FB 625 BLMSEL ARATIRMA YNTEMLER VE ETK PROF
FBİ 625 BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE ETİK PROF. DR. ERKAN YALÇIN FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ BİYOLOJİ BÖLÜMÜ BOTANİK ANABİLİM DALI 1
BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYINLARDA ETİK İLKELER
3
Etik • Ethos (Yun. ) = Töre 4
5
6
7
Ahlâk ve Etik Ahlâk, en üst genel davranış standartları, toplumun tümünü ilgilendirir, Etik, meslek, iş, kurum, grup davranış standartları, 8
Etik Yasalardan farklı olarak, çoğunlukla yazılı ve kesin koşullar içermez. Zamana, değişen koşullara, gereksinim ve bilimsel gelişmelere, “iyilik etme”, davranma” ”kötülük toplumsal etmeme”, ”adil 9
Bilim ve Etik 10
Yüzyıllar boyunca bilim ve bilimsel düşünce “sahte bilim” ve “karşıt bilim” olarak adlandırabilecek saldırıların hedefi olmuştur. 11
Karşıt Bilime ve bilimsel düşünceye her koşulda karşı çıkmak, Bilim insanlarını baskı altına almak 12
Sahte Bilim yapıyormuş gibi görünme veya bilimi kendi çıkarları için kullanmaya yönelik davranışlar ile karakterizedir. Akademik yükselme, Yayın sayısı, Doğruluk düzeyi 13
Bilim Etiğinin iki ana ilkesi 1. Genel ahlâka uygunluk 2. Örnek olma rolü 14
Bilimde etik tavrın standartları 1. Dürüstlük 2. Dikkat ve özen 3. Açıklık 4. Özgürlük 5. Onur payı 6. Eğitim 7. Toplumsal sorumluluk 8. Yasallık 9. Fırsat Eşitliği 10. Karşılıklı Saygı 11. Verimlilik 15
1. Dürüstlük objektif, tarafsız, ve dürüst Tahrifat: Uydurma, çarpıtma, bulandırma. Araştırma kayıtlarının saklanması Nüans: Hatalı bilim mazur karşılanabilir, fakat sahte bilim asla! 16
2. Dikkat ve Özensiz bir yazım = Özensiz bir çalışma Dikkatsizlik = Hatalar Tekrarlanan hatalar = İhmalkârlık Danışmanlık !!! 17
3. Açıklık Açık veya Ulaşılabilir olma İstisna; halihazırda sürmekte olan araştırmalar, askerî veya ticarî amaçlı araştırmalar; danışmanlık için gönderilen makale, proje, kitap vb. bilgileri saklama durumu hariç bilim ortamı açıklığı gerektirir. 18
4. Özgürlük Araştırma-yayın; Diğer bilim insanlarıyla iş birliği; fikir, bilgi, malzeme alışverişi; Ulusal-uluslararası toplantılar; İnançlarla çatışsa bile bilimsel görüşü açıklama; Galileo Galilei örneği; Özgür eleştirinin olmadığı yerde bilim gelişemez. 19
5. Onur Payı Makale, kitap yazarlığı, patent hakkı, meslektaşları arasında tanınma, kaynak gösterilme, saygı görme vb. Onur payı motivasyon Sorumluluk ve onur payı bir paranın iki yüzü. Tanınma, saygınlık, itibar, para, ödül… Atıf gösterme. Onursal (gölge) yazarlık. 20
6. Eğitim Bilmediklerini öğren, Bildiklerini öğret… Öğrenme, Örtük öğrenme Öğretme, bildiklerini daha iyi temellendirmektir. Usta-Çırak Örnek Danışman sezgisel öğrenme 21
7. Toplumsal Sorumluluk Kamunun parasını kullanıyoruz. ve imkanlarını Önce içinde yaşadığımız toplum Bütün insanlığın mutluluğu Toplumsal tartışmalara katılmak. (Gerektiğinde) bildirmek. Uzmanlık görüşü “Sahte bilim” in toplumu aldatmasını önlemek. 22
8. Yasallık Tehlikeli ve kontrole tabi maddelerin kullanımı İnsan ve hayvanların kullanımı Araştırma ortamlarının sağlık ve güvenliği Telif hakları Patentler vb. konular 23
9. Fırsat eşitliği Ayrımcılık yapmamalı, bilimsel yeterliğe sahip olan herkese açık olmalıdır. Özgün fikirlerin gelişmesi, fikir çeşitliliği ve farklı geçmişlerden gelen insanların etkileşmesi, Üniversiteler = Evrenkent 24
10. Karşılıklı saygı Bilimsel hedeflere ulaşma, Zarar vermekten kaçınma, Hakemlik ve jüri üyeliklerinde, geliştirici eleştiriler, Nezaket. 25
11. Verimlilik Kaynakları ve zamanı akıllıca kullanmak, Abartılı araştırma bütçeleri, Bir biyoloji bölümünde 16 tane PCR cihazı Bir üniversitede 125 tane HPLC cihazı. 26
Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Bilimsel araştırmalara güven ve artan ilgi. . Etik sorunlar, Araştırma sürecinde etik ihlaller yapılmış, Yayın sürecinde etik ihlal yok, ? ? ? Düzgün işleyen bir araştırma sürecinin etik ihlaller olan bir yayın süreci ile noktalanması da aynı kapıya çıkar. 27
Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yayın yapmak; kaçınılmaz ve zorunlu Yayın etiği; sonuç 28
29
30
(2) Diğer Etik İhlal Türleri 31
(2) Diğer Etik İhlal Türleri 32
33
ETİK SORUNLARLA MÜCADELEDE YOL HARİTASI 34
İNTİHAL/ AŞIRMA (Plagiarism) Akademik dünyanın en önemli sorunlarından biridir. Kasıtlı ya da bilmeyerek yapılan etik ihmalleri. . Hassasiyet ve önem vermek sağlıklı bir akademik yaşam getirecektir. 35
İNTİHAL (AŞIRMA) ÇEŞİTLERİ 36
İNTİHAL (AŞIRMA) ÇEŞİTLERİ İntihal sadece yararlanılan kaynağa yapılmaması olarak algılanmamalıdır. İntihal kaynak göstererek göstermeyerek yapılmaktadır. ve atıf kaynak (Plagiarism org. , 2018). 37
Kaynak göstermeden yapılan intihaller Hayalet Yazar (The ghost writer): Konusunda tanınmış bir bilim adamını yazar listesine sokarak çalışmanın bilimsel dergide daha kolaylıkla kabul edilmesinin sağlanabileceği düşüncesi. Mevcut Yazı (The potluck paper): Pek çok kaynaktan alarak kendine ait gibi göstermek. Zayıf / Yetersiz Gizleme (Kılık Değiştirme Saklama) (The poor disguise): Paragraf içindeki anahtar kelimeleri değiştirerek gizlemek. 38
Kaynak göstermeden yapılan intihaller Armağan Yazarlık (Gift Authorship) : Burada çalışmayı asıl yürüten araştırıcı, bu çalışma ile hiç ilgisi olmayan veya pek az ilgisi olan kişileri yazar listesine ekler. Zorla ; bir araştırıcının bazı hocalarını yayın listesine koymaya zorlanması. 39
Kaynak göstermeden yapılan intihaller Kendinden Aşırma (The self-stealer): Kendisine ait önceki bir çalışmadan aynen almak. Fotokopi (The Photocopy): Belli bir kaynaktan hiç bir değişiklik yapmadan bir bölümü almak. Emek Tembelliği (The Labor of Laziness): Orijinal çalışma için çaba sarfetmek yerine çalışmanın büyük bir kısmını başka kaynaklardan alıntılarla doldurmak. 40
Kaynak göstererek yapılan intihaller Unutulan Dipnot (The forgotten footnote): Yazar adını vererek fakat tam künyeyi vermeyerek kaynağın orijinaline ulaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak. Yanlış Bilgilendirme (The misinformer): Yanlış künye vererek kaynağın orijinaline ulaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak. Fazla Mükemmel Alıntı (The Too-Perfect Paraphrase): Yazarın bire bir alıntı yaptığı kaynağa atıf yapması fakat tırnak işareti koymayı önemsememesi. 41
Kaynak göstererek yapılan intihaller Becerikli Atıf Yapma (The Resourceful Citer): Yazarın tüm kaynaklara atıf yapması, tırnak işareti kullanması fakat araştırmanın hiçbir orijinal fikir içermemesi. Mükemmel Suç (The Perfect Crime): Yazarın bazı yerlerde kaynaklara atıf yapması fakat yazının kalan kısımlarındaki analizlerin kendine ait olduğu fikrini yaratma düşüncesiyle bazı kaynaklara atıf vermemesi. 42
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMAK İÇİN NE YAPABİLİRİM ? ? ? 43
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Öğretim elemanına danışın: Araştırmaya başlamadan önce ve araştırma esnasında ve kaynak kullanırken, birlikte çalıştığınız öğretim elemanına yol göstermesi için danışın. 44
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Bölümünüzde/fakültenizde kabul edilen atıf yapma ve kaynak gösterme kurallarını öğrenin: Rehberlik edecek kaynaklar okul kütüphanesinde, Akademik Yazı Merkezi’nde ve WEB’ de bulunmaktadır. 45
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Çalışmalarınıza erken başlayın: Kaynak araştırmak ve okumak, bu okuduklarınızın tezinizle olan bağlantısını düşünmek ve planlamak, oradaki bilgilerle kendi fikirlerinizi birleştirmek ve atıf kurallarına uygun yazmak için zamana ihtiyacınız olacaktır. 46
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Kaynak okurken her zaman not alın ve kaynak gösterin: Yazınızı yazmadan önce kaynak araştırması yaparken, ayrı bir defterde veya bilgisayardaki dosyada not tutun. Kaynaklardan her not alışınızda hemen yanına kaynak bilgilerini de (kitabın veya makalenin adı, yazar(lar)ın ismi, yayın tarihi, sayfa numarası) not alın. 47
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Kendi fikirlerinizi not etmek için ayrı bir defter tutun: Kendinize ait yorum, fikir ve çıkarımlarınızı not almak için ayrı bir defter tutun. Böylece, araştırma esnasında birçok kaynağı okuduktan sonra kendi bilgi ve fikirleriniz ile başka yazarlara ait olanları karıştırmamış olursunuz. 48
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Bir kaynaktan her aldığınız bilginin kaynağını gösterin: Bir kaynaktan ister bir kelime ister bütün bir paragraf alın, önüne ve arkasına tırnak işareti (“. . . ”) koymalı ve bilgiyi aldığınız kaynağı hemen yanına yazmalısınız. Alıntı kısa da uzun da olsa kaynak göstermek gerekir. 49
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Kaynaktaki bilginin sözcüklerini değiştirdiğinizde veya özetlediğinizde de her zaman kaynak gösterin: Kaynaktaki yazarın kullandığı sözcük ve cümleleri değiştirerek veya özetleyerek aldığınız zaman tırnak işareti içine almak gerekli değildir. Ancak, gene de yazarın adına değinmek gereklidir. 50
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Kullandığınız her çeşit kaynağı belirtin: Bir web sayfası, internette bir tartışma forumu, resmi olmayan bir sunum fotokopisi, veya bir konuşmadan bile bir fikir veya bilgi alıp kullandıysanız kaynak göstermek gerekmektedir. 51
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Kendi düşüncelerinizi ve görüşlerinizi içeren bir yazı (ödev) ya da araştırma yazmak: Kendi yorum ve fikirleriniz ve kaynaklardan aldığınız notlar için ayrı bir defter tutun. Kendi yorum veya fikrinizi yazmaya başladıktan sonra kaynaklardan aldığınız bilgileri de kendi fikirlerinizi desteklemek, açıklamak veya örneklemek için kullanın. 52
AŞIRMA (İNTİHAL)’DAN KAÇINMANIN YOLLARI Kendi düşüncelerinizi ve görüşlerinizi içeren bir yazı (ödev) ya da araştırma yazmak: Yaptığınız alıntılar arasına geçiş cümleleri, açıklamalar veya yorumlar yazın. Örneğin: Bir terimin değişik yazarlarca yapılmış tanımlarını yazarken, bu tanımlar arasındaki farklılık veya benzerlikleri kendi kelimelerinizle anlatın. 53
AŞIRMA KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR VE CEVAPLARI 54
Aşırma kopya olarak mı kabul ediliyor? Evet, çünkü aşırma, kişinin bir şeyi kendi bulmuş veya yapmış gibi göstermesi anlamına gelir ve bu da bir çeşit kopyacılıktır. 55
Birkaç kaynakta okuduğum bilgileri, kendi sözcüklerimle özetlediğim zaman da kaynak göstermek zorunda mıyım? Bu durumda da kaynak göstermek zorunludur. Yazarların cümlelerini doğrudan almamış olsanız bile, bu kaynakları kullanarak yazdığınız bilgiler hala bu kaynaklara ait oldukları için, yazarlara atıf yapılması gereklidir. 56
Yararlandığım kaynak ve yazarları, yazının içinde değil de kaynakçamda (referans listemde) göstersem yeterli olmaz mı? Hayır, yeterli olmaz. Yazınızın içerisinde alıntı yaptığınız yerde bilgiyi aldığınız yazarın ismi olmalıdır. Bunu yapmadığınız takdirde, yazınızın hangi bölümlerinin size ait olduğu ve hangi bölümlerinin kaynaklardan alındığı belli olmaz. 57
Konu özetlerini veya öğrencilere yardım amacıyla oluşturulan web sitelerindeki bilgileri de yazımızda kullanabilir miyiz? Evet. Bilgileri aldığınız yeri gösterdiğiniz sürece buralardan yararlanabilirsiniz. Kaynak göstermediğiniz takdirde aşırma sayılır. 58
Bir intihal örneği Matzinger vakası Ünlü immünolog P. Matzinger ve G. Mirkwood 1978 yılında Journal of Experimental Medical'de (148, 84 -92) bir makale yayınlamıştır. Makale yayınladıktan sonra P. Matzinger’in bilindiği ancak ikinci yazarın kim olduğunun bilinmediği ortaya çıkmıştır. Daha sonra Matzinger ikinci yazar olan Mirkwood'un köpeği olduğunu açıklamıştır. 59
60
İntihal örneği Orijinal Metin Jips kurak ve yarı kurak iklim şartlarıyla beraber bitki yaşamı için fiziksel ve kimyasal stres faktörüdür. Aşırılmış biçimi (atıf ve tarih yok) Bitki yaşamı için fiziksel ve kimyasal stres faktörü olabilen jips kurak ve yarı kurak iklim şartlarında görülmektedir. Kabul edilebilir hali Kurak ve yarı kurak iklim şartları altında jips bitkiler için stres faktörüdür (Kurt ve ark. , 2016). 61
62
TURNITIN İNTİHAL TESPİT PROGRAMI Fen Bilimleri Enstitüsü’ne bağlı anabilim dallarında yürütülen tüm tezli lisansüstü programlarda yazılan tezlerin tez savunma sınavı öncesinde jüri üyelerine dağıtılması ve başarılı bulunan tezlerin mezuniyet aşamasında “Tez Çalışması Orijinallik Raporu” nun alınması gerekmektedir. 63
TURNITIN İNTİHAL TESPİT PROGRAMI Üniversitemizde intihal kontrolü sağlamak amacıyla Turnitin programı kullanılmaktadır. Turnitin İntihal Tespit Programını kullanabilmek için, halen kayıtlı olmayan ve lisansüstü ders veren Dr. ve üzeri ünvan sahibi akademisyenlerimiz kütüphaneden kendileri için hesap oluşturulmasını isteyebilirler. 64
65
66
Turnitin Kullanım Klavuzu 67
Turnitin Kullanımı 68
Akademik çalışmalarda makale kontrolü için kullanılan akademik intihal programıdır. 69
Raporlama 70
71
72
73
74
- Slides: 74