GEBELK VE DOUM 6 BES 213 ALE SALII

GEBELİK VE DOĞUM (6) BES 213. AİLE SAĞLIĞI VE PLANLAMASI DERSİ) 1 Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017 -2018 Güz

KADIN/ERKEK ÜREME ORGANLARI 2

SPERMLER/EJAKÜLASYON VE OVUMA DOĞRU HAREKET 3

SPERM VE OVUM HÜCRELERİNİN FERTİLİZASYONU YENİ BİR YAŞAM 4

OLAĞANDIŞI GEBELİKLER Çoğul Gebelikler(İkiz, Üçüz); ü Çift Yumurta İkizleri; v O ay iki yumurta gelişmiş, iki yumurta, iki ayrı sperm tarafından döllenmiştir. v İki ayrı bebek oluşmuştur, ü Tek Yumurta İkizleri; v Bir yumurtaya, bir sperm girmiştir, v Ancak marula döneminde hücre bölünümü sırasında iki ayrı bebek taslağı oluşmuştur, v İki oluşan embriyonun yeterince ayrışamaması durumunda yapışık ikizler oluşabilir, Çoğul Gebelik Oluşumunu Etkileyen Etmenler: ü Kalıtsal yatkınlık, ü Hormon tedavisi, 5

OLAĞANDIŞI GEBELİKLER Dış Gebelik; ü Fallop borusu içinde döllenmiş yumurta, rahime doğru ilerleyemeyip, boru içinde büyümeye başlaması ve borunun yırtılması, Döllenmiş yumurtanın fallop borusu ucuna ilerleyip, karın boşluğuna düşmesi ve orada implante olması, ü v ü ü ü Dış Gebelik Oluşumunu Etkileyen Etmenler; Kalıtsal yatkınlık, Hormon tedavisi, CYBE’ler, 6

GÜVENLİ ANNELİK Güvenli Annelik; bir kadının kendini ve bebeğini riske atmadan güven içerisinde anne olabilmesi, Güvenli Annelik; ü İstenmeyen ve riskli gebeliklerin önlenmesini, ü Anneye gebelik öncesi, ü Anneye gebelik, doğum ve doğum sonrası tıbbi bakım ve gerekiyorsa tedavi hizmetlerinin verilmesini, ü Bebeğe, gebelik, doğum ve doğum sonrası tıbbi bakım ve gerekiyorsa tedavi hizmetlerinin verilmesini, ü Gebelik, doğum ve doğum sonrası oluşabilecek risklerin belirlenmesini ve önlenmesini, ü Anne ve bebek ölümlerinin azaltılmasına yönelik tüm önlemlerin alınmasını içermekte, ü Ancak hiç unutulmaması gereken son derece önemli bir gerçek vardır. “Güvenli Annelik, kız çocuğuna değer vermeyle başlar” 7

GEBELİĞİN OLUŞUMU Normal Gebelik; Spermle dişi yumurta hücresinin birleşmesiyle başlar, 40 hafta sürer, ü Dişi yumurta hücresi, yumurtalıktan ayrıldıktan sonra 12 -24 saat yaşar, bu süre dışında döllenme yeteneği yoktur, ü Testislerde her gün milyonlarca sperm üretilir, ü Ejakülasyonla vajinaya milyonlarca sperm dökülür, bunlardan yalnızca biri yumurta hücresine girebilir, ovum zarı hemen sertleşir, diğer spermlerin içeri girmesi olanaksızlaşır, girse bile döllenme olmaz, ü Spermler rahim boynundaki kıvrımlarda 5 -7 gün canlı kalabilir, ü Vajinaya dökülen spermler, rahim ve tüplere doğru hareket eder, yumurta hücresini arama eğilimindedir, ü Sperm sayısı (50 milyon üzeri), spermlerin salgıladığı enzim nedeniyle hareket yeteneğinin artmasında önemlidir, Yapay Döllenme; ü Kısırlık tedavisinde uygulanır, ü Babadan alınan spermler, rahim girişine özel uygulamalarla yumurtlama zamanında bırakılır, ü Çift, kabul etmesi halinde bir başka erkeğin spermi de kullanılmakta(Türkiye’de yasal değil), Tüp Bebek; ü Ovum ile sperm, vücut dışında, tüpte laboratuvar ortamında fertilize edilir, ü Bölünme işlemi sonrası embriyo anne rahmine yerleştirilir. 8

FERTİLİZASYON(DÖLLENME) Fertilizasyon (Döllenme); Ovum ve spermatozoa’nın birleşmesi, ü Adetin sonuna doğru, beyinde hipofiz ön lobundan salınan FSH’nin etkisi ile yumurtalıklarda bir çok folikül oluşur. Bu folikülerden biri büyüyüp gelişirken diğerleri yok olur, ü Siklusun ortalarında yükselen hipofiz ön lop hormonu LH’nin etkisi ile folikül haline dönüşür, ü Siklusun 12 -16. günleri olgunlaşan vezikül çatlar ve ovulasyon gerçekleşir, ü Ovulasyon sırasında östrojen, kandaki en yüksek düzeyindedir, ü FSH baskılanmış, LH salınımı uyarılmıştır, ü Ovulasyonun gerçekleşmesi ile birlikte yumurtalığın o kısmında sarı cisim oluşur, ü Sarı cisimden(Korpus luteum), progesteron ve az miktarda östrojen salınır, ü Çoğunlukla adet siklusunun ortalarında, fallop tüplerinin en geniş kısmı olan ampullada gerçekleşmekte, ü Ovulasyonla fallop tüplerine gelen ovum, 12 -24 saat içinde sperm ile birleşir ve zigot adını alır. ü Zigotun cinsiyet kromozomu “XX” (kız) ya da “XY” (erkek) şeklindedir. Zigot mitoz bölünme ile çoğalır ve çeşitli evrelerden geçerek uterusa ulaşır. Zigotun uterusa ulaşması yaklaşık 7 gün sürmektedir. v Ovum ve sperm, yumurtlama sonrası 12 -24 saat içinde birleşmekte(ampullada ), v Zigot oluşmakta, v Embriyo(Marula, Blastula, Gastrula Dönemleri), v Fetüs, 9

İMPLANTASYON(GÖMÜLME) VE PLASENTA(EŞ) OLUŞUMU İmplantasyon(Yerleşme); Zigotun uterus duvarına yerleşmesi, ü İmplantasyon, fertilizasyondan sonraki 6 -7. günde gerçekleşmeye başlar ve yaklaşık 10. günde tamamlanır, ü Gömülme sırasında kadının vajinasından “gömülme kanaması” denilen az miktarda kan dışarı atılabilir. Bu da genellikle, görülmesi beklenen adet tarihinde gerçekleşir ve bazı kadınlar adet gördüğünü ifade eder. ü Plasenta(Eş, Etene), gebelikte fetüsün (anne rahmindeki bebek) anne ile arasındaki kan alışverişini sağlar, ü Plasenta, fertilize ovumun uterusa imptanlasyonu ile oluşmaya başlar ve gebeliğin 4. ayına kadar belirgin hale gelir. ü Plasenta, doğumda 500 gr ağırlığında, 15 -25 cm çapında yuvarlak biçimdedir, ü Plasentanın maternal ve fetal yüzleri vardır. ü Fetal yüze umblikal kord (göbek kordonu) tutunur ve anne-bebek arasında kan alış verişini sağlar, ü Besin öğeleri ve oksijen, plasenta aracılığı ile uygun şekilde fetüse geçer, ü Fetüste oluşan karbondioksit ve metabolik atıklar plasenta aracılığı ile anne kanına geçer, ü Plasentanın diğer önemli fonksiyonu ise hormon salgılamaktır(Progestron, östrojen ve human koriyonik gonadotropin(HKG)), 10

PLASENTANIN SALGILADIĞI HORMONLAR VE GÖREVLERİ Progesteron; ü Gebeliğin devamı için önemlidir. ü Progesteron, gebeliğin ilk 6 -7 haftalık döneminde yumurtalıklarda oluşan sarı cisimden salgılanır, ü Gebeliğin 7 -10. haftalarında ise, plasentanın maternal yüzünden salgılanır. ü İlerleyen haftalarda sarı cismin salgıladığı progesteron azalır, yerini plasentanın salgıladığı progesteron alır ve bu geçiş sırasında da bazen kanama olabilir. ü Östrojen; Gebeliğin ilk 6 haftalık döneminde sarı cisimden, bu süreçten sonra plasentadan salgılanır. Görevleri: ü Progesteron hormonu üretimine yardımcı olur, ü Bebeğin organlarının olgunlaşmasını sağlar, ü Plasenta ve uterusa kan akımını artırır, ü Memenin süt kanalları gelişiminde rolü vardır, Human Koryonik Gonadotropin (HCG); ü Bu hormon, implante olan embriyonun trofoblast hücrelerinden salınır. ü İmplantasyonun hemen ardından 48 saatte iki katına ulaşır. ü Bu hormon gebeliğin 6. haftasında anne idrarında labratuvar testleri ile belirlenebilir. ü Human Koryonik Gonadotropin Hormonunun en önemli görevi, gebeliğin ilk haftalarında overleri uyararak sarı cismin devamlılığını sağlamak ve hormon üretimini devam ettirmektir, ü Bu hormonun kandaki düzeyi gebeliğin ilk üç ayından sonra düşer. ü Human Koryonik Gonadotropin hormonunun oranı: v Gebelik tanısında, v Dış gebelik gibi anormal gebeliklerde, v Bazı kromozom anomalilerinin belirlenmesinde (trisomi 13, trisomi 20, trisomi 21, turner sendromu) son derece önemlidir. Örneğin çoğul gebeliklerde ve mol hidatiformda (üzüm gebeliği) düzeyi, normal gebeliğe kıyasla oldukça yüksektir. 11

GEBELİK DÖNEMLERİ Gebelik Üç Ayrı Dönemde İncelenir; 1. Birinci trimester: Gebeliğin ilk üç ayı(1 -3), 2. İkinci trimester: Gebeliğin ikinci üç ayı(4 -6), 3. Üçüncü trimester: Gebeliğin üçüncü üç ayı( 7 -9), 12

GEBELİK BELİRTİLERİ Gebe kadının bütün sistemlerinde ortaya çıkan değişiklikler gebelik için önemli bulgulardır. Ancak bu değişiklikler başka sorunlarda da ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle, gebe kadının kesin teşhis edilmesinde bazı önemli belirtiler değerlendirilir. Bu bulgular şu şekilde özetlenebilir. ü Beklenen adet kanamasının olmaması, gecikmesi, ü Gebelik testinin (HCG) pozitif olması , ü Memelerde büyüme ve hassaslaşma, ü Meme uçlarında büyüme ve renk koyulaşması, ü Vajina akıntısı, sık idrar yapma hissi, ü Aşerme, bulantı, kusma, ü Fetüs hareketlerinin hissedilmesi (gebeliğin 18 -22. haftaları arasında anne tarafından hissedilebilir), ü Çocuk kalp seslerinin (ÇKS) duyulması, (ÇKS gebeliğin 4. ayında duyulabilir, normal değerleri dakikada 120 -160’dır), ü Fetüs kısımlarının elle muayenede hissedilmesi, ü Ultrason ile gebeliğin 4. haftasında gebelik kesesi, embriyo ve fetüsün görülmesi, 13

GEBELİKTE OLUŞAN YENİ OLUŞUMLAR Umblikal Kord (Göbek Kordonu); ü Yaklaşık gebeliğin 5. haftasında oluşur, ü Göbek kordonu içinde karbondioksitten zengin kanı taşıyan iki arter ve oksijenden zengin kanı taşıyan bir ven bulunur. Arterler fetüsten gelen kirli kanı plasentaya, ven ise plasentadan gelen temiz kanı bebeğe taşır, Fetal Membranlar; ü Amnion membran, ü Korion membran, ü Bu iki zar birleşerek doğuma kadar amniotik sıvı ve fetüsü birlikte sararlar, Amniotik Sıvı; ü Fetüs, maternal kandan oluşan amniotik sıvı içerisinde barınır, ü Fetüs 5. gebelik ayında amniotik sıvıyı yutar ve idrarını amniotik sıvı içine yapar, ü Amniotik sıvı içerisinde fetüsün epitel hücreleri de yer alır. ü Bu hücreler, gebeliğin belli bir döneminden sonra gerektiğinde fetüsteki anomalileri tespit etmek amacı ile kullanılır, ü Amniotik sıvısı 500 -1000 ml. Arasında olup, bu sınırların dışında olması normal olmayıp, anne ve fetüste bazı sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir, 14

15

16

FETÜSÜN GELİŞMESİ Embriyonel Devre(Embriyo); ü Zigotun büyüyerek uterusa implantasyonu ile başlar, ü Gebeliğin 2. ayının sonuna kadar devam eder, ü Bu dönemde hücreler artarak organ ve sistemleri oluştururlar ve üç safhadan oluşur, v Marula, v Blastula, v Gastrula, Fetal Devre(Fetüs); ü Gebeliğin 2 -3. aylarında başlayarak, 40. gebelik haftasına kadar devam eder, ü Embriyonel dönemde oluşan organ ve sistemler, fonksiyonel hale gelir, ü Tıpta, gebelik ayı lunar ay olarak hesaplanır. ü Bir lunar ay 28 gündür (4 hafta), ü Normal gebelik süresi, 10 lunar ay (40 hafta) ya da 280 gündür, ü Gebeliğin ilk günü son adet tarihinin ilk günüdür, ü Gebenin tahmini doğum tarihi; Son adetinin ilk gününden üç ay çıkarılıp, 7 ay eklenerek hesaplanabilir. ü Fetüs 36. gebelik haftasında uterus dışında yaşayabilecek olgunluğa ulaşır, 17

FETÜSÜN AYLARA GÖRE BÜYÜME VE GELİŞMESİ ü 1. Ay; 0. 75 -1 cm, ü 2 -3. Ay; 2, 5 cm ve 4 gram ağırlığında, ü 4. Ay; 55 -120 gram ve dış üreme organları ayırt edilir, ü 5. Ay; kalp sesleri duyulabilir, fetal hareketleri anne hisseder, ü 6. Ay; kas ve tırnaklar gelişmiştir, ü 7. Ay; 1200 gram ve akciğerlerden surfaktan salınır, fetüs uterus dışında yaşayabilir, ü 8. Ay; 2700 gram ve parmak izi şekillenir, ü 9. Ay; 1900 -2700 gram ve cilt altı yağ depolanması olur, ü 10. Ay; 48 -50 cm, 3000 gram ağırlığındadır, 18

GEBELİKTE SAĞLIK KONTROLLERİ Pirimpar; İlk bebeğe gebelik, Multipar; İkinci ve daha sonraki bebeğe gebelik, v Gebelik Öncesinde Sağlık Kontrolleri; ü Hemoglobin düzeyi, ü Kan grubu ve Rh faktörü, ü TORCHS ve CYBE yönünden, ü Talassemi ve diğer genetik hastalıklar yönünden muayene ve testler, ü Bir sistemik hastalığı olan, ilaç, vitamin vb. gibi ilaç kullanan kadınlar gebe kalma kararından önce mutlaka doktor kontrolünden geçmeli: v Kalp-damar hastalığı, v Hipertansiyon, v Şeker hastalığı(Diyabet), v Kan hastalığı, v Kalıtsal hastalık, v Böbrek hastalığı, v Solunum hastalığı, v Kas-iskelet sistemi ve kanser hastalığı, v Tiroid hastalığı(İyotlu ilaç/Hipotiroidi), 19

GEBELİK SIRASINDA ANNENİN ÖZEN GÖSTERMESİ GEREKEN KURALLAR ü ü ü v v v Gebelik Süresince Anne Adayının Sağlık Kontrolleri; Muayene, ultrasonografi ve diğer laboratuvar yöntemleriyle bebeğin gelişiminin ve annenin durumunun izlenmesi, Annenin ve bebeğin karşılaşabileceği risklere karşı korunması, Görülebilecek sorunların erken tanısı ve tedavisi, Annenin sağlıklı beslenmesi ve uygun kilo alması(yaklaşık 10 kg), Kansızlığın önlenmesi, Varsa bebekle kan grubu uyuşmazlığının belirlenmesi ve önlem alınması(Doğum ve düşük sonrası Rho. Gam/İlk 48 -72 saat içinde): Anne Rh(+), Baba Rh(-) = Bebekte Sorun Yok Anne Rh(+), Baba Rh(+) = Bebekte Sorun Yok Anne Rh(-), Baba Rh(+) = Bebekte Sorun Var(Eritro Blastozis Fetalis) 20

GEBELİK SIRASINDA ANNENİN ÖZEN GÖSTERMESİ GEREKEN KURALLAR ü ü ü ü Tetanoz aşısı (Gebelik tanısı konduğundan itibaren, daha önce yapılmış olmasına göre aşı sayısı belirlenir, son aşı doğumdan bir ay önce yapılır), Gebelikte kızamıkcık aşısı yapılmamalı, ancak gebe kalmadan önce yapılabilir, Doğumsal anomalilere yol açma olasılığı yüksek olduğundan, gebelik süresince, özellikle ilk üç ay içerisinde hiçbir ilaç kullanılmamalı, eğer gereksinim varsa, mutlaka hekim kontrolünde alınmalı, Yeterli, dengeli, uygun ve sağlıklı beslenmeli, Günlük etkinliklerini sürdürmeli, yürüyüş ve hafif egzersiz yapabilir, ancak ağır işlerden kaçınmalı, Uykusuna dikkat etmeli ve yorulmamalı, Doğuma yardımcı olacak egzersizler yapmalı(Yürüyüş), 21

GEBELİK SIRASINDA ANNENİN ÖZEN GÖSTERMESİ GEREKEN KURALLAR ü ü ü İlaç almadan doktoruna danışmalı, sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanmamalı, Sağlık kontrollerini düzenli yaptırmalı, Sağlık kontrollerine gebeliğin ilk üç ay içinde başlanmalı ve doğuma kadar aralıklarla en az dört kez kontrole gitmeli, Doktor, tıbbi gerekçeyle yasaklamamış olması halinde kadın gebelik sırasında cinsel ilişkide bulunabilir, ancak ilişki kadına rahatsızlık vermemeli, aksi halde yasaklanmalıdır, Ağrı, kanama ve geçmişte düşük hikayesi varsa cinsel ilişkiden kaçınmalıdır, Sağlık sorunu nedeniyle iyotlu tiroid ilacı alan gebelerin bebeklerinin hipotiroidili doğma olasılığı bulunduğundan, bu ilaca ancak hekimin önerisiyle devam etmeli, 22

GEBELİKTE BESLENME ü Yeterli ve dengeli beslenme ilkeleri uygulanır, ü Gebelikte kalori, demir, protein gereksinimi artar, kadın günlük öğünlerinde protein, karbonhidrat, vitamin, mineral içeren yiyecekleri dengeli bir şekilde tüketmeli, ü Gebelikte günlük kalori gereksinimi, 2300 -2500 dolaylarında, ü Demir preparatlarının emiliminin daha iyi sağlanabilmesi için iki öğün ortasında ve bir bardak portakal suyu ile alınmalı, mide asidi ve C vitamini demir emilimini artırmakta, çok aç iken alınırsa, mide bulantısı olabilir. Demirden zengin yiyeceklere; pekmez, karaciğer, kırmızı et, yumurta sarısı, kurumuş meyveler, pekmez, kuru baklagiller ve yeşil sebzeler, örnek verilebilir. ü Polivitamin desteği, ü Folik asit(folat) desteği(Gıda+İlaç), v Nöral tüp anomalilerinin önlenmesi, v Aneminin (kansızlık) önlenmesi, ü Gebelik öncesi dönemden başlayarak özellikle gebeliğin ilk aylarında hekim önerisiyle kullanmalı, ü Folik asitten zengin yiyeceklere, karaciğer, koyu yeşil yapraklı sebzeler, karnabahar, ıspanak, et, yumurta, süt, tahıllar, fındık, fıstık, ceviz gibi kuru yemişler örnek verilebilir, ü Folik asidin vücutta kullanılabilmesi için “C” vitamininin yeterli alınması gerekmekte, 23

AŞERME, BULANTI VE KUSMA Gebeliğin ilk birkaç ayı içerisinde bulantı-kusma sık rastlanan bulgulardandır, Birçok gıda maddesine aşırı istek duyulabilir, buna aşerme denir. Gebeliğin ilk trimestrinde bulantı ve kusmaları en aza indirmek için öneriler; v İleri düzeyde görülen bulantı ve kusmalar, hekime başvurmayı ve tedaviyi gerektirebilir, ü Az ve sık aralıklarla yemek, Yağlı ve baharatlı yiyeceklerden kaçınmak, Sabah yataktan kalkmadan kraker gibi kuru yiyecekler önerilebilir, Yemek sırasında sıvı alımı azaltılarak, diğer zamanlarda sıvıların alınması da yararlı olabilir, Gebe kadının günlük sıvı gereksinimi yaklaşık 3 litre kadar, ü ü 24

GEBELİK TOKSEMİSİ(PREEKLAMPSİ, EKLAMPSİ) Bebeğin protein ve metabolizma atıklarına karşı gelişen tepkisel, patalojik bir tablo, Tedavisiz vakalarda ölümle sonuçlanabilir, Hekim kontrolünde klinikte tedavi gerektirir, Preeklampsi Bulguları; ü Ödem, özellikle ayak ve bacaklarda(Gode), ü İdrarda proteinüri, albuminüri, ü Hipertansiyon, Eklampsi Bulguları; ü Preeklampsi bulgularına(Ödem, Proteinüri, Hipertansiyon) ek olarak, ü Serebral bulgular: ü Konvülziyon(Havale), ü Hallisinasyon, hezeyan, ü Bilinç kaybı, koma, 25

PÜERPERAL SEPSİS(LOHUSALIK HUMMASI) Gebelik, düşük, doğum ve kohusalık döneminde, daha çok kirli koşullar ve kan kaybı nedeniyle, doğum kanalından mikroorganizma bulaşması ve kana karışarak genel septisemi bulguları ile seyreden ciddi bir enfeksiyon tablosu, Geçmişte daha çok lohusalarda gözlendiğinden, “lohusalık humması” adı verilmiş, Mutlaka klinikte tedavi edilmeli, Klinik Bulgular; ü Yüksek ateş(yaklaşık 39 -40 derece), ü Halsizlik, kırıklık, iştahsızlık, ü Bulantı, kusma, ü Serebral bulgular(Meningo ansefalit nedeniyle): v Hemipleji(Bir tarafın kol-bacak felci), v Konvülziyon(Havale), 26

DOĞUM VE DOĞUM BELİRTİLERİ DOĞUM; Gebeliğin 20. haftadan sonra sonlanması, normal miadında (zamanında) doğum gebeliğin 38 -42. haftaları arasında gerçekleşmekte, Doğum Belirtileri; ü Karın üst kısmının boşalması, alt kısım ve kasıkların dolgunlaşması, Kanlı mukuslu “nişane” gelmesi, serviks uterinin(rahim ağzı) açılmaya başlaması ve nişane(daha önce serviks kanalı tıkayan mukus ve kan) gelmesi, Ağrı(Önceleri 20 dakika aralıklarla gelen ağrılar daha sora 10 -l 5 dakika aralıklarla gelerek bir dakika kadar sürer. Doğuma yakın ise ağrılar 2 -3 dakikada bir gelen sıklığa dönüşür), Amnios sıvısının gelmesi, ü ü ü 27

DOĞUMA HAZIR VE DOĞMUŞ BEBEK 28

DOĞUM VE DOĞUM BELİRTİLERİ ü Uterus tepesi gebeliğin 36. haftasında en üst seviyeye ulaşır, doğuma yakın ise aşağıya doğru inerek, karın üst kısmının boşalmasına, alt kısım ve kasıkların dolgunlaşmasına neden olur, ü Nişane; gebelik süresince olgunlaşan serviks doğuma yakın zamanda açılmaya başlar. Serviksin açılması ile birlikte servikal kanalı tıkayan mukus tıkacı az bir kan ile dışarı atılır, bu kanlı mukusa nişane denir. ü Ağrı; gebeliğin başlangıcından itibaren uterusta kasılmalar olabilir. Gebeliğin 30. haftasından sonra bu kasılmalar gebenin anlayacağı sıklık ve şiddette gerçekleşmektedir. Doğumdan bir iki hafta önce 20 dakikada bir gelen yalancı ağrılar görülür. Aktif doğum eyleminin başlamasından önce görülen dönemde ağrılar düzensiz aralıklarla gelir ve servikal kanalın açılmasına yetecek şiddet ve sıklıkta değildir. Bu ağrıları gebe kadın sırt ve karın alt bölgesinde hisseder. Gerçek doğum ağrıları ise, düzenli aralıklarla ve belirgin şiddette başlar. Giderek ağrı araları kısalır, ağrı süresi ve şiddeti ise artar. Önceleri 20 dakika aralıklarla gelen ağrılar daha sora 10 -l 5 dakika aralıklarla gelerek bir dakika kadar sürer. Doğuma yakın ise ağrılar 2 -3 dakikada bir gelen sıklığa dönüşür. Doğum ağrıları uterusun kasılması ile ortaya çıkmakta ve karnın gerilmesi ile dışarıdan da gözlenebilmektedir. ü Amnios sıvısının gelmesi; amnios sıvısının gelmesi önemli bir doğum belirtisidir. Ağrılar başlamadan önce gelebildiği gibi ağrılar ortaya çıktıktan sonra da gelebilir. Doğum eylemi başladıktan sonra amnios sıvısı gelebilir ve hekim ya da ebe müdahalesi ile doğum yaptırılır, 29

DOĞUMUN AŞAMALARI ü Birinci Aşama (2 -6/ 12 saat): Rahimde kasılmalar ve ağrılar, bebeği genişleyen rahim boynundan geçecek biçimde ilerletir. Bu evre ilk doğum yapanlarda(primipar) 12 saatten fazla, çok doğum yapmışlarda(multipar) kısa(2 -6 saat), ü İkinci Aşama (20 -60 dak. ): Bu aşamada serviks tam olarak açılmıştır, 20 -60 dakika sürer, bebek rahim boynunu ve vajinayı geçer ve başı öne çıkarak doğar, göbek kordonu kesilerek anneden ayrılır, dış ortam ısısının düşüklüğü, bebeğin nefes almasına ve ağlamasına neden olur, göbek bağı(kordonu) kesilir. ü Üçüncü Aşama (10 -15 dak. ): Fetal membranlar(amniyos zarı) ve plasenta doğum kanalından bir miktar kanamayla dışarı atılır. Bu aşama 30 dakikayı geçerse, müdahale gerektirir, aksi halde anne kanamadan kaybedilebilir, ü Dördüncü Aşama; Bu aşamaya puerperal (loğusalık, doğum sonu) dönem de denmektedir. Plasentanın doğumundan sonra bebek ve annenin bakımı yapılır, bebek anne kucağına verilir ve memeye tutulur, doğumdan sonraki 6 haftalık süre lohusalık dönemidir. 30 Yaklaşık bir kg olan rahim lohusalık sonunda 70 gr’a küçülür,

DOĞUM Doğum Eylemi Sırasında Annenin Hissettiği Yakınmalar Ya Da Belirtiler; ü Sırt, bacak, baş ağrısı Bacak krampı Dışkılama hissi Vajınal kanama Amnios sıvısının gelmesi Tansiyon, nabız ve solunumun ağrı ile birlikte artması, ü ü ü 31

NORMAL DOĞUM ŞEKİLLERİ Vajinal Doğum(Normal); En sağlıklı doğum şekli vajinal doğumdur. Doğumda bebeğin önce gelen kısmına göre, vajinal doğum çeşitli şekillerde incelenebilir; v Baş Geliş; ü Oksiput anterior gelişi; doğru olan geliş şeklidir. Bu tür gelişte bebeğin yüzü tam olarak anne sırtına bakar şekildedir. Baş doğmadan önce çene göğüs kafesine değecek şekilde pozisyon almıştır. ü Oksiput posterior geliş; bebeğin yüzü ile anne yüzü aynı yöne bakmaktadır. Yukarıda sözü edilen her iki geliş şekli de başla geliş kapsamında yer almaktadır. 32

DOĞUM SIRASINDA KARŞILAN SORUNLAR Erken Doğum; ü Normal gebelik süresi 40 hafta, ü 38 hafta önce olan doğum, erken doğum, ü 22 hafta önceki doğum, düşük, Ters Geliş; Doğum sırasında bebeğin, Omuz, Kol, Ayak, Makat, Yan gelişi normal olmayıp, doktor müdahalesini gerektirir, Ölü Doğum ve Nedenleri; ü ABSKAR değerlendirmesinde bebekte canlılık işareti bulunmaması, (ABSKAR: Ağlama, Solunum, Hareket ve kıpırdama, Derinin pembe olması, Nabız ve kalp sesleri, Göbek kordonu nabzı), ü Nedenleri: v Annenin sağlık sorunları, sistemik hastalıklar, v Beslenme sorunları, metabolik sorunlar, İntrauterin enfeksiyonlar, Göbek bağının bebek boynuna dolanması vb. , v v 33

MÜDAHALE EDİLEREK YAPILAN DOĞUMLAR ü ü Forseps, Vakum, Sezeryan, Epidural anestezi ile doğum: Epidural anestezi, omurgadan uygun aralığa anestezik madde verilerek gerçekleştirilir. Epidural anestezi, vajinal ya da sezaryen doğumda yapılabilir. Bu anestezi biçimine anne adayı ve hekim birlikte karar vermelidir. 34

SEZARYEN DOĞUM Çeşitli nedenlerle vajinal doğumun olamayacağı durumlarda sezaryen ile doğum yaptırılır. Endikasyonlar: ü Annede kısa boy, kalça ve doğum kanalı darlığı, ü Doğum yolundaki bebeğin yatay konumda olması, ü Doğum sancılarının yetersiz olması, ü Plasentanın rahim çıkışında yerleşmiş olması, ü Daha önceden sezeryanla doğum yapmış olma, ü Beklenen zamanda vajinal doğumun başlamaması, ü İri bebek vb. , Teknik; ü Karın bölgesinden, karın duvarı, uterus duvarı kesilerek bebek ve daha sonra plasenta çıkarılır, ü Kanama kontrolü yapıldıktan sonra kesilen tabakalar sırası ile dikilerek kapatılır, ü Sezeryanla doğumdan sonra, dikiş ağrısı ve anestezinin etkisi ile bağırsakların çalışmasının yavaşlamasına bağlı olarak gelişen gaz sancısı yaşanabilir, ü Bu sorunları azaltmak için erken zamanda annenin ayağa kalkması ve yürümesi, uygun şekilde beslenmesi sağlanmalı, ü Sezaryen ile gerçekleştirilen doğumlardan sonra da bebeğin en erken zamanda emzirilmesi gerekmekte, 35

EMZİRME Bütün doğum şekillerinde bebeğin olabildiğince erken(doğumdan ilk 30 dakika içinde) emzirilmesi, hem anne hem de bebek açısından yararlıdır; ü Anne sütü bebek için en değerli gıda maddesidir, Meme başının uyarılması ile(Nöro-endokrinolojik) annenin oksitosin hormonu daha fazla salgılanır, üreme organlarının eski haline daha hızlı dönmesi sağlanır, Bebeğin besin gereksinimi en iyi biçimde karşılanır(Ağız/Kolostrum), Anne-bebek ilişkisi ve ruhsal doyum ve gelişim daha iyi sağlanır, ü ü ü Süt salgısı erken başlar, Anne sütü bollaşır, 36

KAYNAKLAR Çalışkan, D. , (2011). “Kadın Sağlığı”, Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1. bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No: 92. Çokar, M. , Ortaylı, N. , (2003). “Öğretmen ve Öğretmen Adayları İçin Cinsel Sağlık Eğitimi”. Milli Eğitim Bakanlığı. , İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı. , Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu. İstanbul: Uygun Matbaası. Türkiye Aile Planlaması Derneği. (2005) “Kadın ve Aile Sağlığı”. Ankara: Desen Matbaacılık. Pschyrember, W. , (1982). “Pratik Doğum Bilgisi”. 3. bs, (Çev: Yusuf Keçecioğlu). İstanbul: Bayrak Matbaacılık. Deniz, Ü. , (2012). “Gebelik ve Doğum”. Okul Öncesi Öğretmen Adayları İçin Anne Çocuk Sağlığı ve İlk Yardım. 1. bs, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti. Deniz, Ü. , Önder, Ö. R. (Ed). (2012). “Okul Öncesi Öğretmen Adayları İçin Anne Çocuk Sağlığı ve İlk Yardım”. 1. bs, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti. 37

TEŞEKKÜRLER 38