Faszowanie ywnoci pochodzenia wodnego problem Polski czy midzynarodowy

Fałszowanie żywności pochodzenia wodnego – problem Polski czy międzynarodowy? dr inż. Monika Kołodziejczyk Departament Rybołówstwa Wydział Rynku i Przetwórstwa Rybnego dr inż. Grzegorz Bienkiewicz Zakład Towaroznawstwa i Oceny Jakości Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa dr inż. Grzegorz Tokarczyk Katedra Technologii Żywności Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa

Fałszowanie żywności na świecie Źródło: Johnson R. (2014): Food Fraud and “Economically Motivated Adulteration” of Food and Food Ingredients, Congressional Research Service, January 10

Analityczny model jakości żywności Źródło: Peri C. (2006): The universe of food quality. Food Quality and Preference, 17 s. 4.

Jakość jest określona: w Polsce Definicje: „artykuł rolno-spożywczy zafałszowany” - Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych „środek spożywczy zafałszowany” - Ustawa z dnia 26 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz wybrane wymagania określone w aktach wykonawczych np. w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (§ 17 (4) w przypadku produktów rybołówstwa podaje się dodatkową informację dotyczącą ilościowej zawartości glazury lub ryby)

Zafałszowania w Polsce - przykłady • zaniżanie zawartości masy netto ryby w stosunku do zadeklarowanej o 2%, 5 – 10 %, 20%; • w przypadku ryb mrożonych - zawyżanie zawartości glazury w stosunku do deklaracji o 3 – 5%, 30%; • oferowanie do sprzedaży ryb pod inną nazwą handlową, niewynikającą z dokumentów handlowych (identyfikowalność), np. limanda żótłopłetwa jako sola, czarniak jako dorsz; • wprowadzenie konsumenta w błąd np. oferowanie w lokalu gastronomicznym potrawy z mintaja zamiast morszczuka (badania DNA); Źródło: Inspekcja Handlowa, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Zafałszowania w Polsce - przykłady • brak w oznakowaniu składu „składnika złożonego” np. sosu słodko-kwaśnego (zawierającego min. substancję konserwującą), • wydłużenie okresu przydatności do spożycia, • brak wyszczególnienia w składzie składnika alergennego (gluten, dwutlenek siarki), • nieprawidłowe cechy organoleptyczne konserwowanej sardynki w odniesieniu do wymagań określonych rozp. 2136/89. Źródło: Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Zakład Akwakultury Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie we współpracy z Izbą Celną w Szczecinie rozpoczął z dniem 3 stycznia 2011 r. realizację projektu finansowanego z programu „PO RYBY 2007 -2013” pt. „Opracowanie genetycznego systemu identyfikacji produktów Żywnościowych pochodzących z rybołówstwa i akwakultury wprowadzanych na obszar celny Unii Europejskiej”. Znaczącym sukcesem współpracy było wykrycie przemytu węgorza europejskiego, będącego na światowej liście gatunków chronionych, a tym samym objętym całkowitym zakazem w handlu międzynarodowym.

W Unii Europejskiej Rozporządzenia: - 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego (art. 8, art. 16), - 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, - 1379/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1379/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury(…) Pkt. 23 Preambuły: W celu zapewnienia ochrony konsumentów właściwe organy krajowe odpowiedzialne za monitorowanie i egzekwowanie wypełniania zobowiązań określonych w niniejszym rozporządzeniu powinny w pełni wykorzystywać dostępne technologie, w tym testy DNA, w celu powstrzymania podmiotów gospodarczych od fałszywego etykietowania połowów.

Przykłady zafałszowań w UE • Włochy: inne gatunki jako rekin „palombo”, • Hiszpania: sprzedaż morszczuka pod nazwą handlową panga, • UK: wprowadzanie na rynek ryb z nielegalnych połowów, sum sprzedawany jako dorsz, sprzedaż gatunków tj. panga, tilapia, mintaj, jako złowionych przez rodzime jednostki i pod powszechnie preferowaną nazwą handlową.

Na Świecie Normy i standardy opracowane na forum Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO, np. : Ogólny Standard dla Znakowania Żywności Paczkowanej (CODEX STAN 1 -1985) Szczegółowe Standardy opracowane dla wybranych przetworów rybnych, np. dla szybko mrożonych filetów rybnych (CODEX STAN 190 -1995)

Przykłady zafałszowań poza UE Chiny: krewetki nastrzykiwane żelatyną; USA: przegrzebki z nadmierną zawartością wody, tuńczyk traktowany tlenkiem węgla, z Azji Południowo-Wschodniej, zafałszowanie świadectw połowowych, masowe wprowadzanie konsumentów w błąd co do gatunku nabywanej ryby.

Fałszowanie masy produktu Krewetki nastrzykiwane żelatyną Źródło: D. Wu et al. /Journal of Food Engineering 119 (2013) 680– 686

Eskolar, Ryba maślana Okoń nilowy Włócznik Dorsz atlantycki Ryby strzępielowate Rekin ostronosy Lucjan czerwony Karmazyn Łosoś atlantycki hodowlany Dziki łosoś atlantycki

Podsumowanie Niemal 30% zafałszowań ryb na świecie ma miejsce w Stanach Zjednoczonych. Fałszowanie żywności można rozpatrywać w dwóch kontekstach: – jakość niezgodna z uznanymi normami, regulacjami, przepisami prawa, – jakość niezgodna z oczekiwaniami konsumenta (ale np. zgodna z regulacjami).

Podsumowanie Odmiennie sformułowane definicje określające wymagania względem jakości zawarte przepisach krajowych, Unii Europejskiej oraz przyjętych na forum międzynarodowym „Zafałszowanie” czy nieprawidłowa jakość? Wprowadzenie konsumenta w błąd – każdego czy „przeciętnego”?

Dziękuję za uwagę dr inż. Monika Kołodziejczyk tel. : +48 22 623 23 86 monika. kolodziejczyk@minrol. gov. pl dr inż. Grzegorz Bienkiewicz tel. : +48 91 449 65 62 grzegorz. bienkiewicz@zut. edu. pl dr inż. Grzegorz Tokarczyk tel. : +48 91 449 65 28 grzegorz. tokarczyk@zut. edu. pl