Fonksiyonel Besinler ve Bilimsel Yaklamlar Beslenme Bilimleri XX

Fonksiyonel Besinler ve Bilimsel Yaklaşımlar

Beslenme Bilimleri XX. yy • Analitik, kimyasal, fiziksel, biokimyasal, fizyolojik, tıbbi. . . araştırmalar • Makro besin ögeleri, vitaminler, minerallerin keşfi • RDA önerileri • Beslenme rehberlerinin geliştirilmesi • Yetersizliklerin önlenmesi • Aşırı beslenmeden kaynaklanan hastalık riskinin azaltılması

Fonksiyonel Besin Bilimi XXI. yy • Analitik, kimyasal, fiziksel, biyokimyasal, fizyolojik, tıbbi. . . araştırmalar • Besin’ in keşfi • Besin-vücut işlevinin irdelenmesi • Besine dayalı beslenme rehberlerinin geliştirilmesi • İyi hal/sağlığın geliştirilmesi • Hastalık riskinin azaltılması

Beslenme Bilimleri XXI. yy • • • Sağlık harcamalarındaki artış Yaşam süresindeki artış Beslenme bilimlerindeki yeni gelişmeler Besin üretimindeki yeni teknolojiler Yaşam stilindeki büyük değişiklikler Yaşam kalitesini artırmak isteyen tüketici

Beslenme Bilimleri XXI. yy Yaşam süresini uzatmak Yaşam kalitesini artırmak

Beslenme Bilimleri XXI. yy Optimal beslenme Maksimum iyi hal/sağlık Minumum hastalık riski Maksimum sağlıklı yaşam

Fonksiyonel Besin Bilimi Hipotez HİPOTEZ Optimum beslenmek İyi hal ve sağlığı geliştirmek Hastalık riskini azaltmak

Suplemantasyon Tıbbi besinler Fonksiyonel besinler Özel amaçlı diyetetik ürünler Besin zenginleştirme

Fonksiyonel Besinler Doğal olarak içerdikleri fizyolojik aktif bileşenleri ile sağlıklı beslenmeye katkıda bulunmanın yanı sıra iyi hal ve sağlığı geliştirici, hastalık riskini azaltıcı potansiyel etkileri olan besinlerdir

Foods for Specified Health Use- FOSHU (1991)

FOSHU approved # 220: Kao's Econa Healthy Cooking Oil contains diacylglycerol and plant sterols that may reduce cholesterol levels and prevent accumulation of body fat. FOSHU approved # 279: Kinki Coca Cola's Kenjin Salon, contains the dietary fiber dextrin which maintains healthy blood sugar levels.

FOSHU approved # 262: Yakult's Banso-reicya contains guava polyphenols that help maintain healthy blood sugar levels. FOSHU approved # 270: UCC's Coffee Milks is a coffee mix, fortified with the prebiotic, lactosucrose, which maintains a healthy gastrointestinal condition.

Fonksiyonel Besinler Bileşenler • Makro besin ögeleri • Mikro besin ögeleri • Besin değeri olan bir besin bileşeni • Besin değeri olmayan bir besin bileşeni

Fonksiyonel Besinler Üretim • Tanımlama /eliminasyon • Besinin doğal olarak içerdiği besin ögesi/bileşeninin konsantrasyonunu artırma • Besinin doğal olarak içermediği, ancak sağlık üzerine yararlı olduğu bilinen bileşenleri ekleme • Besin ögelerinin yerine geçen bileşenler ekleme • Besin bileşenlerinin stabilitesini ve bioyararlılığını artırma

Fonksiyonel Besinler Hedefler • Besindeki fonksiyonel bileşen ile vücuttaki bir veya daha fazla hedef fonksiyon arasındaki spesifik ilişkiyi ve bu ilişkilere yönelik etki mekanizmaları ile ilintili geçerli kanıtları tanımlamak • Bu fonksiyonel etki ile ilgili göstergeleri tanımlama, nitelendirme, doğrulama çalışmalarını yapmak

Fonksiyonel Besinler Hedefler • Fonksiyonel özellik gösteren besin bileşeninin güvenilir tüketim miktarını belirlemek, • Fonksiyonel özellik gösteren besin bileşeninin iyi hal ve sağlığı geliştirici, hastalık riskini azaltıcı göstergeler veya bir veya daha fazla hedef fonksiyonların geliştirilmesine yönelik hipotezlerle ilgili yeni insan çalışmaları yapmak

Fonksiyonel Besinler Göstergeler Temel yaklaşım; vücuttaki hedef fonksiyonlar ile ilgili potansiyel yararlar/riskler ile ilintili göstergelerin tanımlanması ve değerlendirilmesidir Uygulanabilir, Geçerli Tekrarlanabilir Duyarlı ve Spesifik

Fonksiyonel Besinler İddialar Temel ilke; sağlıkla ilgili iddiaların kesinlikle doğru olması ve yanlış anlaşılmamasıdır kanıtlar Bilimsel Kanıtlar GÖSTERGELER

Fonksiyonel Besinler • Besin olarak kalmalı • Kesinlikle ilaç olmamalı • Diyetle tüketilebilmeli • Tüketilen miktarlarda etkisini gösterebilmeli

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Düşük yağlı diyette yer alan düşük yağlı besinler Örn; süt ve süt ürünleri, etler, balık Toplam yağ veya doymuş yağ alımında düşüş Kanser riskinde azalma KKH riskinde azalma

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Şeker alkolleri içeren besinler (sakız, şekerler, meşrubatlar, atıştırmalar) Şeker alkolleri Diş çürükleri riskinde azalma

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Yulaf kepeği/tam yulaflı ürünler Beta glukan çözünür posa Serum kolesterol düzeyinde düşme Folik asit eklenmiş tahıllar Nöral tüp defekti riskinde azalma

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Tam buğday Posa unundan yapılmış ekmek, yüksek posalı tahıllar Potansiyel Yararlar Kanser riskinde azalma KKH riskinde azalma

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Kalsiyum eklenmiş meyve suyu, makarna, pirinç ve diğer besinler Kalsiyum Osteoporoz riskinde azalma

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Bitki sterol/stanol esterleri ile esterleri zenginleştirilmiş margarinler Potansiyel Yararlar Kolesterol emiliminde azalma

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar n-3 yağ asitlerinden zengin yumurta n-3 yağ asitleri Serum kolesterol düzeyinde düşme

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Soya Genistein/ daidzein KKH riskinde azalma Kanser riskinde azalma (meme, prostat) Zayıf östrojen aktivite gösterme

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Havuç Beta karoten Kanser riskinde azalma Brokoli, Lahana B. Lahanası, Karnabahar Glukosinolatlar (isotiyosiyanatsulforafan) Kanser riskinde azalma (kolon, rektum, mide akciğer, prostat, pankreas)

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Domates ürünleri Laykopen Potansiyel Yararlar Tekli oksijenin oluşmasını önleme Kanser riskinde azalma (servikal, prostat, mide, akciğer)

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Çay; yeşil veya Kateşinler siyah (Epigallokateşin Beyaz, kırmızı /EGK, EGK-3 Gallat, Epikateşin-3 Gallat Potansiyel Yararlar KKH riskinde azalma Kanser riskinde azalma ( mide, özafagus, kolon, meme, sindirim sistemi)

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Sarımsak Diallil disülfid KKH riskinde azalma Kanser riskinde azalma (mide, kolon)

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Soğan, pırasa, elma, lahana kuşkonmaz Kuarsetin KKH riskinde azalma Turunçgiller Limonoidler (d-limonen) Kanser riskinde azalma (deri, meme, karaciğer, akciğer, mide, kolon)

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Enginar, yer elması, hindiba Barsak Fruktooligosakkaritler mikroflorasını dengeleme Bifidojenik aktivite

Fonksiyonel Besinler Ana Bileşenler Potansiyel Yararlar Fermente edilmiş süt ürünleri Probiyotikler Diyareyi önleme ve tedavi etme İmmün sistemi uyarma

FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ OLAN BAZI BESİN ÖGELERİ VE BESİN BİLEŞENLERİ Besin Bileşeni Özellikler İlgili hastalıklar Diyet posası Bakteriyel dengenin düzenlenmesi Barsak geçişinin desteklenmesi Karsinojenik ajanların azaltılması Safra tuzlarının salınımının arttırılması Plazma kolesterolünün azaltılması Kan glikoz seviyesinin düzenlenmesi Kolorektal kanser Konstipasyon / divertikülöz Hiperkolesterolemi Diyabet Obezite

FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ OLAN BAZI BESİN ÖGELERİ VE BESİN BİLEŞENLERİ Besin Bileşeni Özellikler İlgili hastalıklar Antioksidanlar Serbest Kardiyovasküler radikallerin hastalıklar eliminasyonu (Hücresel oksidatif zararlara karşı koruma) Kanser A, E, C vitamini Lipid peroksidasyonunu ksantofiller engelleme flavonoidler

FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ OLAN BAZI BESİN ÖGELERİ VE BESİN BİLEŞENLERİ Besin Bileşeni Özellikler İlgili hastalıklar Laktik asit bakterileri Laktoz sindiriminin desteklenmesi Laktoz intoleransı Kalsiyum emiliminin artırılması Konstipasyon / diyare Bağışıklık sisteminin uyarılması Gastro-enterit Kanser

FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ OLAN BAZI BESİN ÖGELERİ VE BESİN BİLEŞENLERİ Besin Bileşeni n-3 yağ asitleri Özellikler LDL-kolesterol ve trigliserid seviyesinin düşürülmesi Platalet agregasyonunun azaltılması Bağışıklık sisteminin uyarılması Enzim kofaktörleri Mikro besin ögeleri: Se, Fe, Cu, Zn, Mn, Ca, Fe, Bağışıklık folat sisteminin uyarılması İlgili hastalıklar Kardiyovasküler hastalıklar Kanser Osteoporoz anemi

FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ OLAN BAZI BESİN ÖGELERİ VE BESİN BİLEŞENLERİ Besin Bileşeni Özellikler İlgili hastalıklar Aminoasitler triptofan tiramin glutamin arginin sistein Uyutucu yada sakinleştirici etki Hafızayı kuvvetlendirme Bağışıklık sistemin uyarılması Yaşlanma sürecinin yavaşlatılması Nöral tüp defekti Uyku düzeni Stres Kafein Merkezi sisteminin uyarılması

Fonksiyonel Besin Piramidi Kakao/ Çikolata Bal Yağlar ve Şekerler Süt, Yoğurt ve Peynir Et, Tavuk, Balık, Yumurta, K. baklagil ve Yağlı tohum Brokoli, Brüksel lahanası, Elma, muz, çilek, havuç, lahana, böğürtlen, greyfurt, karnabahar, kereviz, meyve suları, limon, sarımsak, turp, enginar, portakal soğan, pırasa, soya fasulyesi, domates Meyveler Sebzeler Tam buğday ürünleri, mısır ürünleri, yulaflı ürünler, pirinç, keten tohumu Ekmek, Tahıl, Pirinç ve Makarna Yeşil veya siyah çay Sıvı IFIC, 1999

Fonksiyonel Besinler Önerilen Düzey Besin Miktar (gün) Sebze-meyve 5 -9 por. Balık 180 g/hafta KKH riski Yeşil-siyah çay 4 -6 fincan Soya protein 25 g Kan lipitleri 60 g Menopozal sendromlar Sarımsak 600 -900 mg kan basıncı 1 diş Serum kolesterol FOS 3 -10 g Bitkisel steroller 1. 3 g Bitkisel stanoller 1. 7 g Yulaf ürünleri 3 g Laykopen 25 -30 mg Lutein 6 mg

Diyetisyenler ve Sorumlulukları • Önlenebilir hastalıkların potansiyel riskini azaltmak amacıyla diyet önerileri geliştirmek • Saha çalışmalarında görev almak • Fonksiyonel besinler ile ilgili yeni ürünlerin gelişiminde besin sanayi ile işbirliği yapmak • Fonksiyonel besinlerin sağlığı geliştirici/hastalıkları önleyici etkileri konusunda eğitmek • Fonksiyonel besinler ile ilgili standartların gelişimine yardımcı olmak • Medyayı doğru bilgilendirmek