FEN EDEBYAT FAKLTES PSKOLOJ BLM PS 442 Bilisel
FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ PSİKOLOJİ BÖLÜMÜ PSİ 442 - Bilişsel Davranışçı Terapiler Öğr. Gör. Filiz KOÇOĞLU
Otomatik Düşüncelerin Değerlendirilmesi PSİ 442 - Bilişsel Davranışçı Terapiler Hafta-7
Ders kitabı Beck, J. S. (2014). Bilişsel davranışçı terapi: Temelleri ve ötesi (M. Şahin ve I. T. Cömert, Çev). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
On Birinci Bölüm: Otomatik Düşüncelerin Değerlendirilmesi
Temel Otomatik Düşünceleri Değerlendirme ü Bir otomatik düşünce tespit edildiğinde önce bu düşüncenin kavramsallaştırılması gerekir. Terapist burada şunu sorgulamalı: Ø Danışanın aklından geçen sıkıntı verici, işlevsiz bir düşüncesi olabilir mi? Tekrarlaması olası mıdır? ü Şayet geçen haftaya ait bir otomatik düşünce ise terapist şunları sormalı: o ‘Hangi durumda bu düşünceye sahiptin? O zaman buna ne kadar inandın? Şu an ne kadar inanıyorsun? ’ o ‘Duygusal olarak nasıl hissettirdi? Sonrasında duygu ne kadar yoğundu? Şu an duygu ne kadar yoğun? ‘ o ‘ Bu duygu ile baş etmek için ne yaptın? ’
Temel Otomatik Düşünceleri Değerlendirme Hasta önemli bir otomatik düşüncesini paylaşsa bile, bazen onun üzerinde odaklanmamaya karar vermelisiniz. Ø Sorun uzun süre sıkıntı yaratmıyorsa, kolayca çözümlenebiliyorsa Ø Aynı problem tekrarlanırsa bunun hasta tarafından çözümlenebileceğine dair izleniminiz varsa Ø Düşüncesini değerlendirmek için hastanın çok sıkıntısı olduğunda Ø Seansta hastanın düşüncesine etkili şekilde cevap vermek için zamanın yetersiz olduğunu gördüğünüzde Ø İşlevsel olmayan başka bir otomatik düşüncenin daha önemli olduğunu değerlendirdiğinizde
Otomatik Bir Düşünceyi Değerlendirmek İçin Sorgulama Hastalar düşüncelerini değerlendirmek için yapılandırılmış bir yönteme Sokratik Sorulara (Sokrat’tan türetilmiş diyalektik tartışma) ihtiyaç duyar. Aksi takdirde, onların otomatik düşüncelere cevapları, ikna edici olmaz ve yüzeysel olur ayrıca duygu durumlarının gelişimleri ya da işlevleri başarısız olur.
Sokratik Sorgulama Soruları 1. Bu fikri destekleyen kanıt nedir? Bu fikre karşı kanıt nedir? 2. Alternatif bir açıklama ya da bakış açısı var mı? 3. Olabilecek en kötü şey nedir (Ben halihazırda en kötüsünü düşünmüyorsam)? Olduysa, nasıl başa çıkabilirim Olabilecek en iyi şey nedir? En gerçekçi sonuç nedir? 4. Otomatik düşünceye inanmamın etkisi nedir? Düşüncemin değişmesinin etkisi ne olabilir? 5. Eğer o da aynı durumda ise (belirli bir aile bireyine veya arkadaşa) ______’a ne söyleyebilirim? 6. Ne yapmalıyım?
Otomatik Bir Düşünceyi Değerlendirmek İçin Sorgulama 1. Bu fikri destekleyen kanıt nedir? Bu fikre karşı kanıt nedir? 1 - Soruların ‘Kanıtları’ 2. Alternatif bir açıklama ya da bakış açısı var mı? 2 - ‘Alternatif Açıklama’ Soruları 3. Olabilecek en kötü şey nedir (Ben halihazırda en kötüsünü düşünmüyorsam)? Olduysa, nasıl başa çıkabilirim? Olabilecek en iyi şey nedir? En gerçekçi sonuç nedir? 4. Otomatik düşünceye inanmamın etkisi nedir? Düşüncemin değişmesinin etkisi ne olabilir? 5. Eğer o da aynı durumda ise ______’a ne söyleyebiririm? 6. Ne yapmalıyım? 3 - ‘Normalleştirme’ Soruları 4 - ‘Otomatik Düşüncenin Etkisini’ Sorgulayan Sorular 5 - ‘Uzaklaştıran’ Sorular 6 - ‘Problem Çözme’ Soruları
Soruların ‘Kanıtları’ Otomatik düşünceler gerçek olabilir mi? o Genellikle gerçek bir yanları vardır…. o Değerlendirirken ilk olarak bu gerçek doğru yanı değerlendirip ardından karşıt kanıtlara bakın Hastalar genellikle karşıt kanıtları değerlendirmeyip destekleyen kanıtlara odaklanırlar.
Soruların ‘Kanıtları’ TERAPİST: Merve’nin seninle vakit geçirmek istemediğinin kanıtı nedir? AYŞE: Ne bileyim, yanımdan geçerken gerçekten acelesi varmış gibi göründü. Çok hızlıca «Çok acelem var, akşam beni ara» dedi ve hızlıca yürüdü. TERAPİST: Seninle vakit geçirmek istemediğine yönelik başka bir kanıtın var mı? AYŞE: Bazen sınıfta benimle konuşmak için hiç vakti olmuyor, selamlaşamıyoruz bile. TERAPİST: Başka bir kanıt? AYŞE: (Düşünür) Başka yok. TERAPİST: Tamam, şimdi bir de diğer tarafta herhangi bir kanıt var mı ona bakalım, yani seninle vakit geçirmeyi önemsediğini destekleyen anları yakalamaya çalışalım.
Soruların ‘Kanıtları’ AYŞE: Bilemedim şimdi. TERAPİST: [Düşünmesi için yardım eder. ] Merve senden hoşlandığını gösteren ne gibi şeyler yapar ya da söyler? AYŞE: Hımmm … Genellikle öğle yemeğinde birlikte yemek yemeyi teklif eder. Bazen ciddi konular hakkında konuşur, dertleşiriz. TERAPİST : Tamam. Bir nedenle o, dün çok şey söylemeden hızla geçti. Belki daha önce de yanından hızla geçtiğini veya acelesi olduğunu gözlemledin. Ama diğer yandan, onunla yemek isteyip istemeyeceğini soruyor ve seninle ciddi meseleleri paylaşıyor. Doğru mu? AYŞE: Evet. (Burada terapist düşüncesinin geçerliliği konusunda kanıt ortaya çıkarmak için düşünceleri nazikçe irdelemiştir. )
‘Alternatif Açıklama’ Soruları Danışanın belirttiği otomatik düşünce için alternatif açıklamalar sorgulanır. TERAPİST: Güzel. Şimdi, duruma tekrar bakalım. Ne olduğuna ilişkin alternatif açıklama var mı, sence Merve seninle vakit geçirmek istemiyor mu? AYŞE: Bilmiyorum. TERAPİST: O yanından niçin hızla geçmiş olabilir? AYŞE: Emin değilim. Bir dersi olmuş olabilir. Bazı şeyler için geç kalmış olabilir.
‘Normalleştirme’ Soruları Hastaların çoğu, en kötü durum senaryosunu öngörür. Eğer otomatik düşüncesi bir felaket içermiyorsa en kötü korkusunu hastalara sormak genellikle yararlıdır. Her iki durumda da hastalara en kötüsü olduğunda ne yapacaklarını sorarak onların yanıtlarını izlemelisiniz.
‘Normalleştirme’ Soruları TERAPİST: Merve’nin seni umursamaması durumunda olabilecek en kötü şey ne olabilirdi? AYŞE: Sanırım, beni gerçekten sevmemesi ve onun arkadaşlığına güvenememek olabilir. TERAPİST: Bununla nasıl başa çıkardın? AYŞE: Bununla ilgili mutlu olmazdım. Sanırım arkadaşlığımız bitebilirdi. TERAPİST: En kötü senaryo gerçek olsaydı ve arkadaşlığınız bitseydi bundan nasıl etkilenirdin? AYŞE: Sevilmeyen biri olduğumu daha çok düşünürdüm ve epey üzülürdüm. TERAPİST: [Onun, güçlü bir yanıt geliştirmesine yardımcı olmak için- yönlendirici sorular sorar. ]. Seni sevdiğini düşündüğün başka arkadaşların var mı? AYŞE: Evet. TERAPİST: Yani aslında düşündüğün gibi sevilmeyen biri olmazdın? AYŞE: Evet yani. . .
‘Normalleştirme’ Soruları Hastaların en kötü korkuları genellikle gerçek dışıdır. Sizin objektif olmanız onlara daha gerçekçi sonuçlar için yardımcı olacaktır. TERAPİST: En kötü olasılığı düşündük. En iyi olasılık ne olabilir? AYŞE: Benimle ilişkisinin kesildiğini fark eder ve benden özür diler. TERAPİST: Ve en gerçekçi sonuç nedir? AYŞE: O gerçekten o anda çok yoğundu ve biz arkadaş olmaya devam edeceğiz. (Terapist, en kötüsü olsa da başa çıkacağını görmesi için Ayşe’ye yardım ediyor. En kötü korkularının gerçekleşme olasılığının olmadığını fark ediyor. )
‘Normalleştirme’ Soruları S: Ya hastalarınızın en kötü korkuları onların ölecek olmaları ise? C: «Nasıl başa çıkardın? » sorusunu sormazsınız. Bunun yerine en iyi ve gerçekçi sonuçların cevabını isteyebilirsiniz. Ayrıca ölme sürecinin en kötü kısmının ne olacağını keşfetmeye karar vermek isteyebilirsiniz: Ölme sürecindeki korkular, onlar için öteki dünyada ne olacağını hayal etmenin korkularının ne olduğunu ya da hastanın ölümünden sonra sevdiklerine ne olacağının korkusunu araştırabilirsiniz.
‘Otomatik Düşüncenin Etkisini Sorgulayan’ Sorular Kişinin otomatik düşüncesine yanıt verme ve vermemenin sonuçları değerlendirilmeye çalışılır. TERAPİST: «O benden hoşlanmıyor» düşüncesinin senin düşüncen üzerindeki etkisi nedir? AYŞE: Bana üzüntü veriyor. Sanırım beni bir şekilde ondan uzaklaştırıyor. TERAPİST: Ve düşüncenin değişmemesinin etkisi nasıl olabilir? AYŞE: Daha iyi hissederim.
‘Uzaklaştıran’ Sorular Hastaların, sıklıkla bir arkadaşının ya da aile bireyinin aynı durumdayken anlattıklarını hayal ederek düşüncelerinden biraz uzaklaşmasıdır. TERAPİST: Diyelim ki arkadaşın Merve’nin zaman acelesi olan bir arkadaşı vardı ama diğer zamanlarda onunla ilgili görünüyordu. Merve’nin şöyle bir düşüncesi olsaydı: «Arkadaşım beni önemsemiyor» , ona ne söylerdin? AYŞE: Sanırım, özellikle bu konuda hassas ise arkadaşının acelesi olduğu zamanları çok fazla önemsememesini söylerdim. TERAPİST: Bunu kendine uygular mısın? AYŞE: Evet, sanırım uygulayabilirim.
‘Problem Çözme’ Soruları Danışanların otomatik düşüncelerinden farklı olarak nasıl davranması ya da düşünmesi gerektiği hakkında bilgi verir. TERAPİST: Merve’yi en son gördüğünde nasıl davrandığını hatırlıyor musun? AYŞE: Onu en son bu sabah gördüm ve onu gördüğümde fazla bir şey söylemedim. TERAPİST: Yani, bu sabah otomatik düşüncen doğruymuş gibi davranıyordun. Bundan farklı olarak nasıl davranabilirdin?
‘Problem Çözme’ Soruları Dikkat! terapist burada Ayşe’nin sosyal becerisinden ve Merve ile daha dostça olma eğiliminden emindir. Böyle olmasaydı şu gibi soruları yöneltebilirdi: «Onu tekrar aramanın daha iyi olacağını düşünür müsün? » «Onu tekrar gördüğünde ne söyleyeceksin? » «Ona söylemeyi düşündüğün herhangi bir şey var mı? » (Gerekli durumda role play= Terapist Merve rolünü canlandırır. )
Değerlendirme Sürecinin Sonucunu Değerlendirmek ü Hastanın otomatik düşüncelerine ne kadar inandığı ve duygusal olarak nasıl hissettiği değerlendirilir. TERAPİST: Şimdi bu seansın sonunda, «Merve benimle vakit geçirmek istemiyor» düşüncesine ne kadar inanıyorsun? AYŞE: Çok değil. Belki %20. TERAPİST: Tamam. Ve ne kadar üzgün hissediyorsun: AYŞE: Çok da değil. TERAPİST: Güzel, bu egzersiz faydalı oldu gibi görünüyor. Geri dönelim ve bize neyin yardımcı olduğuna bakalım.
Otomatik Düşünce Değerlendirme Sürecinin Neden Etkisiz Olduğunu Kavramsallaştırma Eğer hasta hala otomatik düşüncesinin önemli bir düzeyde etkili olduğuna inanıyorsa ve duygusal olarak çok iyi hissetmiyorsa bilişsel yeniden yapılandırmanın başlangıçta neden yeterince etkili olmadığını tanımlamak gereklidir. Dikkate alınması gereken yaygın nedenler aşağıdaki gibidir; 1. Tanımlanmayan ya da değerlendirilmeyen çok daha merkezi otomatik düşünceler ve/veya imgeler vardır. 2. Otomatik düşüncelerin değerlendirmesi mantıksız, yüzeysel ve yetersizdir. 3. İnandığı otomatik düşüncesini destekleyen kanıtı yeterince ifade edememiştir. 4. Otomatik düşüncenin kendisi de temel bir inançtır. 5. Hasta entelektüel olarak otomatik düşüncenin bozulduğunu anlar ama bu bozulmaya duygusal düzeyde inanmaz.
Hastaların Düşüncelerini İncelerken Onlara Yardımcı Olmak İçin Alternatif Metotlar Kullanmak 1. Alternatif Sorular Kullanmak/Soruları çeşitlendirmek 2. Bilişsel Çarpıtmaları Tanımlamak 3. Kendini Açmayı Kullanma/Kendi Durumunuzu Örnek Olarak Kullanın Benim de bazen seninkine benzer düşüncelerim olur: Herkesi mutlu etmeliyim gibi. Ama sonra kendime iyi bakmak gibi bir sorumluluğum olduğunu kendime hatırlatırım ve ‘insanları her zaman mutlu etmesem ve hayal kırıklığına uğrasalar da bu, muhtemelen dünyanın sonu olmayacaktır’ şeklinde düşünürüm. Sen de bu düşünceyi kendine uygulayabileceğini düşünüyor musun?
Bilişsel Çarpıtmalar § Kişiler düşüncelerindeki hatalarda tutarlı olma eğilimi gösterirler. 1. Ya Hep Ya Hiç Düşüncesi (Siyah ve Beyaz, Kutuplaştırılmış ya da İkiye Bölünmüş Düşünce): Bir durumu süreklilik yerine iki farklı kategoride değerlendirmek. § Örneğin alkol bağımlılığını yenmeye çalışan Mehmet, uzun süre sonra alkol kullanmama kuralını bozduğu için «tüm çabalarım boşa gitti ve her şey bitti» diye düşünürse. Her şeyin bittiğini düşündüğü için o günü sarhoş olarak bitirebilir. 2. Felaketleştirme (Ayrıca Falcılık Olarak da Adlandırılır): Daha olası sonuçları dikkate almaksızın geleceği en olumsuz şekilde öngörme. § ‘Dünya başıma yıkılacak, mahvolacağım, rezil olacağım, hiçbir işi uygun bir şekilde yapamayacağım. ’
Bilişsel Çarpıtmalar 3. Olumluyu Azaltmak ve Yaptıklarını Yetersiz Bulmak: Olumlu deneyimlerin değerinin mantık dışı bir şekilde azımsanması. o «Bu projeyi iyi yaptım, bu yetenekli olduğum anlamına gelmez, sadece şanslıydım. » 4. Duygusal Muhakeme: Düşüncenin gücü o kadar yoğun «hissedilir» ki düşünülen şeyin doğru olduğuna gerçekten inanılır, gerçek yok sayılır. § İş yerinde birçok şeyi doğru yaptığımı biliyorum ama hala kendimi başarısız hissediyorum. »
Bilişsel Çarpıtmalar 5. Etiketleme: Kanıtların daha az felakete yol açabileceğini etraflıca düşünmeden kendine ya da diğerlerine bir etiket koyma. § «Ezik biriyim. » «O işe yaramaz biri. » 6. Büyütme/Küçültme: Kendinizi ya da başka birini ya da durumu değerlendirdiğinizde, olumsuz olanı büyütür ve/veya olumlu olanı küçültürsünüz. § «Sıradan bir değerlendirme benim ne kadar yetersiz kaldığı mı kanıtlar. Yüksek notlar almam benim zeki olduğumu göstermez.
Bilişsel Çarpıtmalar 7. Zihinsel Filtre (ayrıca seçici soyutlama da denir. ): Resmin tamamını görmek yerine olumsuz bir detaya aşırı dikkat etme. § «(Öğle yemeklerini onunla yemesine ve sırlarını onunla paylaşmasına rağmen. ) Merve dün buluşma teklifime evet yanıtı vermedi, artık benimle vakit geçirmek istemiyor» 8. Zihin Okuma (Akıl Okuma): Diğerlerinin ne düşündüğünü bildiğinize inanma. § ‘Hoca bu ders hakkında hiçbir şeyi bilmediğimi düşünüyor’
Bilişsel Çarpıtmalar 9. Aşırı Genelleme: Mevcut durumun çok ötesinde kapsamlı negatif bir sonuca varma. § (Merve’nin buluşma teklifini beklemeye almasından sonra) «Gördün mü bak kimse benimle arkadaş olmak istemiyor. » 10. Kişiselleştirme: Başkalarının davranışları için daha akla yatkın açıklamaları dikkate almadan, diğerlerinin kendisi yüzünüzden negatif davrandığına inanma. § «Ben bir şeyleri yanlış yaptığım için bana kaba davrandı. »
Bilişsel Çarpıtmalar 11. «Gereklilik» ve «Zorunluluk» İfadeleri: (-meli, -malı cümleler): Kişinin kendisi ve diğerlerinin nasıl davranmak zorunda oluğuyla ilgili sabit bir fikirlerinin olması. «Yaptığım hata korkunçtu. Her zaman en iyisini yapmalıyım. » 12. Dar Bakış Açısı: Bir durumun her zaman sadece olumsuz tarafını görürsünüz. «Oğlumun öğretmeni hiçbir şeyi doğru yapmıyor. O eleştirel, duyarsız ve öğretimi de berbat. »
Otomatik Düşünceler Doğru Olduğunda 1. Problemi Çözmeye Odaklanma Hastanın durumu ile ilgili algısı geçerli görünüyorsa en azından bir dereceye kadar sorunun çözülüp çözülemeyeceği araştırılır. TERAPİST: Bu durumda öğrenim yılının sonuna doğru kiraya çözüm bulamayacaksın gibi görünüyor. Bu konuda bir şey yapmayı denedin mi? AYŞE: Hayır, ailemden daha fazlasını isteyemem. TERAPİST: Belki son çare olarak onlardan yardım istenebilir mi? AYŞE: Belki TERAPİST: Başka bir şey düşündün mü? AYŞE: Hayır. TERAPİST: Öğrenci dekanıyla konuştun mu? AYŞE: Bunu hiç düşünmedim. TERAPİST: Tamam, dekanla başlamak ister misin? Bu işe yaramazsa başka fikirlerle beyin fırtınası yaparız.
Otomatik Düşünceler Doğru Olduğunda 2. Geçersiz Sonuçları Araştırmak: Otomatik düşünce geçerli olabilir ancak anlamı geçersiz olabilir. TERAPİST: Arkadaşının duygularını gerçekten incitmişsin gibi görünüyor. Onun duygularını incitmenin senin için anlamı nedir? AYŞE: Bunu arkadaşıma söylememeliydim. Ben berbat bir insanım. TERAPİST: Berbat bir kişi olduğunla ilgili başka kanıtın var mı? Diğer taraftan berbat bir kişi olmadığınla ilgili kanıt var mı? Belki berbat biri değilsindir.
Otomatik Düşünceler Doğru Olduğunda 3. Benimsemeye Yönelik Çalışma § Bazı problemlerin çözümü zordur ya da asla çözülemeyebilir ve hastalar sonucu kabullenmek için yardıma ihtiyaç duyarlar. § Çözümsüz bir problemin neredeyse sihirli bir şekilde çözülebileceğine ilişkin gerçekçi olmayan beklentileri ya da umutları olabilir. § Bunun yanı sıra, hayatlarının daha tatminkar kısımlarının vurgulanmasına ve deneyimlerinin yeni yollarla zenginleştirilmesine ihtiyaç duyarlar.
Hastalara Düşüncelerini Değerlendirmeyi Öğretmek § Hastalara zamanla otomatik düşünceler ile ilgili sorduğumuz sorular yazılı olarak verilebilir ve nasıl kullanacakları örnek otomatik düşünceler üzerinden çalışılabilir. § Ayrıca bilişsel çarpıtmalar listesi hastaya verilebilir.
- Slides: 34