FL EKM EKLER Fiil ekim Ekleri Dilimizde fiiller

FİİL ÇEKİM EKLERİ

• Fiil Çekim Ekleri • Dilimizde fiiller çekimli hâlde kullanılır. İkinci tekil şahıs emir çekimi hariç bütün fiiller çekim eki alarak kullanılır. • Fiil çekim ekleri, fiil kök veya gövdelerine eklenerek, fiillerin zamanını, yapılış şeklini ve şahsını belirtirler. • Dilimizdeki fiil çekim eklerini şu şekilde sınıflandırabiliriz: • 1 -Zaman ve şekil ekleri (haber ve dilek kipleri) • 2 -Şahıs ekleri • 3 -Soru eki • 4 -Ek-fiil

• A) HABER KİP EKLERİ

• 1. Bilinen Geçmiş Zaman Eki: "-dı/-di/-du/-dü" "-tı/-ti/-tu/-tü" • • Fiil kök veya gövdesine gelerek görülen/şahit olunan ve bilinen geçmişe ait bir işin vb. anlatılmasını/hikâye edilmesini/haber verilmesini sağlar: • Geldim, okumadın, yürüdü, koştuk, söylediniz, ağladılar. . .

• 2. Öğrenilen Geçmiş Zaman Eki: "-mış/-miş/muş/-müş" • • Fiil kök veya gövdesine gelerek görülmeyen/şahit olunmayan ve bilinmeyen geçmişe ait, başkasından duyulan bir işin vb. anlatılmasını/nakledilmesini sağlar: • Uyumuşum, konuşmuşsun, sevmemiş, durmuşuz, bilememişsiniz, almışlar. . .

• 3. Şimdiki Zaman Eki: -yor • • Fiil kök veya gövdesine gelerek hâlen yapılmakta olan bir işin vb. anlatılmasını/bildirilmesini sağlar: • Zil çalıyor. • Öğrenciler teneffüse çıkıyor. • Dünya dönüyor, zaman geçiyor, insanlık gelişiyor, ama Türkiye. . .

• 4. Gelecek Zaman Eki: "-acak/ecek" • • Fiil kök veya gövdesine gelerek daha sonra yapılacak olan bir işin vb. bildirilmesini sağlar: • Oraya gideceğim ve onu göreceğim. • Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler. • Ömrüm böyle esrarlı geçecek ses vermeden

• 5. Geniş Zaman Eki: "-r" ; "-ar/-er"; "-ır/-ir/-ur/ -ür" • • Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu olan işin vb. geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığının bildirilmesini sağlar: • Seni ancak ebediyyetler eder istiab. • Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem • Yaş otuz beş! yolun yarısı eder.

• • Geniş zamanın olumsuz çekiminde bu ekin kullanımı biraz izah gerektirir. Bazı şahıslarda olumsuzluk ekinden sonra geniş zaman eki gelmezken bazılarında da "z" olarak kullanılır:

• • • Gel-i-r-im>gel-me-m Gel-i-r-sin>gel-me-z-sin Gel-i-r>gel-me-z Gel-i-r-iz>gel-me-y-iz Gel-i-r-siniz>gel-me-z-siniz Gel-i-r-ler>gel-me-z-ler ek yok z z

• B) DİLEK KİP EKLERİ • Dilek kipleri, iş, oluşu, kılışı, durumu ve hareketi zamana bağlı olmadan, tasarı ve dilekle ilgili olarak bildiren kiplerdir. • Dilek kipleri dörde ayrılır: • 1 -Dilek-şart kipi • 2 -İstek kipi • 3 -Gereklilik kipi • 4 -Emir kipi

• 1. Dilek-şart kipi eki: "-sa/-se" • Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu olan işin dileğe ve şarta bağlı olduğunun bildirilmesini sağlar: • Ağlarsa anam ağlar • İsterse, veririz. • Olursa bir şikâyet ölümden olsun.

• 2. İstek kip eki: "-a/-e" • • Fiil kök veya gövdesine gelerek istek anlamı katar. • Bana sor sevgili kaari, sana ben söyleyeyim • Sonra bir yer bulup oturdum. Hadi bir sigara içeyim dedim • Bunu böyle bilesiniz.

• 3. Gereklilik eki: "-malı-meli" • • Fiil kök veya gövdesine gelerek işin olması gerektiği anlamını katar: • Gül tenli, kor dudaklı, kömür gözlü, sürmeli. . . • Şeytan diyor ki sarmalı, yüz kere öpmeli. . • Ya şevk içinde harap ol, ya aşk içinde gönül! • Ya lâle açmalıdır göğsümüzde yahut gül. • Hepsinin üstüne sevda sözleri söylemeliyim

• 4. Emir kipi eki: -sİn, -İn(İz), -sİnl. Er • • Fiil kök veya gövdesine gelerek ikinci ve onların aracılığıyla da üçüncü şahıslara emir verilmesini sağlar. • • Birinci şahısların emir çekimi olmadığı gibi ikinci tekil şahsın da çekimi olduğu hâlde eki yoktur:

• • • Ağla ağla Sakarya! Ey vuslat! O aşıkları efsununa ram et! Ey tatlı ve ulvi gece! Yıllarca devam et! Bu yazıyı acele yazsınlar! Alın, bunları da okuyun

• 2. ŞAHIS EKLERİ • • Şahıs ekleri, fiili şahsa bağlayan; fiildeki işi, kılışı, hareketi yapanı; oluşa ve duruma sahip olanı bildiren eklerdir. • • Şahıs eklerinin tekil ve çoğul şekilleri vardır. • • Kiplere göre şahıs ekleri değişiklik gösterir; fiil kök veya gövdesinin ünlüyle veya ünsüzle bitişine göre iki çeşit şahıs eki vardır: • 1. Şimdiki, gelecek, geniş ve -miş'li geçmiş zamanlarla gereklilik ve dilek kiplerinde kullanılan kişi ekleri:

• -İm, -sİn, ---, -İz, -sİnİz, -l. Er • bilir-im, bilir-sin, bilir-iz, bilir-siniz, bilir-ler • geliyor-um, alacak-sınız, olmuş-lar, bilmeliy-iz, gide-sin

• 2. -di'li geçmiş zamanla dilek-şart kipinde kullanılan kişi ekleri: • -m, -n, ---, -k, -nİz, -l. Er • aldı-m, aldı-n, aldı-k, aldı-nız, aldı-lar • alsa-m, alsa-n, alsa-k, alsa-nız, alsa-lar • Emir çekimi de ayrı eklerle yapılır: git-sin, gidin(iz), git-sinler

• 3. OLUMSUZLUK EKİ: "-ma/-me" • • Fiil kök veya gövdelerine gelerek olumsuz çekimlerini yapar. Fiilin yapılmadığını, işin olmadığını bildirir. Bütün fillere gelebilir: • Gel-me-di, al-ma-dı, ver-mi-yor, ol-mu-yor, bilme-meli, söyle-me!, dinle-me! • • Bazı durumlarda ekin ünlüsü daralır: Gel-miyor, oku-mu-yor, sev-mi-yor. . .

• 4. SORU EKİ: "mı/ mi/ mu/ mü" • • Soru eki isimlerden ve fiillerden sonra kullanılabilir. Eklendiği kelimeden ayrı yazılır. ünlü uyumlarına girer. • Aldık mı? • Geldi mi? • Okudun mu? • Gördün mü?

• Soru anlamının dışında başka görevlerde de kullanılır: • • Seçenek sunar: • Alır mı almaz mı bilemem. • • Şart, koşul bildirir: • Buraya geldi mi tepesi atıyor. • Derslerine çalıştı mı kazanır. • Yollar kapandı mı gelemez. • • Zaman anlamı katar:

• Hava bulutlandı mı yola çıkın, dedi. • Buraya geldi mi size de uğrar. • • Şaşırma, hayret, beklenmezlik bildirir; ünlem ifade eder: • Bir de onu karşımda görmeyeyim mi!

• • • Aniden babasına rastlamasın mı! • Tehdit, korkutma bildirir: Sopayı elime aldım mı görürsün. • Fiile kesinlik anlamı katar: Bakarsın buraya uğrar mı uğrar. Sizin işinizi yaptı mı yaptı

• 5. EK-FİİL • • Fiillerin birleşik zamanlı çekimlerini yapmayı sağlar: • • "imek" fiilinin ek olarak kullanımıdır. Genellikle bitişik yazılır. • çalışmış i-di-k>çalışmıştık • okuyor i-se>okuyorsa • okuyor i-miş-ler/okuyorlar imiş>okuyorlarmış