FINANSIJSKO PRAVO 1 JAVNE FINANSIJE KAO FINANSIJSKA DJELATNOST

FINANSIJSKO PRAVO 1

JAVNE FINANSIJE KAO FINANSIJSKA DJELATNOST DRŽAVE I NAUČNA DISCIPLINA FINANSIJSKA DJELATNOST ILI FINANSIJSKA PRIVREDA *PRIKUPLJANJE FINANSIJSKIH SREDSTAVA (porezi i državna imovina) *RASPOPREĐIVANJE I TROŠENJE NA JAVNE RASHODE (podmirivanje javnih potreba, obezbjeđivanje javnih dobara ) 2

FINANSIJE (u užem i širem smislu) 1. JAVNE FINANSIJE (države i drugih javnopravnih tijela) 2. POSLOVNE FINANSIJE (individualnih preduzetnika i preduzeća) 3. MONETARNE FINASIJE (centralne i poslovnih banaka i osiguravajućih društava) 3

OSNOVNE KARAKTERISTIKE JAVNIH FINANSIJA (FINANSIJSKE PRIVREDE) • PRENOŠEENJE SREDSTAVA NA JAVNE ORGANE : porezi (prinudnim putem ), zajmovi (dobrovoljnim putem) • DVA SUBJEKTA FINANSIJSKE AKTIVNOSTI : AKTIVNI I PASIVNI SUBJEKT -država i poreski obveznici (fizička i pravna lica) 4

OSNOVNE KARAKTERISTIKE JAVNIH FINANSIJA (NASTAVAK) • JAVNE FINANSIJE KAO DIO JAVNE PRIVREDE I DIO NACIONALNE PRIVREDE • PRINUDA 5

RAZLIKE IZMEĐU FINANSIJSKE PRIVREDE I PRIVATNE PRIVREDE • MOTIV a) podmirivanje javnih rashoda; b) dobit • NEPOSTOJANJE PRINCIPA NEPOSREDNE PROTIVČINIDBE • OSTVARIVANJE JAVNOG INTERESA I ZADOVOLJENJE JAVNIH POTREBA 6

RAZLIKE IZMEĐU FINANSIJSKE PRIVREDE I PRIVATNE PRIVREDE • PRIKUPLJANJE FINANSIJSKIH SREDSTAVA PRINUDNIM PUTEM (POREZI I DRUGE DAŽBINE) • ODLUČIVANJE a) Skupština b) privatni preduzetnik 7

INSTITUCIJE JAVNIH FINANSIJA 1. JAVNI PRIHODI - DERIVATIVNI ( javnopravni) JAVNI PRIHODI - ORIGINARNI (privatnopravni) JAVNI PRIHODI 2. JAVNI RASHODI - OBEZBJEĐIVANJE JAVNIH DOBARA a)ČISTA JAVNA DOBRA ( odbrana, policija, uprava) - nekonkurentnost u potrošnji - neisključivost b) NEČISTA JAVNA DOBRA ( obrazovanje, zdravstvena zašttita, putevi) 8

INSTITUCIJE JAVNIH FINANSIJA (NASTAVAK) 3. BUDŽET 4. FINANSIJSKO IZRAVNJAVANJE IZMEĐU RAZLIČITIH NIVOA DRŽAVNE VLASTI (centralni i lokalni organi ili federacija , članice federacije opštine) 9

FINANSIJSKO PRAVO • NACIONALNO FINANSIJSKO PRAVO (Finansijsko pravo Crne Gore, Finansijsko pravo Francuske i sl. ) • MEĐUNARODNO FINANSIJSKO PRAVO • DEZINTEGRACIJA FINANSIJSKOG PRAVA NA DVIJE NAUČNE DISCIPLINE I SAMOSTALNE GRANE PRAVA (dio javnog prava) – PORESKO PRAVO – BUDŽETSKO PRAVO 10

ODNOS NAUKE O FINANSIJAMA I FINANSIJSKOG PRAVA SA DRUGIM NAUČNIM DISCIPLINAMA • POLITIČKA EKONOMIJA (ekonomske kategorije, novac i finansije, istorija ekonomskih doktrina) • EKONOMSKA POLITIKA (poreska i budžetska politika) • BANKARSKO PRAVO • MONETARNO PRAVO (novac i novčani tokovi) • SOCIOLOGIJA I PSIHOLOGIJA (uticaj poreza na ponašanje poreskih obveznika) • MATEMATIČKI I STATISTIČKI METODI 11

ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA SA DRUGIM GRANAMA PRAVA • ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA I USTAVNOG PRAVA (subjektivno poresko i subjektivno budžetsko pravo skupštine zaštićeno ustavom) • ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA I UPRAVNOG PRAVA (poreski upravni organi -utvrđivanje, naplata i kontrola naplate poreza) budžetska inicijativa, izrada i izvrš enje budžeta od upravnih organa) 12

ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA SA DRUGIM GRANAMA PRAVA • ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA I MEĐUNARODNOG JAVNOG PRAVA - bilateralne i multilateralne konvencije, - Nadnacionalno poresko i budžetsko pravo Evropske Unije, -uredbe i direktive -Harmonizacija nacionalnih poreskih propisa • ODNOS FINANSIJSKOG PRAVA I KRIVIČNOG PRAVA (krivična djela npr. poreska utaja, krijumčarenje i dr. ) 13

FINANSIJSKE TEORIJE 1. MERKANTILNA FINANSIJSKA TEORIJA ( XVI-XVII VIJEK) Promet, razmjena , trgovina novac tj. plemeniti metali ( zlato i srebro) visoke uvozne carine- zabrana uvoza 2. FIZIOKRATSKA FINANSIJSKA TEORIJA (XVIII VIJEK) -Višak vrijednosti u zeljoradnji -neposredni porezi ( porez na zemljoradnju) -posredni porezi (ostali porezi) 14

FINANSIJSKE TEORIJE (nastavak) 3. FINANSIJSKA TEORIJA U GRAĐANSKOJ KLASIČNOJ TEORIJI (A. SMIT, D. RIKARDO) EKONOMSKE SLOBODE, LIČNA INICIJATIVA, PRIVATNO PREDUZETNIŠTTVO, NEMJEŠAANJE DRŽAVE U PRIVREDU Poreski principi (opštosti, odredjenosti, ugodnosti, ekonomičnosti) 4. SAVREMENA GRAĐANSKA FINANSIJSKA TEORIJA - KEJNS (DRŽAVNI INTERVENCIONIZAM) 15

FINANSIJSKI ODNOSI U SLOŽENIM DRŽAVAMA • FISKALNI ODNOS ( DRŽAVA – PORESKI OBVEZNICI) • FINANSIJSKI ODNOS (RAZLIČITI NIVOI DRŽAVNE VLASTI) 16

FINANSIJSKI ODNOSI U SLOŽENIM DRŽAVAMA • OVLAŠĆENJE ZA USTANOVLJAVANJE JAVNIH PRIHODA • OVLAŠĆENJE ZA UVOĐENJE JAVNIH PRIHODA • OVLAŠĆENJE ZA UTVRĐIVANJE VISINE JAVNIH PRIHODA 17

FINANSIJSKI ODNOSI U SLOŽENIM DRŽAVAMA • SISTEM ODVOJENIH PRIHODA slobodni sistem odvojenih prihoda (ovlašćenje na ustanovljavanje izvora , vrste i oblika prihoda, uvođenje i utvrđivanje visine) vezani sistem odvojenih prihoda ( samo pravo na utvrđivanje visine prihoda) • SISTEM ZAJEDNIČKIH PRIHODA doznake (na pr. od federacije prema članicama) doprinosi (na pr. članice daju sredstva federaciji ) • MJEŠOVITI SISTEM PRIHODA 18

FINANSIJSKI ODNOSI U SLOŽENIM DRŽAVAMA -nastavak 1. FISKALNI SUVERENITET – – potpuni suverenitat ograničeni suverenitet originaran suverenitet izvedeni suverenitet 2. FINANSIJSKI SUVERENITET 19

JAVNI PRIHODI IZVORI JAVNIH PRIHODA 1. DOMENSKI PRIHODI 2. OBAVEZNA DAVANJA (POREZI I DRUGE DAŽBINE) 3. DOBROVOLJNA DAVANJA (JAVNI ZAJAM I POKLONI) 20

ISTORIJSKI RAZVOJ DAŽBINA ROBOVLASNIČKE DRŽAVE (GRČKA, RIM): 1. TRIBUTI ( Na ličnost i imovinu- institut ratne odštete 2. TAKSE (sudske i pristanišne) 3. CARINE ( na uvoz, izvoz i tranzit robe, promet robe između provincija u Rimu tzv. unutrašnje carine 4. LITURGIJE I TRIJERARHIJE 21

ISTORIJSKI RAZVOJ DAŽBINA FEUDALNE DRŽAVE: 1. REGALI (lov , ribolov, rudnici, kamenolomi, mlinovi, ciglane i dr. ) 2. TAKSE ( putevi, mostovi, pristaniš ta , pijace i dr. ) 3. TRIBUTI 22

ISTORIJSKI RAZVOJ DAŽBINA 4. POREZI -POREZI ZA USTUPLJENO ZEMLJIŠTE cijena zakupa tj. zakupnina, -LIČNI POREZ ZA STRANCE I POLUSLOBODNO STANOVNIŠTVO - POREZI NA IMOVINU (neposredni porezi uz odobrenje Staleške skupštine) 23

ISTORIJSKI RAZVOJ DAŽBINA 5. AKCIZE I CARINE (posredni porezi koje je uvodio vladar bez ugovora sa Staleškom skupštinom 6. JAVNI ZAJAM -privatno-pravni karakter zajma kratki rokovi i visoka kamata Lično obezbjeđenje i garancija za vraćanje zajma (zalaganje dragocijenosti, ili pravo ubiranja carina i dr. ) 24

ISTORIJSKI RAZVOJ DAŽBINA STALEŠKA SKUPŠTINA Poreske privilegije za plemstvo i sveštenstvo Poreska obaveza za treći građanski stalež 25

ISTORIJSKI RAZVOJ DAŽBINA SAVREMENE DRŽAVE: -POREZ KAO REDOVAN I IZDAŠAN JAVNI PRIHOD -POREZ OPŠTA OBAVEZA (Zakonom utvrđene poreska oslobađanja i olakšice) 26

KARAKTERISTIKE SREDNJOVJEKOVNIH DAŽBINA • Sve dažbine su fiskalnog karaktera • Nijesu imali obilježje opšte obaveze • Nijesu predstavljali glavni prihod države već samo dopunski izvor finansiranja • Obaveza plaćanja u naturi a tek kasnije u novcu 27

PODJELA JAVNIH PRIHODA 1. ORIGINERNI I DERIVATIVNI JAVNI PRIHODI 2. JAVNOPRAVNI I PRIVATNOPRAVNI JAVNI PRIHODI 28

PODJELA JAVNIH PRIHODA 3. REDOVNI I VANREDNI PRIHODI 4. PRIHODI OD STANOVNIŠTVA I PRIHODI OD PRAVNIH LICA ( obavezna davanja –porezi dobrovoljna davanja- javni zajam, pokloni 29

PODJELA JAVNIH PRIHODA 5. POVRATNI I NEPOVRATNI PRIHODI 6. PRIHODI U NOVCU I U NATURI 30

PODJELA JAVNIH PRIHODA 7. NAMJENSKI I NENAMJENSKI PRIHODI (DESTINIRANI I NEDESTINIRANI) 8. PRIHODI RAZLIČITIH NIVOA DRŽAVNE VLASTI - PRIHODI CENTRALNIH ORGANA -PRIHODI OPŠTINA 31

POJAM POREZA 1. DERIVATIVNOST POREZA 2. PRISILNOST (PRINUDNOST) POREZA ( prisilnost kod neplaćanja poreza – prinudna naplata) 32

POJAM POREZA 3. FINANSIRANJE JAVNIH RASHODA 4. ODSUSTVO NEPOSREDNE PROTIVNAKNADE neposredna veza između plaćanja poreza i koristi od upotrebe javnog dobra ne postoji 33

POJAM POREZA 5. POREZ JE NOVČANO DAVANJE mjesni samodoprinos kao namjenski lokalni porez može se izvršiti i u naturi 6. POREZI SU NEDESTINIRANI PRIHODI princip budžetske neefektacije 34

TEORIJE OPRAVDANJA POREZA 1. TEORIJA SILE 2. TEORIJA CIJENE (EKVIVALENCIJE) -TEORIJA OSIGURANJA - TEORIJA UŽIVANJA 35

TEORIJE OPRAVDANJA POREZA 3. TEORIJA ŽRTVE - APSOLUTNO JEDNAKA ŽRTVA (Glavarina) - PROPORCIONALNO JEDNAKA ŽRTVA Proporcionalne poreske stope - MINIMALNA ŽRTVA Progresivne poreske stope 36

TEORIJA OPRAVDANJA POREZA 4. ORGANSKA TEORIJA Organska povezanost države i građana Porez dužnost i interes građana 5. SOCIJALISTIČKA TEORIJA Porez kao građanska dužnost u cilju podmirivanja tzv. opštedruštvenih i zajedničkih potreba 37

TEORIJE OPRAVDANJA POREZA 6. TEORIJA SUVERENITETA (Vladajuća teorija opravdanja poreza) Poreska sposobnost 38

CILJEVI OPOREZIVANJA FISKALNI CILJ EKSTRAFISKALNI CILJEVI 1. EKONOMSKI CILJEVI 2. SOCIJALNI CILJEVI 3. POLITIČKI CILJEVI 4. OSTALI CILJEVI 39

EKONOMSKI CILJEVI MIKROEKONOMSKE PRIRODE MAKROEKONOMSKE PRIRODE 1) STABILNOST CIJENA 2) PUNA ZAPOSLENOST 3 URAVNOTEŽENI PLATNI BILANS EKSPANZIVNA PORESKA POLITIKA RESTRIKTIVNA PORESKA POLITIKA 40

CILJEVI OPOREZIVANJA 2. SOCIJALNI CILJEVI 3. POLITIČKI CILJEVI 41

OSTALI CILJEVI (ZDRAVSTVENI, KULTURNI, DEMOGRAFSKI I DR. ) EKSTRAFISKALNI CILJEVI POREZA ILI BUDŽETSKE SUBVENCIJE 42

KLASIFIKACIJA POREZA 1. NEPOSREDNI I POSREDNI POREZI - Fiziokratska teorija( Porezi na zemljoradnju kao neposredni porezi ) - J. S. Mil, A. Vagner, B. Moll (Prevaljivanje) - Šefle ( Manifestacija poreske snage) - F. Flora, B. Griziotti, E. Morselli ( Prije trošenja dohotka tj. na izvoru i pri trošenju dohotka) 43

KLASIFIKACIJA POREZA POSREDNI POREZI Izdašnost i elastičnost Anonimni porezi Laka naplata Opštost Nedostatak : nepravični, nesocijalni (regresivni efekat) 44

KLASIFIKACIJA POREZA NEPOSREDNI POREZI Relativno stabilni prihodi Pravičnost Nedostaci: Nijesu elastični Nijesu opšti Psihološki nepovoljni 45

KLASIFIKACIJA POREZA 2. SUBJEKTNI I OBJEKTNI POREZI 3. SINTETIČKI I ANALITIČKI POREZI 4. FUNDIRANI I NEFUNDIRANI POREZI ( 1864. god Italija ) 46

KLASIFIKACIJA POREZA 5. REDOVNI I VANREDNI POREZI ( Porez na dohodak i Porez na promet ) 6. REPARTICIONI I KVOTNI 7. CENTRALNI I LOKALNI POREZI 47

KLASIFIKACIJA POREZA 8. OSNOVNI I DOPUNSKI POREZI 9. OPŠTI I NAMJENSKI POREZI 48

KLASIFIKACIJA POREZA -OECD-ORGANIZACIJA ZA EKONOMSKU SARADNJU I RAZVOJ -KOMITET ZA FISKALNE POSLOVE 1000 POREZI NA DOHODAK 2000 DOPRINOSI ZA SOCIJALNO OSIGURANJE 3000 POREZI NA PLATNI SPISAK I RADNU SNAGU 4000 POREZI NA IMOVINU 5000 POREZI NA DOBRA I USLUGE 6000 OSTALI POREZI 49

ELEMENTI OPOREZIVANJA LIČNI ELEMENTI OPOREZIVANJA: • PORESKI SUBJEKT - AKTIVNI PORESKI SUBJEKT (DRŽAVA) - PASIVNI PORESKI SUBJEKT (PORESKI OBVEZNIK) 50

LIČNI ELEMENTI OPOREZIVANJA - PORESKI DESTINATOR -PORESKI PLATAC -PORESKI JEMAC 51

MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA 1. PORESKI IZVOR a)PRIHOD b) IMOVINA BRUTO I NETO PRIHOD DOHODAK KAO ZBIR NETO (ČISTIH PRIHODA) U GODINI DANA 52

MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA 2. PORESKI OBJEKT (STVARI, USLUGE ILI PRAVA) - PORESKI OBJEKT IMOVINA, PORESKI IZVOR PRIHOD OD IMOVINE 3. PORESKA SPOSOBNOST 53

MATERIJALNI ELEMENTI 4. PORESKA OSNOVICA 5. PORESKA JEDINICA 54

MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA 6. PORESKA STOPA - PROPORCIONALNA PORESKA STOPA - PROGRESIVNA PORESKA STOPA - DEGRESIVNA PORESKA STOPA 55

PROPORCIONALNE PORESKE STOPE • PORESKI OBVEZNIK A-100 NOVČANIH JEDINICA • PORESKI OBVEZNIK B- 200 NOVČANIH JEDINICA • PORESKI OBVEZNIK C-300 NOVČANIH JEDINICA SVI PLAĆAJU POREZ PO STOPI OD 10% 56

PROGRESIVNE PORESKE STOPE • PORESKI OBVEZNIK A- 100 NOV. JEDINICA PLAĆA POREZ PO STOPI 10% • PORESKI OBVEZNIK B-200 NOV. JEDINICA PLAĆA POREZ PO STOPI 15% • PORESKI OBVEZNIK C-300 NOV. JEDINICA PLAĆA POREZ PO STOPI 20% 57

DEGRESIVNE PORESKE STOPE • PORESKI OBVEZNIK A- 100 NOV. JEDINICA PLAĆA POREZ PO STOPI 10% • PORESKI OBVEZNIK B- 200 NOV. JEDINICA PLAĆA POREZ PO STOPI 8 % • PORESKI OBVEZNIK C-300 NOV. JEDINICA PLAĆA POREZ PO STOPI 6% 58

MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA 7. PORESKI KATASTAR Neposredni porezi 8. PORESKA TARIFA(carinska tarifa) Poreske objekti , poreske jedinice i poreske stope 9. PORESKA LISTA Imena poreskih obveznika i i visina poreskog duga 59

MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA 10. RAZREZ POREZA 11. PORESKA OPOMENA 60

MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA 12. OTPIS POREZA 13. POČEK POREZA 14. ZASTARELOST POREZA Apsolutni (10 godina ) i relativni rok zastarelosti (5 godina) 61

MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA 15. PORESKA OSLOBAĐANJA Izuzimanje od oporezivanja TRAJNA I PRIVREMENA 16. PORESKE OLAKŠICE ILI SMANJENJE POREZA Umanjenje poreske osnovice ili umanjenje razrezanog poreza 62

EFEKTI OPOREZIVANJA FINANSIJSKI EFEKAT SOCIJALNO -POLITIČKI EFEKAT EKONOMSKI EFEKAT 1. MIKROEKONOMSKI EFEKAT 2. MAKROEKONOMSKI EFEKAT ( EFEKTI TRAŽNJE) 63

EFEKTI OPOREZIVANJA 1. EFEKAT SUPSTITUCIJE (SIGNALNA DEJSTVA OPOREZIVANJA) OPREDELJIVANJE ZA SUPSTITUT KOJI SE BLAŽE OPOREZUJE ILI JE NEOPOREZOVAN 64

EFEKAT SUPSTITUCIJE ZAKONITA EVAZIJA POREZA Korišćenje pravnih praznina Promjena dijelatnosti Promjena mjesta prebivališta Smanjenje ili odustanak od potrošnje oporezovanih proizvoda 65

CJENOVNI EFEKAT 1. PERKUSIJA PORESKI OBVEZNIK I PORESKA OBAVEZA (ZAKONOM ILI RIJEŠENJEM PORESKOG ORGANA) 66

CJENOVNI EFEKAT 2. REPERKUSIJA UNAPRIJED, UNAZAD I BOČNO PREVALJIVANJE NAMJERAVANO I NENAMJERAVANO PREVALJIVANJE 3. INCIDENCA 67

EFEKTI POSLE INCIDENCE DIFUZIJA POREZA EFEKTI DOHOTKA EFEKTI STIMULACIJE EFEKTI NA RADNI NAPOR EFEKTI NA ŠTEDNJU EFEKTI NA POTROŠNJU 68

IZBJEGAVANJE PLAĆANJA POREZA (EVAZIJA POREZA) OTPOR PLAĆANJU POREZA 1. VISINA PORESKOG OPTEREĆENJA (Zakon opadajućeg prinosa) 2. NAMJENA TROŠENJA PORESKIH SREDSTAVA (NEDESTINIRANI POREZI) 69

IZBJEGAVANJE PLAĆANJA POREZA (EVAZIJA POREZA) 3. PORESKI OBLIK (Neposredni porezi) 4. PERCEPCIJA JAVNOSTI O PRAVIČNOSTI PORESKOG SISTEMA 70

VRSTE PORESKE EVAZIJE 1. ZAKONITA PORESKA EVAZIJA 2. NEZAKONITA PORESKA EVAZIJA 71

VRSTE PORESKE EVAZIJE ZAKONITA (DOPUŠTENA) PORESKA EVAZIJA 1. LEGITIMNO IZBJEGAVANJE (MINIMIZOVANJE ) PORESKE OBAVEZE 2. NEPRIHVATLJIVA ZAKONITA PORESKA EVAZIJA (NEPRIHVATLJIVO MINIMIZOVANJE PORESKE OBAVEZE) tzv. ZLOUPOTREBA PRAVA 72

NEPRIHVATLJIVA ZAKONITA PORESKA EVAZIJA MJERE PROTIV NEPRIHVATLJIVE EVAZIJE • TEST NAMJERE (SAVJESNI PORESKI OBVEZNIK) • TEST POSTOJANJA ELEMENATA VJEŠTAČKOG 73

NEPRIHVATLJIVA ZAKONITA PORESKA EVAZIJA • TEST PORESKE UŠTEDE (neplaćanje poreza) • TEST POSTOJANJA RIJEŠENJA NADLEŽNOG PORESKOG ORGANA Zabrana transakcija i izjednačavanje sa nezakonitom evazijom Neisplativost 74

VRSTE NEZAKONITE PORESKE EVAZIJE 1. POTPUNA EVAZIJA 2. DJELIMIČNA EVAZIJA 75

VRSTE NEZAKONITE PORESKE EVAZIJE • DEFRAUDACIJA ( PORESKA UTAJA) - POREZI NA IMOVINU, POREZI NA DOHODAK, DOPRINOSI ZA SOC. OSIGURANJE • KONTRABANDA (KRIJUMČARENJE) - CARINE, POREZI NA PROMET, AKCIZE 76

NEZAKONITA PORESKA EVAZIJA PORESKI MORAL AKTIVNO IZBJEGAVANJE PLAĆANJA POREZA PASIVNO IZBJEGAVANJE POREZA 77

MJERE PROTIV NEZAKONITE PORESKE EVAZIJE PREVENTIVNE MJERE 78

MJERE PROTIV NEZAKONITE PORESKE EVAZIJE 1. PREKRŠAJNE SANKCIJE - NOVČANE KAZNE - ZAŠTITNE MJERE 2. KRIVIČNE SANKCIJE - NOVČANA KAZNA - KAZNA ZATVORA 79

PRINCIPI OPOREZIVANJA A. SMIT ( 1776 god. ) četiru kanona • • oporezivanja Porez da se plaća srazmjerno dohotku Porez treba da je određen a ne proizvoljan Ugodnost plaćanja poreza Troškovi ubiranja poreza treba da budu što manji 80

PRINCIPI OPOREZIVANJA • A. Vagner (XIX vijek) • Finansijsko -politička načela oporezivanja • Ekonomsko- politička načela oporezivanja • Socijalnopolitička načela oporezivanja • Poresko-tehnička načela oporezivanja 81

FINANSIJSKI PORESKI PRINCIPI 1. PRINCIP IZDAŠNOSTI(dovoljnosti) 2. PRINCIP ELASTIČNOSTI( porez na dohodak fizičkih lica 82

EKONOMSKI PORESKI PRINCIPI 1. PRINCIP IZBORA PORESKOG IZVORA(dohodak i imovina) 2. PRINCIP IZBORA VRSTE POREZA (svrha oporezivanja) 83

SOCIJALNO-POLITIČKI PRINCIPI OPOREZIVANJA PRAVEDNOST OPOREZIVANJA 1. PRINCIP OPŠTOSTI PORESKE OBAVEZE 2. PRINCIP RAVNOMJERNOSTI OPOREZIVANJA 84

PORESKO-TEHNIČKI PRINCIPI OPOREZIVANJA 1. PRINCIP ODREĐENOSTI POREZA Zakonom utvrđena poreska obaveza, rok plaćanja, način plaćanja i iznos poreskog duga, (gdje , kada, kako i koliko treba da se plati na ime poreza) 85

PORESKO-TEHNIČKI PRINCIPI OPOREZIVANJA 2. PRINCIP UGODNOSTI PLAĆANJA POREZA 3. PRINCIP EKONOMIČNOSTI 86

PORESKOPRAVNI ODNOS • SUBJEKTIVNO PORESKO PRAVO DRŽAVE - PORESKI ZAHTJEV U ŠIREM SMISLU - PORESKI ZAHTJEV U UŽEM SMISLU • PORESKA DUŽNOST (MATERIJALNA I FORMALNA STRANA) • ZAKONSKI OPIS PORESKOG ČINJENIČNOG STANJA 87

ZAKONSKI OPIS PORESKOG ČINJENIČNOG STANJA • • PORESKI POVJERILAC PORESKI OBVEZNIK PORESKI OBJEKAT VEZA IZMEĐU PORESKOG OBVEZNIKA I PORESKOG OBJEKTA PORESKA OSNOVICA PORESKA JEDINICA PORESKA STOPA PORESKA OLAKŠICA 88

PORESKOPRAVNI ODNOS • • PORESKI IMOVINSKI ODNOS PORESKI UPRAVNI ODNOS -STRANKE U PORESKOPRAVNOM ODNOSU -PORESKI POVJERIOCI KAO AKTIVNI PORESKI SUBJEKTI: 1. DRŽAVA, 2. AUTONOMNE (PARASTATALNE) INSTITUCIE -SAMOSTALNOST -OBAVLJANJE JAVNE DJELATNOSTI U INTERESU ZAJEDNICE LICA -OBAVLJANJE FUNKCIJE NA OSNOVU ZAKONA 89

PORESKI DUŽNICI KAO PASIVNI PORESKI SUBJEKT • FIZIČKA LICA • PORESKO PRAVNA SPOSOBNOST KAO POSEBNA PRAVNA SPOSOBNOST • STIČE SE RODJENJEM- PRESTAJE SMRĆU • PRAVNO LICE( UPIS U SUDSKI REGISTAR) 90

DVOSTRUKO OPOREZIVANJE • INDENTIČNOST PORESKOG OBVEZNIKA • INDENTIČNOST PORESKOG OBJEKTA • INDENTIČNOST POREZA • INDENTIČNOST PERIODA • VIŠE PORESKIH VLASTI ISTOG RANGA 91

FENOMENI SLIČNI DVOSTRUKOM OPOREZIVANJU • NADOPOREZIVANJE – PORESKI POVJERIOCI RAZLIČITOG RANGA • KUMULIRANJE POREZA – VIŠE RAZLIČITIH POREZA IZ ISTOG PORESKOG IZVORA 92

Vrste dvostrukog oporezivanja 1. MEĐUNARODNO DVOSTRUKO OPOREZIVANJE kao sukob poreskih zakona između: - dvije suverene države - jedna međunarodna organizacija i jedna država 2. INTERNO DVOSTRUKO OPOREZIVANJE dvije federalne jedinice ili dvije opštine 93

VRSTE DVOSTRUKOG OPOREZIVANJA • NAMJERNO I NENAMJERNO DVOSTRUKO OPOREZIVANJE • OBIČNO I MULTIPLIKOVANO DVOSTRUKO OPOREZIVANJE • STVARNO I POTENCIJALNO DVOSTRUKO OPOREZIVANJE • REALNO , LIČNO I MJEŠOVITO DVOSTRUKO OPOREZIVANJE 94

ODLUČUJUĆE ČINJENICE SUKOBA PORESKIH ZAKONA • DRŽAVLJANSTVO (SAD I FILIPINI) • REZIDENSTVO KAO STALNO ILI PRIVREMENO FIZIČKO PRISUSTVO LICA NA ODREĐENOJ TERITORIJI. (većina savremenih država i sve zemlje članice OECD kombinuju rezidenstvo i izvor). • IZVOR (ZEMLJE LATINSKE AMERIKE VENECUELA, PANAMA, KOSTARIKA, BOLIVIJA) 95

METODI ZA SPRIJEČAVANJE DVOSTRUKOG OPOREZIVANJA • METOD IZUZIMANJA • METOD KREDITA • BILATERALNE I MULTILATERALNE KONVENCIJE O IZBJEGAVANJU DVOSTRUKOG OPOREZIVANJA Prvi opšti ugovor o izbjegavanju dvostukog oporezivanja dohotka izmedju Pruske i Austrougarske potpisan je 1899. godine. 96

JAVNI ZAJAM 1. ZAJMODAVCI - FIZIČKA I PRAVNA LICA 2. ZAJMOPRIMAC - DRŽAVA UZROCI : – Vanredni rashodi – Vremensko i materijalno nepoklapanje javnih prihoda i javnih rashoda i – Intervencija države u privredi 97

JAVNI ZAJAM USLOVI ZA USPJEH JAVNOG ZAJMA: – OBILJE KAPITALA NA TRŽIŠTU – NEPOLJULJANI RENOME I UGLED DRŽAVE KAO ZAJMOPRIMCA 98

OSNOVNE KARAKTERISTIKE JAVNOG ZAJMA 1. POSTOJANJE ELEMENTA PRIHODA I RASHODA 2. POVRATNOST 3. KAMATA 4. DOBROVOLJNOST 5. VRAĆA SE IZ BUDŽETSKIH (DAŽBINSKIH I DOMENSKIH) JAVNIH PRIHODA 99

VRSTE JAVNIH ZAJMOVA 1. UNUTRAŠNJI I INOSTRANI JAVNI ZAJAM 2. DOBROVOLJNI, PRINUDNI I PATRIOTSKI ZAJMOVI 100

PRIVATNI I JAVNI ZAJAM (RAZLIKE) 1. JAVNI ZAJAM JE PERSONALAN 2. NEMOGUĆNOST NAPLATE DUGA PRINUDNIM PUTEM 3. MOŽE SE ZAKLJUČITI NA NEODREĐENO VRIJEME I MOGU SE JEDNOSTRANO MJENJATI USLOVE UGOVORA 101

PRIVATNI I JAVNI ZAJAM (RAZLIKE) 4. VEZANI ZA DUGOROČNU EGZISTENCIJU DRŽAVE 5. ZAJMODAVCI ( STANOVNIŠTVO, BANKE, MEĐUNARODNE FINANSIJSKE INSTITUCIJE I DRŽAVE) 102

VRSTE JAVNIH ZAJMOVA 3. KRATKOROČNI, SREDNJOROČNI I DUGOROČNI ZAJMOVI – KRATKOROČNI ZAJAM- ROK VRAĆANJA DO 3 GODINE – SREDNJOROČNI ZAJAM- ROK VRAĆANJA DO 10 GODINA – DUGOROČNI ZAJAM- ROK VRAĆANJA PREKO 10 GODINA 103

VRSTE JAVNIH ZAJMOVA 4. LETEĆI I KONSOLIDOVANI JAVNI ZAJAM – KONSOLIDOVANI ZAJAM • ZAJAM SA ROKOM (OTPLATNI ZAJAM) • RENTNI ZAJAM (VJEČITA RENTA) 104

VRSTE JAVNIH ZAMOVA 5. ZAJMOVI ŠIRIH I UŽIH POLITIČKOTERITORIJALNIH JEDINICA 6. NOVČANI I ROBNI ZAJMOVI 105

VRSTE JAVNIH ZAJMOVA 7. ZAJMOVI GDJE SE KAO POVJERIOCI JAVLJAJU BANKE, STANOVNIŠTVO, MEĐUNARODNE FINANSIJSKE INSTITUCIJE, DRŽAVE 8. PRODUKTIVNI I NEPRODUKTIVNI ZAJMOVI 106

TEHNIKA JAVNOG ZAJMA 1. EMISIJA JAVNOG ZAJMA 2. OTPLATA JAVNOG ZAJMA 3. KONVERZIJA I KONSOLIDACIJA JAVNOG ZAJMA 107

EMISIJA JAVNOG ZAJMA • EMISIJA JAVNOG ZAJMA S JAVNIM UPISOM • EMISIJA JAVNOG ZAJMA POSREDOVANJEM BANAKA • PRODAJA OBVEZNICA NA BERZI 108

OTPLATA JAVNOG ZAJMA 1. OTPLATA JAVNOG ZAJMA U JEDNAKIM ANUITETIMA (DIO GLAVNICE I I KAMATE) 2. OTPLATA JAVNOG ZAJMA U JEDNAKIM GODIŠNJIM IZNOSIMA (SMANJENJEM GLAVNICE SMANJUJE SE I IZNOS KAMATE) 3. OTPLATA JAVNOG ZAJMA U CIJELINI 109

KONVERZIJA I KONSOLIDACIJA JAVNOG ZAJMA (LETEĆI ZAJAM U ZAJAM SA ROKOM I SL. ) KONVERZIJA JAVNOG ZAJMA (SMANJENJE KAMATE) DOBROVOLJNA I PRINUDNA KONVERZIJA 110

JAVNI ZAJAM UGOVOR U MAASTRICHTU 1992. godine • BUDŽETSKA DISCIPLINA USLOV ZA ULAZAK U EVROSKU UNIJU; • DA GODIŠNJI BUDŽETSKI DEFICIT NE IZNOSI VIŠE OD 3% BDP ČLANICE EU; • DA UKUPNO ZADUŽENJE ČLANICE EU NE IZNOSI VIŠE OD 60% NJENOG BDP; 111

JAVNI RASHODI • IZDACI DRŽAVE • U CILJU ZADOVOLJENJE JAVNIH POTREBA • VRŠE SE U NOVCU 112

NAČELA JAVNIH RASHODA 1. NAČELO OPŠTEG INTERESA 2. NAČELO UMJERENOSTI 3. NAČELO ŠTEDNJE Načelo vremenskog raspoređivanja javnih rashoda Načelo podmirenja po prioritetu 113

UZROCI PORASTA JAVNIH RASHODA • Wagner ¨Zakon porasta javnih rashoda¨ Gaston Žez • PRIVIDNI UZROCI JAVNIH RASHODA 1. SMANJENJE KUPOVNE SNAGE NOVCA 2. PROMJENE U TEHNICI SASTAVLJANJA BUDŽETA 3. PROMJENA U VELIČINI DRŽAVNE TERITORIJE I BROJA STANOVNIKA 114

UZROCI PORASTA JAVNIH RASHODA STVARNI UZROCI PORASTA JAVNIH RASHODA 1. POLITIČKI UZROCI ( RASHODI ZA VOJSKU) 2. EKONOMSKI UZROCI (INTERVENCIJA DRŽAVE) 3. FINANSIJSKI UZROCI ( OTPLATA ZAJMA) 115

PODJELA JAVNIH RASHODA 1. REDOVNI I VANREDNI JAVNI RASHODI 2. PRODUKTIVNI I NEPRODUKTIVNI JAVNI RASHODI 3. INVESTICIONI I TRANSFERNI JAVNI RASHODI 116

PODJELA JAVNIH RASHODA 4. LIČNI I MATERIJALNI JAVNI RASHODI 5. ODGODIVI I NEODGODIVI JAVNI RASHODI 6. RASHODI CENTRALNIH I LOKALNIH ORGANA 7. NOVČANI I NATURALNI JAVNI RASHODI 117

STRUKTURA JAVNIH RASHODA • VOJNI RASHODI • RASHODI SOCIJALNOG OSIGURANJA ( ZDRAVSTVENA ZAŠTITA, PENZIJE, DJEČIJI DODATAK, NAKNADE ZA VRIJEME PRIVREMENE NEZAPOSLENOSTI) • RASHODI ZA OBRAZOVANJE 118

STRUKTURA JAVNIH RASHODA • RASHODI DRŽAVNE UPRAVE I SUDSTVA • RASHODI NEPOSREDNE I POSEDNE INTERVENCIJE DRŽAVE U PRIVREDI) • RASHODI ZA NAUČNIISTRAŽIVAČKI RAD • RASHODI NAMJENJENI ZAŠTITI ŽIVOTNE SREDINE 119

STRUKTURA JAVNIH RASHODA • RASHODI U OBLASTI KULTURE • RASHODI U OBLASTI SPORTA • RASHODI ZA OTPLATU JAVNOG ZAJMA RAZNI OBLICI SOCIJALNE POMOĆI 120

POKRIĆE JAVNIH RASHODA * KLASIČNA TEORIJA REDOVNE RASHODE PODMIRITI REDOVNIM PRIHODIMA PRAVE VANREDNE RASHODE ( KOJI NE DAJU PRIHODE) PODMIRITI DAŽBINAMA 121

POKRIĆE JAVNIH RASHODA NEPRAVE VANREDNE RASHODE KOJI DAJU PRIHODE (NA PR. INVESTICIJE) PODMIRITI ZAJMOVIMA * SAVREMENA TEORIJA POKRIĆA JAVNIH RASHODA 122

BUDŽET KAO INSTRUMENT FINANSIRANJA JAVNIH RASHODA • Plan javnih prihoda i rashoda. • Računsko-pravni akt za vremenski period od godine dana. • Donosi ga javnopravno tijelo (skupština, parlament). • Ustavom i zakonom utvrđen postupak za donošenje budžeta. 123

POLITIČKO OBILJEŽJE BUDŽETA • Budžet je politički dokument • Budžet je instrument kontrole rada izvršne vlasti ( vlade), • Budžet je funkcionalna veza između parlamenta i vlade, • Budžet je zakon sui generis. 124

BUDŽETSKO PRAVO • BUDŽETSKO PRAVO KAO SAMOSTALNA NAUČNA DISCIPLINA I POSEBNI NASTAVNI PREDMET NA UNIVERZITETIMA U SVIJETU • BUDŽETSKO PRAVO KAO SKUP OVLAŠĆENJA SKUPŠTINE ENGLESKA ( XVII VIJEK ) 125

BUDŽETSKO PRAVO • ENGLESKA 1628. godine “PETICIJA O PRAVU” (neposredni porezi), • 1688. godine “ZAKON O PRAVIMA” (pravo parlamenta da odobrava sve javne dažbine) • 1665. godine, finansiranje rata protiv Holandije, • “APROPRIJACIJSKE KLAUZULE” (pravo odlučivanja o javnim rashodima) • 1689. godine BUDŽETSKO PRAVO U ENGLESKOJ • FRANCUSKA , 1789. godine ” Deklaracija prava” (pravo Skupštine da odlučuje o uvođenju poreza. • Ustav iz 1791. godine, predviđa pravo Skupštine da odlučuje o svim prihodima i rashodima države 126

BUDŽETSKO PRAVO SKUPŠTINE • SUBJEKTIVNO BUDŽETSKO PRAVO Pravo sastavljanja, donošenja budžeta , izvršenja budžeta i kontrole trošenja budžetskih sredstava • APSOLUTNO I RELATIVNO BUDŽETSKO PRAVO • POTPUNO I NEPOTPUNO BUDŽETSKO PRAVO • OBJEKTIVNO BUDŽETSKO PRAVO (propisi kojim se regulišu tehnička pitanja) 127

BUDŽETSKI PRINCIPI STATIČKI PRINCIPI: • PRINCIP POTPUNOSTI (UNIVERZALNOSTI) – BRUTO METOD PRIKAZIVANJA JAVNIH PRIHODA I RASHODA – NETO METOD (PREBIJANJE PRIHODA I RASHODA) 128

PRINCIP BUDŽETSKOG JEDINSTVA • Preglednost, bolja kontrola, podmirenje po prioritetu • DVOJNI BUDŽETI (DANSKA I ŠVEDSKA) • REDOVNI ( TEKUĆI ) BUDŽET • KAPITALNI (INVESTICIONI) BUDŽET • ANEKSNI BUDŽET (državni putevi, pošta, željeznica, telegraf, telefon) • AUTONOMNI BUDŽET (ustanove socijalnog osiguranja) 129

PRINCIP NEEFEKTACIJE • SVEUKUPNO POKRIĆE • SVI PRIHODI SLUŽE ZA FINANSIRANJE SVIH JAVNIH RASHODA • NEDESTINIRANOST JAVNIH PRIHODA 130

PRINCIP JASNOĆE I BUDŽETSKE PREGLEDNOSTI • JASNOST I PREGLEDNOST JAVNIH PRIHODA I JAVNIH RASHODA • PRIHODI PO IZVORIMA, VRSTAMA , OBLICIMA, PODOBLICIMA • RASHODI PO NOSIOCIMA I NAMJENAMA 131

DINAMIČKI BUDŽETSKI PRINCIPI 1. PRINCIP REALNOSTI • DIREKTNI METOD PLANIRANJA -SLOBODNA PROCJENA • INDIREKTNI METOD PLANIRANJA -PRIHODI OD POREZA I DBP -DEFP, FINANSIJSKI ZAKON, VIŠEGOIŠNJI BUDŽET SU FINANSIJSKI DOKUMENTI KOJE DONOSI PARLAMENT ITALIJE 132

PRINCIP BUDŽETSKE RAVNOTEŽE PRIHODI I RASHODI U BUDŽETU MORAJU BITI URAVNOTEŽENI -BUDŽETSKI DEFICIT -BUDŽETSKI SFICIT ZLATNO PRAVILO U KLASIČNIM FINANSIJAMA BUDŽETSKI DEFICIT U FUNKCIJI OŽIVLJAVANJA PRIVREDE- ekonomska ravnoteža 133

PRINCIP JAVNOSTI BUDŽET JE JAVNI AKT SASTAVLJANJE, DONOŠENJE, IZVRŠENJE I KONTROLU BUDŽETA PRATI JAVNOST SKUPŠTINSKA BUDŽETSKA DEBATA JE JAVNA JAVNO OBJAVLJIVANJE BUDŽETA I ZAVRŠNOG RAČUNA BUDŽETA 134

PRINCIP PREDHODNOG ODOBRENJA ODOBRENJE OD STRANE SKUPŠTINE PREDHODI IZVRŠENJU BUDŽETA 1. PRIVREMENO FINANSIRANJE BUDŽETSKE DVANAESTINE SKUPŠTINA ODOBRAVA VLADI TROŠENJE NAJVIŠE 1/12 SREDSTAVA TRI DO ČETIRI MJESECA 2. AVANSIRANJE U VELIKOJ BRITANIJI 135

PRINCIP JEDNOGODIŠNJOSTI BUDŽETSKA GODINA SE POKLAPA SA KALENDARSKOM GODINOM (FRANCUSKA; ITALIJA, NJEMAČKA. . . ) 1. APRIL VELIKA BRITANIJA 1. JUL SAD 136

POSTUPAK SASTAVLJANJA BUDŽETA 1. BUDŽETSKA INICIJATIVA ORGANA UPRAVE 2. MINISTAR FINANSIJA DONOSI OPŠTA UPUTSTVA ZA IZRADU NACRTA BUDŽETA 3. NACRT BUDŽETA UTVRĐUJE MINISTARSTVO FINANSIJA 4. PRIJEDLOG BUDŽETA UTVRĐUJE VLADA 137

POSTUPAK DONOŠENJA BUDŽETA 5. ODBORI, KOMITETI ILI KOMISIJE SKUPŠTINE RASPRAVLJAJU O PRIJEDLOGU BUDŽETA 6. RASPRAVA O BUDŽETU U PLENUMU SKUPŠTINE 138

POSTUPAK DONOŠENJA BUDŽETA U SKUPŠTINI • BUDŽETSKI EKSPOZE MINISTRA FINANSIJA • SKUPŠTINSKA RASPRAVA O BUDŽETU U NAČELU I POJEDINOSTIMA • AMANDMANI (IZMJENE I DOPUNE PRIJEDLOGA BUDŽETA) 139

IZVRŠENJE BUDŽETA PRIKUPLJANJE JAVNIH PRIHODA RASPOREĐIVANJE JAVNIH PRIHODA NA KORISNIKE I TROŠENJE ZA UTVRĐENE NAMJENE 1. NAREDBODAVCI 2. RAČUNOPOLAGAČI 140

IZVRŠENJE BUDŽETA 1. NAREDBODAVCI -ANGAŽOVANJE BUDŽETSKOG KREDITA -KONSTATOVANJE OPRAVDANOSTI ISPLATE -IZDAVANJE NALOGA ZA ISPLATU 2. RAČUNOPOLAGAČI 141

BUDŽETSKA KONTROLA 1. DOKUMENTARNA I TERENSKA KONTROLA 2. KONTROLA NAD NAREDBODAVCIMA I KONTROLA NAD RAČUNOPOLAGAČIMA 142

BUDŽETSKA KONTROLA 3. PREVENTIVNA I NAKNADNA BUDŽETSKA KONTROLA -GENERALNO RAČUNOVOSTVO DRŽAVE ITALIJE -FINANSIJSKI KONTROLORI U EVROPSKOJ UNIJI 143

BUDŽETSKA KONTROLA • GENERALNA INSPEKCIJA U FRANCUSKOJ ( NAKNADNA KONTROLA RAČUNOPOLAGAČA) • KONTROLA ANGAŽOVANIH RASHODA ( PREDHODNA KONTROLA PREKO KONTROLORA U SVIM DRŽAVNIM ORGANIMA) 144

BUDŽETSKA KONTROLA 4. UPRAVNA KONTROLA IZVRŠENJA BUDŽETA 5. INSTITUCIONALNA, EKSTERNA, STRUČNA, OBJEKTIVNA, NEZAVISNA BUDŽETSKA KONTROLA 6. SKUPŠTINSKA (POLITIČKA) BUDŽETSKA KONTROLA 145

BUDŽETSKA KONTROLA INSTITUCIONALNA, EKSTERNA, STRUČNA, OBJEKTIVNA, NEZAVISNA BUDŽETSKA KONTROLA GENERALNI REVIZOR JAVNIH RASHODA ILI RAČUNOVODSTVENI SUD (ANGLOSAKSONSKO ILI ROMANSKO-GERMANSKO PRAVNO SHVATANJE I PRAKSA 146