FLDE ATI D Beyza PINARCI F 9 A

FİİLDE ÇATI D. Beyza PINARCI F 9 -A 7216

FİİLDE ÇATI I NESNEYE GÖRE I I Geçişli Geçişsiz Oldurgan Ettirgen I ÖZNEYE GÖRE I I Etken Edilgen Dönüşlü işteş

NESNESİNE GÖRE ÇATI (NESNE- YÜKLEM İLİŞKİSİ) Nesnesine göre çatı , yüklemin nesne alıp almamasına göre değerlendirilir.

1)Geçişli ve Geçişsiz Fiiller: Nesne alabilen fiiller geçişlidir. Pratik olarak bir fiilin geçişli olup olmadığını anlamak için fiile “neyi, kimi” sorularını yöneltiriz , bu soruları yöneltebiliyorsak fiil geçişlidir, yöneltemiyorsak fiil geçişsizdir.

Bir diğer yöntem ise şudur: Fiilin başına “onu” zamirini getirebiliyorsak fiil geçişlidir , getiremiyorsak fiil geçişsizdir. *Lütfen otur. ( “neyi otur? Ya da “onu otur” ) (geçişsiz) *Seni duyuyorum. (“kimi Duyuyorum ya da “onu duyuyorum”) (geçişli)

Not: Bir fiilin geçişli olabilmesi için cümlede mutlaka nesne olması şart değildir. Cümlede nesne olmasa bile cümle geçişli olabilir. Önemli olan “neyi, kimi” sorularını sorup soramadığımızdır. *Gördüm; ama söyleyemedim.

2)Oldurgan ve Ettirgen Çatılı Fiiller Geçişsiz bir fiilin üzerine “-r, -t, tır” eklerinden birinin getirilerek fiilin geçişli yapılmasına “oldurgan” çatılı fiil denir. Geçişli bir fiilin üzerine “r, -t,

-tır” eklerinden biri getirilerek fiil yeniden geçişli yapılıyorsa o fiil “ettirgen” çatılı bir fiildir. Bu durumda eylemin geçişlilik derecesi arttırılmış olur ve bir başkasına yaptırma, ettirme anlamı katar.

*İşe başladım. (geçişsiz) *Dersleri başlattım. (oldurgan) *Her şeyi kırdım. (geçişli) *Her şeyi kırdırdım. (ettirgen)

ÖZNESİNE GÖRE ÇATI (ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ) Öznenin yüklemle ilişkisi 4 grupta incelenir.

1)Etken Fiil ve Edilgen Fiiller: Yüklem durumundaki fiilin gösterdiği işi doğrudan doğruya öznenin kendisi yapıyorsa fiil etken çatılı demektir

Bir fiil “l, n” çatı ekini almışsa ve eylemin kim tarafından yapıldığı belli değilse o fiil edilgendir. Edilgen fiillere “kim tarafından” sorusunu yönelttiğimizde cevap alamayız.

*Evi güzelce temizledi. (evi temizleyen kim? (“o”, geçek öznesi var, o halde etkendir. ) b. li. ne *Ev temizlendi. (ev kim tarafından temizlendi? cevap alamıyoruz, eylemi yapan belli değil o halde edilgen) s. ö

2. Dönüşlü Fiiller: Fiil kök ya da gövdelerine “n, l” çatı ekleri getirilerek yapılır. Dönüşlü eylemlerde özne işi bizzat kendisi yapar ve yaptığı işten de bizzat kendisi etkilenir.

Edilgen fiillerle dönüşlü fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır. İkisi de “l, n” çatı eki alır. Ancak edilgen çatılı fiillerin gerçek öznesi yokken dönüşlü çatılı fiillerin gerçek öznesi vardır. Ayrıca dönüşlü çatılı fiillerde “kendine” anlamı vardır.

*Bir Akdeniz kentinin tuz kokan sabahlarında uyanıyorum. * Kız aynanın karşısında saatlerce süsleniyor.

3. İşteş Çatılı Fiiller Fiil, kök ya da gövdelerine “ş, leş” çatı ekleri getirilerek yapılır. İşteş eylemler, işin birden fazla özne tarafından karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildirir. İşteş çatılı fiillerde özne gerçektir