FUNKCIONALNI SISTEMI INFORMIRANJA I INTEGRACIJE IVOTINJSKOG I LJUDSKOG

FUNKCIONALNI SISTEMI INFORMIRANJA I INTEGRACIJE ŽIVOTINJSKOG I LJUDSKOG ORGANIZMA OPĆE USTROJSTVO SISTEMA OBAVJEŠTAVANJA I ODRŽAVANJA CJELOVITOSTI ORGANIZAMA

Sistem obavještavanja i održavanja cjelovitosti organizam obuhvata: • Receptori (lat. Recipiere – primiti) – specijalne ćelije, tkiva i organi koji imaju sposobnost nadražljivosti tj. prijema podražaja. • Provodni sistem – nervni i hemijski putevi putem kojih se primljena draž prerađuje i prenosi do efektora. • Efektori (lat. Efficere – izvršiti) – Organi koji reagiraju na draži. To su ćelijske strukture kod jednoćelijskih organizama, a kod višećelijskih mišići i žlijezde.

Refleksni luk

Vrste refleksnih lukova

Fiziološka kontrola i regulacija cjelovitosti organizma • HOMEOSTAZA se ostvaruje putem: o Nervne regulacije. Ona kontrolira brze tjelesne aktivnosti: mišićne kontrakcije, lučenje hormona i sl. o Hemijske (hormonske) regulacije. Kontrolira brzinu i jačinu hemijskih reakcija u ćelijama. Uzajamna veza između ove dvije regulacije. Hormonska regulacija Nervna regulacija receptor Nervni sistem Receptor Žlijezde sa unutrašnjim lučenjem Hormoni Nervni sistem Krv Tjelesna tkiva i organi

Nadražljivost i proces prijema (recepcije) informacija • Nadražljivost – sposobnost reakcije na primljene draži da reaguju radrljivošću. • Draži su sva dejstva iz spoljašnje i unutrašnje sredine koja su ustanju da izazovu nadražaj. • Draži mogu biti unutrašnje ili spoljašnje. • Minimalna količina energije jedne draži koja je ustanju da izazove podražaj zove se prag podražaja.

Nastanak podražaja • U stanju mirovanja stanična membrana je sa vanjske strane pozitivno naelektrizirana a sa unutarnje strane negativno. • Razlika između elektropotencijala spoljnje i unutarnje strane membrane naziva se Potencijal mirovanja. • Potencijal mirovanja varira u različitim tkivima i organizmima, a obično se kreće od 30 – 90 m. V. • Kod kičmenjaka ovaj potencijal zavisi od “kaliji – natrijeve” pumpe koja funkcionira na bazi aktivnog transporta. • Na stalno se izbacuje van ćelije a K zadržava u ćeliji. • Kada pod utjecajem vanjske energije dođe do promjene u propustljivosti membrane, raspored jona se mijenja, tj. javlja se njena depolarizacija.

Funkcija svih receptora obuhvata: 1. Apsorbiranje specifične energije § 2. 3. 4. Jačina energije draži mora biti veća od praga nadražaja. Njena transformacija – preoblikovanje energije u osobene energetske promjene nadraženog receptora Stvaranje receptorskog elektropotencijala – dešava se zbog transformacije energije draži. Pokretanje akcionog potencijala određene nervne ćelije – jednak je razlici elektropotencijala nadraženog i nenadraženog mjesta na datom nervnom vlaknu.

Živčani podražaj Ako intenzitet draži potraje duže vrijeme, učestalost impulsa postepeno se smanjuje, tj. Receptor reagira kao pri smanjenom intenzitetu. Ta pojava se naziva kao adaptacija receptora. Npr. boravak u prostoriji sa intenzivnim mirisima.

Kodiranje u neuronima 1. 2. 3. 4. Ulazni signal ili informacija Transformacija podražaja (informacije) ili proces kodiranja Transmisija ili prenošenje šifriranog signala Interpretacija ili tumačenje (izvedbu) prispjelog signala u efektoru.

Primanje (recepcija) draži kod protozoa • Reakcije se ispoljavaju u vidu promjena kretanja ili lučenja zaštitnih supstanci. • Brzina širenja i intenzitet nadražaja opadaju od pdraženog mjesta u pravcu rasprostiranja. • Kod cilijata koordinacija pokreta treplji vrše specijalne citpolazmatske tvorevine (“nervne niti”). • Neki bičari imaju očne mrlje – prijemnike svjetlostnih draži.

Nadražljivost višećelijskih životinja • Odvija se putem čulnih ćelija ili čulnih organa. • Čulne ćelije mogu biti: o Primarne o Sekundarne o Čulno – nervne.

Vrste receptora Energetski tip receptora Adekvatna draž (specifični receptor Dodir i pritisak Mehanoreceptori Pokreti zglobova i promjena položaja tijela (Kinestetički receptori) Istezanje mišića Zvučne vibracije (Audioreceptori) Promjene ubrzanja i ravnoteže Termoreceptori Hemoreceptori Elektromagnetski receptori Zagrijavanje (Receptori za toplotu) Hlađenje (receptori za hladnoću) Okus hemijskih tvari (u hrani i piću) Miris hemijskih tvari (u zraku) Svjetlosno zračenje (fotoreceptori)

Ponovimo: ćelije Receptori (lat. Recipiere – primiti) – specijalne _____, tkiva i nadražljivosti tj. prijema podražaja. organi koji imaju sposobnost ________ Nervni i hemijski putevi. • Provodni sistem čine _______________ • organi • Efektori su _______ koji reagiraju na primljene ________ podražaje. hemijske • Fiziološka kontrola organizma se ostvaruje putem ________ i _______ regulacije. nervne nadražljivost podražaje naziva se _______ reaguju na primljene _____ • Sposobnost ćelija da _______ • Ovisno odakle dolaze draži mogu biti: _______ spoljašnje i ________. unutrašnje • Minimalna količina energije koja je potrbna draži da izazove nadražaj ______ naziva se prag ________ nadražaja • U stanju mirovanja stanična membrana je naelektrisana sa vanjske strane pozitivno Potencijal mirovanja _______ a sa unutarnje_______ to se zove ___________ negativno

Funkcije u neuronima obuhvataju: Apsorbcija • ___________ specifične energije • • • Njenu transformaciju _____________– preoblikovanje energije u osobene energetske promjene nadraženog receptora Stvaranje receptorskog elektropotencijala dešava se zbog transformacije _________________– energije draži. Akcionog potencijala Pokretanje ____________određene nervne ćelije – jednak je razlici elektropotencijala nadraženog i nenadraženog mjesta na datom nervnom vlaknu. Čulne ćelije mogu biti: primarne • ________________ sekundarne • _______________________________ Čulno - nervne

Prema vrsti draži koju primaju receptori se dijele na: • • Mehanoreceptori ____________ Hemoreceptori ____________ Termoreceptori ____________ Fotoreceptori ____________