Financa publike Kapitulli II T ardhurat publike Permbajtja
Financa publike Kapitulli II Të ardhurat publike
Permbajtja • • Kuptimi dhe zhvillimi i të ardhurave publike Klasifikimi dhe llojet e të ardhurave publike Tatimet si burim kryesor i të atdhurave publike Dopganat Taksat Kontributet Tardhurat tjera publike
Të ardhurat publike • Objektivat e operatorit public realizohen perms shpenzimeve publike. • Shpenzimet publike financohen prej burimeve te ndryshme: te ardhurat nga ndermarjet publike, emetimi I kartmonedhave, huate vullnetare, tatimeve dhe taksave. • Menaxhimi me te ardhurat I sherben realizimit te drejteperdrejte te objektivave te shtetit.
Historiku I te ardhurave publike • Burimi kryesor I te ardhurave te shtetit skllavopronar ka qene vete pasuria e shtetit. • Shteti feudal te ardhurat I ka siguruar perms rentes feudale qe e kane paguar bujkroberit. • Shteti kapitalist te ardhurat e shtetit I siguron nga tatimi.
Klasifikimi dhe llojet e te ardhurave publike • 1. Te ardhurat e zakonshme dhe te jashtezakonshme • 2. Te ardhura fillestare qe sigurohen nga burimet vetiake te instiucionit public dhe te ardhura te derivuara te cilat mblidhen si te ardhura te detyrueshme te shtetit. • 3. Cmimi I tregut, cmimi shoqeror, cmimi public, monoploi tatimor, taksa, tatami, kontributi special • 4. Te ardhura nga persona fizik dhe persona juridik • Sipas sovranitetit dhe autonomies.
Tatimi si burim kryesor I te ardhurave • Tatimet jane te ardhura ne para te shtetit, te cilat percaktohen dhe imponohen nga shteti, nuk jane te kthyeshme dhe nuk ka kompensim. • Karakteristikat e tatimeve: • Imponimi I tatimeve • derivimi I tatimeve • Pakthyeshmeria e tatimeve • Mungesa e kompensimit • Padestinueshmeria e tatimeve • Tatimet mblidhen per interes public • Tatimet jane te ardhura-para te shtetit
Klasifikimi dhe llojet e tatimeve 1. Tatime te drejteperdrejta dhe te terthorta 2. Tatime te pergjithshme dhe special 3. Tatime personale dhe reale 4. Tatimet specifike dhe volorem(vlera e pasurise) • 5. Tatime te funduara dhe te pafunduara • 6. Tatime kadastrale dhe tarifore • •
Parimet e tatimeve Rregullat fillestare te tatimit sipas Adam Smith jane: Qartesia dhe kuptueshmeria Thjeshtesia e sistemit tatimor Paanshmeria e shperndarjes se tatimit Rishperndarje e te ardhurave dhe pasurrise te pranueshme nga shoqeria • Sistemi tatimor efektiv • Sisitemi tatimor ti permbush kerkesat per stabilizim te ardhurave kombetare • Sistemi tatimor ti pershtatet zhvillimit te vendit. • • •
Parimet financiare te tatimit • Ne kete grup bejne pjese: parimi I produktivitetit financiar dhe parimi I elasticitetit financiar. • Parimi I produktivitetit finaciar ka te beje me ate, qe tatami të sigurojë efekte të mjaftueshme financiare për financimin e shpenzimeve publike. • Ky parim kërkon që sistemi tatimortë jetë i konceptuar ashtu që të sigurojëtë ardhura të mjaftueshmepër financimin e shpenzimeve publike. • Ne tatime produktive zakonisht bëjnë pjesë: tatimet indirekte, TVSH-ja, akcizat, tatimet në të ardhura, kontributet e detzrueshme. •
• Parimi i elasticitetit financiar nënkupton mundësinë elastiketë sistemit tatimor, që sipas nevojës ti rrit apo ti zvogëlojë të ardhurat publike. • Një sistem tatimor është elastik poqese për kohë relativisht të shkurtër mundëson sigurimin e të ardhurave më të larta, pa shkaktuar tronditje dhe cenim të theksuar të të kritereve dhe parimeve tjera. • Parimin e elasticitetit financiar më lehtë e përmbushin tatimet indirekte në konsum. • Prandaj, gjatë konceptimit të sistemit tatimor, duhet pasur kujdes të vecantë në strukturën e shpenzimeve publike të nevojshme dhe si rrjedhojë e saj të konceptohet struktura e tatimeve, duke mbajtur në konsideratë mundësinë dhe nevojën e elasticitetit.
Parimet ekonomike te tatimit • Parimi I efikasitetit kerkon qe tatimimi sa me pak te ndikoj ne vendimet ekonomike. • Parimi I durueshmerise se ngarkeses tatimore, caktimi I nje ngarkese optimale qe mos te ndikoje ne demotivimin e perpjekjes per pune. • Parimi I elasticitetit ekonomik, tatimet e ndryshme kane shkalle te ndryshme te elasticitetit. • Parimi I stabilitetit te sistemit tatimor, mos te kete ndryshime te shpeshta te norms se tatimit
Objektivat dhe efektet e tatimeve • Nga aspekti makroekonomik tatimet kane keto efekte: krijimi I te ardhurave publike, stabilizimi I te ardhurave shoqerore, stabilizimi I cmimeve, zhvillimi ekonomik I vendit, efektet mbi oferten e punes, efektet mbi oferten e kursimit, te investimeve. • Nga aspekti mikroekonomik, lartesia e bazes tatimore ndikon ne motivimin ose demotivimin e paguesve tatimor.
Evazioni tatimor • Evazioni tatimor paraqet dukuri te abuzimit me pagesen tatimore. • Evazioni tatimor joligjor nenkupton shkeljen e ligjeve dhe akteve qe rregullojne detyrimin tatimor. • Evazion tatimor ligjor nenkupton formen e anashkalimit te detyrimit tatimor, duke mos e shkelur ligjin, por duke I shfrytezuar hapsirat e ligjit.
Struktura tatimore- elementet e tatimeve • Subjekti tatimor paraqet personin qe vepron ne tatimim. • Detyruesi tatimor, person per te cilin ligji e lidh detyrimin tatimor • Destinuesi tatimor, person qe me vetedije dhe sipas ligjvenesit percaktohet te jete bartes I tatimit. • Paguesi perfundimtar, person qe nuk ka mundesi ta bart detyrimin tatimor te nje person tjeter.
Normat tatimore • Norma tatimore percakton pjesen e bazes tatimore. Prej madhesise se normes tatimore varet shuma e tatimit te kolektuar dhe objektivat e politikes tatimore. • Norma tatimore shprehet ne perqindje, p, sh, 18% e TVSH • Norma tatimore proporcionale eshte e pandryshueshme pavarsishte nga ndryshimi I bazes tatimore. • Norma tatimore progressive ndryshon me ndryshimin e bazes tatimore • Norma tatimore regressive zvoglohet me rritjen e bazes tatimore
Lehtesimet tatimore • Lehtesimet tatimore jane masa komplekse te sistemit tatimor te vendit ne suaza te caktuara te lartesive te tatimeve qe u jepen detyruesve tatimor. • Lehtesime ndaj detyruesve tatimor (investime te kapitalit te huaj) • Lehtesime ndaj bazes tatimore • Lehtesime ndaj tatimit te perllogaritur
Doganat (tatami nderkombetar) • Doganat jane te ardhura fiskale qe e ngarkojne konsumin dhe ato I paguajne konsumatoret e fundit • Doganat ndahen ne: dogana importuese, eksportuese dhe transitore.
Taksat si burim I te ardhurave publike • Taksat paraqesin cmimin per sherbimin e shtetit qe u ofron shoqerise dhe jane nje menyre e mbulimit te shpenzimeve publike speciale(taksa per leshimin e dokumentacioneve special, taksa noteriale, taksa per rruge etj). • Kontributet paraqesin te ardhura publike me specifika te caktuara, qe kolektohen permbushjen e nevojave te vet detyruesve te kontributeve.
Te ardhurat tjera publike • Te ardhurat nga emetimi I parase • Te ardhura nga donacionet • Te ardhura nga koncesionet
- Slides: 19