Fjlmenningarlegur skli 1 Vihorf kennarans 2 Nbreytni sklastarfi

Fjölmenningarlegur skóli 1. Viðhorf kennarans 2. Nýbreytni í skólastarfi 3. Foreldrasamstarf og samskipti Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 1

1. Viðhorf kennara til margbreytileikans § Er menningarlegur margbreytileiki ógnun eða vandamál í skólastarfi? eða § Er menningarlegur margbreytileiki ögrandi og skemmtilegt viðfangsefni sem gefur ýmsa möguleika í skólastarfi? Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 2

Fordómar § Fordómar eru viðhorf eða afstaða, yfirleitt neikvæð og byggð á ónægri þekkingu á málefni eða manneskju og yfirleitt tengd sterkum tilfinningum § Aukin þekking á málefninu eða manneskjunni getur dregið úr fordómum, en það er ekki sjálfgefið að hún geri það Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 3

Staðalmyndir § Staðalmyndir (stereotypes) eru einfaldaðar lýsingar á vissum menningareinkennum hópa § Með staðalmyndum er fólk flokkað § Þegar staðalmynd verður til, gerir hún ráð fyrir að allir í tilteknum flokki fólks hafi viss einkenni § Staðalmyndir eru nokkurs konar félagslegir fordómar § Staðalmyndir eru algengar gagnvart “útlendingum”, en koma líka fram gagnvart t. d. konum og karlmönnum, fötluðum, öldruðum. Dæmi? § Staðalmyndir geta fest í sessi hvers konar mismunun. Hvernig? Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 4

Grunnur fordóma § Grundvallaratriði er að það er beinlínis rangt að alhæfa um hópa fólks, af hvaða toga sem þeir eru § Með því erum við að líta fram hjá þeim fjölmörgu þáttum sem einkenna hvern einstakling: – – Meðfæddum og áunnum eiginleikum hans Uppruna Sögu Félagslegu umhverfi o. fl. Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 5

Áhrif kennara § Kennarar hafa valdamikla stöðu gagnvart börnum § Kennarar þurfa stöðugt að skoða eigin viðhorf og meta hvernig þau berast til barnanna Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 6

Hvers vegna er þörf á námskrá sem vinnur gegn mismunun og fordómum? § Algengar hugmyndir: “Af hverju látum við börnin ekki bara vera? Börn vita ekkert um fordóma og staðalmyndir. Þau taka ekki eftir litarhætti fólks. Ef við látum þau í friði og leyfum þeim að leika saman, verður allt í lagi”. Rannsóknir sýna að raunveruleikinn er annar. Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 7

Sjálfsmynd og viðhorf barna § Rannsóknir benda til þess að – Börn fara að taka eftir mun, flokka og dæma mjög snemma – Viðhorf þeirra og sjálfsmynd mótast í samræmi við þroska þeirra – Ríkjandi staðalmyndir og fordómar í samfélaginu hafa áhrif á sjálfsmynd barna og viðhorf þeirra til annarra – Viðhorf barna mótast af hegðun og tali fullorðinna – Þau mótast einnig af myndum sem þau sjá í fjölmiðlum, myndum, bókum, leikföngum og ýmsu sem þau heyra – Það sem börn sjá ekki mótar einnig skilning þeirra á samfélagi sínu og veröldinni Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 8

2. Menningarlegur margbreytileiki: Ábyrgð, áhrif og nýbreytni § Í hverju felst ábyrgð kennara fyrst og fremst í fjölmenningarlegum skóla? § Hvaða áhrif getur menningarlegur margbreytileiki haft á skólastarf? § Hvaða nýbreytni í skólastarfi gefur menningarlegur margbreytileiki kost á? Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 9

Rammar laga og reglna í íslensku skólakerfi: Ábyrgð kennara § § § Mannréttindi Bann við mismunun Krafa um frelsi og umburðarlyndi – Grundvöllur t. d. í Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands, Barnasáttmála SÞ, lögum um leik- og grunnskóla og aðalnámskrám) Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 10

Menntun í fjölmenningarlegu samfélagi Helstu stefnur Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 11

Fjölmenningarlegt nám og kennsla § Fjölmenningarleg kennsla – grundvöllur skólastarfsins, viðhorf, ekki sérstakt fag eða námsgrein § Ensk heiti, t. d. – – Multicultural education Intercultural education § Áhersla á samkennd, samstöðu, virðingu § Unnið gegn mismunun og fordómum § Grundvallarhugsun: Sameiginleg, gagnkvæm fræðsla fólks af mismunandi þjóðerni, fólks af mismunandi menningarlegum og trúarlegum uppruna Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 12

Nám/námskrá gegn mismunun § Ensk heiti: t. d. – Anti-discriminatory teaching – Anti-discriminatory practice – Anti-bias curriculum § Áhersla á – – – Sterka sjálfsmynd Eflingu Jákvæð samskipti Gagnrýna hugsun um staðalmyndir og fordóma Samstöðu gegn hvers konar mismunun Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 13

Hnattræn menntun (global education) § Gengur m. a. út á – – – – Mannréttindi Ábyrgð Réttlæti Frið og lausn átaka Sjálfbæra þróun Þegnskaparmenntun Sammannleg gildi Fjölmenning Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 14

Þegnskaparmenntun (citizenship education) § Áhersla m. a. á – ábyrgð í samfélaginu og í hnattrænu samhengi – sjálfbæra þróun – samstöðu og jöfnuð í samfélaginu og í alþjóðasamfélaginu – friðsamlega lausn deilumála á jafnréttisgrundvelli – virðingu fyrir ólíkum skoðunum Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 15

Sammannleg gildi § § § § § Umhyggja Víðsýni Umburðarlyndi Hluttekning Samstaða Jafnrétti Virðing Vinsemd Efling (empowerment) § § § § § Ábyrgð Hugrekki Sjálfsagi Traust Trygglyndi Heiðarleiki Friðsæld Fyrirgefning O. fl. Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 16

Sameining inntaks Snýst um að hvaða marki kennarar nota dæmi og inntak ólíkra menningarheima í kennslu sinni Uppeldisfræði réttlætis Er fyrir hendi þegar kennarar Fjölmenningarlegt breyta kennslu sinni þannig skólastarf: að hún bæti árangur (Banks, 2002) nemenda frá ólíkum menningarhópum, stéttum og af báðum kynjum Að smíða þekkingu Kennarar þurfa að hjálpa nemendum að skilja, rannsaka og skilgreina hvernig menningarleg afstaða, viðmið, sjónarhorn og skekkja innan námsgreina hefur áhrif á hvernig þekking er sköpuð Að minnka fordóma Leggur áherslu hvað einkennir fordóma nemenda og hvernig má breyta þeim með kennsluaðferðum og námsefni Skólamenning sem eflir Kanna þarf hópamyndanir og flokkun, þátttöku í íþróttum, ósamræmi í árangri og samskipti starfsfólks og nemenda milli menningarhópa til að skapa skólamenningu sem eflir nemendur úr ólíkum menningarhópum og af báðum kynjum Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 17

Ýmsar hagnýtar leiðir og gildi þeirra í fjölmenningarlegum skóla § Skipulagsbreytingar: Bekkjarkerfið brotið upp – Aldursblandaðir hópar – samvinna, virðing – Getublandaðir hópar – umburðarlyndi, virðing § Samvinnunám – mikilvægi allra, bætt staða, samvinna § Fjölgreindakennsla – styrkleikar allra metnir og nýttir § Aukin samþætting námsgreina § Námið fært í auknum mæli út úr skólastofunni – vettvangsnám, rannsóknarnám, t. d. könnunaraðferð Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 18

Fleiri hagnýtar leiðir og sjónarhorn § Samfélagstengdara nám – aukin samvinna heimila, skóla og samfélags, svo sem atvinnulífs, þjónusta við samfélagið § Aukin áhersla á sammannleg gildi og þegnskap, undirbúningur fyrir líf í alþjóðasamfélaginu § Stuðlað að sjálfsþekkingu og sjálfsstjórn með umræðu um tilfinningar og hegðun § Aukin samvinna skólastiga: Geta skólastigin lært hvert af öðru? Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 19

Umhverfi og efniviður § Huga þarf að því að fjölbreytileiki mannlífsins endurspeglist í umhverfinu: § Sýnilegt umhverfi – myndir og teikningar á veggjum § Leikföng og annað efni – t. d. bækur, efniviður fyrir leikræna tjáningu, tungumál, tónlist, litir, pappír, brúður, pússluspil, kubbar § Það er ekki nóg að hafa eitt eintak af efnivið sem endurspeglar minnihlutahópana í samfélaginu § Fjölbreytileikinn þarf að vera eðlilegur hluti af skólastarfinu § Nota skal efnivið sem endurspeglar nútímann og samfélagið Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 20

Skólamenning og andrúmsloft § § § Er skólamenning hliðholl fjölbreytileikanum? Eru viðhorf til fjölbreytileikans jákvæð? Verða nemendur fyrir mismunun af einhverju tagi? Er samstaða og samkennd ríkjandi? Einkennast samskipti af virðingu og víðsýni? Er einhugur um að vinna markvisst að eflingu jafnréttis? Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 21

3. Foreldrasamstarf og samskipti í fjölmenningarlegum skóla Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 22

Ólík menning og samskipti § Nauðsynlegt er að skoða ólíka menningu og menningarlegt umhverfi til að skilja hvað er líkt og ólíkt með fólki § Hins vegar þarf að nota hugtakið menningarmunur með vara, því annars eigum við á hættu að gera einstaklinga ólíkari en þeir í raun eru (milli menningarhópa) eða líkari en þeir eru í raun (innan tiltekins menningarhóps) § Menning hefur vissulega áhrif á mótun einstaklings, en engir tveir einstaklingar eru þó eins! § Fjölbreytni innan menningarhópa er að mörgu leyti meiri en fjölbreytni milli menningarhópa § Samskipti menningarhópa byggjast að miklu leyti á viðhorfum einstaklinga innan viðkomandi hópa Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 23

Heimsmynd, lífssýn og samskipti menningarhópa § Nauðsynlegt er að taka tillit til heimsmyndar eða lífssýnar tiltekinna menningarhópa þegar fjallað er um samskipti þeirra § Á meðan heimsmynd tiltekins menningarhóps byggist á vissri náttúruvísindalegri hugsun og reynslu, ásamt vissum siðfræðilegum gildum (t. d. í kristni), getur heimsmynd annars hóps byggst á allt öðrum grundvallaratriðum § Á sama hátt eru hugmyndir um verkefni og tilgang mannsins í veröldinni mjög ólíkar § Raunveruleiki sumra menningarhópa er trúarlegur og heimsmynd þeirra einnig § Sum börn innflytjenda – og einnig sum íslensk börn - þurfa dag hvern að fara yfir ósýnileg landamæri milli trúarlegs og veraldlegs heims eða veruleika Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 24

Trúarbrögð – meira en trú á guð eða guði § Sex birtingarform trúarbragða – Trúarkenningar, trúaratriði – Mýtur, upprunasögur, goðsagnir – Siðakerfi, hegðunarreglur – Helgisiðir, trúarsiðir – Trúarleg reynsla – Samfélag manna Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 25

Ólík sjónarhorn – ólíkar væntingar § Þeir sem starfa með börnum þurfa að vera meðvitaðir um að væntingar til barnanna geta stangast á í skólanum annars vegar og á heimilinu hins vegar § Þegar upp er staðið ætti það að vera ákvörðun barnanna, þegar þau eldast, hvað er mikilvægt í lífinu § Starfsfólk skóla ætti ekki að taka þessar ákvarðanir fyrir börnin, heldur veita þeim stuðning til að þroskast sem einstaklingar Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 26

Grunnur foreldrasamstarfs § Að kennarar – taki tillit til þess sem foreldrar óska eða vænta fyrir börnin sín – kynni sér ólíkan uppruna foreldra eða fjölskyldna – kynni sér menningarleg gildi og markmið sem foreldrar hafa fyrir börn sín – kynni sér væntingar foreldra er varða nám barna þeirra Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 27

Foreldrasamstarf § Mikilvægi foreldrasamstarfs – foreldrar eru fyrstu kennarar barna sinna § Finna þarf jafnvægi milli heimila og skóla, komast að gildum og leiðum sem allir geta sætt sig við. Þetta verður eingöngu með aukinni samræðu heimila og skóla § Frumkvæði kennara/skóla – foreldrar þurfa að læra að vera foreldrar skólabarna, ekki síst í nýju umhverfi § Skólar þurfa að teygja sig út til heimilanna § Foreldrar sem – – Uppalendur Uppspretta þekkingar um eigin menningu Sérfræðingar um börn sín Stuðningsaðilar barna sinna Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 28

Dæmi um foreldrasamstarf § Að hjálpa til – Foreldrar koma í heimsókn, kynnast umhverfinu og aðstoða. Lítil ábyrgð, en góð hjálp § Að sýna hæfileika og störf – Foreldrar eru auðlind sem geta auðgað starfið § Að vinna með menningarþætti – Foreldrar fræða um menningu sína og trúarbrögð á ýmsan hátt § Að nota móðurmál – Foreldar færa móðurmál barnsins inn í skólann § Að taka þátt í þróun skólastarfs – Staða foreldra styrkist, samvinna við skólann eykst Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 29

Kostir foreldraheimsókna § Foreldrar sjá skólastarfið og barnið í skólaumhverfinu § Kennarinn fær aðstoð og kynnist foreldrum betur, traust eykst § Börnin sjá samskipti (barns og foreldris) á öðru tungumáli § Börnin kynnast öðru tungumáli § Barnið fær meira öryggi með foreldri sem talar sama mál í skólanum Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 30

Erlend börn á Íslandi (Hanna Ragnarsdóttir, 2004) § Hvaða þættir hafa stuðlað að velgengni og vellíðan grunnskólabarnanna? Nokkur dæmi: – – – Þau fá að njóta sín sem einstaklingar Þau fá fjölbreytt og uppbyggjandi viðfangsefni Gott samstarf er við heimili – gagnkvæmt traust ríkir Börnin hafa tengsl við móðurmál sitt í skólanum Virðing er borin fyrir trúarbrögðum þeirra og menningu og komið til móts við heimilin – Kennarar sýna frumkvæði og hafa jákvæða afstöðu til barnanna, heimilanna og starfsins – Foreldrar eru hvattir til að vera virkir í samstarfi – Markvisst er tekist á við erfiðleika er upp koma Hanna Ragnarsdóttir lektor KHÍ okt. 2004 hannar@khi. is 31