FLLER DL VE ANLATIM SELAM PEK Fiil Bir
FİİLLER DİL VE ANLATIM SELAMİ İPEK
Fiil: Bir iş, bir oluş, hareket ve durum bildiren sözcüklere denir. Ör: sev- , otur- , büyü- , sarar-
FİİL ÇATISI Fiillerin, özne ve nesnelerine göre almış oldukları durumlara, gösterdikleri özelliklere çatı denir.
FİİLLER ÇATILARI BAKIMINDAN İKİYE AYRILIR FİİL ÇATISI A. Nesne-Yüklem İlişkisi B. Özne Yüklem İlişkisi 1. Geçişli Fiil 1. Etken Fiil 2. Geçişsiz Fiil 2. Edilgen Fiil 3. Oldurgan Fiil 3. Dönüşlü Fiil 4. Ettirgen Fiil 4. İşteş Fiil
A. NESNELERİNE GÖRE FİİLLER 1. Geçişli Fiiller: Nesne alabilen fiillere geçişli fiiller denir. Nesne öznenin yaptığı işten etkilenen varlıklardır.
Akşam güzel bir film seyrettik. yüklem Ne seyrettik ? Film (nesne) FİİL GEÇİŞLİDİR Elif bulaşıkları yıkadı. yüklem Neyi yıkadı? Bulaşıkları (nesne) FİİL GEÇİŞLİDİR
• • Kardeşi kalemini kırmış. Özne nesne yüklem • Kardeşi neyi kırmış? • Kalemini (nesne) • FİİL GEÇİŞLİDİR
DİKKAT Bir fiilin geçişli ya da geçişsiz olduğunu öğrenmek için soru sorarken, önce özneyi bulmalıyız. Özneyi bulmadan nesneyi bulmaya çalışırsak yanılabiliriz. Çünkü bazı kullanımlarda özne ve nesne karışabilmektedir.
Şakalaşırken eli çıkmıştı. yüklem Çıkan ne? Eli (Özne) FİİL GEÇİŞSİZDİR
DİKKAT Bir fiilin geçişli olabilmesi için , önemli olan o fiilin “ne, neyi, kimi” sorularına cevap verebilmesidir. Bazen fiil geçişli olduğu halde cümlede nesne bulunmayabilir.
Akşama kadar bekledim. yüklem Akşama kadar bekledim. Kimi bekledim? Onu , kardeşimi. . . (nesne)
2. Geçişsiz Fiiller: Nesne alamayan fiillere denir. Emre Göksun’da büyümüş. İbrahim sırasına oturdu. Yaşar kahkahalarla güldü.
Bu söze sınıftakilerin hepsi gülmüştü. yüklem Ne gülmüştü? Neyi gülmüştü? Kimi gülmüştü? FİİL GEÇİŞSİZDİR
Ağaçların yaprakları sarardı. yüklem Sararan ne? Ağaçların yaprakları (özne) Neyi sarardı? Kimi sarardı? FİİL GEÇİŞSİZDİR
Geçişli fiiller ayrıca yapılışlarına göre de incelenir. Bunlar oldurganlık ve ettirgenliktir.
3. Oldurgan fiiller: Geçişsiz fiillerin geçişli hale getirilmesine oldurgan fiil denir. Oldurgan fiiller , geçişsiz fiillere getirilen “-r, -tır, -dır. . . ” ekleriyle yapılır. Emre’yi abisi büyütmüş. İbrahim misafirini sırasına oturttu. Yaşar arkadaşını güldürdü.
Çocuğu zor da olsa uyuttum. yüklem “Uyumak” Neyi, kimi uyumak? (Cevap yok) “Uyutmak” Neyi, kimi uyutmak? (Çocuğu) FİİL OLDURGANDIR
Geçişsiz fiil gülmek Ağlamak Pişmek Çıkmak -dır-t-ir-r- Geçişli fiil gül-dür-mek ağ-lat-mak piş-ir-mek çık-ar-mak oldurgan fiil Fiil geçişsiz olduğu halde getirilen eklerle fiile geçişlilik özelliği kazandırılmış.
4. Ettirgen fiiller: Geçişli fiillerin geçişlilik derecesinin arttırılmasına ettirgen fiil denir. Ettirgen fiiller, oldurgan fiillerin sonuna ikinci bir kez “-r, -tır” eklerinden biri getirilerek yapılır. Ettirgen çatılı fiillerde özne işi kendisi yapmaz, başkasına yaptırır. Emre ödevini başkasına yaptırıyor. Rabia bulaşıkları yıkattı. Ahmet kendine yeni bir çanta aldırmış.
Evin kapısını kırdırdı. yüklem Neyi kırdırdı? Evin kapısını (nesne) kırdı - kırdırdı
NOT: Ettirgen çatılı bir fiilin sonuna ikinci kez –t, -r, -dır ekleri getirilerek eylemin geçiş derecesi arttırılırsa katmerli fiil olur. Emre ödevini yaptırtıyor. Rabia bulaşıkları yıkattırdı.
ÖRNEK : Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçişsiz bir fiil geçişli yapılmıştır. A) B) C) D) O her zaman insanı bekletir İsmini listeye sen de yazdır. Herkesi, davranışlarıyla güldürüyor. O çocuğu sınıftan aldırdık.
B. ÖZNELERİNE GÖRE FİİLLER 1. Etken Fiil: Öznesi belli olan fiillere denir. Yüklemde bildirilen işi, oluşu, hareketi yapan, yerine getiren kişi ya da varlık öznedir. Ahmet arkadaşını sınıftan çağırdı. (Çağırma eylemini gerçekleştiren Ahmet’tir. ) Çok geçmeden uyumuş. (Uyuma eylemini gerçekleştiren O’dur. )
2. Edilgen Fiil: -l, -n ekleri ile yapılır. Bu tür fiillerin kullanıldığı cümlelerde özne bulunmaz. Nesne öznenin yerini tutar. Böyle öznelere de sözde özne denir. Yaşar merkeze götürüldü. Dün akşam teker sayıldı. Yaşar dün evden alınmış.
3. Dönüşlü Fiil: -l, -n ekleri ile yapılır. Bu tür fiillerin kullanıldığı cümlelerde özne yaptığı işten yine kendisi etkilenir. Yaşar kapıya kadar süründü. Emre at arabasına asıldı. Gamze birkaç dakikada hazırlandı.
4. İşteş Fiil: -ş, -iş, -leş ekleri ile yapılır. a) Karşılıklı yapma bildirir. görüş-, konuş-, bakış-, savaşb)Birlikte yapma bildirir. Bağrış-, kaçış-, ağlaşc)Nitelikte eşitlik bildirme bronzlaş-, şekerleş-, kömürleş-
NOT: Geçişsiz edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde özne ve nesne bulunmaz. Bu gece Altın Kayısı’da kalınacak. Böyle yol ortasına oturulmaz.
- Slides: 27