabilecek duruma gelmesidir. ► Büyüme, olgunlaşma, öğrenme ve yaşantı sonucu kişide gözlenebilir nitelik ve nicelik boyutundaki değişiklikleri içerir.

2. BÜYÜME: Bireyin fizik yapısında zamana bağlı olarak meydana gelen nicelik boyutundaki değişikliklerdir. ► Doğum öncesi dönemde hücre çoğalması ve doğum sonrasında da aylara veya yıllara göre gözlenen değişikliklerdir.

3. OLGUNLAŞMA: Büyüyen organizmanın kendinden beklenilen işlevleri yerine getirebilecek fizyolojik güce ulaşmasıdır. § Örneğin çocukların önce iki ayak üzerinde durması, sonra yürümesi, iki yaş civarında konuşmaya başlaması gibi davranış değişiklikleri olgunlaşma neticesinde gerçekleşir.

§ Olgunlaşma, ÇEVRE faktörlerinden bağımsızdır. § Çevre normal koşullarda olgunlaşmayı etkilememektedir. Örneğin, insanın biyolojik donanımı yürüme davranışı için programlanmıştır.

► 4. ÖĞRENME: Tekrar ya da yaşantı sonucu davranışta gözlenen kalıcı değişikliklerdir. ► Gelişimin olması için BÜYÜME ve OLGUNLAŞMANIN yanı sıra öğrenme sürecinin de olması gerekir.

► 5. HAZIRBULUNUŞLUK: Yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. ► Bireyin yaşı, gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında onun hazırbulunuşluğunu gösteren unsurlardır.

► 6. KRİTİK DÖNEM: Eğitim ortamında bireylerin yaş değişkenine göre belirli becerileri kazanma ve öğrenme konusunda avantajlı olduğu bir dönemdir. ► Yaşa ve kazanılacak beceriye göre değişik öğrenme durumları için farklı kritik dönemler vardır.

► Her bir kritik dönem bir önceki evreye göre daha üst düzey bir öğrenmeye hazırlık aşamasıdır. Örneğin çocukların altı yaşında okuma yazma öğrenmesi, bir yaşında yürümeyi öğrenmesi gibi.

Gelişimin Biyolojik ve Çevresel Temelleri ► Gelişim, KALITIM ile ÇEVRENİN etkileşimi sonucunda gerçekleşmektedir. ► Bazı bilim adamları kalıtımın, bazıları ise çevrenin etkilerinin daha ağırlıklı olduğu görüşündedirler.

► KALITIM : Genlerle yeni doğan bireye geçen özelliklerdir. Genler, nükleik asitten oluşan ve DNA olarak bilinen yapı taşlarıdır. ► Yaşamın özünü belirleyen genler değişik kombinasyonlarda DNA molekülünde dizilmişlerdir. Burada kişinin bütün kalıtımsal özellikleri ile ilgili veriler kodlanmıştır.

► GENOTİP ve FENOTİP kavramları canlının kalıtımsal yapısını tanımlamaktadır. ► Kişiye has özellikler kümesi olan FENOTİP, bireyin GENOTİPİNDEKİ özelliklerin gözlenebilir yansımalarıdır. ► Örneğin, fiziki yapı, boy uzunluğu, yağ hücrelerinin dağılımı, zekanın sınırları GENOTİP tarafından belirlenmiştir. ► Spor imkanı, sağlıklı veya aşırı beslenme, bilişsel yapı, uyarıcı ortam(çevre) ise FENOTİPİ belirlemektedir.

► HORMONLAR: Gelişimde önemli bir yere sahiptir. ► Endokrin(iç salgı) bezlerinden salgılanan hormonlar kan yoluyla bütün vücuda yayılır ve hedef organı tetiklerler. ► Hormonlar vücut büyüklüğünü, iç dengeyi ve üremeyi sağlarlar. ► Büyüme ve gelişme hormonlar aracılığıyla ayarlanır. ► İç salgı bezlerinin çalışması İKLİM, BESLENME, KALITIM ve YAŞAM koşullarından etkilenir.

HORMONLAR VE SALGI BEZLERİ

► ÇEVRE: Doğum öncesi ve doğum sonrası gelişimi etkileyen çevre faktörleri kalıtım bağlamında sahip olunan özelliklerin ortaya çıkmasını sağlar. Çevre faktörleri nelerdir? Ø Hastalıklar Ø Kimyasallar ve çevre kirliliği Ø Beslenme Ø Stres Ø Diğer faktörler: kültür, akrabalar, aile, iş ve arkadaş çevresi ana-baba tutumları, cinsiyet, boşanmalar, göç gibi.

Gelişim İlkeleri ► 1. Gelişim kalıtım ve çevrenin etkileşimi ile gerçekleşir. ► 2. Gelişim sürekli bir oluşumdur ve aşamalar halinde gerçekleşir. ► 3. Gelişim bütünlük içinde gerçekleşir.

► 4. Gelişimin kendine özgü yönelimleri vardır: Gelişim baştan ayağa, içten dışa, genelden özele doğrudur. ► 5. Gelişim ardışık ve düzenli bir ilerleme ile olur. ► 6. Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır: hem kalıtımın hem de çevrenin etkisi altındadır

HAVIGHURST’UN GELİŞİM DÖNEMLERİ VE GÖREVLERİ ► İnsanda belirli özelliklerin ön plana çıktığı gelişim aşamalarına GELİŞİM DÖNEMLERİ(GD) denir. ► Bu dönemlere verilen isimler ve dönemlerin başlangıç ve bitiş yılları psikologlara göre farklılık göstermekle birlikte GD’nin sıralanmasında birliktelik sağlanmıştır.

► GELİŞİM GÖREVLERİ: GD içinde bireylerin kazanmaları gereken BECERİLER, ÖZELLİKLER ve DAVRANIŞLAR’dır. ► Gelişim görevleri(GG), her yaşam döneminde başarılması önemli olan ve bireyi mutluluğa, çevreyle olumlu etkileşime götüren davranışlardır. Örn. ergenlik döneminde meslek seçimi o dönemin GG’den biridir.

► Büyüme, olgunlaşma, çevrenin ve bireyin beklentileri GG’i etkilemektedir. Önemli Noktalar ► Her birey, bir gelişim görevine “kendine göre” bir anlam yüklemektedir. ► Bireyler, gelişim görevlerine genel yaklaşım olarak “bireysel farklılıklar” da gösterirler. ► Gelişim görevleri bir araya gelerek bir örüntü oluştururlar.

► Gelişim görevleri her birey için ortak bir özellik olsa da, aşılması, anlamlandırılması, özellikleri, yaşantıları ve elde edinilen başarı açısından son derece bireyseldir. ► Gelişim görevleri, “kişinin ona yüklediği anlamlar” doğrultusunda yaşanır. Bu açıdan üç önemli faktör vardır: Fiziksel Olgunlaşma, Toplumsal Beklentiler, Kişisel Değerler. ► Gelişim dönemlerindeki bireyin geçirdiği yaşantılar, bireyin kendisinden gelişim görevlerini bekleyen topluma ve sosyal çevresine ve insanlara karşı olan yaklaşımlarını, bakış açısını olumlu-olumsuz etkilemektedir.

Gelişim dönemlerini ► DOĞUM ÖNCESİ ► DOĞUM SONRASI dönemler olarak ikiye ayırmak mümkündür.

DOĞUM ÖNCESİ DÖNEM ► Doğum öncesi dönem döllenmeden doğuma kadar geçen zaman dilimindeki değişiklikleri içermektedir. Dokuz aylık süreyi kapsar. ► Fiziksel gelişimin yoğun olduğu bu dönem ZİGOT ile başlar, EMBRİYO ve FETÜS ile devam eder. DOĞUM ile sonuçlanır

DOĞUM SONRASI GELİŞİM DÖNEMLERİ 1. Bebeklik : (0 -2 yaş) ► ► ► Yetişkinlerin bakımına ve denetimine muhtaç Ana dilini ve sembolik düşünceyi kazanma Bedensel ve motor gelişme çok hızlı Yürüme, tuvalet eğitimi ve konuşmaya hazırlık Duyu organlarını kullanma: elleme, ağıza götürme, yere atma Psiko-sosyal gelişim bakımından bebeğin ihtiyacı olan SEVGİ, GÜVEN duygusunu geliştirir.

2. İlk çocukluk: (2 -6) Okul öncesi dönem ► Çocuk kendi başına hareket etmeyi, kendi isteklerine yönelmeyi, belirli becerileri gerçekleştirmeyi öğrenir. ► Konuşma becerisini geliştirir, çevresiyle sosyal ilişkiler kurar, ► Cinsiyet farkını öğrenir ►

► Akran grupları ve oyun oynama ► Büyük ve küçük kasları gelişmeye devam eder. ► El-göz uyumu yetersizdir: kalemle yazma, makas kullanma, düğme ilikleme, çatalbıçakla yeme ► Sosyal ve doğal çevre ilgili temel kavramları öğrenirler ► Doğru-yanlış kavramları, vicdan geliştirme

3. Son Çocukluk/İkinci Çocukluk: (6 -11) ► İlköğretimin I. Kısmı: eğitim-öğretim faaliyetleri başlar ► Bedensel gelişme yavaşlar, motor yetenekleri gelişir: Kalem tutma, yazı yazma gibi ► Hareketli oyunlar oynama ► Kurallara uymayı öğrenirler

► Temel beceriler gelişir: okuma- yazma sayısal alan ► Somut düşünme gelişmiştir ► Soyut kavramlar ve sembolik düşünmede güçlük ► Dönemin sonuna doğru soyut ve mantıklı düşünme yeteneği artar ► Duyu organları ile algıladığı durumlar içinde akıl yürütebilir ► Sosyalleşme ve başarı arzusu ön plandadır.

4. Erinlik ve ergenlik dönemi: (11/1318/20) ► İlköğretimin ikinci kısmı ve lise yılları ► Çalkantılı bir dönem: rehberlik önemli ► Bedensel gelişim hızlıdır: Kol, bacak kemikleri ve kasları; ciltte sivilceler. ► Hormonal gelişim hızlı. ► Yeni görünüşten dolayı sinirli ve huzursuz ► Dönemin sonuna doğru cinsel olgunlaşma belirtileri çoğalır. Kız ve erkek çocukların bedensel yapılarında değişiklikler olur

► Akran gruplarına yönelme, aileden bağımsız olma isteği, ekonomik bağımsızlığı kazanma, mesleğe yönelme arayışı ► Bilişsel açıdan yetişkinlerin düşünme sistemine benzerlik ► Soyut ve mantıklı düşünme yeteneğinin gelişmesi, abartılı şekilde fikirlerini savunma, tartışma, ideali arama

5. Genç Yetişkinlik Dönemi(20 -35) ► Otuzlu yılların ortalarına kadar devam eder. ► Ekonomik özgürlüğün kazanılması, kendi yaşamını ve ailesini kurduğu zaman dilimi ► Bireyin kariyerinde önemli kararlar alarak toplumda aktif olduğu dönemdir.

6. Orta Yetişkinlik Dönemi: (35 -65) ► Bireyin en verimli olduğu dönem ► Önemli sorumluluklar üstlenmiştir. ► Meslek yaşamı, ailenin sorumlulukları, çocuk yetiştirme ► Kültürel değerleri benimsemiş olma ► Kendinden sonraki kuşaklara destek verme, yardım ve rehberlik etme.

7. İleri Yetişkinlik: (60 +) ► Bireyin iş yaşamı, kariyeri genellikle sonlanmıştır. ► Ailede kayıplar ► Yalnızlıkla başa çıkma ► Fiziki gücün azalması ► Gelirlerin azalması ► Yaşamın gözden geçirilmesi

Gelişim Görevleri ► Birey çevre ile sürekli dinamik bir etkileşim içindedir. Bu dinamik yapıya uyum sağlayabilmesi, başa çıkabilmesi için belirli davranışları kazanması önemlidir. ► Bireyin gerçekleştirmesi beklenen gelişim görevleri yaşam dönemleri içinde ele alınır. ► Siz de her GD’e ilişkin GG’i inceleyiniz. (s. 4345)

Gelişim Alanları Gelişim araştırma ve gözlem amacıyla üç temel alanda incelenmektedir: ► 1. Bilişsel gelişim: zihinsel yapıdaki değişiklikler( düşünme, algı, bellek, akıl yürütme faaliyetleri) ► ► 2. Fiziksel gelişim: büyüme ve olgunlaşmaya bağlı olarak insanın bedeninde meydana gelen değişiklikler; motor becerilerdeki değişiklikler ► 3. Psikososyal gelişim: kişinin duygularında, ilişkilerinde ve kişiliğindeki değişiklikleri inceler.

Gelişim bir bütündür. Gelişimin her alanı diğer alanlarla ilişkilidir. ► Örn: geç ergenliğe giren birey düşük benlik algısı yaşayabilir. Bundan, sosyal alanda olumsuz etkilenebilir. ► Fiziksel gelişim Psiko-sos. gel. Bilişsel gel

Öğretmenler İçin Gelişimin Doğasını Bilmek Neden Önemlidir? ► Hedeflerin belirlenmesi, öğrenme yaşantılarının planlanması ve değerlendirmenin yapılabilmesi için öğrencilerin gelişim özellikleri temel alınır. ► Eğitim-öğretimle ilgili her türlü planlama ve uygulamada öğrencilerin gelişim dönemleri ve bu dönemlerin özellikleri göz önünde tutulmalıdır.

► Örneğin, ilköğretim çağındaki çocukların fiziksel, bilişsel ve psiko-sosyal özelliklerini bilmeden onlara uygun öğretim programı ve etkinlikler hazırlamak çok zordur. Hangi yaşta soyut kavramları anlayabilir? ► El becerileri ile ilgili etkinlikleri yapabilecek olgunluğa kaç yaşında ulaşır? ► Sosyal gelişim açısından farklı yaşlardaki öğrencilerin özellikleri nelerdir? ► Ergenlikte gençlere nasıl davranmalıdır? ►

► Öğretmenin bir sanatçı gibi elindeki malzemeyi ve özelliklerini bilmeden ona biçim vermesi mümkün değildir. ► Öğretmen için gelişimin doğasını bilmek öğrencilere yardımcı olabilmesi için gereken bir sorumluluktur. ► Öğretmen gelişimi izleyerek bu konuda aileye yardımcı olabilir.

► Öğretmen, öğrencilerin gelişim özelliklerini bilerek sınıf yönetimi açısından uygun tedbirleri alabilir. ► Etkili bir sınıf yönetimi ve sağlıklı öğretmenöğrenci etkileşimini oluşturup sürdürebilmek için öğretmenlerin GELİŞİM PSİKOLOJİSİNİ iyi bilmesi gerekir.

SORULAR ► 1. “Kendine özgü değerler sistemi oluşturma ve geliştirme” hangi GD’nin GG’den biridir? A)İlk çocukluk B)Son çocukluk C)Ergenlik D) Orta yetişkinlik E)İleri yetişkinlik ► 2. Seksek oynamadan önce koşmayı, daha önce de yürümeyi öğrenen çocuğun bu özelliği hangi gelişim ilkesi ile açıklanabilir? A) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır. B) Gelişimin farklı dönemlerde farklı özellikleri vardır. C) Gelişim baştan aşağı, içten dışa doğru gerçekleşir. D) Gelişim genelden özele doğru gerçekleşir. E) Gelişim bütünlük içinde gerçekleşir.

KONU-2 SON