FLLER Haber Kipleri Tasarlama Kipleri Anlam Bakmnda Fiiller
FİİLLER Haber Kipleri, Tasarlama Kipleri Anlam Bakımında Fiiller: İş , Oluş , Durum Fiilleri
• FİİLLER ( EYLEMLER) • Haber Kipleri Zaman anlamı var. Tasarlama Kipleri Zaman anlamı yok.
• Eylem Kipleri • • Eylemlerin bir işi, durumu veya oluşu ortaya koyuş biçimlerine kip denir. Kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır. • A. Haber (Bildirme) Kipleri • B. Dilek (Tasarlama) Kipleri • • A. Haber (Bildirme) Kipleri • Zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Bu kiplerle çekimlenen eylemlerin gerçekleşme zamanı bellidir. • 1. Di’li Geçmiş Zaman Kipi • 2. Miş’li Geçmiş Zaman Kipi • 3. Şimdiki Zaman Kipi • 4. Gelecek Zaman Kipi • 5. Geniş Zaman Kipi
• B. Dilek (Tasarlama) Kipleri • Zaman anlamı taşımayan kiplerdir. Bu kiplerle çekimlenen eylemler, bir tasarı halinde olduğundan zaman kavramı taşımaz. • 1. Gereklilik Kipi • 2. İstek Kipi • 3. Dilek Koşul Kipi • 4. Emir Kipi
• EYLEMLERDE ZAMAN KAYMASI • Gelecek yıl üniversiteyi bitiriyor. (bitirecek) • (şimdiki zaman kipi, gelecek zaman kipi yerine) • Ekinler her yıl temmuzda sararıyor. (sararır) • (şimdiki zaman kipi, geniş zaman kipi yerine) • Bir gün Nasrettin Hoca eşeğe ters biniyor. (binmiş)
• İlk şiiri uzun yıllar önce yayımlanır. (yayımlandı) • (geniş zaman kipi, geçmiş zaman kipi yerine) • Yıl sonunda yaylada buluşuruz. (buluşacağız) • (geniş zaman kipi, gelecek zaman kipi yerine) • Bu kitabı önceden okumuş olacak. (olmalı) • (gelecek zaman kipi, gereklilik kipi yerine) (olasılık) • Arkadaşlar, sınav kâğıtlarını verelim. (verin) • (istek kipi, emir kipi yerine) • Allah gönlünüze göre versin. (vere) • (emir kipi, istek kipi yerine)
• 2. DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ • • Bu kiplerde zaman anlamı yoktur. Bu tür fiil kiplerini dört şekilde inceleyebiliriz : • a) Gereklilik Kipi: Eki, malı, meli'dir. Ey¬lemin yapılması gerektiğini anlatan kiptir. Bazen cümleye ihtimal anlamı da katar: • • Bu kitabı bir ay içinde bitirmeliyim. • (Gereklilik anlamı vardır. ) • • Bu saatte işten çıkmış olmalı. • (İhtimal anlamı vardır. ) •
• ) Dilek - Şart Kipi: • Eki, sa, se'dir. Bazen koşul, bazen de dilek anlamıyla çekimlenir: • • Çocuk erken uyuşa da çıksak. (Koşul) • • Bugün gelmese yarın gelse. (Dilek) • • c) İstek Kipi: • Eki, a, e'dir. Cümleye istek anlamı katar: • • Bu yaz Karadeniz'e gidelim. •
• d) Emir Kipi: • Kip eki yoktur. Eylemin yapıl¬masını buyruk şeklinde bildiren eylem kipidir. Bi¬rinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yok¬tur. • Çekimi • Gel gelin(geliniz) • Gelsin gelsinler • • UYARI 1 • Emir kipinde II. tekil kişide şahıs eki yokken, diğer kiplerde III. tekil kişide şahıs eki yok¬tur: • okudu m okudu k • okudu nuz • okudu lar • Şahıs ekleri
• UYARI - 2 : • Bir fiilin, kip ve şahıs biçiminde yapılanmasına çekimli fiil denir. Buna göre, fiilin olduğu her yerde çekimli fiil de vardır. • • Yarın erken kalk. • • Bir ay sonra gelecek. • • Yağmur yağarsa toprak güzel kokar. • • Biraz daha bekleyelim.
• BASİT VE BİLEŞİK ZAMANLI FİİLLER • • Bir fiilin, tek bir zaman veya kip bildirecek şekilde kullanılmasına basit zaman denir. Yani dokuz kipten herhangi biriyle çekimlenmiş bir fiil biçimidir: • Okudum okumalıyım • Okuyorum okusam • okurum okuyayım • okuyacağım oku • okumuşum • • Yukarıdaki çekimli eylemler basit zamanlıdır. Bu fiillerin birden çok kip ve zaman bildirecek biçimde çekimlenmesine bileşik zamanlı fiil denir. Basit zamanlı fiillere ekfiilin gelmesiyle bileşik zamanlı fiil oluşur.
• Bileşik zamanlı fiilleri üç grupta inceleyebiliriz: Gez (i) yor du m Fiil Şimdiki Zaman ın Hikayesi I. Tekil kişi muş um ( Rivayeti) sa ( Şartı) m
• FİİLDE YAPI • Fiilleri yapı bakımından üç grupta inceleyebi¬liriz : • 1. Basit Fiiller: • Yapım eki almamış, başka sözcüklerle birleşmemiş fiillerdir: • • Birkaç soru çözdü. • • Birkaç gün önce de gelmişti. • • Çocuk, durmadan gülüyordu. •
• 2. Türemiş Fiiller: • Basit yapılı sözcüklere yapım eklerinin getirilmesiyle elde edilen fiillere türemiş fiiller denir. • • Çocuk, etrafına bakındı. ( bak ın : fiilden fiil) • • Havuzun içini temizledim. ( temiz le: isimden f. ) • • Adamın eli kanıyordu. ( kan a: isimden fiil) • • Çocuğunu görünce duygulandı. ( duygu lan: i. F. )
• 3. Bileşik Fiiller: • Birden çok sözcüğün bir araya gelerek oluş¬turduğu fiillere bileşik fiiller denir. Bileşik fiilleri oluşum ve anlam özellikleri bakımından şu gruplarda inceleyebiliriz: • • a) Yardımcı Fiille Oluşan Bileşik Fiiller: • Bir yardımcı fiille ondan önce gelen ad soylu bir sözcükten oluşan sözcüklerdir. Yardımcı fiil olarak "etmek, olmak, eylemek, kılmak" gibi fiiller kullanılır: • • Bizim önerimizi o da kabul etti. • • Onun kazanacağını hissettim. • • Şarkılarıyla herkesi mest eyledi.
• UYARI : • "Etmek ve olmak" sözcükleri, ad soylu bir sözcükle kalıplaşmamışsa ya da tek başına bir anlam taşıyorsa yardımcı fiil sayılmaz; bağımsız bir fiil kabul edilir: • • • Bu araba yirmi bin eder. "Etmek" sözcüğü, yardımcı fiil değil; çünkü tek başına "değer" anlamı taşımaktadır. • • Yarın erkenden orada olurum. "Olmak" sözcüğü, bu cümlede yardımcı fiil değil; çünkü tek başına "bulunurum" anlamı taşımaktadır.
b) Kurallı (Özel) Bileşik Fiiller: Herhangi bir fiile getirilen "a, e, ı, i, u, ü" sesleriyle birlikte "bilmek, vermek, durmak, kalmak, yazmak" gibi fiillerin birleştirilerek yazılmasıyla oluşturulan bileşik fiillerdir. Kurallı bileşik fiiller anlam özellikleri bakımından dört gruba ayrılır: 1. Yeterlilik Fiili: Bir fiilin sonuna "(e) bilmek" sözcüğü getirilerek elde edilir. Eyleme "gücü yetme, başarma, ihtimal" anlamlarından birini katar: • Bu masayı kaldırabilirim. (Gücü yetme) • Bu sorunu çözebilirim. (Başarma) • Bugün kar yağabilir. (İhtimal) NOT: Yeterlilik fiilinin olumsuz biçimi de bileşik fiil kabul edilir: Gelebilirim > gelemem Okuyabilir okuyamaz
• 2. Tezlik Fiili: • Eylemin, çabucak, hemen, kolayca yapıldığı¬nı anlatır. Bir fiilin sonuna "(i) vermek" sözcüğü getirilerek oluşturulur: • • Kitabı okuyuverdim. • • Olanları oracıkta anlatıverdi. • • Suyu getiriverdi. • • 3. Sürerlik Fiili: • Eylemin bir süre devam ettiğini anlatır. Fiille¬rin sonuna "(e) durmak, (e) kalmak, (e) gelmek" sözcüklerinin getirilmesiyle oluşur: • • Sen süredur, biz sonra geliriz. (Sürmeye devam et. ) • • Bu olaylar geçmişten süregelmiş. (Devam ederek gelmiş. ) • • Arabanın ardından bakakaldı. (Bir süre baktı. )
• 4. Yaklaşma Fiili: • Fiilde anlatılan işin, oluşun yapılmasına çok az kalındığını, neredeyse gerçekleşeceğini anlatır. Bir fiilin sonuna "(e) yazmak" sözcüğü getirilerek oluşturulur: • • Merdivenlerden düşeyazdım. • (Az kalsın düşecektim. ) • • Çocuk, açlıktan öleyazdı. • (Neredeyse ölecekti. )
c) Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller: Ad soylu sözcüklerle fiillerin kimi zaman birinin kimi zaman da tümünün gerçek anlamlarından uzaklaşıp anlamca kaynaşmasıyla oluşturulan bileşik fiillerdir. Bu tür fiiller, deyimsel özellik taşıyan sözlerdir: • Sınav günü kimseye göz açtırmadı. • Kimse ona diş geçiremez. • Bir daha yanlış yaparsan külahları değişiriz. • Bu işin yürümeyeceğine sana senet veririm. UYARI: Aşağıdaki sözcükler de kaynaşmış bileşik fiil kabul edilir: vazgeçti, başvurdu, öngördü, varsaydı, elverir. . . gibi.
Çıkmış Sorular / 2017 YGS • Hayatta çalışmaktan hiç korkmadım ama yaşlanmak zor iş. Her gün yeniden kurulan dünyaya biraz daha eskimiş olarak uyanıveriyor kendi içinde insan. • Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Zor iş: isim c. /uyanıveriyor fiil c. A) İsim ve fiil cümleleri vardır. B) Uyanıver C) Yaş lan ( isimden fiil B) Tezlik fiili kullanılmıştır. yapan ek C) İsimden fiil yapan ek vardır. D) ( neyi, kimi sorusuna cevap D) Geçişli yüklem vardır. veren geçişli fiil yok. E) Dönüşlülük zamiri kullanılmıştır E) Kendi
Fiilimsiler İsim Fiiller Sıfat Fiiller Zarf Fiiller Onunla tanışmayı ben de istiyorum. » Şiir okuyuşuna herkes hayran kaldı. » Balık tutmak bir yetenek işidir. » Evin her tarafını güzelce temizlemenizi isti yorum. » Bu köyden ayrılmak bana çok zor gelmişti. » Kitap kaplayışını beğen dim. Yaralanan yolcular hastaneye kaldırıldı. » Bu kırılası ellerinle mi vurdun minicik yavruya? » Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç. » İnanılır bir olay değil yaşadığımız. » Akşama kadar aramadık yer bırakmamışlar. » Sararmış yapraklar her tarafı kaplamış. Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler sıfat fiildir. Dereyi görmeden paçalar ı sıvama. » El, elin eşeğini türkü çağırarak arar. » Kol kesilirken parmak acımaz. » Çocuklar, konuşa konuş a yanımızdan geçtiler. » İçeri girer girmez konu şmaya başladı. » O mahalleden ayrılalı tam Konuşarak halletmeliyiz bütün problemleri. » Küçükken güle oynaya okula giderdik.
• Fiilimsiler kalıplaşmış kalıcı isim de oluşturur, bu durumda fiilimsi özelliğini yitirir. • Bahçedeki kazma herhalde kaybolmuş. » Masadaki dolma çok güzel görünüyor. » Danışmada beklediğini söyledi. » Elindeki çakmak ile oynaması annesini tedirgin etti. » Her gün dondurma yersen çok hasta olabilirsin. » Kötü hava şartları sebebiyle tüm uçuşlar iptal edilmiş. • » Yakacak sıkıntısını bu yıl da çekeceğiz. » Dolmuş tıklımdı.
• Kimi zaman sıfat – fiiller çekimli fiillerle karıştırılabilir. Karıştırmamak için sözcüğün yüklem görevinde mi yoksa sıfat görevinde mi kullanıldığına bakmalıyız. • Örnek(ler) • » Tutmaz dizlerim birden düzeldi. • “-mez, -maz” = Sıfat Fiil Eki (Sıfat görevinde) » Dedemin dizleri tutmaz. “-mez, -maz” = Geniş Zaman • Koşar adımlarla yanıma geldi. “-ar, -er” = Sıfat F. Eki (Sıfat • Her sabah mutlaka koşar. Eki (Yüklem görevinde) • Gelecek yıl şampiyonuz. görevinde) » Seneye bize gelecek. “-ar, -er” = Geniş Zaman Kip “-acak, -ecek” = Sıfat Fiil Eki (Sıfat “-acak, -ecek” = Gelecek Zaman • » Yırtılmış pantolon ile dışarı çıkma. “-mış, -miş, -muş, -müş” = Sıfat Fiil Eki (Sıfat görevinde) » En sevdiği pantolonu yırtılmış. “-mış, -miş, -muş, -müş” = Öğrenilen Geçmiş Zaman Kip Eki (Yüklem görevinde)
• Fiilimsilerin Özellikleri 1. Eylemlerden türetilirler. 2. Olumsuzluk eki ( me / ma) alabilirler. 3. Fiillerin aldığı “fiil çekim eklerini” yani şahıs ekleri, haber ve dilek kiplerini alamazlar. 4. Yarım yargı bildirir, yan cümlecikte yüklem olurlar. Yan cümlecikte özne, tümleç gibi ögeler bulunabilir. Geçişli olanlar nesne de alabilirler. 5. Cümlede ad soylu sözcük (ad, sıfat, zarf) gibi görev yaparlar.
Sözcük Türleri Sorusu / YGS -17 • (I) Küçük Asya’nın en fark edilemeyen noktası Anamur. . . (II) Dâhil olduğu bölgenin sanki dışında, karadaki ada misali yalnız kalmış bir yer. (III) Hakkında etraflı bilgi edinmek için kaynakları karıştıran birine küçük çapta bir hayal kırıklığı da yaşatabilir. (IV) Çünkü keşfedilmemiş gibi gizemli. (V) Kimsenin tanımadığı ama anlatacak çok şeyi olan bir yabancı gibi. . . A) En farkedilmeyen noktası… B) Kalmış birilgili yer • Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle olarak aşağıda verilenlerden hangisi. C)yanlıştır? A) I. cümlede derecelendirme zarfı vardır. D) Gibi E) Ama B) II. cümlede sıfat fiil kullanılmıştır. C) III. cümlede kişi zamiri bulunmaktadır. D) IV. cümlede edat kullanılmıştır. E) V. cümlede bağlaç yer almaktadır
2016 / YGS Fiilin türü • (I) Çiğdemlerden sonra gök rengindeki elbisesiyle yeni açmış sümbül görünür. / fiil yeni açmış sümbül görünür. (II) Gözleri yaşlı, saçları ve hâli perişandır. (III) Güzel/isim kokusundan • dağınık (II) …. dağınık ve hâli perişandır. sarhoşa dönen şair, ona bu gönül okşayıcı kokuyu • nereden, (III) …. . hangi aktardan aldığını sorar. / hangi aktardan aldığını sorar. (IV) fiil verdiği cevap çiğdemin • Sümbülün (IV) karşılık gelmektedir. İsimcevabına fiil ama karşılık şimdiki gelmektedir. (V) Önceleri ezel bağında henüz zaman anlamında kullanılmış. açılmadık bir gonca olan ve güzel kokusunu • sevgilinin (V) hicran sahiline atılmıştır. / fiilbu bahar rüzgârından alan sümbül, sahiline atılmıştır. • ülkesinden ( Buradakihicran dır eki kesinlik anlamı katmıştır. ) • Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi, yüklemin türü bakımından ötekilerden farklıdır? • A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V
2015/ YGS • Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-yor” eki, diğerlerinden farklı bir zaman anlamı katmıştır? • A) Astronomlar, evrenimizi giderek artan bir hızla genişleten gizemli hızlandırıcıyı “karanlık enerji” olarak adlandırıyor. • B) B) Piri. Reis’in Dünya haritasını yıllarca araştıran ve bu konuda kitap yazan, erken dönemtarihi kartografya kitap yazan, ünlü erkenünlü dönem kartografya uzmanı, tarihi bir uzmanı, bir derginin konuğu İstanbul’a derginin konuğu olarak İstanbul’a geliyor. GELECEK ANLAMINDA • C) Genetik ve çevresel faktörler etkileşerek otizmin ortaya çıkmasında rol oynuyor. • D) Bataklık yakınlarında yaşayan sülün boyutundaki hoatzin kuşu, yiyeceklerini fermente ederek sindiriyor. • E) Her defasında ne bulacağımı hiç bilmeden suya dalıyor ve her defasında gördüklerim karşısında büyülenmiş olarak sudan çıkıyorum.
2015 / YGS • • • Duvara bir titiz örümcek gibi, İnce dertlerimle işledim bir ağ. Ruhum, gün doğunca sönecek gibi, Şimdiden hayata ediyor veda. Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Zaman zarfı : gün doğunca B) Edat : gibi C) İsim fiil C) İsim-fiil : D) Birleşik eylem : veda et ( isim+ yardımcı f. ) E) Belgisiz sıfat: bir titiz örümcek E) Belgisiz sıfat ( bir herhangi bir anlamda… )
Noktalama İşaretleri / 2015 - YGS • Bana kalırsa “Edebiyat eserleri ne zamandır okurların arzusuna göre biçimlendirilir oldu (I)” diye sormanın zamanı geldi (II) Ortada aslında aynı noktada buluşan iki cevap var (III) Birincisi, popüler edebiyat ürünleri ulaştıkları okur sayısını gerekçe gösterip nitelikli edebiyat ürünleri arasında (IV) yer almayı beklemeye başladığından beri (V) ikincisi, edebiyat gerçek değerini kaybedip pazarlama ürünü olduğundan beri. • Bu parçadaki numaralanmış yerlerden hangisine herhangi bir noktalama işareti koymaya gerek yoktur?
İki Nokta (: ) • • • 1. Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur: Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem. 2. Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur: Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. (Atatürk) Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim. (Falih Rıfkı Atay)
3. Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır: a: ile, ka: til, usu: le, i: cat. 4. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konur: Bilge Kağan: Koro: Bilge Kağan: Türklerim, işitin! Üstten gök çökmedikçe, alttan yer delinmedikçe ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin? Göğe erer başımız başınla senin! Ulusum birleşip yücelsin diye gece uyumadım, gündüz oturmadım. Türklerim Bilge Kağan der bana. Ben her şeyi onlar için bildim. Nöbetteyim! (A. Turan Oflazoğlu) 5. Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur: – Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda? Ziraatçı sayar: – Yulaf, pancar, zerzevat, tütün… (Falih Rıfkı Atay) 6. Genel ağ adreslerinde kullanılır: http: //tdk. gov. tr 7. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 56: 8=7, 100: 2=50 vb.
• Noktalı Virgül ( ; ) 1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur: Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir. Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü. 2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayır mak için konur: Sevinçten, heyecandan içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum. At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. (Atasözü) 3. İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir: Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu. (Yahya Kemal Beyatlı)
Biraz da güncel… Karantinayı fırsata çevirmek • mailto: https: //www. egitimpedia. com/koronavirus surecini bir egitim firsatina donusturmenin yaratici yollari/? subject
Bol ödüllü kısa film • https: //www. egitimpedia. com/bir babanin ogluna dogrulari ogretme cabasini anlatan bol odullu bir kisa anime film/ • Alike
Film önerisi • Bu hafta yoksulluğun, yoksunluğun ne boyutlara varabileceğini bir çift ayakkabı aracılığıyla anlatan Majidi’nin Cennetin Çocukları filmi hakkında bir şeyler söylemeye çalışacağım. Bu film Majidi Macidi’nin üçüncü uzun metraj filmi. 1997 yılında gösterime girin film, 71. Akademi Ödülleri’nde En İyi Yabancı Film dalında Oscar’a aday gösterildi ama bu ödülü “Hayat Güzeldir”e kaptırdı.
- Slides: 36