FLLERDE ATI FL ATILARI ZNESNE GRE FL ATILARI

FİİLLERDE ÇATI

FİİL ÇATILARI ÖZNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI NESNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI • Etken Fiiller • Geçişli Fiiller • Edilgen Fiiller • Geçişsiz Fiiller • Dönüşlü Fiiller • Oldurgan Fiiller • İşteş Fiiller • Ettirgen Fiiller

ÖZNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI

1. ETKEN FİİLLER

• • Özlem ödevlerini bitirdi. Annem güzel yemekler yaptı. Gemi kıyıya yanaştı. Çalışarak tüm hedeflerine ulaştı. • Yukarıdaki cümlelerin öğelerini bulunuz. • Eylemin belirttiği işi yapan belli midir? Söyleyiniz.

• 1. Etken Fiiller : Cümlenin gerçek öznesi varsa, işin kim tarafından yapıldığı belli oluyorsa böyle fiillere etken fiiller denir. • Sezai, dün geç geldi. • Bugün geleceğim. (Ben- Gizli Özne)

2. EDİLGEN FİİLLER

• Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerine “kim” ya da “ne” sorularını sorup, aldığınız cevapları belirtiniz. • • Ece resim yaptı. Ağacın dalına oturdu. Yeni yıl coşkuyla kutlandı. Sorunun yanıtını biliyorsun. • Hangi cümlede aldığınız cevap, yüklemin bildirdiği işi yapanı göstermiyor?

1. 2. • Çamaşırları yıkadım. / Çamaşırlar yıkandı. • Orhan yazı yazdı. / Yazı yazıldı. • Bugün evi temizleyecek. / Bugün ev temizlenecek. • Yukarıdaki cümlelerin ögelerini bulunuz. • Cümlelerin birinci ve ikinci hallerinde ne gibi değişiklikler olmuştur? • İkinci cümlelerde eylemlerin aldığı ekleri inceleyiniz. Farklı ekler var mı? • Sizce bu eklerin görevi ne olabilir?

O halede edilgen fiilleri tanımlayınız!

• 2. Edilgen Fiiller : Cümle okunduğunda veya dinlendiğinde, işin kimin tarafından yapıldığı belli olmuyorsa, yani cümlede “sözde özne” varsa böyle fiillere edilgen fiiller denir. • Edilgen fiiller, etken fiillerin sonuna –l, -n ekleri getirilerek yapılır. • Kır-(ı)-l- / sev-(i)-n • Ali pencereyi kırdı. G. Özne Etken Pencere kırıldı. Sözde Özne Edilgen

3. DÖNÜŞLÜ FİİLLER

• Aşağıdaki cümlelerin ögelerini bulunuz. • Aylin giyindi. • Çocuk ağacın arkasına saklandı. • Bilgisayarı bozulunca çok sinirlendi. • Yukarıdaki cümlelerde öznenin yaptığı işten kim etkilenmiştir?

• Koşmak onu yordu. / Koştuğu için yoruldu. • Ayşe saçlarını taradı. / Ayşe tarandı. • Yukarıdaki cümlelerin ögelerini bulunuz. • Cümlelerin birinci ve ikinci hallerinde ne gibi değişiklikler olmuştur? • İkinci cümlelerde eylemlerin aldığı ekleri inceleyiniz. Farklı ekler var mı? • Sizce bu eklerin görevi ne olabilir?

O halde bir cümlede yüklemin bildirdiği işi yapan ve yapılan işten etkilenen öge aynı ise böyle fiilllere ne ad verilir?

3. Dönüşlü Fiiller : Özne tarafından yapılan işin etkisi, başka bir varlığı etkilemeyip yeniden özne üzerine dönüyorsa, böyle fiillere dönüşlü fiiller denir. Genellikle –n, bazen de –l ekleri dönüşlü fiil yapar. Kardeşim, bu olaya çok sevi(n)di. Çocuk, üzerime atı(l)dı.

4. İŞTEŞ FİİLLER

• Misafirler selamlaştı. /Ali ve Eray selamlaştı. • Arkadaşımla dertleştik. / Sevgi ve ben dertleştik. • Yukarıdaki cümlelerin ögelerini bulunuz. • Yüklemde belirtilen iş kimler tarafından yapılmıştır?

• Aslı kardeşine baktı. / Aslı ile kardeşi bakıştılar. • Yukarıdaki cümlelerin yüklemlerine gelen ekleri inceleyiniz. • Eylemlerdeki “-ş” ekinin cümleye nasıl bir anlam yüklediğini belirtiniz. • Bu şekilde birden fazla öznenin karşılıklı ya da birlikte yaptığı işleri bildiren eylemlere çatısı bakımından nasıl eylemler denir?

• 4. İşteş Fiiller : Birden çok öznenin karşılıklı veya birlikte gerçekleştirdikleri fiillere denir. İşteşlik eki –ş’dir. • Bağr-ı-ş-, gör-ü-ş-. . • Bazı fiiller kök halinde işteşlik anlamı taşır. Barış-, güreş-, yarış-. . . • Bazı fiillerde –laş, -leş ekleri getirilerek işteşlik sağlanır. • Mektup-laş-, bayram-laş-

ALIŞTIRMALAR

• Aşağıdaki cümleleri edilgen yapınız. • • Herkes kıra gitti. ………………… Aile akşam yemeği yedi. ……………. . Belediye yolları kazmış. …………… Doktor çocuğun dişini çekti. ……………….

• Aşağıdaki şiirde geçen edilgen fiilleri bularak etken hale getiriniz. Sabahları erken kalkılıyor yolculukta; Doğan güneşe karşı, Dertler biraz unutulmuş, Gurbete biraz daha alışılmış. Yapılacak işler düşünülüyor. Orhan Veli