FENOMENOLOGIJA KRIMINALITETA POJAVNI OBLICI KRIMINALITETA U PRAVNOM SMISLU

FENOMENOLOGIJA KRIMINALITETA POJAVNI OBLICI KRIMINALITETA U PRAVNOM SMISLU Doc. dr Osman Jašarević

Fenomenologija kriminaliteta proučava: pojavne oblike, strukturu, strukturalne promjene i dinamiku razvoja kriminaliteta.

Noviji oblici nasilničkog kriminaliteta: Terorizam, Huliganizam kao oblik nasilja, Nasilnički kriminalitet - delikt nasilja, delikti protiv čovječnosti - međunarodna klasifikacija zločina protiv čovječnosti, ratni zločini, Imovinski kriminalitet - delikti pribavljanja imovinske koristi, Saobraćajni kriminalitet, Maloljetnička delinkvencija, Recidivizam, Determinisanost privrednog kriminaliteta, njegovi oblici i karakteristike, Korupcija - reformisani oblik primanja i davanja mita, korupcija je izazov za teoretičare raznih disciplina, Organizovani kriminalitet.

Uvaženi profesor Milan Milutinović (1981) pojavne oblike kriminaliteta dijeli na: politički, privredni kriminalitet, prometnu delinkvenciju, kriminalitet povratnika, kriminalitet u vezi sa profesijom i maloljetničko prestupništvo.

KRIMINALNA FENOMENOLOGIJA

Deskriptivni prikaz pojavnih oblika kriminaliteta Uopšteno rečeno, kriminalitet je skup društveno devijantnih, odnosno kriminogenih pojava kojima se povrjeđuju ili ugrožavaju univerzalne društvene vrijednosti (lične i kolektivne), a koje su kao takve propisane u pozitivnim krivično pravnim propisima kao krivična djela, prekršaji, prestupi i kvazirepresivne djelatnosti, a sankcionisane određenim nomo krivično pravnim mjerama. Kriminalna fenomenologija se bavi pojavnim oblicima, strukturom, strukturnim promjenama i dinamikom javljanja i razvoja kriminaliteta. Kako su različite tipologije teorija dijeljene kod uzroka kriminaliteta, tako i autori - kriminolozi različito svrstavaju različita krivična djela u okviru fenomenoloških kategorija.

Deskriptivni prikaz pojavnih oblika kriminaliteta Masters i Robenson (1990) identifikuju tvz. „svakodnevni kriminalitet”, nasilnički lični kriminalittet, upravljanje automobilom pod dejstvom alkohola, provalne krađe, razbojništva, organizovani kriminalitet, poslovni kriminalitet bez žrtava. Adler, Muller i Laufer (1991), dijele pojavne oblike kriminaliteta na nasil nički kriminalitet (ubistvo, nanošenje fizičkih povreda, silovanje razbojništvo, otmica, terorizam, imovinska krivična djela, organizovani kriminalitet, krivična djela u vezi sa drogom, delikti u vezi sa polnim moralom i dr.

Beirne i Messerschmidt (1995) dijele pojavne oblike kriminaliteta u sljedeće grupe: međusobno nasilje, tj. nasilje u porodicama, među seksualcima, (ubistvo, zločin iz mržnje, silovanje, fizičko nasilje i zloupotreba djece), krivična djela u vezi sa javnim redom i mirom, kriminalitet bijele kragne, kriminalno udruženje, organizovani kriminalitet, mafija, korupcija, politički kriminalitet (međunarodni politički kriminalitet kojeg provode države).

U krajnjem slučaju fenomenološki oblici kriminaliteta se svrstavaju u organigramske grupacije prema motivima, načinima, sredstvima, mjestu i vremenu izvršenog krivičnog djela, odnosno strateški u glave krivičnih djela, kako je to uređeno nomo propisima pojedine države.

Jedna od fenomenoloških klasifikacija delikata može se posmatrati i kao: nasilnički kriminalitet - delikti nasilja; imovinski delikti; uobičajeno-tradicionalni oblici nasilničkog kriminaliteta porodično nasilje ; nasilje na radnom mjestu - menadžeri u ulozi mobing - moderatora nad ženama; noviji oblici nasilničkog kriminaliteta - terorizam, privredni kriminalitet; organizovani kriminalitet; kompjuterski kriminalitet; korupcija - modifikovani oblik primanja i davanja mita; saobraćajna delinkvencija; seksualna delinkvencija, politički kriminalitet; ekološki kriminalitet; maloljetnička delinkvencija; recidivizam-povratništvo u vršenju krivičnih djela.

Nasilnički kriminalitet - delikiti nasilja Manje - više svi oblici kriminaliteta su u određenom smislu delikt, odnosno akti nasilja. Nasilje predstavlja vrlo drsku i bezobzirnu primenu fizičke sile u smislu protivpravnog ugrožavanja ličnog integriteta čovjeka i drugih javnih dobara i društvenih vrijednosti. Akti nasilja se manifestuju u vidu: a) krvnih delikata, b) porodičnog nasilja, c) delikata protiv čovječnosti, e) terorizma, f) ubistava iz političkih pobuda i g) politička delinkvencija.

Nasilnički kriminalitet - delikiti nasilja Tako nasilje predstavlja drsku i bezobzirnu primjenu fizičke, psihičke i druge protivpravne sile i prijetnje, odnosno protivpravnog ugrožavanja integriteta čovjeka, javnih dobara i društvenih vrijednosti. Često je nasilje sinonim za širok spektar pojmova kao što su: Bitna obilježja nasilništva su sklonost ka iživljavanju i drskom ponašanju, bez razumnog povoda na prinuđavanje drugog da trpi takvo ponašanje, čime se teško vrijeđa njegovo dostojanstvo, ugled ili ugrožava fizički integritet. zloupotreba fizičke, psihičke i druge moći i slično. zločin, tortura, teror,

Nasilnički kriminalitet - delikiti nasilja Pod krvnim deliktima se podrazumijevaju sva djela usmjerena protiv fizičkog integriteta ličnosti. U ovu oblast spadaju svi oblici djela koja za posljedicu imaju smrt, tjelesne povrede i ugrožavanje lične i imovinske sigurnosti. Akti nasilja, odnosno krvni delikti se izvršavaju primjenom sile ili drugih oblika nasilja, propisani u pozitivnom materijalnom krivičnom pravu. Među najteže oblike krvnih delikata svrstavaju se: ubistva, b) ubistva iz političkih, osvetničkih i drugih pobuda, ugrožavanje lične i imovinske sigurnosti, teške tjelesne povrede.

Nasilnički kriminalitet - delikiti nasilja Važno je naglasiti da se ubistvo tretira kao najteže krivično djelo u okviru krvnih delikata. Naime, to je lišavanje života druge osobe na drzak, bezobziran, često podmukao i nehuman način protupravnom radnjom uz upotrebu sile. Kod svih ubistava nasilje je dominirajuće protupravno sredstvo.

Uobičajni - tradicionalni oblici nasilničkog kriminaliteta Teško kvalifikovano ubistvo se manifestuje kao: Motivacioni uzroci kod ubistava su različiti. ubistvo na surov, bezobziran ili podmukao način; ubistvo više osoba; To mogu biti: ubistvo službene osobe u vršenju službene dužnosti; ubistvo iz bezobzirne osvete; osveta, ubistvo djeteta ili trudne žene prije porođaja. pobude kvalifikovane konfliktnim situacijama uslov ljeno okolinom, koristoljublje, prikrivanje nekog drugog krivičnog djela, a često puta uzrokovano poremećajima nastalim porodičnim, poslovnim i drugim nesređenim odnosima.

Noviji oblici nasilničkog kriminaliteta - terorizam Faktorske teorije nalažu da se upoznaju i prouče novi oblici nasilničkog kriminaliteta. To su akti nasilja u smislu: terorizma, zločini protiv čovječnosti i međunarodnog prava, porodično nasilje, menadžeri u ulozi mobing moderatora nad ženama. Uzroci ove vrste nasilja nastaju kao posljedica ekonomskih i političkih kriza. Također, po Simeunoviću ti se uzroci svode na protivrječnosti koje izviru iz: nemogućnosti stvaranja i izražavanja interesa velikih socijalnih grupa; nesposobnost organizovanja i sprovođenja vlasti; izrazite socijalne razlike i nedovoljna organizovanost privrednog sistema; rasprostranjenost društveno negativnih pojava; odsustvo sankcija i dr.

Pojam ubice Lombrozov tip ubice – rođeni ubica Tipologija ubistva prema psihološkom profilu

Kron je analizirao profil 142 – osuđene, odnosno ispitane osobe koje su proglašene ubicama i razvrstao ih na pet kategorija, i to: Neurotična kategorija: kojih ima oko 6, 3%. - U ovoj grupi najviše ima alkoholičara, ali i ljudi sa najvišim stepenom obrazovanja. Oni u najvećem broju slučajeva ubijaju bliske rođake ili prijatelje, vrlo često iz seksualne ljubomore; Paranoidna kategorija: kojih je uz normalne oko 28, 17%. - Ovdje su u pitanju socijalno preosjetljive osobe sa prikrivenom agresivnošću. Pretežno potiču iz razorenih i alkoholičarskih porodica. Često su to i povratnici. Tu spadaju i oni koji imaju loša iskustva iz djetinjstva i negativan odnos prema majci. Imaju najniži stepen obrazovanja u odnosu na ostale: Simulativna kategorija, kojih ima oko 12, 68% uglavnom ne potiču iz razorenih porodica. Skloni su ubistvu bliskih osoba i izuzetno su agresivni prema okolini. Takođe su u većini sa nižim stepenom obrazovanja. Depresivne kategorije osoba, ima ih oko 23, 94%. - U ovu grupu su uvrštene socijalno izolovane osobe, povučene, kod kojih dominira pesimizam, beskorisnost, bezvoljnost. Radi se o osobama koje nemaju samopouzdanje. Krivična djela najčešće čine u alkoholisanom stanju. Normalna kategorija osoba, oko 29, 87%. - U ovoj kategoriji osoba je najveći broj ubica sa višom i visokom stručnom spremom, koji potiču iz problematičnih porodica, a njihove žrtve su poznanici, prijatelji i rodbina.

Za sve navedene kategorije karakteristično je da su kao djeca bili zlostavljani od roditelja ili susjeda. Najpotpuniju kategoriju ubica daju klinička istraživanja a to su: normalni, šizofreni, psihopatski, alkoholičarski, sadistički, depresivni, osvetnički, psihotični, histerični, mentalno zaostali, seksualni tip, pasivno agresivni tip, djeca ubice, tip sa organski moždanim poremećajima.

Kriterijumi za klasifikaciju proglašavnja serijskog ubice je prihvaćen u smislu mišljenja učenjaka, odnosno teoretičara Egera: da je izvršio minimum 3 -4 ili više ubistava sa izvjesnim vremenskim pauzama između pojedinačnih slučajeva; da su ubica i žrtve do delikta jedni drugima nepoznati; sadističko iživljavanje nad žrtvom; motivi uglavnom psihološki, a ne materijalni; da žrtve za ubicu imaju simboličan značaj; žrtve su obično rizične i ranjive grupe.

Porodično nasilje - nasilje u porodici Nasilje se najčešće ne prijavljuje zbog: uvjerenja da je to privatna stvar, osramoćenja žrtve, strah od osvete, žrtve svoju viktimizaciju ne doživljavaju kao kriminalitet. Kada policija uđe u sredinu gdje se dogodilo nasilje u porodici, djeluje na tri načina: savjetovanjem, nasilnik-učinitelj mora napustiti objekat, privođenje počinitelja.

Statistički pokazatelji ukazuju da su nasilnici mahom iz kruga porodice, i da je njihova zastupljenost, kako slijedi: • 40 % - učinitelj bračni par, • 19 % - bivši bračni partner, • 1% - dijete ili roditelj, • 2% - brat ili sestra, • 3% - ostali rođaci, • 10% - momak ili bivši momak, • 9% - prijatelj i • 16 % ostale osobe.

Prema Baryjevom istraživanju, karakteristike zloupotrebe djece i incesta su: incest dolazi u porodici koja je opterećena problemima, najučestaliji incest je između brata i sestre, a oko 70%, se javlja između oca i kćeri i traje već oko 1 godinu. Takav otac je najčešće alkoholičar. Nasilje u porodici je uvijek imalo ozbiljne reperkusije i bolne posljedice, s tim što se prikrivalo od očiju javnosti.

Pod porodičnim nasiljem na osnovu tipa, motiva i korištenih nasilnih sredstava, možemo razlikovati: fizičko nasilje - udaranjem i premlaćivanjem; seksualno zlostavljanje; verbalno maltretiranje; psihološko iscrpljivanje; ekonomsko iznuđivanje radi pribavljanja materijalne koristi; strukturalno (ograničavanje sobode kretanja, kontaktiranja i sl. ), duhovno, slamanje psihe itd.

Uzroci porodičnog nasilja, odnosno nasilje prema porodici, djeci, supruzi ili obrnuto mogu biti: lični; srtukturalni (status manje vrijednosti, nepoštovanje i slično). Tako se može reći da su uzroci porodičnog nasilja u najčešćim slučajevima kombinovani sa socijalnim, psihopatološkim i kulturno-istorijskim činiocima. Osnovni motiv kod porodičnog nasilja je sticanje i zadržavanje kontrole nad porodičnom zajednicom ili pojedinim njenim djelovima, odnosno članovima. To može biti posljedica patrijarhalnosti društva i neravnopravne raspodjele moći - fizičke i statusne, među njenim članovima. Većina žrtava polazeći od stereotipa tradicije nasilje je prihvatilo kao nametnutu ulogu.

Nasilje počinje verbalnim konfliktima i fizičkim zlostavljanjem, vremenom dolazi do ozbiljnih povreda, koje mogu da se završe ubi stvom. Psihičko nasilje je poseban vid i izražava se u svjesnom stvaranju atmosfere straha koja je dio nasilja. Psihijatrijski poremećaji - psihoze, često ugrožavaju fizički integritet članova porodice, s tim što su izraženiji slučajevi autoagresije, posebno kod čedomorstva. Većina zakonodavstava nije ovu sferu regulisalo zakonima pa je ona prepuštena oštećenoj osobi da vodi privatni postupak po prijedlogu tužitelja.

Uzroci nasilja u porodici mogu se naći i u: socijalnim sredinama, posebno siromašnim, gdje vladaju nezaposlenost, socijalna i egzistencijalna nesigurnost, lična zavist i statusno stanje dominacije i podređenosti.

Dobrim dijelom, porodično nasilje je posljedica porodične patologije, psihičkih poremećaja, alkoholizma ili nekih situacionih okolnosti. U takvim situacijama porodični sistem se adaptira na asocijalno ponašanje člana koji diktira način komunikacije i odnose u porodici. Alternativa u ponašanju porodice sa takvim članom je ili tolerancija u smislu trpljenje nasilja, ili pribjegavanje nasiljem prema njemu. Kod pojedinih porodica sa neusklađenim odnosima koje imaju dobru komunikaciju sa okolinom za poremećaje u njoj se sazna tek kada nastanu tragične posljedice.

U krivičnom zakonu djelo pod nazivom nasilje u porodici u osnovi ima dva teža oblika. Kategorisani oblici odnose se na: povredu i ugrožavanje tjelesnog i duševnog integriteta člana porodice ili ozbiljnu prijetnju da će se napasti na život i tijelo. Teži oblici postoje ukoliko je pri izvršenju osnovnog oblika korišteno oružje, opasno oruđe ili podobno sredstvo.

Žene kao žrtve nasilja Još u primitivnim društvima žena je bila izložena različitim oblicima viktimizacije i to ne samo kriminalom, već i svojim društvenim položajem. Tipični oblici viktimizacije žena su ona krivična djela koja ulaze u područje porodičnog nasilja. Potrebna je prevencija i pružanje odgovarajuće pomoći u slučajevima nasilja nad ženskim osobama.

Pojmovno određenje nasilja nad ženom Pod nasiljem nad ženama se smatra bilo koji čin nasilja zasnovan na polnoj osnovi koje rezultira, ili može rezultirati: fizičkom, seksualnom ili psihološkom povredom ili patnjom žene. Korijeni nasilja nad ženama leže duboko u strukturi društva, a nasilje predstavlja najčešći oblik kršenja ljudskih prava u Evropi. Jedan od najznačajnijih dokumenata koja tretira ljudska prava za žene je „Konvencija o ukidanju svih oblika diskriminacije žena“ usvojena 1979. godine.

Konvencija definiše diskriminaciju žene tek kao: „. . . bilo kakvo razlikovanje, isključivanje, posljedicu ili namjeru umanjivanja ili potpunog ukidanja priznanja, uživanja ili prakticiranja od strane žena, bez obzira na bračno stanje, a na temelju jednakosti muškarca i žena, na temelju ljudskih prava i osnovnih sloboda u političkom, privrednim, socijalnom, kulturnom, civilnom ili drugom polju. . . ’’

Nasilje se prepoznaje kao ključni problem tek 1993. godine, usvajanjem „Deklaracije o eliminaciji nasilja nad ženama“ te se svrstava u centralno i prioritetno područje djelovanja u predstavljanju jednakosti muškarca i žena.

Fenomenološki oblici nasilja nad ženama

Postoje različiti fenomenološki oblici nasilja nad ženama u koje spadaju: psihološko nasilje, fizičko nasilje, seksualno nasilje, ekonomsko nasilje.

Znaci fizičkog zlostavljanja: povrede na licu, povrede na prsnom košu, grudima i trbuhu, odnosno dijelovima tijela prekrivenim odjećom, podljevi i ogrebotine na tijelu, iščašenja, napukline ili lomovi kostiju, opekline različitog stepena, povrede nožem ili drugim predmetima, unutrašnje povrede, vidljivi tragovi gušenja na vratu (prstima, žicom, remenom, ručnikom), izbijeni/polomljeni zubi, povreda uha, povrede u genitalnom području.

Signali koji mogu upućivati na zlostavljanje Signali su prikazani u vidu: napetosti, nemira, osjećaj slabosti, osjećaj straha, srama i krivice, samozanemarivanje i gubitak samopouzdanja, zatim, kao neurotske reakcije (depresivnost, anksioznost, napadi panike), poremećaji spavanja, poremećaji prehrane (anoreksija, bulimija, pothranjenost, dehidriranost), zlouporaba alkohola i droga, problemi sa koncentracijom, dezorijentisanost, rastrešenost, agresivnost prema sebi i drugima, seksualne teškoće, posttraumatski stresni poremećaj-sindrom.

Etape kod nasilja nad ženama Etapa 1, – Izolovanje žrtve. Povlačenje iz okoline, prekid kontakata s drugim ljudima. Etapa 2 – Verbalna grubost, ponižavanje. Etapa 3 – Fizičko nasilje. Etapa 4 – Prividno pomirenje. Ipak, nasilje nad ženama neće prestati sve dok se ne postigne stvarna jednakost između žena i muškaraca u privatnom životu, politici, na radnom mjestu i u kulturnom životu uopšte.

Nasilje na radnom mjestu, menadžeri u ulozi mobing – moderator nad ženama i drugim osobama Mobing je specifičan oblik nasilja, ponašanja na radnom mjestu, kojim jedna osoba ili skupina njih sistematski, psihički, nemoralno zlostavlja i ponižava drugu osobu, s ciljem ugrožavanja njezina ugleda, časti, ljud - skog dosojanstva i integriteta, sve do eliminacije s radnog mjesta. Zlostavljana osoba je često bespomoćna, i u nemogućnosti je da se sama odbrani. Takve se aktivnosti odvijaju više puta u sedmici, tokom godine, odnosno tokom jedne godine ili višegodišnjeg perioda. Riječ je o novoj modernoj i savršenije bezbjednosno devijantnoj pojavi o kojoj manje – više svi ljudi imaju predstavu, makar to bilo i maglovitog karaktera.

Digitalno nasilje nad ljudima, osobama, djecom Digitalni mediji su sredstva preko kojih se vrši svakodnevno rodbinsko, prijateljsko - poznaničko komuniciranje. Međutim, važno ja naglasiti da putem digitalnih sredstava nasilnici mogu vršiti nasilje nad ljudima, posebno nad djecom. Nasilje digitalnim sredstvima nad djecom je višestruko opasno.

Ovaj oblik nasilja se vrši na sljedeće načine: u kontaktima sa poznatim osobama, u kontaktima sa nepoznatim osobama, kontaktima putem mobilnih telefona, porukama i na drugi način, razni kontakti na društvenim mrežama, kao što su internet, skajp i dr.

Da se ne bi dogodilo digitalno nasilje roditelji bi morali više voditi računa o djeci, odnosno da ih stave pod kontrolu u smislu praćenja sa kim se druže, da znaju sa kakvom osobm su u otvorenoj komunikaciji, tj. da sve znaju o tome s kim im djeca kontaktiraju. Za djecu, prije upotrebe digitalnih nasilja, i korištenja mrežnih sistema, potrebno je organizovati sastanke, odnosno tehničke radionice, na kojima djeci treba pružiti obuku u smislu funkcionisanja i njegove dobre svrhe, ali objasniti i da se putem digitalnih sredstava mogu provoditi razni oblici nasilja, na šta moraju biti upozoreni i da svaki oblik nasilja prijave blagovremeno policiji ili drugim službama sigurnosti.

Huliganstvo kroz istoriju do modernog vremena

Novi fenomeni u savremenim društavima Je li uopšte moguće definisati huliganstvo i njegove granice, odrediti gdje započinje, a gdje prestaje huligansko ponašanje? Ili mu pak time ograničavamo smisao i interpretaciju? Shvatiti huliganstvo znači da moramo preovladati uobičajne definicije, (kolektivne predodžbe 6), stereotipe i predrasude koji se obično vežu uz taj pojam. Iako se najčešće huligana zamišlja kao mladog Engleza, neprilagođenog marginalca koji se napija, te kojem je fudbalska utakmica izgovor za ispade na stadionu, društvena je stvarnost tog fenomena potpuno drukčija te je potrebno srušiti sve te njemu pogrešne predstave, i to na više nivoa.

Raskorak između predstave i stvarnosti dijelom je posljedica tragičnih događaja 1985. godine, koje je prenosila i televizija, kada je na stadionu Heysel, na kojem se trebala odigrati utakmica finala Kupa prvaka između Juventusa iz Torina i Liverpoola gdje je 31 gledalac izgubio život. Taj raskorak vezan je i uz naknadne interpretacije tih događaja, uz sankcije britanskim klubovima i njihovim navijačima, uz pretjeranu medijatizaciju tog dramatičnog incidenta.

Razumjeti huliganstvo ne znači samo zabilježiti činjenice koje ponekad opisuju događaje ekstremnog fizičkog nasilja, već upisati te činjenice u istorijsku i društvenu dinamiku te ih pokušati javnosti interpretirati. Prečesto se pri analiziranju i opisivanju huliganstva analizira i opisuje samo njegova konačna pojava - fenomen, tj. manifestovano fizičko nasilje osoba ili ekstremno i brutalno uništavanje imovine i infrastrukture sportskog terena i drugih sportskih objekata. Nasilje može biti usmjereno protiv policije i prolaznika koji nemaju nikakve vidljive veze sa fudbalom i navijanjem, dovodi do uništavanja vozila, izloga trgovina, kamenovanja autobusa, razbijanja vagona i slično.

Nasilje je društveno, prostorno i vremenski uslovljeno, i u samoj pojavnosti, i u predstavljanju o njemu. Često se huliganstvom nazivaju pojave koje s njim nemaju nikakve veze. Mediji ponekad u jeku izvještavanja i namjeri da objave senzacionalne vijesti koje će povećati čitanost ili gledanost uz huliganstvo vežu događaje poput onih u Sheffieldu 1989. godine (96 mrtvih) ili one na Elis Parku u Johanesburgu 2001. godine kada su 43 osobe poginule u gužvi na ulazu u stadion. Huliganstvo je pojava, najčešće vezana uz fudbal, i to u svim zemljama i na svim kontinentima. Ponekad se bilježe sukobi tokom košarkaških utakmica u Grčkoj i Turskoj ili tokom utakmica kriketa u Indiji, no sve su to sporadni događaji, koji zaslužuju kriminološku pažnju.

Istorija novog pojavnog oblika nasilja Novi oblici nasilja na stadionima ili oko njega doimali su se mnogo manje spontanima, što će reći planski i organizovano. Ponekad je to bilo brutalno nasilje u koje je bio uključen veliki broj osoba. Ono više nije bilo povremeno i spontano, vezano uz rezultat ili događaje prema šemi frustracije i agresije, već je postalo organizovano, smišljeno, a često i čin organizovane grupe ljudi. Izvještavajući o takvim događajima te želeći slikovito opisati nasilne gledaoce, jedan novinar nazvao ih je „hoolihani“, imenom irske obitelji čiji su članovi bili pogubljeni za vrijeme vladavine kraljice Viktorije zbog asocijalnog ponašanja i ekstremnog nasilja tokom nereda. No niko ne može reći zašto i kada je riječ „hoolihan“ promijenjena u „hooligan“.

No treba znati da taj pojam Britanci ne koriste te da radije upotrebljavaju riječ thugs, koja je u svakodnevnom govoru sinonim za propalicu, razbijača. Izbor ovog pojma nije ni bezazlen ni besmislen jer ima pogrdnu konotaciju i upućuje na indijsku sektu fanatika obožavatelja boginje Kali. Takvo značenje stigmatizira huligane i označava ih kao „nenormalne“, marginalizirane u društvu te ih automatski svrstava u isti koš sa običnim delinkventima, nezavisno o uzrocima njihovog nasilja te nezavisno od toga jesu li ili nisu registrovani u policijskim dosijeima huligana.

Nasilno ponašanje gledalačke mase kroz stoljeća Nasilno ponašanje gledalačke mase, sportske gomile nije nova pojava. Bez navođenja detaljnih istorijskih referenci bit će dovoljno za ilustraciju navesti nekoliko kazuističkih primjera iz različitih epoha. Prilikom gladijatorskih igara koje je u Pompejima organizovao Livenius Regulus, gledaoci iz kolonija Nucerije i Pompeja započeli su svađu uvredama, ona se nastavila bacanjem kamenja, a zatim prerasla u oružani sukob. Veliki je broj osoba u sukobima poginuo i bio ranjen te su Pompeji dobili desetogodišnju zabranu održavanja sportskih takmičenja, a udruženja su bila ukinuta. U Bretanji se za vrijeme igranja soule provodio poseban nadzor reda i mira tako da su „službene osobe“ bile opremljene tavama kao pomoćnim sredstvom u razdvajanju protivnika.

Kako shvatiti uzroke razvoja savremenog huliganstva Određeni istraživači ga razlikuju i shvataju različito oblike od oblika koji datiraju od antičkog doba, na primjer učestalost nasilnih izgreda u jednom sportu, u fudbalu, te činjenica da je takvo nasilje naročito prisutno u jednoj zemlji, u Velikoj Britaniji. Zbog toga istraživanja posvećena tom problemu dolaze prije svega iz anglosaksonskog svijeta. No zašto se huliganstvo pojavilo najprije u tom sportu i u toj zemlji? O ovoj problematici i oblicima savremenog huliganstva su posvećena mnoga istraživanja kako bi službe sugurnosti postigle što bolje rezultate.

Razvoj huliganstva u Evropi Snažan i opasan izgled, zastrašivanje drugoga, vrlo često zamjenjuju sam čin koji se događa samo onda ako se prekrše prešutna pravila aggra, na primjer napad na djevojku, ili nakon policijske intervencije. No granice su ponekad vrlo male između: fizičkog, simboličkog i psihološkog nasilja.

Huliganstvo kao posljedica promjene socijalne slike prostora - stadiona Drugo razdoblje razvoja huliganstva odgovara promjeni sastava publike. Društvo se mijenja i modernizuje te omogućava pojedincu da se postupno oslobodi krutih društvenih stega, nastavljajući proces koji je započeo 1930 -ih dekristijanizacijom društva. U razdoblju neposredno nakon rata uveliko se povećalo ekonomsko bogatstvo. Stanovništvo ima više slobodnog vremena te želi iskoristiti tu ponovno pronađenu bezbrižnost tražeći nove i različite vrste zabave. Početak je to sve individualnijeg i individualiziranijeg potrošačkog društva. Sport je samo jedna od mnogih dostupnih zabava, kao što su izlasci, kino itd.

Aktivno i strukturirano navijanje koje se pojavilo u engleskom fudbalu 1960 ih godina (Broussard, 1990) ipak se jasno razlikuje od navijanja Ultrasa na talijanskim i francuskim navijačkim tribinama. Dok Ultras organiziraju šarolike koreografije, tzv. tifose, služeći se transparentima i raznobojnim papirima s amblemima kluba ili zajednice kojoj pripadaju, engleski navijači često nose samo šalove ili simbole kluba, no tokom utakmice kontinuirano i aktivno navijaju pjevajući i izvikujući provokativne parole.

Huliganstvo kao posljedica socijalnih problema i klasni fenomen Veliki broj naučnika (Taylor, 1982; Clarcke, 1978; Elias i Dunning) smatra da treće razdoblje u razvoju huliganstva odgovara društvenom i privrednom propadanju Velike Britanije 1970 -ih i 1980 -ih godina. Nijedna laburistička vlada (H. Wilson od 1964. do 1970. i od 1974. do 1976. te J. Callaghan od 1976. do 1980. godine) ne uspijeva smanjiti inflaciju i nezaposlenost. Početkom 1970 -ih 14% stanovništva živi ispod praga siromaštva, brojka koju Francuska nije nikad dosegnula i gdje se postotak siromašnog stanovništva 1990 -ih stabilizirao na 10%.

U anglosaksonskim zemljama je između 1966. i 1986. samo industrijski sektor izgubio 3 miliona radnih mjesta, što je Francuska dosegnula 1993. godine, i to u svim ekonomskim sektorima. Privredno-ekonomski krah imao je za posljedicu dolazak na vlast Margaret Thatcher i uvođenje tzv. Politike „restrikcije i štednje“, privatizaciju i razvoj strogog ekonomskog liberalizma. Izbori tadašnje politike bili su jasni: treba podstaknuti oporavak privrede i ekonomije, čak i na račun radničkih slojeva i zapostavljenih kategorija društva. Za određene navijače huliganstvo je jedan od načina, premda odvratan i zastrašujući, da daju smisao svom životu, da steknu prepoznatljivost u društvu i na takav način socijalnu isključenost pretvore u priznanje, a neuspjeh u uspjeh.

Kulturalistički pristup činjenicama, segmentarno socijalne veze i huliganstva Četvrto razdoblje razvoja huliganstva obilježeno je radovima Eliasa i Dunninga (1986), koji su na sport primijenili analize glavnog Eliasovog djela o civilizacijskim procesima zapadnjačkih društava. Elias smatra da su se društva izgradila, s jedne strane, stvaranjem pravila ponašanja, i sa druge strane rješavanjem pitanja kontrole nasilja od strane države (pretvaranje ratničkog plemstva u dvorsko plemstvo, monopolizacija nasilja), ali i pojedinaca koji postupno uče kako samostalno kontrolisati svoje nagone. Sport je jedan od načina kontrole nasilja u društvu jer je istovremeno i prostor u kojem se toleriše „slobodno iskazivanje emocija «, gdje se igrači i gledaoci mogu prepustiti osjećajima, i prostor stvaranja društvenih normi u kojem se uči poštivanje pravila i kontrola emocija.

Elias i Dunning pozabavili su se pitanjem huliganstva postavljajući jednostavno pitanje: kako moderni sport, stvoren među ostalim i kao sredstvo kontrole nasilja, može proizvesti u fudbalu toliko nasilja? Nastavljajući se na svoje prethodne radove, Elias i Dunning pokazuju da većina huligana potiče iz rough working class – „tvrde“ radničke klase, najnižeg radničkog sloja, i to iz najsiromašnijih dijelova te socijalne skupine: „Na dnu društvene ljestvice jaz se produbljivao između njih i sve siromašnijih nižih radničkih slojeva. A te su skupine „tvrde“ radničke klase, čiji se broj povećava u razdobljima krize, one koje se najčešće ponašaju u skladu sa modelima stvorenim na osnovu onoga što Suttles naziva uređenom segmentacijom. Ovi adolescenti i mladi ljudi čine većinu u skupinama koje učestvuju u najtežim oblicima huliganstva“. Elias i Dunning međutim smatraju da nije moguće generalizovati i smatrati prirodnim izjednačavanje huliganstva sa odre - đenim društvenim slojem.

Da bi opisao taj aspekt procesa, Elias koristi pojmove „segmentarne veze“ i „funkcionalne veze“. Rough working class karakterizira društveno funkcionisanje u obliku „segmentarnih veza“, gdje je nasilje jedan od tradicionalnih oblika rješavanja sukoba. Ono je dakle za Eliasa i Dunninga dominantan i neodvojiv aspekt društvenog funkcionisanja tih skupina.

Za Eliasa i Dunninga četiri primjera potvrđuju taj društveni model: a) Činjenica da spomenute skupine uživaju u međusobnim sukobima, čini se, isto toliko, ako ne i više, koliko i u praćenju utakmicu. b) Činjenica da skoro svi članovi sukobljenih skupina pripadaju istom društvenom sloju, takozvanoj tvrdoj radničkoj klasi. Njihovi sukobi jesu sukobi unutar jedne klase, a ne sukob klasa. c) Činjenica da sukobi tih skupina naliče vendeti. Pojedinci i grupe sukobljavaju se samo zato jer nose simbole pripadnosti suparničkoj skupini. Netrpeljivost je između rivalskih navijačkih skupina dugovječna bez obzira na dolazak novih članova te pokazuje da kod huligana postoji snažan osjećaj pripadnosti skupini. d) Zadivljujuća usklađenost i ujednačenost u akciji odražava se u pjesmama i sloganima huligana čija je česta tema veličanje muževne slike vlastite skupine te ocrnjivanje i vrijeđanje suparničke skupine.

Uloga medija u širenju i poimanju huliganstva U martu iste godine žestoko su se sukobili s navijačima Austrie iz Beča, a u aprilu 1984. za vrijeme utakmice AS Roma - Liverpool, u sukobima s talijanskim Ultrasima, četrdesetak je osoba ozlijeđeno i uhapšeno pedesetak navijača. Uz sve to treba dodati različite izgrede koja su prethodnih mjeseci i godina počinili navijači drugih engleskih klubova te navijači engleske reprezentacije. Mnogobrojni policajci dobili su upute da oštro reaguju.

Širenje huliganstva, raznolikost studija, usklađenost rezultata i mijenjanje huliganstva. Širenjem huliganstva na cijelu Evropu i Evropske su studije o tom problemu postale raznolikije iako je dio naučnika koji su se bavili tom temom predavao na britanskim univerzitetima. Pritom se profilišu dva vrlo različita pristupa: s jedne strane pretežno francuski radovi koji se bave isključivo navijanjem i smatraju huliganstvo marginalnim fenom, a s druge strane ciljane studije kojima se želi shvatiti i interpretirati huliganstvo na nacionalnoj i lokalnoj razini tako što se analizira funkcionisanje navijačkih skupina te u kojima se polazi od toga da je huliganstvo integralni dio aktivnosti navijača.

Od 1992. Belgija potaknuta Comeronom počinje uvoditi fan-coaching („edukacija navijača“) te procjenjivati njegov uticaj na smanjenje nasilja. Prekršajni dosije i članova „tvrde“ jezgre belgijskih sides“, koji su ekvivalent navijačkih tribina virages u Francuskoj, „ukazuju na problematične porodične i društvene situacije: 40% njih ranije je napustilo školu; samo 16% pojedinaca školske dobi pohađalo je redovno školu. Nezavisno o pristupu, različiti autori ističu dvije zajedničke tačke: huliganstvo je čin navijača, a ne pojedinaca izvan svijeta fudbala. Huligani pripadaju strukturiranim skupinama. Kao što kaže Ehrenberg, huliganstvo je „ekstremni oblik navijanja“. Ono što razlikuje huligana od tradicionalnog navijača jest premještanje akcije na tribine: dok se na terenu odvija utakmica, dvije skupine navijača fizički se nadmeću.

Delikti protiv čovječnosti

Međunarodna klasifikacija zločina protiv čovječnosti Delikti protiv čovječnosti i međunarodnog prava podrazumijevaju skup krivičnih djela čiji je opšti zaštitni objekt nacionalna, etnička, rasna ili vjerska grupa, civilno stanovništvo, fizički integritet i slobode građana. Međunarodna klasifikacija zločina protiv čovječnosti podrazumijeva: zločin protiv mira; zločini protiv humanitornog prava, ratni zločini, zločini genocida. Zločini protiv mira sastoje se u pripremanju rata, njegovom planiranju i započinjanju agresije na tuđu teritoriju.

Delikti genocida predstavljaju plansko, sistematsko i organizovano uništavanje nacionalnih, vjerskih, etničkih ili rasnih grupa. Prema Konvenciji o genocidu koju su donijele UN 1948. godine, genocid je proglašen među narodnim deliktom. Suština delikta sastoji se u namjeri da se potpuno ili djeli mično uništi neka nacionalna, rasna ili vjerska grupa ubistvima, teškim narušavanjem fizičkog ili duševnog zdravlja ili nanošenje patnje prinudnim raseljavanjem ili istrebljenjem ljudi sa određenih, privremeno ili trajno zauzetih, teritorija.

Ratni zločini Njima su obuhvaćni nehumani postupci i zločini za vrijeme rata prema civilnom stanovništvu, protiv ranjenika i bolesnika, kao i ratnih zarobljenika, prema kulturnim, istorijskim, zdravstvenim i drugim civilnim objektima ukoliko ne služe u ratne svrhe. Nasilje u tim deliktima podrazumijeva: ubistva, zlostavljanja, kolektivno zastrašivanje, kažnja vanje, odvođenje u koncentracione logore, prisilno raseljenje, prisiljavanje na prinudni rad, nanošenje patnji i bola žrtvama rata, te drugi oblici. Izvršioci krivičnih djela protiv čovječnosti podvode se pod opšti naziv ratni zločinci. Direktni naredbodavci su osobe iz srednjeg i visokog vojno-komandnog kadra, koji neposredno naređuju izvršavanje djela ratnih zločina i zločina genocida. Indirektni naredbodavci su manje-više po političkoj funkciji najviši politički, državni i nacionalni lideri koji svjesno, podstiču direktne izvršioce u njihovim zločinačkim namjerama da čine zločin.

IMOVINSKO PRAVNI KRIMINALITET

Delikti pribavljanja imovinske koristi Imovinski kriminalitet, odnosno delikti su vrsta krivičnih djela kojima se napadaju, povređuju i ugrožavaju imovina i imovinska prava građana i drugih pravnih subjekata. Ovi delikti spadaju u vrstu opšteg ili tvz. klasičnog kriminaliteta. S obzirom na vrijednost, vrijeme, mjesto i način izvršenja kradenih predmeta, ovu vrstu delikata možemo svrstati u: sitno djelo krađa, obična krađa, teška krađa i razbojnička krađa.

Razbojništvo Istraživanja pokazuju da imamo dvije skupine razbojnistva: kriminalitet sa znakovima nasilja, imovinski kriminalitet. Koristi se zastrašivanje i upotreba sile: često završi sa silovanjem, tjelesne povrede, tako 4 od 10 razbojništva se čini na ulici, odnosno 20 % u stanu.

Provalna krađa Statistički pokazatelji govore da je 85% provalnih krađa izvršeno kada oštećeni nisu kod kuće, odnosno trećina krađa je učinjena silom.

Krađa Član 286. Krivični zakon Federacije Bi. H. “Ko tuđu pokretnu stvar oduzme drugom s ciljem da njenim prisvajanjem pribavi sebi ili drugom protipravnom imovinsku korist čini krađu”. Delinkventi: a) profesionalni; b) neprofesionalni. Neprofesionalni – čine krivična djela slučajno - djela nisu planirana. Profesionalni – to je njihov stil života, dosjetljivi, kreativni - džeparenje, krađe u trgovinama, prevare.

Prema Tomas Moranu – najuspješnijni američki džeparoš, profesionalni delinkventi imaju 5 zajedničkih karekteristika: dobro razvijene sposobnosti i specifičan način djelovanja, uživaju određen status unutar vlastite subkulture, karakteristične zajedničke vrijednosti i granice koje nikad ne prelaze, uče jedan od drugog, čuvaju jedan drugog i organizovani su.

Krađe u trgovinama Studij o lopovima u trgovinama je pokazao da su većina delinkvenata u trgovinama zapravo žene. Pretežno delinkventi koji rade na sitno, sebe ne smatraju delinkventima, žive u porodicama sa ograničenim proračunom, smatraju da se u trgovinama neće poznati ako ukradu malu stvar a od njih su približno 10% profesionalni delinkventi.

Prevara U prevare ubrajamo djela za koja dobijanje protupravne imovinske koristi za sebe ili nekog drugog, gdje učinitelj dovodi u zabludu i time ga zavede da on nešto učini, na štetu svoje ili tuđe imovine.

Krivična djela zloupotrebe čekova Edwin Lemert je potvrdio studiju o falsifikovanju čekova. Većina falsifikatora proizilazi iz srednjeg društvenog sloja, to su planski falsifikatori koji žive od toga.

Krivična djela sa bankovnom i kreditnom karticom Dijele ih u najmanje dvije skupine: profesionalne i amatere. U SAD je izgubljeno oko 100 miliona dolara, zbog prevara, u vezi sa: neovlaštenom upotrebom ukradene kartice, upotrebom falsifikovanih kartica, prekoračenjem stanja na računu, podizanje sa praznih računa.

SAOBRAĆAJNI KRIMINALITET

U užem smislu pod razumijevaju se krivična djela izvršena u saobraćaju, djela ugrožavanja saobraćaja, najčešće kao posljedica saobraćajnih nezgoda i saobraćajni prekršaji. U saobraćajne delikte prekršajnog karaktera spadaju, nepropisna brzina kretanja vozila, nepropisno preticanje, neustupanje prvenstva prolaza, ne držanje dovoljnog rastojanja među vozilima prilikom kretanja u koloni i dr.

U krivičnom zakonu su propisana sljedeća krivična djela: ugrožavanje javnog saobraćaja, ugrožavanje saobraćaja opasnom radnjom ili opasnim sredstvom, ugrožavanje sigurnosti vazdušnog saobraćaja nasiljem, otmica vazduhoplova, broda ili drugog prevoznog sredstva, piraterija, nesavjesno vršenje nadzora nad javnim saobraćajem, nepružanje pomoći osobi povijeđenoj u saobraćajnoj nezgodi i teška djela protiv sigurnosti saobraćaja.

Saobraćajni delikti su uzrokovani mnogobrojnim faktorima, koje možemo svrstati u više grupa, kao što su: egzogene i endogene, faktor - čovjek, vozilo, okolina; neposredne i posredne; primarne i sekundarne.

Objektivni faktori su činioci koji se javljaju u svijesti i imaju uticaja na učesnika u saobraćaju. Društveni faktori čine sredinu, ambijent-uslove u kojima se saobraćaj odvija, stanje u društvenom okruženju, veličina teritorije i položaj naselja, odnosno naseljenih mjesta, uticaj tradicije, obrazovanja, kulture, morala i običaja. Tehnički faktori su stanje puteva i stanje ispravnosti prevoznih sredstava.

MALOLJETNIČKA DELINKVENCIJA

Maloljetnička delinkvencija je pojava socijalno neprilagođenog ponašanja posebne populacione strukture stanovništva, koja se više ne smatra djecom, a da u razvoju nisu dostigla stadijum punoljetstva. Maloljetnici se kategorišu u kategorije mlađih osoba između 14 i 16 godina života i strarijih maloljetnika, osobe između 16. i 18. godine života. Podjela se zasniva na anatomskoj i psihičkoj razvijenosti, odnosno mentalnoj zrelosti određene strukture maloljetničke populacije i usklađenosti njihovog odnosa u pogledu usvajanja i poštovanja pravnih, moralnih i društvenih normi. Za izuzetno teška krivična djela – prestupe, može se izreći i kazna maloljetničkog zatvora. Maloljetnički kriminalitet je najteži oblik maloljetničkog prestupništva. Karakterističan je po tome što je znatno zastupljen u kriminološkom miljeu, ali i po obimnosti u pojedinim njegovim oblicima.

Pomoću nadmudrivanja, lukavstva i upotrebom fizičke sile vršili su krivična djela razbojničke krađe i razbojništva. Druga pojava po zastupljenosti maloljetnika su saobraćajni delikti maloljetnika. U ranijim prilikama su maloljetnici vršili krivična djela sa prisutnom velikom dozom neiskustva, ali i posebne psihostrukture i tehničke kulture. Treća kategorija su seksualni delikti, posebno se odnosi na krivična djela silovanja. U nekom oblastima kriminaliteta maloljetnici skoro da ne učestvuju posebno kada je u pitanju politički kriminilatit, djela protiv službene dužnosti i krivična djela privrednog kriminaliteta.

Poluorganizovanom nasilju skloniji su mlađi maloljetnici, neprimjerenim ili provokativnim aktima zlostavljanja, zastaršivanja, reketiranja učenika, otimanju stvari, sitnim krađama, neposrednim sukobima-tučama. Ove devijantno asocijalne grupe zlostavljaju svoje vršnjake u školskim dvorištima, na ulici, kao i u sredinama gdje žive. Maloljetničke bande predstavljaju poseban vid prestupničkog ponašanja koji je karakterističan po specifičnom sistemu vrijednosti - organizacije, realizacije, individualnih ciljeva kroz grupno ponašanje. U grupi se stiče ugled i prestiž i ispoljavaju se specifični oblici solidarnosti prijateljstvo, kolektivni duh, solidarnost i zajedničko ubjeđenje u realizaciji kriminalnih ciljeva. Asocijalni tipovi se odabiraju i primaju u maloljetničku grupu ukoliko su spremni da prihvate poseban kodeks ponašanja i sisteme vrijednosti delinkventne grupe.

Na čelu organizovane grupe nalazi se vođa koji neformalnoj grupi obezbjeđuje jedinstvo, utiče na formiranje stavova i pravila discipline, te izdaje konkretne zadatke. U maloljetničkim grupama bandama članstvo je obično etničkog, rasnog i socijalnog porijekla i potiču iz dezorganizovanih ili okrnjenih porodica iz prigradskih naselja. Odanost i poštovanje grupe je obavezno, a prostor njihovog djelovanja je pod stalnom kontrolom. Prilikom prijema novih članova u grupu, obično se postupak odvija po određenom ritualu i kodeksu ponašanja.

RECIDIVIZAM

Generalno prevedeno, recidivizam u kriminološkom smislu znači povratništvo u prestupništvo. Recidivizam je poznat po specifičnosti faktora i tu dominiraju subjektivni činioci, prije svega uzroci vezani za ličnost izvršioca, dok se socijalni faktori pojavljuju samo u izboru pogodnih uslova da se realizuju motivi i ciljevi njihove moralne izopačenosti. U seoskim i patrijarhalnim sredinama reakcija društva nije samo pravna, već i običajna jer je prisutna snažna moralna osuda kako sredine, tako i porodice, žrtve i izvršioca/nasilnika, ali i ozbiljna potencijalna ili osvetnička reakcija porodice žrtve.

Fenomenološka tipologija recidivista Statistička istraživanja su pokazala na to da polovina ili dvije trećine povratnika živi u gradu, ali da od ukupnog broja povratnika, jedne i druge populacije dvije trećine potiče sa sela. U ukupnom povratništvu recidivizam maloljetnika posmatra se kao posebna fenomenološka pojava jer se u ovoj populacionoj strukturi odvija proces sazrijevanja i stvaranja navika kriminalnog ponašanja. Maloljetnici povratnici se u više od dvije trećine slučajeva pojavljuju u djelima protiv imovine vršeći djela krađe i teške krađe, razbojništva i dr.

Tipologija delinkvenata recidivista moguća je po kriminološkim kriterijumima vrste delikata u kojima se najčešće pojavljuju i dijeli se na: delinkvente iz navike, profesionalne delinkvente i delinkvente po tendenciji. Delinkventi iz navike su recidivisti asocijalne prirode kod kojih se postepenim ponavljanjem prestupničkog ponašanja stvara kriminalna navika.

Delinkventi po tendenciji ili delinkventi iz strasti su osobe čija je kriminalna karijera više uzrokovana subjektivnim činiocima ličnosti nego socijalnim faktorima, bilo da su u pitanju faktori poremećaja biološkog, psihološkog ili psihopatološkog karaktera. Mjere izricanja kazne kod ovog tipa prestupništva najčešće su mjere sigurnosti - bezbjednosti čuvanja, liječenja i posebne terapeutske mjere u zatvorenim tipovima ustanove. Profesionalni delinkventi su izvršioci krivičnih djela koji su po nekim osobinama slični povratnicima iz prve kategorije, ali sa posebnostima racionalne kriminalne orijentacije, odnosno izbora vršenja krivičnih djela kao profesije, zanimanja i motivom koristoljubive prirode, koja kod prve kategorije nije uvijek izražena.

DETERMINISANOST PRIVREDNOG KRIMINALITETA

Pojavni i drugi oblici privrednog kriminaliteta i njihove karakteristike Privredni kriminalitet je fenomenološki oblik i vrsta delinkvencije. To je fenomenološka pojava koja je uslovljena povredama propisa u privrednom i finansijskom poslovanju. Začetnik normativističkog shvatanja je Alzberg, koji koristi termin privredno krivično pravo. Pihler razlikuje ekonomski i privredni kriminalitet, smatrajući privredni kriminalitet širim pojmom, a ekonomski posebnim oblikom. Pihler pod privrednim kriminalitetom podrazumijeva: kriminalni fenomeni ekonomskog karaktera, delikte protiv službene dužnosti i imovinska krivična djela, objekta privrednog karaktera.

Kriminološke i sociološke definicije privredni kriminalitet definišu nešto šire, uključujući u taj pojam, pored krivičnih djela i privredne prestupe i prekršaje u funkcionisanju sistema. U širem smislu privredni kriminalitet podrazumijeva delinkvenciju fizičkih i pravnih osoba u oblasti finansijskog pravnog posovanja: krivična djela, prestupi i prekršaji; dok u užem smislu podrazumijeva samo krivičnopravne privredne i finansijske delikte, a isključuje prestupe i prekršaje. Privredni prestupi su neki blaži fenomenološki oblici i vidovi privredne delinkvencije.

Razlike između krivičnih djela i privrednih prestupa su trostruke: stepen društvene opasnosti privrednih prestupa je manji, nego kod krivičnih djela; kod krivičnih djela odgovorne su kako fizičke tako pravne osobe, odnosno i kod privrednih prestupa odgovorne su fizičke i pravna osobe; Kod krivičnih djela osnovni principi odgovornosti su subjektivna i pravna odgovornost, a kod privrednih prestupa za odgovornost je dovoljna pravna odgovornost za prestup.

To se posebno odnosi na prestupe i prekršaje u carin - skom i deviznom režimu, kod: invensticionih ulaganja, izbjegavanja plaćanja poreza i doprinosa, zloupotrebe povjerenja i slično. Kazne su u principu novčane, a zaštitne mjere se najčešće sprovode na oduzimanju protivpravno stečene imovinske koristi.

Opšte karakteristike privrednog kriminaliteta Iz navedenih razmatranja privredni kriminalitet karakterišu: a) Složenost i dinamičnost pojavnih oblika; b) Koristoljublje kao motiv; c) Specijalizacija izvršilaca; d) Pretežnost profesionalne orijentacije; e) Djela se vrše kontinuirano, planski, sistematski i promišljeno; f) Većina krivičnih djela se izvršava u nekom od obliku saučesništva tj. organizovano.

U objekte i sredstva koja se koriste u vrijeme vršenja privrednog kriminaliteta spadaju različiti oblici imovine, na primjer: naturalni, u vidu materijalnog predmeta, stvari ili roba u vlasništvu; novčani u vidu falsifikovanja, gotovinskih ili bezgotovinskih plaćanja u prometu; korištenje prava, ovlaštenja i moći na različitim nivoima nosilaca ovlaštenja i kontrolnih funkcija.

Ovim oblikom kriminaliteta ugrožene su brojne privrdne oblasti, posebno: proizvodnja, skladišna djelatnost, transport i špedicija, trgovina, finansije, platni promet, bankarski sistem i dr.

Značajno je naglasiti da je prisutna izuzetno visoka tamna brojka kriminaliteta a najčešća dokazna sredstva su: dokumenti - fakture, računi, izvodi, završni računi i dr; Najčešći izvršioci su: službene i odgovorne osobe u privrednom i finansijskom poslovanju.

Uzroci nastajanja i vrste privrednog kriminaliteta Uzroci privrednog kriminaliteta su raznovrsni, a neki od njih zauzimaju posebnu pažnju: tranzicioni faktori, netransparentnost globalnih procesa privatizacije; profitni cilj, društvena tolerancija i dr.

Vrste privrednog kriminaliteta a) Delikti zloupotrebe moći – položaja i ovlaštenja; b) Delikti finansijskih prevara; c) Kriminalitet „bijelog okovratnika“; d) Delikt korupcije i e) Delikti krijumčarenja i nedozvoljene trgovine.

Kriminalitet bijelog okovratnika - Kriminalitet bijele kragne Kriminalitet koji može učiniti pojedinac ili skupina odeđenog zanimanja, a odnosi se na zloupotrebu položaja službenika, manifestuje se na više načina: 1. Zaposlenici u velikim sredinama mogu zloupotrijebiti svoj položaj primanjem mita. 2. Prednosti koje nude velike institucije, mogu usloviti zloupotrebu sistema za protivpravno odbijanje imovinske koristi. 3. Odnosi između trgovaca i kupaca postaju sve manje lični

Saderled pod ovim pojmom podrazumijeva: kriminalitet u oblastima privrednog poslovanja, čije se pojave najčešće ispoljavaju u mahimacijama u vezi sa kupoprodajom raznih akcija, lažnog reklamiranja robe, lažnog iskazivanja finansijskog stanja i poslovanja pojedinih korporacija, podmićivanje poslovnih partnera, neposrednim ili posrednim podmićivanjem državnih službenika, a radi osiguranja povoljnih poslovnih aranžmana, pronevjere, nenamjensko trošenja sredstava, poreske utaje i slično.

Najčešće se vezuje za državne institucije: inspekcijske ili poreske službe, policijske i carinske organe, kao i medicinsko osoblje. Korjeni kriminaliteta „bijelog okovratnika“ sežu u: oblasti privrednih korporacija, bankarstva, osiguranja, željeznice i trgovine. Smatra se da je ovaj fenomen rasprostranjen u svakom društvu i da je njegov stvarni uticaj na društvo veći nego što se takva djela otkrivaju i presuđuju.

Ovaj oblik delinkvencije tretira se posebno teškom, jer se velikim transakcijama utaja poreza, direktnim i indirektnim oblicima korupcije nanose znatno veće štete nego klasičnim oblicima kriminaliteta. Zbog društvenog uticaja i pozicije, izvršioci ovih djela su relativno vanzakonski pošteđeni odgovornosti. U nekim analitičkim procjenama u razvijenim zemljama štete od ovog fenomenoškog oblika kriminaliteta kreću se i na desetine milijardi evra godišnje.

Krivična djela u vezi sa osiguranjem Seo Yeong Je je istraživajući utvrdio da preovladavaju pojavni oblici krivičnih djela: prevare vezane sa životnim osiguranjem, prevare u vezi sa osiguranjem od požara, slučaj u vezi osiguranja vozila. Karakteristike krivičnih djela u vezi osiguranja su: planirano duži period, sa motivom prevare radi sticanja imovinske ili druge korist; učinitelji su veoma inteligentni, nasilno-prevarantski orjentisani; najčešći motiv pohlepa; većina djela prevare zahtjeva saučesništvo, odnosno saradnju sa pozicioniranim osobama.

Prema Hipokritovoj zakletvi, „Budi dobar sa pacijentom bez obzira koji i koliki viski ti je donio“? automehaničarski i limarski servisi, eksperti raznih stručnih znanja i domaća i strana osiguravajuća društva.

KORUPCIJA – REFORMISANI OBLIK PRIMANJA I DAVANJA MITA

Korupcija izazov za teoretičare raznih disciplina Prema Antić-Goldsteinu pod korupcijom se podrazumijeva kako davanje novca ili drugih materijalnih dobara, privilegija i sl. s namjerom da primalac čini ili djeluje po želji onoga koji daje, podmićivanje državnih službenika i drugih osoba na uticajnim položajima, tako i korištenje vlastitog društvenog položaja da bi se prisvojile ili nekome omogućile neke protivpravne privilegije ili materijalna dobit. Prema Hudeku „korupcija“, osim što se često poistovijetila sa pojmom podmićivanje, podrazumijeva i zaštitu, sukob interesa, zadovoljavanje privatnih poslovnih interesa preko javne službe i sticanje prihoda putem vršenja funkcije u javnoj službi, sticanje koristi na odgovarajućoj funkciji u državnoj instituciji putem zadovoljavanja privatnih poslovnih interesa i putem krađe.

Postoji korupcija u užem i širem smislu. Pod korupcijom u užem smislu podrazumijevamo krivična djela protiv službene i druge odgovorne dužnosti. Korupcija u širem smislu predstavlja negativnu pojavu koja od samog postanka ljudskog društva i formiranja prvih država nastala, razvijala se i dobijala svoje pojavne oblike zavisno od istorijski datih socijalnih, ekonomskih, političkih i drugih uslova nanoseći, svojom nemoralnom, asocijalnom i protivpravnom suštinom, štetne posljedice društvu.

Zakonski pojam korupcije Korupcija (lat. Corruptus – potplaćen) ili podmitljivost u pravnom smislu krivično djelo zloupotrebe povjerenja, položaja ili dužnosti koja se obavlja u upravnoj, sudskoj, zakonodavnoj vlasti. Krivično zakonodavstvo Bi. H nije poznavalo termin korupcija već se, u inkriminacijama koje se odnose na ovu oblast, upotrebljavao termin mito. Pored pravnog razlikovanja korupcije uobičajno je kriminološko-kriminalističko razlikovanje pojedinih oblika korupcije kao što su: ulična, politička, ugovaračka, sudska, privredna i drugi oblici, kroz određene institucije.

Ulična korupcija obuhvata sve oblike situacijskog spontanog potkupljivanja javnih službenika ili odgovornih osoba. Politička korupcija je u najširem smislu svaki oblik zloupotrebe ovlasti radi lične ili grupne koristi, bilo da se radi o javnom ili privatnom sektoru. Ugovaračka korupcija u javnoj upravi je/jeste posljedica sklapanja štetnih ugovora.

Sudska obuhvata protivpravna ponašanja, zloupotrebom položaja pripadnika sudske vlasti ali i ostalih pripadnika pravosudne vlasti. Privredna korupcija obuhvata preostale oblike koruptivnog ponašanja u privredi, građevinarstvu, zdravstvu, prosvjeti, policiji. Delikti korupcije imaju najužu vezu sa kriminalitetom “bijelog okovratnika”, odnosno primanjem i davanjem mita, koje oblike su propisivali raniji krivično pravni propisi.

Većina definicija korupcija svodi se na “zloupotrebe javnih ovlaštenja, političke i ekonomsko-finasijske moći kako bi se na ilegalan način stekla materijalna dobit, kao i politička statusna pozicija za sebe ili drugu-fizičku ili pravnu osobu. U zemljama tranzicije posebno pogodno tlo za korupciju čine faktori u procesu privatizacije velikog broja preduzeća i imovine znatne vrijednosti, koja se društvenog ili državnog vlasništva privatizuje u kratkim vremenskim intervalima, bez adekvatnog pravnog regulisanja. To podrazumijeva direktnu prodaju preduzeća bez tržišne procedure, pravna procedura je bez jasnih pravila, izbjegavaju se javni tenderi, preuzimaju se transakcije od strane centara moći izbjegavanjem konkurentskih procedura, diskrecionim ovlaštenjima u pogledu prispjelih ponuda i uslova plaćanja. Mnogi “biznismeni” u toku predizbornih kampanja koriste da pod vidom legalnih donacija potkupljuju političare, koji su sa pozicija vlasti dužni da takve usluge adekvatno nadoknade.