Fatma Kevser AHN Rehber retmen ve Psikolojik Danman

Fatma Kevser ŞAHİN Rehber Öğretmen ve Psikolojik Danışman

İSTENMEDİK DAVRANIŞ NEDİR

Çocuğun çeşitli ruhsal ve bedensel nedenlere bağlı iç çatışmalarını davranışlarına aktarması sonucu ortaya çıkan bozukluktur.

Çocuklarda Genellikle Görülen Uyum ve Davranış Bozuklukları Saldırganlık Aşırı hırs Çalma Tikler Okul korkusu Kekemelik Küfür Yalan söyleme Altını Islatma Tırnak yeme Aşırı inatçılık

Bir çocuğun davranışının bozukluk sayılabilmesi için bazı ölçütler gerekir. Bu ölçütler: Yoğunluk Yaşa uygunluk Süreklilik Cinsel rol beklentileri

GENEL OLARAK DAVRANIŞ BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ n Dikkat Çekmek n Ebeveynlere karşı güç kazanma isteği n İntikam Alma İsteği n Yetersizlik

YALAN Yalan, insanları aldatmak amacı ile uydurulmuş kasıtlı davranış veya sözdür.

YALANIN NEDENLERİ • Baskıcı ve otoriter ana-baba ve öğretmen tutumları, Anne-babanın ya da öğretmenin olumsuz model olması, Ailenin ya da öğretmenin, çocuğa üstesinden gelemeyeceği sorumluluklar yüklemesi, Aile ya da sınıf kurallarının çok ağır olması,

• Sınıf içinde yer edinme isteği • Arkadaşları arasında lider olma isteği • Öğretmenden ve okul yönetiminden korkma • Yalanı alışkanlık haline getirme

Biz Neler Yapabiliriz? Çocuklarınıza kötü örnek olmayın. Aşırı tepki göstermeyin. Çocuklarınızdan başaramayacakları şeyleri istemeyin.

• Baskıdan kaçının • Çocuğunuzu başka çocuklarla kıyaslamayın. • Çocuğunuzun istek, sıkıntı, kaygı ve endişelerini sizinle konuşabilmesini sağlayın.

• Yalan söylediği için çocuğu suçlamayın, "Yalancı" etiketi yapıştırmayın. • Çocuğa doğruyu söyletmek için; "Doğru söylersen ceza vermeyeceğim" dedikten sonra, çocuk doğruyu söyleyince aşırı tepki göstermeyin.

KÜFÜR İnsanların genellikle kızgınlık, öfke veya engellenmelerle karşılaştıklarında kullandıkları kötü kelimelere denir.

KÜFÜRÜN NEDENLERİ • • • Çocuğun büyüklerini model alması, Dikkat çekmek isteği, Büyüdüğünü ispatlama, Ağızdan kaçırıvermesi, Akranları tarafından onaylanma gereksinimi.

Biz Neler Yapabiliriz? • Çocuğunuza iyi model olun. Eğer siz küfür ederseniz çocuğunuz da eder. • Çocuğunuz küfrettiğinde kesinlikle şiddet ve tehdit kullanmayın. • Bir süre duymazlıktan gelin.

Çocuğunuza kızgınlığını daha olumlu nasıl ifade edebileceğini öğretin.

Çocuğunuzu küfür içeren televizyon programlarından uzak tutmaya çalışın. için

TİKLER Tikler, bir kas grubunda yinelenen, istemsiz hareketlerle belirtilen bir bozukluktur.

TİKLER Boğaz temizlemek için yapılan hareketler, Ağız ve dudak hareketleri, Göz kırpmak, kaş oynatmak, Burun çekmek, Hızlı hızlı nefes almak. Ses çıkarmak. Boyun adalelerini kasmak. Burun kanatlarını oynatmak. Parmak çıtlatmak, kolları germek, omuz silkmek, Baş oynatmak, baş sallamak.

TİKLERİN NEDENLERİ Çocuğun yeterli ilgi ve sevgi görmemesi. Çocuktan bulunduğu dönemin üzerinde davranışlar beklenmesi. Çocuğun anne-baba ya da arkadaşları tarafından sürekli horlanması ve aşağılanması.

• Aile içi ya da sınıf içinde iletişiminin bozuk olması. • Çocuğun başkasını taklit etmesi. • Çocuğun küçük yaşlardan itibaren yoğun korku, kaygı, tedirginlik yaşaması.

Biz Neler Yapabiliriz? • Çocuğunuza karşı kesinlikle olumsuz ve sert tepkide bulunmayın. • Çocuğunuzda tik gördüğünüzde, sürekli ikaz etmeyin. • Çocuğunuzun tiki ile alay edilmesine engel olun.

• Çocuğunuzda tikli davranımı farkettiğinizde bir uzmandan yardım alın. • Çocuğunuzla iletişiminizi güçlendirin. • Çocuğunuza yeterli ilgi ve sevgi gösterin.

ENKOPRESİZ Çocuğun büyük dışkısını altına kaçırmasıdır.

ENKOPRESİZİN NEDENLERİ • • Bağırsak işlevlerinde bozukluklar Yanlış tuvalet eğitimi Annenin aşırı titizliği Kardeş doğumu

Biz Neler Yapabiliriz? • Çocuğunuza bu rahatsızlığından dolayı baskıcı, tepkili ve eleştirel yaklaşmayın. • Kesinlikle şiddet uygulamayın ve başka arkadaşlarıyla kıyaslamayın. • Tuvalet eğitimi konusunda baskıcı cezalandırıcı davranmayın.

• Mutlaka bir uzmandan yardım alınmasını sağlayın. • Çocuğunuz altına yapmadığı zamanlarda mutlaka onu ödüllendirerek bu durumu pekiştirin.

ÇALMA Başkalarına ait herhangi bir şeyin mal sahibinin izni olmadan alınmasına hırsızlık denir. İlköğretime başlamasına rağmen çocukta başkalarının eşyalarını izinsiz alma davranışı görülüyorsa, bu davranışın bir sorun haline gelme ihtimali dikkate alınmalıdır.

NEDENLERİ • Çocuğun sahip olma ile ilgili haklara saygı göstermesi konusunda gerekli kavram ve alışkanlıklar kazanamamış olması. • Çocuktan izin almadan özel eşyalarının kurcalanması yada yerlerinin değiştirilmesi. • Güvensizlik ve sevgi yetersizliğinin yol açtığı olumsuz biçimde ilgi ve dikkat çekme isteği. • Yakın çevresinde bu davranışı model alacağı kişilerin olması.

• Bu eylemi gerçekleştirirken duyduğu anlık heyecanı tekrar yaşama isteği. • Farklı sosyo-ekonomik gruplardan gelen çocukların bir arada bulundukları ortamlarda, birbirlerinin eşyalarına hayranlık duymaları çalma davranışına neden olabilmektedir. • İstediği her şey alınan çocuklar hiç sınır konulmadığı için, istediği şeylerin çok azına sahip olabilen çocuklar ise mahrumiyet yaşadıkları için çalma davranışına yönelebilmektedir.

Biz Neler Yapabiliriz? • Çocuğa ödünç alıp verme ile başkalarına hissettirmeden alma arasındaki fark öğretilmelidir. • Çocuğun çevresindeki yetişkinler, başkalarının haklarına saygı gösteren bireyler olarak çocuk için model oluşturmalıdır. • İzin istemeden başkalarının eşyalarını alamayacağını öğretmek için bir şey istediğinde önce izin alması gerektiği sık hatırlatılmalıdır. • Çocuklara bazı isteklerini kontrol etmesi ve toplumsal bir değer olarak sahip olma hakkına saygı duyması gerektiği öğretilmelidir.

ALTINI ISLATMA (ENÜREZİS) 4 yaşından sonra alt ıslatmanın devam etmesi durumunda altını ıslatma sorunundan söz edilebilir. Ergenlik çağına gelince çocukların büyük bir bölümünde kendiliğinden kaybolur. % 1 oranında erişkin yaşa kadar devam edebilir.

1. Fiziksel Nedenler • • • Derin uyuma ve uyku yaratacak aşırı yorgunluk Fazla sulu ve tuzlu yemek yeme Ayakların ve bel kısmının üşümesi Bazı böbrek hastalıklarının varlığı İdrar yollarında enfeksiyon Bazen çocuk tuvalet alışkanlığını kazandıktan sonra yeniden • altını ıslatmaya başlayabilir. Bu da omurganın düzensiz • büyümesinden olabilir 2. Genetik Nedenler • Yatağını ıslatan çocuğun anne babasının bundan kaç yaşında vazgeçtiğine bakmak gerekir.

3. Psikolojik Nedenler • Erken ve baskılı tuvalet eğitimi • Yeni bir kardeşin doğması, yuvaya ya da okula başlama, okul değiştirme, sevilen birinin kaybı gibi stres faktörlerine karşı hayatın eski dönemlerine geri dönme isteği • Gün içinde ruhsal zorlama, aşırı baskı ve üzüntü yaşama gibi zorlu yaşam olayları

• Ailenin aşırı koruyucu tutumu ile çocukta bebeksi kalma eğilimi • İlgi çekme ve öç alma isteği • Anne-babanın ayrılması, aile ilişkilerinde bozukluklar, evde huzursuzluk gibi ailevi faktörler etkili olabilmektedir.

Biz Neler Yapabiliriz? • Çocuk önce tıbbi muayeneden geçirilmeli ve eğer gerekiyorsa ilaç tedavisi uygulanmalıdır. • Çocuğa, idrarını kontrol edebilecek fiziksel olgunluğa ulaşma olanağı tanınmalıdır.

• Bu konuda ihtiyaç duyduğu mahremiyet sağlanarak sorunun arkadaşlarının veya başkalarının yanında gündeme gelmesi engellenmelidir. • Aileye akşam yemeğinden sonra çocuğa aşırı sıvı içeren besinler Verilmemesi söylenmelidir. • Çocuk altını ıslatmadığı zamanlarda ödüllendirilebilir.

AKICI KONUŞMA BOZUKLUĞU (KEKEMELİK) Kekemelik, konuşurken kişinin konuşmaya başlayamama, irkilme, duraklama, belli sesleri uzatma, tekrar etme, bunların yanında bir takım el kol yüz ve vücut hareketleriyle konuşmanın beklentiden sapma göstermesi biçiminde ortaya çıkar.

NEDENLERİ • Kekemelerin aile ve akrabalarında % 40 -60 arasında kekeme bulunması kalıtımsal etkenlerin bulunduğunu göstermektedir. • Kekemeliğin konuşmaya katılan organların çalışmasıyla ilgili bir kusurdan kaynaklanabileceği kabul edilir. • Özellikle aşırı duygusal, tedirgin ve güvensiz özelliklerle belirgin nevrotik yapı, kekemeliğe yatkın bir kişiliği karakterize eder. •

• Anne babanın çocuktan beklentilerinin çok yüksek olması, çocuğun kapasitesi ile beklenti düzeyi arasındaki dengesizlik bu duruma neden olabilmektedir. • Kekemelik çocukta, duygusal şok etkisi yaratan bir olay, korkutucu bir durum gibi örseleyici yaşantılarla başlamaktadır. • Konuşmaya yeni başlayan çocukları sürekli eleştirmek, alay etmek, hatalarına ve duraksamalarına sık müdahale etmek bu bozukluğa neden olabilir yada bu belirtiyi arttırabilir.

Biz Neler Yapabiliriz? • Tanı ne kadar erken konulursa o kadar fazla yardım edilebilir. • Kişilerin benlik kavramlarının gelişmesi için yapılan çalışmalarda, çocuğa rahat ve kabul dolu bir ortam sunulması gerekir. • Çocuk hemen kekeme olarak etiketlenmemelidir.

• Bu çocuklar konuşmasını dinlemekten bıktığını belli eden dinleyicilerle konuşurken daha fazla güçlük çeker. Bu nedenle onu dinleyen kişilerin sabırlı olmaları, ilgi ile dinlemeleri gerekir. • Akıcı konuştukları ortamlar gözlemlenerek bu ortamlarda daha çok zaman geçirmeleri sağlanabilir. • Çocuk konuşurken takıldığında, çocuğun yerine konuşmamak ya da onun cümlesini tamamlamamak gerekir.

OKUL KORKUSU Okul korkusu anaokuluna ve ilkokula yeni başlayan çocuklarda sık görülür. Okul korkusunun en yaygın olduğu zaman 5 -8 yaş dönemidir. Bunun yanında anaokulu ve birinci sınıfta okul korkusu olmayan çocuklarda da bu durum sonradan baş gösterebilir.

• Çocuğun okulda hiç arkadaşı olmaması, okul değiştirmesi, okul başarısızlığı okul korkusunun önemli nedenlerinden biridir. • Okulda ya da okul yolunda fiziksel olarak tehdit edici bir • yerin ya da kişilerin olması okul korkusuna yol açabilmektedir. • Sabah yorgunluğunun şaşırtıcı sayıda okula karşı isteksizlik vakasına neden olduğunu göstermektedir.

NEDENLERİ • Boşanma , yeni bir kardeşin doğumu, taşınma, maddi sorunlar, hastalık, yakın birinin ölümü gibi stres yaratan olaylar okul korkusunda etkili olmaktadır. • Anne ve babanın, aşırı koruyucu tutumları ve çocuklarını kendine güvensiz şekilde yetiştirmeleri.

Biz Neler Yapabiliriz? • Çocuğa güvenmek. Çocuğun kendisini terkedilmiş ve yalnız hissetmesine yol açacak davranışlardan kaçınılmalıdır. Çocuğun yeterince dinlenmiş olmasına dikkat edilmelidir. Çocuk okuldan korksa da gitmeye devam ediyorsa ödüllendirilmelidir.

• Annelerin de okula gelmeleri ve çocuk kendini rahat hissedinceye kadar, kısa bir süre sınıfta oturmaları sağlanabilir. • Okul korkusu olan çocuk, sınıf içi çalışmalara katılmaya zorlanmadan kolaylıkla üstesinden gelebileceği görevleri alması için yüreklendirilmelidir. • Çocuklarda başarısızlık korkusunun gelişip bunun okul korkusu olarak genellenmesi önlenmelidir.

Tırnak Yeme Tırnak yeme, daha çok sinirli çocuklarda ve dişlerin çıkmaya başladığı dönemlerde görülmektedir. 7 -8 ve daha ileri yaşlarda da görülebilen tırnak yeme, özellikle çocukların ellerinde herhangi bir iş ya da oyunla uğraşmadığı zamanlarda görülmektedir Bu durum çocuklarda genelde uyku bozuklukları ve hareket huzursuzluğu ile beraber bulunur.

NEDENLERİ • Uzmanlar, tırnak yemeyi bir saldırganlık belirtisi, kişinin kendine yönelik bir saldırganlığı olarak değerlendirirler. • Tırnak yeme, bir güvensizlik belirtisi olarak da kabul edilebilir. • Aile içinde aşırı baskıcı ve otoriter bir öğretimin uygulanması, çocuğun sürekli olarak azarlanması, eleştirilmesi bu duruma yol açabilir. • Bir modelin çocuk tarafından taklit edilmesi de bir etken olabilir.

• Bazen sıkıntı, stres, yorgunluk, üzüntü, problemsiz çocuklarda da bu davranışa yol açabilir. Yine zeki yada normal çocuklarda sınav gibi heyecansal durumlarda ortaya çıkabilir. Ancak bunlar bir süre sonra o durumun düzelmesiyle kaybolur. • Yeni doğan kardeşi kıskanma, sevilen birinin kaybı vb. gibi stres öğeleri tırnak yemeye neden olabilir.

Biz Neler Yapabiliriz? • Aileyle iletişime geçerek çocuğa aşırı otoriter davranılmaması söylenmelidir. • Huzursuzluk bu davranışın ortaya çıkmasında çok etkili olduğu için, ev ve okul ortamındaki ça gerginliklerin mümkün olduğu kadar azaltılarak çocuğun kendini güvende hissetmesi sağlanmalıdır. • Anne- baba ve öğretmenin çocuğun bu davranışını ön plana çıkartıp rahatsız olduklarını hissettirmeleri, kaygıyı arttırarak davranışı sıklaştırabileceği için bundan kaçınmalıdır.

• Başkaları tarafından bu davranışının yadırgandığı çocuğa uygun bir dille anlatılmalıdır. • Tırnak yeme davranışının da parmak emme davranışında olduğu gibi yaşla birlikte çoğu kişide ortadan kalkacağı bilinmelidir.

Saldırganlık, saldırgan davranışların açığa vurulma eğilimi. Bir kimsenin kendi ilgilerini, fikirlerini, karşıt fikirlere rağmen ileri götürme, ilerletme ve kabul ettirme eğilimi. Herhangi bir sosyal grupta veya toplumda, hakimiyet kurma ve üstünlük elde etme eğilimi.

ÖZELLİKLERİ: • Saldırgan çocuklar geçimsizdir. • Parlamaya her an hazır olan çocuklar sık kavga ederler. • Yaşadıkları anlaşmazlıkları bilek gücüyle çözmeye çalışırlar. • Sadece anne babaya değil, öğretmen ve diğer büyüklere de karşı gelme eğilimindedirler. • Kurallara uyma konusunda sorun yaşadıkları için sık ceza alırlar. • Hep kendilerini haklı çıkarmaya çalışırlar. • Davranışlarından utansalar bile yinelemekten kendilerini alıkoyamazlar. • Cezadan hiç etkilenmez veya bir süre etkilenmiş görünürler. • İlgisizlikten hoşlanmazlar.

NEDENLERİ • Ailenin çocuk eğitiminde endişeli olması, yanlış eğitim vermeme düşüncesi ile çocuğun üzerine gereğinden fazla düşme. • Aile fertlerinin birbirlerine saygı duymamaları, sürekli olarak karşılıklı hakaret etmeleri. • Çocuğun, saldırganlığın aşırı derecede kısıtlandığı bir ortamda yetişmesi. • Çocuğun kendine güvensiz bir şekilde yetiştirilmesi. • Çocuğun dayakla terbiye edilmeye çalışılması. • Çocukların yer aldığı gruplarda saldırgan davranışların kabul görmesi. • Çocuğun istediği şeylerden sürekli yoksun bırakılması. • TV’ de ki şiddetin çocuklarda saldırganlık eğilimini artırdığı düşünülmektedir.

Biz Neler Yapabiliriz? • Yapılan hatalara rağmen çocuğa koşulsuz sevgi gösterilmeli, hataları zaman affedilmeli hatta görmezden gelinmelidir. • Anne baba ya da öğretmen çocuğun davranışlarında kısıtlama yapıyorsa, bunun nedenlerini açıklamalıdır. • Sorunların tartışılmasında çocuğa söz hakkı tanımayan, çocuğun düşüncelerine önem vermeyen bir disiplin anlayışından uzak durulmalıdır. • Çocuğun kapasitesinin üzerinde beklentisi olan ve bu beklentiye ulaşmada çocuğu zorlayan anne baba ve öğretmen bu tutumu bırakmalıdır.

• Aile çocuğun saldırganlığını önlemek için onun istediğini hemen yerine getiriyorsa çocukta bu davranışlar yerleşebilir. • Araştırmalar çocuklarının kötü davranışlarını cezalandırmak isteyen anne ve babaların aslında bu davranışları pekiştirmekten ileriye gidemediğini göstermektedir.

İNATÇILIK Anne-babaların en çok dile getirdikleri problemlerden biridir inatçılık. Çünkü her yaş döneminde görülür. Ergenlikte de ortaya çıkar. Varlıklarını ve bağımsızlıklarını kabul ettirmeye başlamaları yanı sıra keşfetme merakları bu inatlaşmaları tetikler.

İNATÇILIĞIN NEDENLERİ • Anne ve babanın çocuğa karşı tutumlarının tutarlı olmaması, • Çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarının zamanında karşılanmaması, • Çocuğa ihtiyacı olan bağımsızlık duygusunun verilmemesi, • Çocuğa şiddet ve ceza uygulanması, • Çocuğun istekleriyle anne-babanın ve öğretmenin isteklerinin çelişmesi.

Biz Neler Yapabiliriz? • Anne-baba ve öğretmen olarak ortak tutumlar geliştirin. • Çocuğa öfkeli ve tepkili yaklaşmayın. • Çocuğun istediklerini inatlaşmadığı zamanlarda yerine getirin. • Çocuğa istediğini neden yapamayacağını açık ve anlaşılır bir dille anlatın.

• Kurallarınızı uygularken tutarlı ve kararlı olun. • Çocuğun inadı devam ettiği durumlarda dikkatini başka yöne çekmeye çalışın. • Asla çocukla bir güç ve inat savaşına girmeyin.

Etkili iletişim, çocuğu dinlemekle başlar…

İletişimi Kolaylaştıran Faktörler 1. 2. 3. Sessiz kalın! Empati kurun! Dürüst olun!

Sağlıklı İletişim İçin; SEN DİLİ BEN DİLİ • • l • • Suçlayıcıdır Davranıştan çok kişiye yöneliktir Kişiye anlaşılmadığını hissettirir Yeniden konuşma isteğini engelleyicidir Neye kızıldığının anlaşılmamasına neden olabilir Kişiyi incitir, kırar Örn. : Sana bin kere tembih ettim, böyle yaptığın için suçlusun. l l l Savunmaya itmez Suçluluk hissettirmez Duygunun nedeni anlaşıldığı için iletişim sağlıklı olur Ben dili iletişimi alan kişi başkalarını düşünmeyi de öğrenir Yakınlaşmayı sağlar Anlaşmazlıkları azaltır Konuşan kişiyi rahatlatır Örn. : Akşam geç saatte arkadaşınla dışarıya çıkman beni endişelendirdi, üzüldüm. Dersine zamanında çalışmadığın için üzüldüm. Bu akşam kendimi çok yorgun hissediyorum, istersen oyun oynamayı başka bir akşama erteleyelim.

İletişimimizde sürekli kendi doğrularımızı anlatmaya ve kabul ettirmeye çalıştığımızda; • • • İtici Etkisiz Uzak oluyoruz. (Osterman, 1993)

Sonuç olarak; İstenmeyen davranışların en aza indirilmesi için öğretmen, yönetici ve ailenin ortak çaba içinde olmaları, olaylara anlayışla yaklaşmaları, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına cevap veren programlarla onların motive edilmesi gerekmektedir.