Fiyat Analizi Talep Arz ve Piyasa Dengesi TALEP

Fiyat Analizi Talep, Arz ve Piyasa Dengesi

TALEP ü Belirli bir zamanda, belirli bir piyasada bireysel bir tüketicinin belirli bir malın değişik fiyatlar karşısında almak istediği mal miktarına bireysel talep denir. ü Bireysel talebin efektif olabilmesi için, tüketicinin satın alma gücüne sahip olması gerekir. Satın alma gücü tarafından desteklenmemiş olan istekler, iktisadi anlamda talep değildir.

TALEP • Belirli bir dönemde, belirli bir maldan parayla desteklenmiş satın alma arzusu talep olarak tanımlanmaktadır. Talebin Özellikleri • Belirli bir mal veya hizmetin bulunması, • Belirli bir dönemin olması, • İhtiyaçları giderme konusundaki fayda, • Piyasada açıklanmış belli bir fiyat, • Satın alma arzusunu destekleyen yeterli bir satın alma gücünün var olmasıdır.

Talebi Etkileyen Faktörler 1. Malın fiyatı 2. Diğer malların fiyatları (tamamlayıcı, rakip (ikame mallar) 3. Gelir 4. Gelecekle ilgili beklentiler (fiyat veya Gelir değişiklikleri) 5. Tercihler 6. Nüfus

Talebe Etki Eden Faktörler • Malın piyasa fiyatı: Malın fiyatının yüksek olması, talep edilen miktarın düşmesine neden olur. • Fa Ta • Örneğin, dana eti fiyatının düşmesi durumunda, daha çok dana eti talep edilecektir. • Gelir: Tüketicilerin gelirlerinin fazla olması talep edilen miktarı artıracaktır. • Diğer malların fiyatları - İkame mallar (rakip mallar): Birbirinin yerine kullanılabilen mallardır. Örnek: Balık-kırmız et, margarin-sıvı yag vb. - Dolayısıyla ikame mallardan birinin fiyatı artarsa diğerinin talebi artar. • Fa Tb

Talebe Etki Eden Faktörler • Tamamlayıcı mallar: Biri olmadan diğerinden beklenen fayda sağlanamayan mallardır: Çay-seker vb. • Dolayısıyla bu maldan birinin fiyatı artarsa diğer malın talebi azalır. • Fa Tb • Tüketicinin zevk ve tercihleri: Tüketicinin talep yapısındaki değişim talebi de etkiler. • Nüfus: Bir maldan talep edilen miktar nüfusun büyüklüğüne, dağılımına ve yapısına göre değişiklik gösterebilir. Tüketici sayısının artması talebi de artırır.

Talep Kanunu • Diğer faktörler sabit kabul edildiğinde, bir malın fiyatı arttıkça, talep edilen miktarı azalır veya tersi olur. • Talep kanuna göre, bir malın talep miktarı ile fiyatı arasında ters bir orantı vardır. • Fiyat arttıkça talep edilen miktarının azalmasına etki eden faktörler: 1. İkame etkisi 2. Gelir etkisi

İKAME ETKİSİ • Her mal benzersiz olmasına rağmen, yerine kullanılabilecek yani ikame edilebilecek mallar mevcuttur. • Bir malın fiyatı yükseldiğinde, insanlar o maldan daha az satın alırlar ve ikame maldan ise daha fazla tüketirler.

GELİR ETKİSİ • Diğer şartlar aynı iken bir malın fiyatı arttığında, o malın satın alma değeri insanların bütçesinde daha fazla yer işgal eder. • Bu nedenle daha yüksek bir fiyat ve değişmeyen gelirle karşıya kalan insanlar daha önce satın alınan tüm mal ve hizmetlere maddi olarak güçleri yetmeyecektir. • En azından bazı mal ve hizmetlerin talep edilen miktarlarının azalması gerekir. • Normal olarak, fiyatı artmış olan mal daha az miktarda satın alınan mallardan biri olacaktır.

Talep Fonksiyonu • Bir maldan satın almak istenen miktar ile bu miktarı belirleyen etkenler arasındaki karşılıklı ilişkilerdir. • Dn= f (Pn, P 1…Pn-1, Y, T, X, R, F) • Dn: Tüketicilerin “n” malına olan talebi • Pn: Söz konusu malın fiyatı • P 1…Pn-1: Diğer malların (tamamlayıcı, rakip) fiyatları • Y: Tüketicilerin Geliri • T: Tüketicilerin beğeni ve alışkanlıkları • X: Malın gelecekteki fiyatlarına ilişkin tüketicilerin beklentileri • R: Reklam • F: Diğer faktörler • Talep fonksiyonunda, talep edilen malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasındaki ilişki, fiyat dışındaki bütün unsurlar sabit kabul edilerek (Ceteris Paribus) açıklanır. Dn= f (Pn)

Talep Eğrisi: Patates Talebi (Aylık)

E Fiyat (TL/kg) D C Nokta Fiyat (TL/kg) Piyasa talebi (ton) A 20 700 B C D E 40 60 80 100 500 350 200 100 B A Talep Miktar (ton)

Piyasa Talep Eğrisi Fiyat (P) Ayşe’nin Talebi (QA) 20 28 16 700 40 15 11 500 60 5 9 350 P P Ali’nin Talebi Toplam Talep (QB) (QA+QB+Qn) P 60 60 60 40 40 40 20 20 20 0 5 15 28 QA 0 9 11 16 QB 0 350 500 700 (QA+QB+Qn)

Bir Malın Fiyatındaki Düşme ü 1. Bireylerin diğer mala olan talebini azaltabilir. (Bu iki mal birbirine ikame (rakip) maldır) ü 2. Bireylerin diğer mala olan talebini artırabilir. (Bu iki mal tamamlayıcı maldır) ü 3. Bireylerin diğer mala olan talebini değiştirmeyebilir.

Talep ile Tüketicinin Geliri Arasındaki İlişki üBir malın talebi, tüketicinin gelirine bağlı olarak değişme gösterebilir. Burada üç ihtimal vardır: 1 - Gelir artışı talebi artırır 2 - Gelir artışı talebi önce artırır, sonra etkilemez; 3 - Gelir artışı talebi önce artırır; belirli bir noktadan sonra azaltır. üTüketicinin geliri artınca bazı malların talebi artar ama gelir artışı devam edince talep azalır. Bunlara düşük mallar (inferior) veya fakir mallar denir. (Giffen Paradoksu)

Talep ile Tüketicinin Geliri Arasındaki İlişki D (a) (c) (b) 0 Y

Talep artışı Fiyat P D 0 O Q 0 Q 1 Miktar D 1

Talebin artmasını yani talep eğrisinin sağa kaymasına neden olan başlıca faktörler ü Gelirde meydana gelen artışlar ü İkame mallarının (biri diğeri yerine kullanılabilen mallar) fiyatlarında meydana gelen artışlar ü Tamamlayıcı malların fiyatlarında meydana gelen azalışlar ü Zevk ve tercihlerde meydana gelen olumlu gelişmeler ü Tüketici sayısının (Nüfusun) artışı ü Tüketicilerin ileride fiyat artışlarına ilişkin beklentileri ü Tüketicilerin ilerideki gelir artışlarına ilişkin beklentileri ü Reklamların tüketiciler üzerinde yaptığı olumlu etki.

Talep azalışı Fiyat P D 1 O Q 0 Q 1 Miktar D 0

Talebin azalmasını yani talep eğrisinin sola kaymasına neden olan başlıca faktörler ü Gelirde meydana gelen azalmalar ü İkame mallarının (biri diğeri yerine kullanılabilen mallar) fiyatlarında meydana gelen azalmalar ü Tamamlayıcı malların fiyatlarında meydana gelen artışlar ü Zevk ve tercihlerde meydana gelen olumsuz gelişmeler ü Tüketici sayısının (Nüfusun) azalışı ü Tüketicilerin ileride fiyat düşmelerine ilişkin beklentileri ü Reklamların tüketicilerde bıraktığı olumsuz etki ü Tüketicilerin ilerideki gelir azalışlarına ilişkin beklentileri.

ARZ

ARZ ü Arz satıcıların karar ve davranışlarını ifade eder. ü Bir satıcının belirli bir zaman süresi içinde piyasada bir malın değişik fiyatları karşısında o maldan satmaya razı olduğu miktara arz denir.

Arzın Özellikleri ü Arzın oluşması için bir mal stokunun satışı söz konusu olmalıdır. ü Yani üreticinin satmak arzusu ile elinde bulundurduğu mal stoku arz olarak kabul edilemez. ü Belirli bir malın, belirli bir fiyattan, belirli bir piyasada ve belirli bir zaman süreci içinde satışa çıkarılması gerekir. ü Malın değişik koşullarda satılmaya razı olunması gerekir.

Arza Etki Eden Faktörler ü Malın fiyatı: İlgili malın fiyatı artarsa arz artar. ü İşletmelerin amacı maksimum kâra ulaşmaktır. ü Bir malın fiyatının yüksek olması, işletmeyi daha kârlı duruma getirecektir. ü O halde daha yüksek fiyat, daha yüksek miktarda arz demektir. ü Diğer malların fiyatı: Diğer malların fiyatı artarsa arz azalır. Örnek: Mısırın fiyatının artması pamuk üretimini azaltabilir.

Arza Etki Eden Faktörler ü Üretim faktörlerinin fiyatı: Girdi fiyatlarındaki (enerji fiyatı vb) artış arzı azaltır. ü Maliyeti yükselen malın arzı düşer, maliyeti düşen malın arzı yükselir ü Üretim teknolojisindeki değişmeler: Teknolojideki ilerlemeler genellikle üretimi artırır. ü Üretici sayısı: Üretici sayısı artarsa üretim de artar. ü Üretim koluna özgü faktörler: Tarımsal üretimde doğal koşullar, ü Malın özellikleri: Bazı tarımsal malların taze satılması gerekmesi veya depolanamaması gibi.

ARZ KANUNU ü Diğer faktörler aynı kalmak şartıyla bir malın fiyatı yükseldikçe, arz miktarı artar, malın fiyatı düştükçe arz miktarı azalır. ü Malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasındaki bu doğrusal ilişkiye arz kanunu denir. ü Fiyatlar arttığı halde arzı sürekli olarak arttırmak mümkün değildir. ü Arz miktarının artırılmasınırlayan en önemli faktörlerin başında zaman gelmektedir. ü Bir diğer sınırlayıcı faktör ise, özellikle tarımsal ürünler için tabiat şartlarıdır.

Arz Eğrisi: Patates Arzı (Aylık)

Piyasa Patates Arzı (aylık) Arz P Fiyat (TL/kg) a a Miktar (ton) Q 20 100

Piyasaya Patates Arzı (aylık) Arz P Fiyat (TL/kg) a b b a Miktar (ton) Q 20 100 40 200

Piyasaya Patates Arzı (aylık) Arz P Fiyat (TL/kg) c b a Miktar (ton) a b c Q 20 100 40 200 60 350

Piyasaya Patates Arzı (aylık) Arz P Fiyat (TL/kg) c b a Miktar (ton) a b c Q 20 100 40 200 60 350

Piyasaya Patates Arzı (aylık) e Arz d Fiyat (TL/kg) c b a Miktar (ton) P a 20 b 40 c 60 d 80 e 100 Q 100 200 350 530 700

Arz Eğrisi n n Fiyat (TL/kg) n Miktar (ton) Arz eğrisi sol aşağıdan sağ yukarıya doğru seyreden bir eğridir. Bunun anlamı, malın fiyatı arttıkça firmaların sunmaya istekli olduğu mal miktarının artacağıdır. Belli bir arz eğrisi üzerinde bir noktadan diğer bir noktaya geçişin anlamı, fiyatlarda meydana gelen değişmenin (artış veya azalış) arz miktarını artırması veya azaltmasıdır.

Arz Fonksiyonu ü Arz fonksiyonu, bir maldan arz edilen miktarlarla, bu miktarı etkileyen temel faktörler arasındaki ilişkiyi açıklamaktadır. ü Sn = f (Pn, F 1… Fm, G, T) ü Sn : “n” malının arzı ü Pn : malın fiyatı ü F 1… Fm : üretim faktörlerinin fiyatı (maliyeti) ü G: Firmanın amaçları ü T: Teknoloji ü Bir malın arzındaki değişme yalnızca fiyata bağlı olarak değiştiği durumda (Ceteris Paribus) arz fonksiyonu Sn = f (Pn) olur.

Arz Eğrisinin Hareketleri ü Arz eğrisi, fiyat dışındaki arzı etkileyen faktörlerden herhangi birisi değiştiğinde tümüyle sağa veya sola kayacaktır. ü Arz eğrisinin sağa kayması aynı fiyattan firmaların daha fazla mal sunmak istemeleri anlamına gelir. ü Arz eğrisinin sola kayması ise aynı fiyattan firmaların piyasaya daha az mal sunmak isteklerini yansıtır.

ü ü Arz eğrisinin sağa kaymasının nedenleri; Firma amacının kar maksimizasyonundan toplam satış hasılatı maksimizasyonuna yöneltmesi, İkame ve tamamlayıcı malların fiyatında meydana gelen değişmeler veya o yöndeki beklentileri, Girdi fiyatlarındaki düşmeler, Teknolojik ilerlemelerdir. Arz eğrisinin sola kaymasının nedenleri; ü İkame ve tamamlayıcı malların fiyatında meydana gelen değişmeler , ü İlgili malın üretiminde yoğun olarak kullanılan girdilerin fiyatlarında meydana gelen artışlar ü Teknolojide meydana gelen gerilemelerdir.

Arz eğrisinin kayması P O S 0 Q

Arz eğrisinin kayması P S 0 S 1 Artış O Q

Arz eğrisinin kayması P S 2 Azalış O S 0 S 1 Artış Q

PİYASA DENGESİ üPiyasalarda, herhangi bir zamanda, aşağıdaki koşullardan biri ortaya çıkar. ü 1. Mevcut fiyat düzeyinde talep edilen miktarın arz edilen miktardan fazla olmasına talep fazlası (excess demand) denir. ü 2. Mevcut fiyat düzeyinde arz edilen miktarın talep edilen miktardan fazla olmasına arz fazlası (excess supply) denir. üMevcut fiyat düzeyinde arz edilen miktarın talep edilen miktara eşit olmasına ise piyasa dengesi (market equilibrium) denir.

PİYASA DENGESİ üBir piyasadaki denge, fiyatın alıcı ve satıcının planlarını dengelediğinde meydana gelir. üDenge fiyatı, talep ve arz miktarının eşit olduğu durumdaki fiyattır. üDenge miktarı ise; denge fiyatından satın alınan ve satılan mal miktarıdır. Piyasa dengeye doğru hareket eder. Çünkü; üFiyat satın alma ve satış planlarını düzenler üPlanlar gerçekleştirilemeyince fiyat ayarlaması yapılır.

• Piyasada alıcı ve satıcılar zıt eğilimler gösterirler; • Satıcılar fiyat yükseldikçe arzı artırırlar, Alıcılar fiyat düştükçe talebi artırırlar. • Bu iki zıt eğilim birbirini dengeler ve arz ve talep eşitlenir (ideal piyasa koşullarında).

Denge Fiyat ve Miktarı: Patates için piyasa arz ve talebi (aylık)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) E e Arz d Fiyat (TL/kg) D Cc b B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) E e Arz D Arz fazlası d (330 000) Fiyat (TL/kg) Cc b B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) E e Arz d D Fiyat (TL/kg) Cc b Talep fazlası B (300 000) a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) E e Arz d Fiyat (TL/kg) D b B a A Talep Qe Miktar (ton)

Fiyat Ayarlamaları üPiyasa Açığı Fiyatları Artışa Zorlar üPiyasa Fazlalılığı Fiyatları Düşüşe Zorlar

Fiyat ve Miktardaki Değişimlerin Tahmini üTalepte Değişim üArzda Değişim

P Talep eğrisinin kaymasının etkisi S Talep artışı g Pe 1 D 1 O Qe 1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi P S g Pe 1 D 2 D 1 O Qe 1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi P S i Pe 2 g h Pe 1 D 2 D 1 O Qe 1 Qe 2 Q

P Talep eğrisinin kaymasının etkisi S Talep azalışı g Pe 1 D 2 O Qe 1 D 1 Q

P Talep eğrisinin kaymasının etkisi S Pe 1 Pe 2 g m n D 2 O Qe 2 Qe 1 D 1 Q

üTalep Eğrisinin Kaymasının Etkisi 1. Talep arttığında hem fiyat hem miktar artar. 2. Talep azaldığında, hem fiyat hem miktar azalır.

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S 1 Arz azalışı g Pe 1 D O Qe 1 Q

P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S 1 g Pe 1 D O Qe 1 Q

P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S 2 S 1 g Pe 1 D O Qe 1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S 2 S 1 k Pe 3 j g Pe 1 D O Qe 3 Qe 1 Q

P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S 1 S 2 Arz artışı g Pe 1 D O Qe 1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S 1 S 2 g Pe 1 p q Pe 2 D O Qe 1 Qe 2 Q

üArz Eğrisinin Kaymasının Etkisi 1. Arz arttığında miktar artar ve fiyat düşer 2. Arz azaldığında, miktar azalır ve fiyat yükselir.

ÖRNEKLER ü İzmir Bölgesinde bu yıl yaşanan kuraklık nedeniyle mandalina veriminin düştüğü açıklandı. Bu yıl mandalina fiyatları el yakacak. *** ü OPEC Ülkeleri arasında yaşanan gerginlik petrol fiyatlarını düşürdü. *** ü Yetkililer arıtma tesislerinin tamamlanmasının ardından önümüzdeki yıl İzmir Körfezinde avlanma yasağının kalkacağını, artık İzmirlilerin ucuz balık yiyebileceklerini belirtiyor. *** ü Türk tekstili Amerikan pazarını tehtid ediyor. Amerika tekstile koyduğu kotalardan vazgeçemiyor. *** ü Ramazan ayında balığa olan talepteki aşırı düşüş balık fiyatlarını düşürdü. Çupra’nın kilosu 8 milyon liraya düştü. Balıkçılar bu talep azalışını, Ramazan ayında insanların içki içmemelerine bağlıyor.

Talep ve Arzın Birlikte Değişimi

üTalep ve Arzın Birlikte Artışının Etkisi: 1. Talep ve arz birlikte artarsa miktar artar, fiyat ise artar, azalır veya sabit kalır. 2. Talep ve arz birlikte azalıyorsa miktar azalır, fiyat ise artar, azalır veya aynı kalır.

üArz Artışı Talep Azalışının Etkileri: 1. Talep azalıp arz arttığında, fiyat düşer; miktar ise artar, azalır veya sabit kalır. 2. Talep artışı ve arz azalması karşısında, fiyat artar, miktar ise artar, azalır veya sabit kalır.

Arz ve Talep Kurallarından Sapmalar • a)Giffen Mallar • Fiyatlar arttığında talebi artan ve fiyatı düştüğünde talebi düşen mallardır. • Bu özellikle kişi başına düşen gelirin düşük olduğu ülkelerde görülür. • Gelir düzeyi o kadar düşüktür ki gelirin büyük çoğunluğu buğday ve pirinç gibi temel bir gıdaya harcanır. • Bu durumlarda buğdayın veya pirincin fiyatı düştüğünde buğday ve pirince talep azalır ve artan parayla örneğin daha besleyici olan et veya diğer bazı gıdalar satın alınır. • b)Weblen Mallar • Bu mallar mücevher ve orijinal sanat eserleri gibi lüks mallardır. • Bu mallar düşük fiyatlarla piyasaya sürüldüğünde kimi zengin kişilerin bu mallara olan talebi azalacaktır. • Fiyatları yüksek tutulduğunda ise bu mallara bu kişilerin talebi artacaktır. Bu istisnalar talep kanununa aykırı bir durum oluşturur.

Arzının her zaman talebini geçtiği piyasadaki tek mal “akıl vermek” tir.

Görünmez El üMeşhur Ekonomist Adam Smith, piyasadaki her alıcı ve satıcının kendi iradesiyle hedeflemediği bir sonucun oluşması için görünmez bir el tarafından yönlendirildiğini ifade etmiştir. üBununla o ne demek istedi? üHer birimiz piyasada karar verirken kendimiz için en iyi sonuca ulaşmaya çalışırız ama aslında piyasadaki herkes için en iyi sonuca ulaşmış oluruz. üEkonomi konularını öğrenmeyi sürdürürseniz, piyasaların hangi şartlar altında etkin çalıştığını ve neden bazen herkes için en iyi olan sonuca ulaşılamadığını keşfedeceksiniz.