FAL VE SNAT YETENE zgr KKTADEMR FAL Kktademir

FAİL VE İSNAT YETENEĞİ Özgür KÜÇÜKTAŞDEMİR

FAİL Küçüktaşdemir 2

FAİL � Her suçun mutlaka bir faili vardır. Küçüktaşdemir �Fiil ve fail Arapçada aynı kökten türemiştir. �Hukuki anlamda fiiller ancak insan tarafından gerçekleştirilirler. �Türk Ceza Hukukunda tüzel kişiler hareket yeteneğine sahip değildir. Bu konu hukuk ve kriminoloji açısından iki biçimde ele alınabilir. � Fail, TCK’nın 37. maddesinde, suçun kanuni tarifindeki fiili gerçekleştiren kişi olarak tanımlamıştır. � �Suçlar, genel failli suçlar ve özgü failli suçlar olarak tasnif edilebilir. 3

TÜZEL KİŞİLER � Bu başlık altında tüzel kişiler de değerlendirilmelidir. Bilindiği üzer medeni hukukta tüzel kişilerle ilgili 3 teori vardır: � Gerçek Kişilik Küçüktaşdemir � Farazi Kişilik � Soyutlama Teorisi � Kimi ülkede farklı olsa da Türk Ceza Hukukunda tüzel kişilerin ceza sorumluluğu yoktur. � Ceza sorumluluğunun şahsiliği ○ Madde 20 - (1) Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. ○ (2) Tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz. Ancak, suç dolayısıyla kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlar saklıdır. 4

FAİL � Kriminolojinin babalarından Lombroso-Ferri çizgisinde olan düşünce suçluları beş gruba ayırır. ○ Suçlu Doğanlar (Yapısal Suçlular) ○ Akıl Hastaları ○ Suçu Alışkanlık Haline Getirenler ○ İhtiras Suçluları Küçüktaşdemir ○ Rastlantısal Suçlular � Günümüzde kriminologlar suçluları çeşitli şekillerde tasnif etmektedir. Bunlardan en çok ses ve getiren ayrım beyaz yakalı suçlular gruplandırmasıdır. 5

Küçüktaşdemir 6

Felsefi temelini «irade hürriyetinde» bulmaktadır. İSNAT (KUSUR) YETENEĞİ Küçüktaşdemir 7

İSNAT YETENEĞİ Küçüktaşdemir ANLAMA (ALGILAMA) YETENEĞİ İSTEME (İRADE) YETENEĞİ 8

İSNAT YETENEĞİ Anlama Yeteneği • Salt neseneleri anlama düşünülmemelidir. • Failin davranışının toplumsal değerinin farkında olmasıdır. • Genel olarak toplumsal hayatın gerekleriyle çatıştığını bilmesidir. • Böylelikle somut olayda fiilin hukukla çatıştığını bilmeli. Küçüktaşdemir 9

İSNAT YETENEĞİ İsteme Yeteneği • Failin davranışlarını bağımsız bir biçimde kendi iradesine göre kontrol edebilmesidir. • Kendi içinden gelen isteklere direnebilmesidir. • Kişi bazen iyiyi ve kötüyü ayırt eder ama hareketlerine egemen olamaz. Küçüktaşdemir 10

İSNAT YETENEĞİ � Kimilerine göre «isnat yeteneği» nin kavramsallaştırılma nedenleri: �Kişinin normal karar verme erkinden yoksunluğu nedeniyle diğer kişilerle eşit tutulamayacağına �Davranışın failin kişiliğini yansıtmasına �Cezanın kendine özgü korkutucu, eza verici etkilerini bu yeteneğe sahip olmayan kişilerde gösteremeyecek olmasına dayanır. Küçüktaşdemir 11

İSNAT YETENEĞİ � Klasik okula göre, isnat yeteneği, failin bir özelliğini, bireyin bir olma biçimini, yani durumunu ifade etmektedir. Küçüktaşdemir �Buna göre isnat yeteneği, bir kişiye ceza yaptırımı uygulanabilmesi için sahip olması zorunlu niteliklerdir. Bu yeteneğe sahip olmayanlar kişisel olarak sadece ceza yaptırımından muaf suçlulardır. �Klasik okul, isnat yeteneğinin kusurluluğunun bir unsuru, başka bir deyişle önşartı olmasını eleştirirler. 12

İSNAT YETENEĞİ � Alman Doktrininde isnat yeteneği «kusur yeteneği» biçiminde ifade edilmektedir. Buna göre kusur yeteneği, kusurluluğun bir unsurudur. � Failin kınanabilmesi fiili işlediği sırada kusur yeteneğine sahip olmasına bağlıdır. � Kişinin işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama ve bu doğrultuda davranışlarını yönlendirme yeteneğidir. (Koca/Üzülmez, s. 309) �ALGILAMA YETENEĞİ + İRADE YETENEĞİ Küçüktaşdemir 13

İSNAT YETENEĞİNİ KALDIRAN ve AZALTAN HALLER BU HALLER YAŞ KÜÇÜKLÜĞÜ (md. 31) AKIL HASTALIĞI (md. 32) ALKOL VE UYUŞTURUCU BAĞIMLILIĞI SAĞIR VE DİLSİZLİK (md. 33) Küçüktaşdemir ARIZİ NEDENLER (md. 34/1) 14

YAŞ KÜÇÜKLÜĞÜ (TCK md. 31) (1) Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur. Bu kişiler hakkında, ceza kovuşturması yapılamaz; ancak, çocuklara özgü güvenlik tedbirleri uygulanabilir. (2) Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup da onbeş yaşını doldurmamış olanların işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılayamaması veya davranışlarını yönlendirme yeteneğinin yeterince gelişmemiş olması hâlinde ceza sorumluluğu yoktur. Ancak bu kişiler hakkında çocuklara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur. İşlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılama ve bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğinin varlığı hâlinde, bu kişiler hakkında suç, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde oniki yıldan onbeş yıla; müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde dokuz yıldan onbir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Diğer cezaların yarısı indirilir ve bu hâlde her fiil için verilecek hapis cezası yedi yıldan fazla olamaz. (3) Fiili işlediği sırada onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında suç, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde onsekiz yıldan yirmidört yıla; müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde oniki yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Diğer cezaların üçte biri indirilir ve bu hâlde her fiil için verilecek hapis cezası oniki yıldan fazla olamaz. Küçüktaşdemir 15

1993 yılında 13 yaşında olan Eric Smith, 4 yaşında küçük bir çocuğu kendisini ormana kadar takip etmesi için kandırmış. Çocuğu boğan ve kafasını parçalayan Smith'in şartlı tahliye isteği 11 kez reddedilmiş. (https: //onedio. com/haber/alacakaranlik-kusagi-cocuklar-tarafindan-islenmis-13 -akil-almaz-cinayet 805367) Küçüktaşdemir 16

YAŞ KÜÇÜKLÜĞÜ 1. DÖNEM 2. DÖNEM TEMYİZ GÜCÜ YOK 3. DÖNEM TEMYİZ GÜCÜ VAR Küçüktaşdemir 17

YAŞ KÜÇÜKLÜĞÜ 1. DÖNEM (12>X YAŞ) 3. DÖNEM (15<X<18 YAŞ) • MUTLAK OLARAK CEZA SORUMLULUĞU YOK • CEZA KOVUŞTURULMASI YAPILMAZ, ÇOCUKLARA ÖZGÜ GÜVENLİK TEDBİRLERİ UYGULANIR • TEMYİZ GÜCÜNÜN OLUP OLMADIĞINA BAKILMAZ. CEZA SORUMLULUĞUNUN VARLIĞI KABUL EDİLİR. AMA CEZASI İNDİRİLİR. 2. DÖNEM (12 <X<15 YAŞ) • TEMYİZ GÜCÜNÜN VARLIĞI İRDELENİR • TEMYİZ GÜCÜ VARSA CEZA SORUMLULUĞU VARDIR AMA CEZASI İNDİRİLİR Küçüktaşdemir 18

YAŞ KÜÇÜKLÜĞÜ � 2. ve 3. Grup Çocuklarda �Belirli haklardan yoksun bırakılma tedbiri uygulanmaz. �Cezalarında indirime gidilir. �Tekerrür hükümleri esas alınmaz. �Kısa süreli hapis cezaları, güvenlik tedbirine veya adli para cezasına çevrilir. �Cezaları çocuk eğitim evinde çektirilir. � 3 yıla kadar hapis cezaları ertelenir. �Çocuk mahkemelerinde yargılanır. �Zorunlu müdafi atanır. �Zamanaşımı süresi daha kısadır. �Ayrıca bkz. Çocuk Koruma Kanunu Küçüktaşdemir 19

SAĞIR VE DİLSİZLİK (TCK md. 33) Bu Kanunun, fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmamış olan çocuklara ilişkin hükümleri, onbeş yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsizler hakkında; oniki yaşını doldurmuş olup da onbeş yaşını doldurmamış olanlara ilişkin hükümleri, onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsizler hakkında; onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olanlara ilişkin hükümleri, onsekiz yaşını doldurmuş olup da yirmibir yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsizler hakkında da uygulanır. Küçüktaşdemir 20

Küçüktaşdemir 21

SAĞIR VE DİLSİZLİK � Bu durumda bulunan kişilerin algılama yeteneğinin yeterince gelişmeyeceği, davranışlarını yönlendirme yeteneklerininse geç gelişebileceği kabul edilerek, onlara ayrı bir yaş grubu sınıflandırması yapılmıştır. � 21 yaşından büyük kişilerde, sağır ve dilsizlik tek başına kusurluluğu etkileyen bir neden olarak kabul edilmez. �Bu kişilere akıl hastalarına ilişkin hükümler uygulanır. Küçüktaşdemir 22

SAĞIR VE DİLSİZLİK 3. GRUP (18<X<21 YAŞ) • Ceza sorumluluğu mutlak olarak vardır ama cezası indirilir. 1. GRUP (15>X YAŞ) • Ceza sorumlulukları mutlak olarak yok. 2. GRUP (15<X<18 YAŞ) • Temyiz güçlerine bakılır. Küçüktaşdemir 23

AKIL HASTALIĞI (TCK md. 32) (1) Akıl hastalığı nedeniyle, işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede azalmış olan kişiye ceza verilmez. Ancak, bu kişiler hakkında güvenlik tedbirine hükmolunur. Küçüktaşdemir (2) Birinci fıkrada yazılı derecede olmamakla birlikte işlediği fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış olan kişiye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmibeş yıl, müebbet hapis cezası yerine yirmi yıl hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek ceza, altıda birden fazla olmamak üzere indirilebilir. Mahkûm olunan ceza, süresi aynı olmak koşuluyla, kısmen veya tamamen, akıl hastalarına özgü güvenlik tedbiri olarak da uygulanabilir. 24

Akıl hastası olan bir suçlunun 1869 yılında akıl hastanesinde çekilmiş fotoğrafı. (kaynak: onedio) Küçüktaşdemir 25

AKIL HASTALIĞI Küçüktaşdemir 1. KİŞİNİN FİİLİ İŞLEDİĞİ SIRADA AKIL HASTASI OLUP OLMADIĞI (TIBBİ) 2. AKIL HASTASI İSE HASTALIĞIN KİŞİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ (TIBBİ) 3. HASTALIĞIN SOMUT OLAYDA KİŞİNİN ALGILAMA VE İRADE YETENEĞİNİ NE ÖLÇÜDE ETKİLEMİŞ OLDUĞU (HUKUKİ) 26

AKIL HASTALIĞI � Akıl hastalıklarının nelerden oluştuğu ve kişi üzerindeki etkileri tıbbi bir konudur. �Örn. paranoya, kleptomani, bunaklık, zeka geriliği. � Akıl hastalığını tam ve kısmi akıl hastalığı olarak ayırmak doğru değildir. Bir kişi ya hastadır ya da değildir. �Buna karşın bir hastalık kişinin isnat yeteneğini tümden kaldırabilir veya azaltabilir. Bu açıdan derecelendirme yapılabilir. Küçüktaşdemir 27

AKIL HASTALIĞI ÖNEMLİ DERECEDE HUKUKİ ANLAM VE SONUÇLARI ALGILAMA VE DAVRANIŞLARINI YÖNLENDİRME YETENEĞİ ORTADAN KALKMIŞ VEYA ÖNEMLİ DERECEDE AZALMIŞ KİŞİYE CEZA VERİLMEZ. AKIL HASTALIĞI DİĞER HALLERDE Küçüktaşdemir DAVRANIŞLARINI YÖNLENDİRME YETENEĞİ SADECE AZALMIŞSA, CEZASINDA İNDİRİME GİDİLİR. 28

� Aşağıdakilerin akıl hastalığı olup olmadığı tartışmalıdır: �İhtiras Halleri ○ İstisnai hallerde akıl hastalığı boyutuna ulaşabilir. �Sara ○ Nöbet esnasında akıl hastalığına ilişkin hükümler uygulanır. �Psikopatlık ○ Akıl hastası olarak değerlendirilmezler. �Saplantı ○ İstisnai hallerde akıl hastalığı boyutuna ulaşabilir. Küçüktaşdemir 29

GEÇİCİ NEDENLER (TCK md. 34/1) (1) Geçici bir nedenle ya da irade dışı alınan alkol veya uyuşturucu madde etkisiyle, işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede azalmış olan kişiye ceza verilmez. Küçüktaşdemir 30

Küçüktaşdemir 31

GEÇİCİ NEDENLER � İsnat yeteneğini etkileyen bu haller akıl hastalığı gibi devamlılık göstermezler. Bu nedenle geçici nedenler olarak adlandırılırlar. �Bu nedenlere hangi durumların gireceğini önceden kestirmek güçtür. �Örnek olarak, uyku hali, hipnoz, zehirleme, ateşli hastalık vb. verilebilir. � Geçici nedenlerin, isnat yeteneği üzerindeki etkisinin derecesini belirlemek için bilirkişiye başvurmak gerekir. Bu yönüyle akıl hastalıklarına benzer. Küçüktaşdemir 32

GEÇİCİ NEDENLER 1. GEÇİCİ NEDENİN FAİLİN ALGILMA VE İRADE YETENEĞİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNE BAKILIR • GEÇİCİ NEDEN FAİLİN ALGILAMA VE İRADE YETENEĞİNİ ÖNEMLİ DERECEDE ETKİLEMEMİŞSE İŞLEDİĞİ SUÇUN CEZASIYLA CEZALANDIRILIR. • EĞER GEÇİCİ NEDEN FAİLİN ALGILMA VE İRADE YETENEĞİNİ BÜTÜNÜYLE VEYA ÖNEMLİ DERECEDE KALDIRMIŞSA CEZA SORUMLULUĞU YOKTUR. • HAKKINDA GÜVENLİK TEDİBİRİ DE UYGULANMAZ. ZİRA NEDEN ADI ÜSTÜNDE GEÇİCİDİR. Küçüktaşdemir 2. BU NEDENİN MEYDANA GELMESİNE FAİL SEBEP OLMAMALIDIR. • FAİL GEÇİCİ NEDENİN OLUŞMASINA KASTI VEYA TAKSİRİYLE SEBEP OLMUŞSA İSNAT YETENEĞİ VARMIŞ GİBİ CEZALANDIRILIR. 33

ALKOL VE UYUŞTURUCU ETKİSİNDE OLMA (TCK md. 34/2) (2) İradi olarak alınan alkol veya uyuşturucu madde etkisinde suç işleyen kişi hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz. Küçüktaşdemir 34

Küçüktaşdemir 35

ALKOL VE UYUŞTURUCU ETKİSİNDE OLMA ALKOL VE UYUŞTURUCU BAĞIMLILIĞI İSTEMEYEREK TASARLAYARAK İSTEYEREK KASTEN Küçüktaşdemir TAKSİRLE 36

ALKOL VE UYUŞTURUCU ETKİSİNDE OLMA Alkol ve uyuşturucu madde alımının isnat yeteneğini etkileyen bir neden olarak kabul edilebilmesi için: Küçüktaşdemir 1. Bu maddelerin irade dışı alınması • Bu durumda failin, alkol veya madde etkisinde olmasında taksirinin dahi bulunmaması gerekir. 2. Algılama ve irade yeteneğini ortadan kaldırmış ve önemli derecede azaltmış olması gerekir. 37

YAŞ KÜÇÜKLÜĞÜNÜN VE AKIL HASTALIĞININ BİR ARADA BULUNMASI ÇOCUK 15 YAŞINI BİTİRMEMİŞSE ÇOCUKLARA ÖZGÜ GÜVENLİK TEDBİRİ UYGULANIR. Küçüktaşdemir ÇOCUK 15 YAŞINI BİTİRMİŞSE AKIL HASTALIĞINA İLİŞKİN HÜKÜMLER UYGULANIR. 38

SEBEBİNDE SERBEST HAREKETLER (Actio Libera In Causa) � İsnat yeteneğinin fiilin işlendiği sırada bulunması gerekir ama bazı durumlarda fail isnat yeteneğini fiili işlemeden önce bilerek kaldırabilir. � Bu durumda failin ceza sorumluluğunu sağlayabilmek için geliştirilmiş bir kuramdır. Küçüktaşdemir � Burada fiilin işlendiği an değil, isnat yeteneğini bilerek kaldırdığı zaman esas alınır. � Böylelikle isnat yeteneği varmış gibi sorumlu tutulur. � Çünkü kişi, isnat yeteneğini kaldırarak kendisini suç planının bir aleti halini dönüştürmekte, başkası yerine kendini kullanmaktadır. � Geçici nedenlerin hepsini kapsar. Böylelikle bunların araç olarak kullanılması engellenir. � Bu durumda failin, çifte kastı vardır. Hem kendi isnat yeteneğini kaldırmak hem de bu halde iken suç işlemeyi ister. 39

KAYNAKÇA � HAFZIOĞULLARI/ÖZEN, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, US-A Yayıncılık, Ankara. � KOCA/ÜZÜLMEZ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin, Ankara. � DEMİRBAŞ, Şematik Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin, Ankara Küçüktaşdemir 40