FARMACEUTSKA TEHNOLOGIJA UVOD Tehnos tehne vetina umetnost logos

FARMACEUTSKA TEHNOLOGIJA UVOD Tehnos, tehne – veština, umetnost; logos – nauka Farmaceutska tehnologija je savremeni naziv za galensku farmaciju. Claudius Galenus (129 -201) je prvi uveo grupe lekova razvrstane po njihovoj jačini, i to: mokri, suvi, topli i hladni, i tumačio njihovo delovanje na «telesne sokove» . U XVI veku švajcarski lekar Paracelsus u terapiju uvodi alhemijske supstance, najpre mercurius i sulfur, a zatim i treću koji je nazvao «sal» . Iako nije ostavio za sobom preskripcije za svoje preparate, zaslužan je, što je pored botanike, i hemija prvi put našla svoje mesto u farmaciji. Različiti izumi tokom XVII veka doprinose razvoju farmacije. U XVIII veku dolazi do odvajanja hemije od farmacije, a farmaceutska umešnost (Ars pharmaceutica) se podiže na nivo nauke (Scientia pharmaceutica). U tom periodu se pojavila i nova vrsta lečenja – homeopatija, čiji je princip «Slično se leči sličnim» (Similia similibus curantur).

Osnivač homeopatije, nemački lekar Samuel Hahnemann (1755 -1843) je ustanovio da materije u velikim dozama kod zdravih osoba uzrokuju simptome bolesti, a da u manjim dozama povoljno utiču na tu istu bolest. Mnogi lekari su prihvatili ovaj način lečenja zbog njegove jednostavnosti, a to je odgovaralo njihovom slabom obrazovanju. Homeopatski preparati se zasnivaju na razređenju lekovitih supstanci čime se dobijaju tzv. «homeopatske potencije» (decimalna skala 1 + 9, ili centezimalna skala 1 + 99). Aktivne supstance u homeopatskim preparatima su prvo bile sveže i osušene životinje i biljke, a delimično minerali i hemijske supstance. Danas se upotrebljavaju trituracije, koje ipak nemaju tako malu koncentraciju, odnosno dozu kao homeopatske potencije. Razvitak nauke u XX veku (primena sulfonamida, vitamina, antibiotika, radioaktivnih preparata), pa se pojavljuje pravac suprotan homeopatiji – alopatija, koja se zasniva na principu lečenja suprotno suprotnim (Contraria cotrariis curantur).

Pitanja izrade, izdavanja i čuvanja lekova su se pokazala veoma važnim, pa su međunarodni forumi na Briselskoj konvenciji 1929. godine usvojili predloge o jedinstvenoj nomenklaturi, maksimalnim dozama, hemijskim, fizičko-hemijskim i biološkim određivanjima, kao i o ujednačenosti propisa za izradu preparata koji imaju jako delovanje. Propisi za izradu, potvrdu identiteta, osobina i kvaliteta, doziranja i čuvanja lekova ozakonjeni su u farmakopejama pojedinih zemalja. Lekoviti oblici se, u osnovi, sastoje od farmakološki aktvne supstance – FAS (Remedium), koja je nosilac terapijskog delovanja, i pomoćnih supstanci, odnosno materija (Excipientia), od kojih zavise fizičke osobine preparata i koje istovremeno pomažu boljem delovanju i podnošljivosti leka. Vrsta aplikacije i način delovanja, tačnost doziranja i obezbeđivanje stabilnosti FAS su osnovni faktori od kojih zavisi izbor najpogodnijeg lekovitog oblika. Lekoviti oblik mora obezbediti tačnost doziranja u cilju postizanja terapijske doze leka. Takođe, lekoviti oblik mora osigurati stabilnost inkorporirane FAS. Izgled lekovitog oblika je jedna od važnih osobina.

Podela lekovitih oblika u zavisnosti od koloidnog sistema Disperzna faza Disperziono sredstvo Tečno Gasovito Aerosoli Inhalacije Gasovito Čvrsto Gasovito Aerosoli-prašci Gasovito Tečno Polutečno Emulzije Visokokoncentrovane emulzije Tečno Polutečno Suspenzije sa visokim udelom čvrste faze Podloge za masti Masti Galerte Tečno Polutečno Tečno Čvrsto Lekoviti oblik Stanje oblika Gasovito Čvrsto Kserogeli Tablete Čvrsto Tečno Čvrsto Supozitorije-emulzije Čvrsto Supozitorije-suspenzije Čvrsto

BIOFARMACIJA Proučava složene zavisnosti između FAS i njenog terapijsko-profilaktičkog delovanja. Povezana je sa farmakokinetikom. Izbor farmaceutskog oblika je presudan za delovanje leka, odn. za oslobađanje FAS iz farmaceutskog preparata. Stepen oslobađanja FAS zavisi od brzine rastvaranja i resorpcije, odnosno fizičko-hemijskih osobina i disperzionog stanja FAS, pomoćnih supstanci koje se nalaze u formulaciji, kao i od primenjenog tehnološkog postupka proizvodnje. Za stepen oslobađanja i rastvaranja, odnosno biološku dostupnost ili raspoloživost leka je veoma bitna hemijska struktura FAS. Osim toga, na brzinu resorpcije utiču: 1. Morfološko stanje (nastajanje nepoželjnih polimorfnih oblika FAS) 2. Hemijski oblik FAS – Ista FAS se može u koristiti za proizvodnju lekova u različitim hemijskim oblicima (npr. kinin-sulfat i kinin-bromid, različita im je rastvorljivost) 3. p. H - vrednost 4. Disperznost čestica 5. Formulacija i oblik (odn. tehnološki postupak izrade) Brzina resorpcije, oslobađanja i rastvaranja iste FAS u obliku injekcionog rastvora i, npr. tableta nije ista. Pritisak pri kompresiji u procesu tabletiranja.

Biološka dostupnost leka: 1. apsolutna, izražena kao 2. relativna, koja se češće primenjuje gde je: S - koncentracija farmakološki aktivne supstance preparata koji se ispituje; Si - koncentracija farmakološki aktivne supstance standardnog preparata; Sr - koncentracija farmakološki aktivna supstance koja je rastvorena u nekom rastvaraču i uneta intravenski (i. v. )