FEN BLMLER6 1 NTE GNE SSTEM VE TUTULMALAR
FEN BİLİMLERİ-6 1. ÜNİTE GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR 1. Güneş Sistemi HALİM GÜNEŞ *
KAZANIMLAR F. 6. 1. 1. 1. Güneş sistemindeki gezegenleri birbirleri ile karşılaştırır. F. 6. 1. 1. 2. Güneş sistemindeki gezegenleri, Güneş’e yakınlıklarına göre sıralayarak bir model oluşturur. 2
GÜNEŞ SİSTEMİ ANAHTAR KAVRAMLAR: • Güneş Sistemi • Gezegenler • Meteor • Gök Taşı • Asteroit *
Bulutsuz bir gecede çıplak gözle gökyüzünü incelediğimizde Ay, yıldız ve gezegenleri görürüz. Acaba evren sadece bu gördüklerimizle mi sınırlıdır yoksa bunların dışında başka gök cisimleri de var mıdır? *
Güneş etrafında dolanan, kendi enerjisini üretemeyen farklı büyüklükteki gök cisimlerine gezegen denir. Gezegenler; Güneş'e farklı uzaklıkta, elips şeklindeki yörüngelerinde kendi eksenleri etrafında dönme; Güneş etrafında dolanma hareketi yapar. * *
Merkezinde Güneş, çevresinde elips yörüngeler üzerinde dolanan sekiz gezegen, bunlara ait uydular, gök taşları, meteorlar ve kuyruklu yıldızlardan oluşan gök cisimleri topluluğuna Güneş sistemi denir. Güneş’e yakından uzağa doğru: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün şeklinde sıralanır. * *
Gezegenler, kendi eksenleri etrafında dönme; Güneş etrafında dolanma hareketi yapar. Venüs ve Uranüs gezegenleri hariç diğer gezegenlerin kendi ekseni etrafındaki dönüşü, saatin dönme yönüne terstir. Gezegenler iki gruba ayrılır: 1. İç gezegenler 2. Dış gezegenler *
İç gezegenler, büyüklük ve yapı olarak birbirine benzer ve kayalık yapıdadır. Bazılarının uydusu vardır. Hiçbirinin halkası yoktur. İç gezegenlerin en büyüğü Dünya’dır. Yörüngeler arası mesafeler birbirine yakındır. Güneş'e yakınlık bakımından ilk 4 gezegen bu grupta yer alır. *
Dış gezegenler, büyüklük olarak birbirine benzer. Her biri, kalın bir atmosfere sahiptir. İç gezegenlerden çok daha büyüktür ve sıcaklığı ise daha düşüktür. Hepsinin halkası ve çok sayıda uydusu vardır. Yörüngeler arası mesafeler birbirine uzaktır. Güneş'e yakınlık bakımından son 4 gezegen bu grupta yer alır. * *
Mars’la Jüpiter arasında Asteroit Kuşağı bulunur. Burada Güneş’in çevresinde dolanan binlerce asteroit bulunur. Asteroitler Güneş sisteminin beş milyar yıl önceki oluşumu sırasında ortaya çıkan, aşınmış, büyük kaya ve metal parçalardır. *
GÜNEŞ • Güneş, gündüz çıplak gözle görebildiğimiz tek yıldızdır. • 4, 6 milyar yıl yaşındadır. • Yüzey sıcaklığı yaklaşık olarak 6000 ˚C'tur. • Dünya'mıza en yakın yıldızdır. • Güneş’in çapı, Dünya'mızın çapının yaklaşık 110 katıdır. • Güneş'in kütlesi Dünya'mızın kütlesinin yaklaşık 330000 katıdır. * *
MERKÜR • Güneş’e en yakın gezegendir. • Güneş sisteminin en küçük gezegenidir. • Uydusu ve halkası yoktur. Yüzey sıcaklığı -170˚C ile 350˚C • İnce bir atmosfere sahiptir. Bu nedenle gece ve gündüz sıcaklığı arasındaki fark 500 ˚C’tan fazladır. * *
VENÜS Güneş’e ikinci yakın, büyüklük bakımından 6. gezegendir. • Yüzey sıcaklığı yaklaşık olarak 460 ˚C’tur. • Uydusu ve halkası yoktur. Atmosferindeki yoğun CO 2 dolayı sera etkisinin yaşandığı bir gezegendir. • Parlak görünümünden dolayı halk arasında "Çoban Yıldızı" olarak bilinir. * *
DÜNYA Güneş’e en yakın 3. gezegendir. Büyüklük bakımından 5. gezegendir. Üzerinde yaşam olduğu bilinen tek gezegendir. Dünya'nın dörtte üçü suyla kaplıdır. Tek uydusu Ay’dır. Halkası yoktur. Yüzeyindeki su ve gezegeni saran atmosfer tabakası, Dünya'daki yaşam kaynağıdır. * *
MARS Güneş’e en yakın 4. ve Güneş sisteminin 7. büyük gezegenidir. • Yüzey sıcaklığı -140 ˚C ile 20 ˚C arasındadır. • 2 uydusu vardır. Halkası yoktur. • Büyük oranda karbondioksit içeren ince bir atmosferi vardır. • Mars'ın yüzeyi kırmızı renkte toz ve kaya ile kaplı olduğu için “Kızıl Gezegen” olarak bilinir. * *
JÜPİTER Güneşe yakınlık bakımından 5. ve en büyük gezegendir. Yüzey sıcaklığı -110 ˚C’tur. 79 uydusu vardır. En büyüğü "Ganimet”tir. • Kırmızı büyük lekeleri vardır. • Büyük oranda gaz ve sıvı madde bulunur. Etrafında toz ve taş parçalarından oluşan halkası vardır. * *
SATÜRN Güneş sisteminin 2. büyük gezegenidir. Güneş’e en yakın 6. gezegendir. Yüzey sıcaklığı yaklaşık olarak 140 ˚C’tur. 62 uydusu vardır. Toz, buz ve kaya parçacıklarından oluşan 7 halka bulunur. * *
URANÜS Güneş sistemindeki 3. büyük gezegendir. Güneş’e en yakın 7. gezegendir. 27 uydusu vardır. Yüzey sıcaklığı yaklaşık olarak -197 ˚C’tur. Etrafında toz ve kayalardan oluşmuş 10 halkası bulunur. Atmosferi zehirli gazlardan oluştuğu için canlı yaşamına elverişli değil. * *
NEPTÜN Güneş’e en uzak 8. gezegendir. Güneş sisteminin 4. büyük gezegenidir. Yüzey sıcaklığı yaklaşık olarak -214 ˚C’tur. 14 uydusu vardır. 6 halkası vardır. Zehirli gazlardan oluşur. Lacivert renkli görünümü ile Uranüs’ün ikizi gibidir. * *
PLÜTON: 2006 kadar güneş’e en uzak dokuzuncu gezegen kabul ediliyordu. Uluslar arası gök bilim birliği(IAU) plütonu gezegen sınıfından çıkarılarak, cüce gezegen sınıfına aldılar. Bir gezegenin çevresinde, belirli bir yörüngede dolanan gök cisimlerine uydu denir. Bir uydu, etrafında dolandığı gezegenden daha küçük fakat diğer gezegenlerden büyük olabilir. * *
Dünya’nın uydusu Ay, gökyüzünde rahatlıkla görülmektedir. Gezegenlerin uydusu sayıları Merkür: -Venüs: -Dünya: 1 - Ay Mars: 2 - Daimos Jüpiter: 79 - Ganimet Satürn: 62 - Titan Uranüs: 27 - Titania Neptün: 14 - Tiriton * *
Gezegenlerin gökyüzündeki konumları sürekli değiştiği için bazı dönemlerde görülmez. Güneş’ten aldıkları ışığı yansıttıkları için parlak görünürler. Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn’ü çıplak gözlemleyebiliriz. Bir teleskopla baktığımızda Jüpiter’in dört uydusunu görebilir hatta Uranüs’ü ve Neptün’ü de minik mavi noktacıklar olarak seçebiliriz. * *
GEZEGENLERİN BÜYÜKTEN KÜÇÜĞE GÖRE SIRALAMASI *
Gök yüzüne bakarken birden bire parlak bir cismin kaydığını hiç gördünüz mü? Bu kayan cisimler ne olabilir? *
Güneş sisteminin beş milyar yıl önceki oluşumu sırasında ortaya çıkan, aşınmış kaya ve metal parçalarına asteroit denir. Küçük gök cisimleri grubu olarak da bilinen asteroitler Güneş’in çevresinde, Jüpiter ve Mars'ın yörüngeleri arasında dolanmaktadır. Fakat Güneş sisteminde farklı konumlarda da dolanabilirler. *
Asteroitlerin parçalanması sonucu oluşan küçük parçaların bazıları, Dünya yüzeyine çarpmadan atmosferde buharlaşır. Bu gök cisimlerine meteor denir. Meteorlar, gökyüzünde ışık demeti oluşturur. Görünüşü sebebiyle meteorlara halk dilinde kayan yıldız da denir. Asteroit ve meteorlar, kaya parçalarıdır. *
Atmosferden geçerken yanarak tükenmeyip yeryüzüne kaya olarak düşen meteor parçalarına gök taşı denir. Gök taşının yeryüzüne ulaştıktan sonra oluşturduğu çukura göktaşı çukuru denir. Ülkemizde Ağrı-Doğubeyazıt'ta 35 metre genişliğinde, 60 metre derinliğinde bir gök taşı çukuru bulunur. *
KONUMUZ BİTMİŞTİR. KONUYU EVDE TEKRAR ETMEYİ UNUTMAYIN. BİR SONRAKİ KONUYA HAZIRLANARAK GELİN. *
- Slides: 28