FAKULTET ZA POSLOVNI MENADMENT BAR ZATITA OD POARA

FAKULTET ZA POSLOVNI MENADŽMENT BAR ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Predavač: Prof. dr Radinko Kostić, dipl. ing. Bar, maj 2020. god

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA XI Poglavlje PROTIVDIVERZIONA PROTIVTERORISTIČKA ZAŠTITA

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Politički stav da cilj opravdava sredstvo, obilježio je cjelokupnu istoriju čovječanstva, izazivajući teške posljedice po njega. Nažalost, taj princip nije nestao sve do danas - samo su se mijenjale forme i modaliteti njegovog ispoljavanja. Dakle, njegova antihumana suština i dalje je prisutna, usmjerena protiv osnovnih ljudskih prava i građanskih sloboda čovjeka. Nakon okončanja hladnog rata (raspad Sovjetskog Saveza, ujedinjenje Njemačke, ukidanje Varšavskog pakta) i nestanka bipolarne ideološke i vojne podijeljenosti svijeta, smatralo se da je prestala opasnost od iznenadnih terorističkih napada i sabotaža.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Međutim, raspadom bipolarnog nastaje unipolarni sistema, koji se na globalnom nivou ogleda u potpunoj dominaciji jedne države, Sjedinjene Američke Države. One su krenule u ostvarivanje svjetske dominacije, ne libeći se da taj cilj ostvare i perfidnim putem - izazivanjem kriza i obaranjem postojećih privreda radi obrazovanja svojih protektorata, postavljanjem svojih marioneta u političkim vrhovima stranih zemalja, različitim propagandama, oružanim intervencijama. . . Formirale su niz svjetskih organizacija, uglavnom finansijskog karaktera, preko kojih učestvuju u kreiranju i uspostavljanju novog svjetskog poretka. Svoju moć crpe iz jake vojne industrije i raznovrsnih tehnoloških dostignća, osvajački usmjerene spoljašnje politike, kao i iz veoma dopadljive kulture koja posebno brzo osvaja mlade ljude i utiče na njihove vrijednosne sisteme.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Globalne društvene promjene ogledaju se i u formiranju regionalnih sila, u raspadu mnogih višenacionalnih država, ali i u povećanju i jačanju etničkih sukoba. Stvorene su nove društvene vrijednosti, socijalizam je potisnut kapitalizmom, aktuelni su procesi tranzicije, izvjestan je tehnološki napredak, razvija se demokratija, a svakako treba pomenuti i nastanak i jačanje religioznog fundamentalizma. Međutim, spoljna politika Sjedinjenih Američkih Država nailazi na razna protivljenja i suprotstavljanja, a samim tim ne realizuje se u potpunosti. Ovakva situacija na globalnom nivou dovela je do novih bezbijednosnih prijetnji - raširio se terorizam, prvenstveno militarni radikalni islamizam. Otuda i pojava narkoterorizama, sajber terorizama i drugih oblika terorizma koji u sponi sa organizovanim kriminalitetom dobijaju internacionalni karakter.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Današnji oblici terorizma ne koriste konvencionalno oružje - oni predstavljaju prijetnju od napada: - biološkim, - hemijskim i - nuklearnim oružjem, koje može izazvati masovno uništenje. Terorizam nema granice niti određenu teritoriju - njegovim nepredvidivim oblicima malo koja država može da se odupre. Može se reći, ne postoji više nijedna država na svijetu koja može garantovati bezbjednost i zaštitu svojim građanima.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Ovaj vid političkog kriminala teško se kontroliše, a još teže otkriva i sprječava. Radi se o decentalizovanim organizacijama koje su formirane iz više ćelija tako da otkrivanjem i razbijanjem jedne nastaju dvije ili više novih ćelije. Identitet počinilaca ostaje nepoznat nakon izvođenja terorističkog napada, što organima bezbjednosti pričinjava dodatne probleme. Takođe, teroristi mogu imati različito teritorijalno porijeklo, ali im je zajednički interes - uglvnom politički. Znači, neophodna je intenzivna priprema država, kroz komplementarnost teorije i prakse, za prepoznavanje i suprotstavljanje sve opasnijem nasilju.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Savremene oblike međunarodnog i unutrašnjeg terorizma treba pojmovno razlikovati od drugih, na izgled sličnih, aktivnosti, kao što su gerila i teror. Za razliku od terorista, gerilci nose iste uniforme i formacijsko naoružanje, javno se pojavljuju nikada se ne skrivaju i javno saopštavaju ciljeve svoje borbe.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA U nedemokratskim društvima vlast primjenjuje teror i prema svojim građanima radi uticaja na javno mnjenje, u cilju iznuđivanja političkih odluka koje u demokratskim okolnostima građani te države ne bi prihvatili. Nekada vlast primjenjuje teror i protiv opozicije - na primjer kada opozicija ima jake političke ličnosti koje u datim političkim okolnostima za režim predstavljaju opasnost. Treba razlikovati dvije osnovne vrste terora: genocidni teror kao način vladanja. Genocidni teror ima za cilj potpunu likvidaciju određene nacionalne, etničke ili vjerske populacije. Za razliku od genocidnog, teror kao način vladanja racionalniji je – uništenje nije pravi cilj vladanja ljudima jer ako bi akter terora sve uništio, onda ne bi imao nad kim da vlada. Krug žrtava je uži od ukupnog stanovništva, dok se pod širi oblik može podvesti manipulacija i zastrašivanje.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Nauka ulaže velike napore da ponudi opšteprihvatljivu definiciju terorizma. Međutim, i pored toga što terorizam predstavlja pravi fenomen savremene civilizacije, politike moćnih država odlažu definisanje savremenog terorizma. Naročit problem predstavlja već ustaljeni obrazac: "ono što je terorizazam za nekog, to je sloboda za drugog". Znači, u pitanju su dvostruki standardi - jedni kada neke države koristeći terorististe za ostvarivanje sopstvenih ciljeva bez angažovanja svojih vojnih snaga, izazvaju sukobe i nestabilnost u regionu, a drugi kada je u pitanju suprotstaviljanje terorističkim aktivnostima uključujući kompletan odbrambeni sistem. Upravo usljed ovih činjenica prisutne su i razlike u definicijama terorizma; one, zavisno od autora, dajuju veći ili manji značaj pojedinim njegovim elementima.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DEFINICIJA TERORIZMA Međutim, bez obzira na prisutne razlike u tumačenju terorizma, nema dobrih i loših terorista, pravednog ili nepravednog terorizma - sve su terorističke aktivnosti loše i nepravedne (mada nekada velike sile svojim neprincipijelnim tumačenjem ovih pojava dovode u zabludu javno mnjenje, tražeći podršku za svoje stavove). U pojmovnom određenju savremnog terorizma prisutne su: - akademske i - administartivne definicije.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DEFINICIJA TERORIZMA • Akademska definicija terorizma, je zasnovana na naučnom tumačenju problema savremenog terorizma. Izvjesno je i poistovjećivanje terorizma i kriminala, terorizma i terora, što svakako otežava potpuno definisanje terorizma. Na osnovu analize akademskih definicija terorizma, može se zaključiti da se uglavnom polaze od teze da su najčešći elementi terorizma: - nasilje kao metoda, - primjena nasilja ili prijetnja primjenom različitih oblika nasilja, - građani i vlada kao mete - neposredne i posredne žrtve, - izazivanje straha i iznuđivanje političkih i socijalnih promjena kao cilj prinuditi vladu ili društvo na "nešto" (na politički, religiozni ili ideološki cilj), - veliki broj žrtava kome teže teroristi ukazuje na spektakularnost terorizma i - protivzakonitost i društvena neprihvatljivost.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DEFINICIJA TERORIZMA Politički motiv izvršilaca predstavlja uslov da bi se neka radnja označila kao teroristička, pošto jedina definicijska komponenta koja razdvaja terorizam od običnog kriminala. S obzirom na to da se značenje riječi terorizam mijenjalo kroz istoriju - da bi se prilagodilo političkom riziku svakog narednog perioda, razumljivo je što je veoma teško izvesti jedinstvenu i opšteprihvaćenu definiciju terorizma. Kako bi se dala što prihvatljivija definicija terorizma, potrebno je odrediti one elemente terorizma koji se konstantno pojavljuju u terorističkim aktima. Terorističke aktivnosti skoro nikada nemaju masovnu podršku građana i stanovništva, a ukoliko je imaju, onda to nije terorizam, već gerila ili masovni ustanak. Zahtjevi terorista nikada nijesu realni, niti su zasnovani na zakonskim utemeljenjima.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DEFINICIJA TERORIZMA • Administrativna definicija terorizma - čak i u okviru jedne zemlje ne postoji jedinstven stav oko definicije terorizma. U SAD-u State Department, terorizam definiše kao nasilje motivisano uglavnom politički, a koje je izvršeno protiv nevojnih ciljeva od strane podnacionalnih grupa ili tajnih agenata, obično sa namjerom uticaja na javnost. Sa druge strane, Federalni istražni biro - FBI koristi drugačiju formu pri definisanju terorizma: "Terorizam je korišćenje ozbiljnog nasilja protiv lica ili imovine, ili prijetnja korišćenjem istog nasilja da se zastraši ili prinudi država, javnost ili bilo koji dio javnosti, u cilju promovisanja političkih, socijalnih ili ideoloških ciljeva".

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DEFINICIJA TERORIZMA Ovakva razlika u određenju terorizma može se objasniti različitim okvirima djelovanja ili nadležnosti različitih agencija ili tijela iste vlade. Ali razlike postoje i između zemalja. Te razlike pored ostalog uslovljene su i različitim poimanjima činilaca koji dovode do pojave modernog terorizma.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DEFINICIJA TERORIZMA U cilju što prihvatljivijeg određenja terorizma kao bitne izdvajamo sljedeće činjenice: - terorista vrši nasilje ili prijeti nasiljem, uvijek je politički motivisan i pripada nekoj organizaciji, - akcije terorista usmjerene su ka dalekosežnim psihološkim poljsedicama (teroristi nije važna sama meta napada koliko politički odjek akcije), - terorizam nikada ne podržava većina stanovništva, a ako konkretnu vrstu nasilja podržava većina stanovništva, to više nije terorizam, već gerila ili masovni ustanak, - zahtjevi terorista nikada nijesu realni, niti su zakonski utemeljeni, oni su uvijek plod političkih motiva (separatizam ili pak oslobađanje članova terorističke organizacije iz državnih zatvora),

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DEFINICIJA TERORIZMA - teroristi smatraju da je preplašenom čovjeku lako nametnuti svoju volju i na tim premisama grade svoju strategiju, - terorizam je uvijek za korak ispred organa državne zaštite, - teroristi mogu da se spremaju i godinama za akciju koja nekada traje par minuta, - teroristi su u prednosti u odnosu na organe državne zaštite, zato što se oni spremaju koliko treba, sami biraju metu i vrijeme napada a napadaju s ciljem iznenađenja i meke mete i - jedan od najvažnijih elemenata, a vjerovatno i presudni element od kojeg zavisi budućnost terorizma jeste reakcija društva u cjelini-ponašanje javnog mnjenja (ne samo reagovanje državnih organa) vojska i policija ne mogu iskorijeniti terorizam, ali odlučnost javnog mnjenja može terorizam držati pod kontrolom.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DEFINICIJA TERORIZMA Uvažavajući naprijed navedene činjenice, usvojićeno jedinstvenu definiciju: "Terorizam predstavlja složeni oblik organizovanog individualnog ili rjeđe institucionalnog nasilja (ili prijetnji nasiljem) od strane politički, ideološki ili vjerski motivisanih izvršilaca, koji su odlučni da kroz strah, zebnju i paniku nameću svoju volju organima vlasti i građanima".

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KARAKTERISTIKE TERORIZMA Karakteristike terorizma vezane su za njegovo manifestovanje, koje ga čini specifičnim. Nosilac svakog oblika terorizma, a samim tim i terorističkog akta, jeste čovjek, uglavnom kao pripadnik neke terorističke organizacije. Kao osnovne karakteristike terorizma izdvajaju se: - akt nasilja, - izazivanje straha i drugih psihičkih reakcija, - ostvarivanje političkih (kriminalnih) ciljeva, - prenošenje određene poruke, - organizovanost, - brutalnost, nemoralnost i iracionalnost terorističkog akta, - izbor žrtve i objekta napada, - protivzakonitosti terorističkog akta i - osuda terorizma.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA POJAVNI OBLICI TERORIZMA Uobičajena je podjela terorizma, prema: • metodama - samoubilački i - atentatorski. • sredstvima - klasični, - biohemijski i - nuklearni terorizam. • ciljevima - ideološki motivisan (ljevičarski ili desničarski), - etničko-separatistički i - religijski fundiran terorizam.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KLASIFIKACIJA TERORIZMA Terorizam, kao složena politička i antidruštvena pojava, klasifikuje se prema različitim kriterijumima. Nesumnjivo, najvažnija podjela terorizma jeste na unutrašnji i međunarodni, zavisno od lokacije date terorističke akcije, državljanstva izvršilaca i žrtava, međutim, ono što je zajedničko za sve vidove terorizma jeste činjenica da je terorizam nasilna aktivnost koja se može manifestovati kroz različite oblike, kao što su: - otvoreni i prikriveni terorizam, - nuklearni terorizam, - hemijski terorizam, - biološki i toksični terorizam, - atentati, - požari, - bombaški napadi, - uzimanje talaca, - kidnapovanje, - otmice aviona, - oružani napad, - komercijalne ili industrijske sabotaže, - lažne uzbune i dojave, - samoubilački terorizam i - terorizam preko Interneta (sajber terorizam).

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA XII Poglavlje TERORISTIČKA SREDSTVA

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA TERORISTIČKA SREDSTVA Teroristička sredstva predstavljaju naprave koje u svom sastavu sadrže opasne materije, a namijenjena su za ugrožavanje života i zdravlja ljudi, objekata, životne sredine i drugih materijalnih dobara. Prema načinu izrade i konstruktivnim rješenjima, dijele se na: • Formacijska diverziona sredstava, uglavnom su namijenjena vojnim i civilnim snagama bezbijednosti. Fabričke su izrade, mogu biti pojedinačne ili serijske proizvonje, samostalna ili u sastavu određenih kompleta, a mogu se koristiti ne samo u vojnim nego i u terorističkim aktivnostima. • Priručna diverziona sredstva izrađuju se kao improvizovane naprave, od materijala koji su dostupni diverzantima, a namijenjena su isključivo za izvođenje terorističkih aktivnosti. Posljedice korišćenja ovih improvizovanih naprava mogu biti nepredvidljive. Njihovo aktiviranje, u zavisnosti od procjene teroriste, može biti trenutno, a može se i odložiti za određeno vrijeme.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA OPASNE MATERIJE Opasne materije su materije čija proizvodnja, transport i korišćenje može imati štetne posljedice po zdravlje ljudi ili koje mogu dovesti do uništavanja materijalnih dobara i životne sredine, a koje su u skladu sa međunarodnim standardima i propisima, razvrstano je u devet klasa, i to:

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA OPASNE MATERIJE KOJE SE KORISTE ZA IZRADU DIVERZANTSKIH SREDSTAVA Za izradu terorističkih sredstava, obično se koriste: - eksplozivne, lakozapaljive, radioaktivne, toksične, biološke materije i vatrena i hladna oružja.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Eksplozivne materije i sredstva za paljenje, predstavljaju hemijska jedinjenja ili mehaničke smješe hemijskih jedinjenja u čvrstom, tečnom ili gasovitom stanju, koje se pod uticajem spoljašnjeg efekta (temperatura, udar ili trenje) trenutno raspadaju, vrlo brzo sagorijevaju, oslobađaju toplotu i gasovite produkte sagorijevanja uz obrazovanje veoma jakog zvučnog i svjetlosnog efekata. Da bi nastupio proces hemijskog razlaganja, eksplozivnim materijama treba dovesti minimalnu potrebnu energiju (energiju aktiviranja), kako bi postali aktivniji, imajući u vidu da su samo aktivni molekuli podložni hemijskim promjenama. Zavisno od načina na koji se dovodi energija aktiviranja, razlaganje eksplozivnih materija može se ostvatiri na tri načina: - gorenjem, - deflagracijom i - detonacijom.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Gorenju su podložne sve eksplozivne materije zavisno od temperature i vremena izlaganja visokim temperaturama. Temperatura gorenja je najčešće niža od temperature eksplozije. Gorenje eksploziva odvija se na račun hemijski vezanog kiseonika koji se nalazi u eksplozivu, bez prisustva kiseonika iz vazduha. Deflagracija je proces razlaganja eksploziva kod koga se energija aktiviranja molekula predaje od sloja do sloja prenošenjem toplote, od površine ka unutrašnjosti eksplozivne materije. Brzina hemijskog razlaganja kod deflagracije je relativno mala i iznosi od nekoliko centimetara do nekoliko stotina metara u sekundi.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Detonacija je proces razlaganja eksploziva kod koga se energija aktiviranja molekula prenosi od sloja do sloja putem udarnog talasa, koji se kroz eksplozivnu materiju kreće nadzvučnom brzinom. Detonaciona brzina razlaganja eksplozivnih materija dostiže vrijednost 1300 9300 m/s, u zavisnosti od hemijskog sastava eksploziva, gustine punjenja, prečnika patrona itd.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Izgled različitih oblika inprovizovanih eksplozivnih sredstava

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Podjela eksploziva i eksplozivnih materija može se izvršiti na različite načine, a uobičajno se razvrstavaju prema: - hemijskom sastavu, - agregatnom stanju, - brzini razlaganja i - namjeni. Po hemijskom sastavu eksplozivi se dijele na: - čista hemijska jedinjenja i - mehaničke smješe hemijskih jedinjenja.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE U čista hemijska jedinjenja spadaju eksplozivi koji imaju jedinstvene molekule, u kojima su komponente (ugljenik, vodonik, kiseonik, azot…) međusobno hemijski vezani u jedinstven sistem, kao što su: - trotil, - nitroglicerin, - pentrit, - heksogen, - fulminat žive…). Mehaničke smješe više hemijskih spojeva predstavljaju eksplozive kod kojih su ulazne komponente međusobno pomiješane u mehaničku smješu, koja ne predstavlja hemijsko jedinjenje. Pri homogenizaciji ovih eksploziva vrši se mehaničko miješanje ulaznih komponenti bez hemijske reakcije.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Prema agregatnom stanju i opštim fizičkim osobinama, eksplozivi i eksplozivne materije se dijele na: - gasovite eksplozivne smješe (metan-vazduh, acetilen-vazduh), - eksplozivne smješe čvrstih i tečnih materija sa gasovima (ugljena prašinavazduh, derivati nafte-vazduh. . . ), - tečne eksplozivne smješe (nitro-benzo-azotna kisjelina i dr. ), - smješe čvrstih i tečnih eksplozivnih materija (nitroglicerin-amonijumnitrat, amonijum-nitrat-dizel gorivo) i - čvrsta eksplozivna jedinjenja ili smješe (heksogen, amonijum-nitrat. . . ). Prema brzini razlaganja i načinu djelovanja eksplozivi se dijele na: - brizantne - razarajuće i - potisne - deflagracione.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Podjela eksploziva prema praktičnoj namjeni

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Za početak eksplozivnog procesa nužno je obezbijediti početni impuls za eksploziv, što se postiže u vidu prenosa spoljašnje energije, pomoću sredstava za iniciranje u koja spadaju: - štapini (neelektrčni i električni načini iniciranja), - sredstva za iniciranje i - prenos detonacije kao način za iniciranje.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Bez obzira na tip i vrstu, svi eksplozivi uglavnom se odlikuju: - velikom brzinom detonacije, - velikim razornim dejstvom, - mogućnošću izrade namjenskih oblika, - jednostavnim rukovanjem, - lakom nabavkom i - ograničenim usmjerenim dejstvom na ličnost, grupu ličnosti ili objekat.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA EKSPLOZIVNE MATERIJE Eksplozivna diverzantska sredstva mogu biti različite izrade i oblika, a mogu se koristiti za izvođenje raznovrsnih terorističkih aktivnosti. Odabir objekata terorističkih napada planira se i proučava veoma pažljivo i dugotrajno, a sve radi postizanja maksimalnih rušilačkih, ubojnih, psiholoških i drugih efekata radi ubijanja i ranjavanja što većeg broja ljudi ili nanošenja što većih ekoloških i materijalnih šteta. Teroristički napadi mogu biti usmjereni na miniranje vozova u pokretu, željezničkih i drumskih mostova, propusta, nasipa, perona i stanica, saobraćajnih čvorišta, pružnih trasa, komandno-upravljačkih punktova, jedinica vodosnabdijevanja, magacinskih i drugih skladišnih prostora i sličnih objekata od vitalnog značaja (fabrička postrojenja, transformatorske stanice, električna postrojenja, naftovodi, pumpne stanice, itd).

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA LAKOZAPALJIVE MATERIJE Zapaljive opasne materije predstavljaju supstance koje se mogu lako zapaliti a koje sagorijevanjem formiraju otvoreni plamen. Zapaljive materije na bazi termitnih smješa koriste se u obliku ručnih bombi, namijenjenih diverzantskim jedinicama, a mogu se koristiti i od strane terorista za izazivanje požara, posebno za penetraciju metalnih rezervoara koji sadrže zapaljive i druge opasne materije. U proizvodnim i razvojnim programima odbrambene industrije mnogih zemalja postoji široka lepeza lakozapaljivih materija, kao i nekih vrsta specijalne municije (municije sa osiromašenim uranom. . . ). Ove materije mogu biti posebno opasne ukoliko se nađu u posjedu terorističkih organizacija.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA LAKOZAPALJIVE MATERIJE Lakozapaljive materije se prema agregatnom stanju, pod normalnom uslovima, dijele na: - čvrste (boje, lakovi, smole, sumpor, magnezijum, aluminijum, . . ), - tečne (laki benzini, rastvarači (aceton, alkohol, toluen. . . ), avionska goriva, . . ) i - gasovite (prirodni gas, propan, butan, metan, acetilen, . . ). Zapaljive materije u funkciji diverzantskih sredstava koriste se za uništavanje materijalnih dobara (efektima požara, mehaničkih udarnih talasa i si. ), ugrožavanje zdravlja i života ljudi, uništavanje resursa hrane i pitke vode, odnosno uništavanje svih prirodnih kapaciteta neophodnih za egzistenciju živih bića. Zapaljiva sredstva se najčešće improvizuju od materijala do kojih diverzant najlakše može da dođe, često veoma različitog izgleda i oblika, a radi kamuflaže uglavnom se pakuju u ambalažu robe široke potrošnje.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA LAKOZAPALJIVE MATERIJE. Molotovljev koktel, u njemu se kao zapaljiva materija najčešće koristi benzin, a radi povećanja efekata eksplozije benzinu se dodaje kalijum hlorat, sumporna isjeline, kalijum nitrat i dr. Sve zapaljive materije uglavnom se odlikuju: - lako se nabavljaju, - lako se primjenjuju i prikrivaju tragovi, - veliki ekonomski učinci i veliko psihološko dejstvo, - strah i - mogući su veliki gubici ljudi i materijalnih dobara.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE Radioaktivnost je svojstvo nekih stabilnih jezgara da se spontano sami od sebe, mijenjaju, prelazeći u jezgra drugih atoma. Pri raspadu radioaktivnih jezgara dolazi do emisije zračenja, čestica i elektromagnetnih talasa. Posljedice dejstava ovih zračenja na materiju jesu promjene u elektronskom omotaču atoma i molekula sredine kroz koju zračenje prolazi. Tada dolazi do procesa jonizacije atoma i molekula i to se često naziva jonizujućim zračenjem. Radioaktivno zračenje potiče iz atomskih jezgara radioaktivnih elemenata, a vrsta zraka zavisi od vrste elementa i energetskog stanja u kojem se atomsko jezgro i atom elementa nalazi.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE U funkciji zaštite čovjeka i prostora, posebna pažnja poklanja se sljedećim vrstama radioaktivnog zračenja: - alfa (α), - beta (β), - gama zračenju (γ) i - neutronskom zračenju.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE • Alfa čestice, sa aspekta bezbijednosti o njima je potrebno znati sljedeće: - alfa čestice su teške čestice (sastoje se iz dva protona i dva neutrona), što im definiše specifičnost u fizičkim karakteristikama, - domet alfa čestica u vazduhu iznosi nekoliko santimetara, a u čvrstim tijelima i biološkim materijalima od 10 do 40 m, - prodornost im je vrlo mala, zadržava ih list hartije ili zdrava ljudska koža i - ukoliko dospiju u organizam, alfa čestice predstavljaju najopsniju vrstu zračenja zbog izuzetno visoke jonizacione sposobnosti.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE Dejstvo alfa zračenja kao spoljašnjeg zračenja može se zanemariti, izuzev ukoliko alfa čestice dospiju u organizam. Alfa čestice

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE • Beta čestice, su lagane čestice, što se odražava na njihove fizičke karakteristike. Sa aspekta bezbijednosti o beta zračenju neophodno je znati sljedeće: - beta čestice su elektroni koji potiču iz atomskog jezgra, prilikom transformacije unutar jezgra, odnosno pretvaranja neutrona u proton ili obrnuto, - domet beta čestica u vazduhu je do 1 m, što zavisi od energije emitera i - prodornost beta čestica znatno je veća od prodornosti alfa čestica (za iste energije), u čvrstim i biološkim materijalima iznosi do nekoliko milimetara a posebno su opasne za organe vida.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE Beta emiteri (radionuklidi koji emituju beta čestice) opasni su i kao spoljašnji i kao unutrašnji izvori zračenja. Beta-čestice

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE • Gama zraci, su elektromagnetni talasi. Radioaktivni raspad, prilikom emisije alfa i beta čestica, vrlo često je praćen emisijom gama zračenja. Gama zraci su visoke energije što se odražava na: - dometu - u vazduhu iznosi do 1 km i - prodornosti - vrlo je visoka i u vodi iznosi do nekoliko metara, a u čvrstim tijelima visoke specifične gustine oko 10 cm. Za zaštitu od gama zračenja najefikasniji su zaštitni zidovi od olova, debljine od 5 do 10 cm, što zavisi od energije gama zraka datog gama emitera.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE Gama-čestice

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE Gama zraci su kao spoljašnji izvori jonizujućih zračenja daleko najopasnija vrsta zračenja. Domet α, β i γ zračenja

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE • Neutronsko zračenje, predstavlja snop neutrona, elektronskih čestica, koji u vazduhu imaju domet do 1 km i veliku sposobnost prodiranja kroz različite materijali i tkiva. U biološkoj sredini neutroni ne vrše direktno jonizaciju, ali putem sekundarnih efekata prouzrokuju teška razaranja tkiva. Kao produkti interakcija brzih neutrona sa tkivom javljaju se protoni, α čestica i odbačenih jezgra, koji vrše direktnu jonizaciju i razaraju atome tkiva.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RADIOAKTIVNE MATERIJE Neutralne-čestice

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA TOKSIČNE - OTROVNE MATERIJE Toksične ili otrovne materije predstavljaju supstance koje su po svojim obilježjima, količini i koncentraciji strane organizmu, oštećuju strukturu i funkciju tkiva, izazivajući negativne posljedice. Otrovne materije mogu biti mineralnog, biljnog i životinjskog porijekla, a zastupljene su u čvrstom, tečnom i gasovitom agregatnom stanju. Do trovanja dolazi kada se otrovne materije unesu u organizam (preko kože, sluzokože ili rane, ili kada se udahnu, popiju ili pojedu). Toksične/otrovne materije klasifikuju se prema: - namjeni: smrtonosne, za privremeno onesposobljavanje i protivbiljne, - toksičnim svojstvima: toksične nervno-paralitičkog dejstva, toksične plikavačkog dejstva, toksične zagušujućeg dejstva, toksične opšteotrovnog dejstva, toksične nadražujućeg dejstva i toksine i - postojanosti: kratkotrajne i dugotrajne.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA TOKSIČNE - OTROVNE MATERIJE Opšte karakteristike toksičnih materija su: - relativno jeftina proizvodnja, - proizvodnja i ispitivanje lako se prikrivaju, - uspješna zaštita je veoma složena, - raznovrsnost sredstava omogućuje široku primjenu, u zavisnosti od vrste i osobine cilja, mjesta, vremena, učinka. . . , - vremensko i prostorno dejstvo, nepotrebna preciznost i - negativno svojstvo zavisi od meteoroloških uslova, složenosti analize ciljeva i prethodne procjene rezultata dejstava. Izgled pakovanja toksičnih materija

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA BIOLOŠKE MATERIJE Biološke materije su živi organizmi adaptirani za terorističku upotrebu sa ciljem izazivanja bolesti sa smrtonosnim ishodom kod ljudi, životinja ili biljaka. Ovi agensi su sačinjeni od organizama koji su veoma zarazni i imaju uglavnom razarajuće dejstvo. Kao agensi bioloških materija mogu da se koriste bakterije, gljive, virusi i toksini, a tehnike njihovog korišćenja veoma su različite. Bolesti koje izazivaju jesu antraks, različite forme kuge, velike boginje, žuta groznica, različite forme ebole i botulizam. Čak i veoma male količne agensa mogu da izazovu veoma bolnu smrt - procijenjeno je da samo nekoliko grama virusa, uspješno primijenjenih, može da ubije na milione ljudi. Najvjerovatniji način primjene biološkog oružja bio bi preko vazduha, hrane ili vode.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA BIOLOŠKE MATERIJE Biološko oružje odlikuje se visokom učinkovitošću i relativno lakom distribucijom. Od njega se teško zaštititi pošto je nevidljivo, bez mirisa i ukusa. Prednost ovog oružja u odnosu na klasično oružje jeste u tome što ga je lakše sakriti, a i cijena mu je znatno niža. Ova vrsta oružja podjednako je opasna i za napadače i za napadnute i to je njegov glavni nedostatak. Riječ je o nedovoljno istraženom oružju, međutim, novijim metodama danas se lako može ući u trag proizvođačima ove vrste materija. Primjena biološkog oružja iz vazduha

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA VATRENA I HLADNA ORUŽJA U uslovima aktuelne globalno rastuće opasnosti od terorizma nameće se potreba za analizom mogućnosti za uspostavljanjem mjera strožije kontrole prometa vatrenog i hladnog oružja, koja po svojoj koncepciji i karakteristikama mogu biti posebno pogodna za upotrebu od strane terorista. Vatrena oružja su razvijena i namijenjena za izvršavanje šireg dijapazona zadataka, a u njih spadaju: - sredstva pješadijske i protivpješadijske borbe, - sredstva protivoklopne borbe, - sredstva bliske vatrene podrške i - prenosni raketni sistemi PVO i dr.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA VATRENA I HLADNA ORUŽJA Ova sredstva imaju nekoliko zajedničkih osobina: - relativno mala masa i kompaktnost konstrukcije, - prenosivost (od strane jednog čovjeka ili grupe od 2 do 3 čovjeka), - mogućnost upotrebe iz klasičnih putničkih vozila, - mogućnost prikrivanja položaja neposredno prije dejstva i - jednostavnost u upotrebi. U hladna oružja spadaju sve vrste bodeža.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA XIII Poglavlje ANTIOTRORIZAM

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA ANTITERORIZAM Antiterorizam predstavlja skup mjera, aktivnosti i postupaka koje sprovode Ujedinjene nacije i državne institucije na svojoj teritoriji u cilju pravovremenog prepoznavanja i iskorjenjivanja terorizma, primjenom strategije odvraćanja i uzvraćanja. Osnovni cilj antiterorističkih aktivnosti jeste eliminacija terorizma kao masovne pojave i u direktnoj je suprotnosti sa ciljevima terorističkih organizacija. Termin kontraterorizam odnosi se na ofanzivne mjere u cilju sprječavanja terorizma izvan teritorije sopstvene države, što obično primjenjuju velike sile SAD, Rusija, Velika Britanija. . .

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA ANTITERORIZAM Uvažavajući međunarodno pravo i sopstvene pravne propise, države u borbi protiv terorizma primjenjuju: - preventivne, - represivne i - borbene mjere.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA ANTITERORIZAM • Preventivne mjere imaju za cilj odvraćanje terorističkih organizacija od akcija, a obuhvataju: - onemogućavanje podrške iz inostranstva nosiocima terorističke djelatnosti, - istraživanje uloge sredstava za masovno komuniciranje i sprječavanje njihovog korišćenja od strane terorističkih organizacija i - edukativni rad sa mladim ljudima, kako bi se spriječilo njihovo uključivanje u terorističke organizacije i - odvraćanje uz prijetnju primjene oštrih krivičnih sankcija.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA ANTITERORIZAM • Represivne mjere se odnose na primjenu krivičnih, administrativnih i drugih mjera prema izvršiocima terorističkih aktivnosti. • Borbene mjere – na početku XXI vijeka terorističke organizacije postale su ozbiljna prijetnja svjetskom miru, pa borbene mjere antiterorističkih vojnih i policijskih jedinica imaju veoma značajnu ulogu. Kada preventivne i represivne mjere ne daju rezultate, vojne i policijske antiterorističke jedinice stupaju u akciju kako bi se na vrijeme spriječila teroristička aktivnost, zaštitili građani i državne institucije koji mogu biti meta terorističke organizacije.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA SREDSTVA ANTITERORISTIČKE ZAŠTITE Problem antiterostičke zaštite složen je i uvijek aktuelan - tim prije pošto postoji mali broj zemalja čije se obavještajno-bezbjednosne snage mogu uspješno suprotstavljati novijim i sve perfidnijim oblicima ugrožavanja bezbijednosti ljudi i materijalnih dobara. Snage bezbijednosti zemalja širom svijeta nastoje da pravovremeno otkriju improvizovane ili poznate eksplozivne naprave, predmete ili oružje, kako bi preduprijedili neželjene posljedice. Specijalnim aparatima, elektronskim skenerima, može se "zaviriti" u svaku pošiljku - bez otvaranja i oštećenja, može se pregledati svako vozilo, avion, voz, brod ili neko drugo prevozno sredstvo. Tim uređajima opremljeni su ne samo pripadnici specijalnih snaga već i službena lica na graničnim prelazima, aerodromima i drugim kontrolnim punktovima, kao i u objektima koji se štite mjerama bezbijednosti.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA METALDETEKTORI Metaldetektori su uređaji koji su namijenjeni za blagovremeno i efikasno otkrivanje metalnih predmeta, koji se nedozvoljeno unose u štićeni prostor, a njihov rad je zasnovan na principu reakcije koja se manifestuje zvučnim ili svjetlosnim signalom. Detekcija metalnih predmeta zavisi od mase metala i od rastojanja senzorskog dijela detektora od metalnog predmeta.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA METALDETEKTORI Službe bezbijednosti koriste veći broj različitih vrsta detektora metala a oni se prema namjeni mogu razvrstati na: - metaldetektore za pretraživanje kopnenih i vodenih površina, - metaldetektore za kontrolu sadržaja pismonosnih pošiljki, - metaldetektore za kontrolu lica, - metaldetektore za otkrivanje satnih mehanizama, - metaldetektore radioaktivnog zračenja, - metaldetektore eksploziva i droga i - metaldetektore opasnih materija.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA METALDETEKTORSKA VRATA Metalni detektori u obliku vratnica (dovratka) najčešće se koriste radi sprječavanja unošenja vatrenog ili hladnog oružja i nedozvoljenih metalnih predmeta u štićene prostore, javne objekte ili ustanove. Najčešće se postavljaju na ulazima u aerodromske zgrade, pomorska pristaništa, a po potrebi i na drumskim graničnim prelazima. Osnovni razlozi za to jesu velika efikasnost i automatsko obavljanje kontrole, koja se odvija bez kontakta - nema narušavanja integriteta. Ovaj segment je veoma bitan u kontrolama pri kojima se ne želi agresivnost i upadljivost - u situacijama kada je važno da se kod lica koja podliježu kontroli maksimalno smanji neugodnost.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA METALDETEKTORSKA VRATA Kada kroz takva vrata prolazi osoba koja nosi u džepu ili torbi neki metalni predmet, senzor koji detektuje predmet aktivira zvučni i svjetlosni signal za upozorenje, pa se zbog toga kontrola sprovodi u najmanje dvije faze, i to: - detekcija ili alarmiranje prisustva metala i - vizuelni pregled izazivača alarma ili detektovanog predmeta. Oko rama metaldetektorskih vrata navije se kalem koji postaje senzor za metal, pa bilo gdje da se sakrije metalni predmet, ovaj kalem će ga detektovati. Kod savremenih metaldetektorskih vrata selektira se mjesto metala po vertikali prolaza.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA METALDETEKTORSKA VRATA Detekcija metala po mjestu nošenja i veličini predmeta pomoću metaldetektorskih vrata

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RUČNI METALDETEKTORI Organi obezbjeđenja na ulazima javnih i drugih štićenih objekata upotrebljavaju i različite ručne metaldetektore za kontrolu posjetilaca. Time se izbjegava pretresanje lica, veoma neugodan postupak, posebno kada su osobe obezbjeđenja muškarci, a putnici ili posjetioci ugledne i poslovne žene. Ručni metaldetektor omogućava da se lako utvrdi da li kontrolisana osoba nosi neki metalni predmet ili oružje u džepovima ili tašni. Ručni modeli metaldetektora

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DETEKTORI RADIOAKTIVNOG ZRAČENJA Radioaktivno zračenje može se indirektno registrovati pomoću posebnih uređaja - detektora i dozimetara. Oni rade na principu uzimanja uzoraka vazduha iz prostora koji se pregleda. Sastojci uzorka automatski se upoređuju sa unaprijed utvrđenim uzorcima - etalonima u uređaju. Ukoliko je u uzorcima utvrđeno prisustvo radioaktivne materije, uređaj će to pokazati zvučnim ili svjetlosnim alarmom ili pomoću kazaljki na uređajima. Različite vrste dozimetara: univerzalni, olovka, za prst i kao paket

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DETEKTORI EKSPLOZIVA I DROGA Savremeni teroristi upotrebljavaju, između ostalog, različite vrste eksploziva koji se mogu ugraditi u predmete za svakodnevnu upotrebu. Ti eksplozivi često mogu biti malog obima, a velike razorne snage. U tu sfehu koriste se detektori eksploziva i droga. Oni predstavljaju uređaje koji funkcionišu na principu gasnih hromatografa, reaguju na karakterističan miris eksploziva ili droga i otkrivaju tzv. marker - njime se tajno obilježava eksploziv još u toku proizvodnje. Detektuju veoma male količine eksploziva i mogu utvrditi vrstu eksploziva, a upotrebi je više vrsta.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DETEKTORI EKSPLOZIVA I DROGA Razni tipovi detektora eksploziva i droga

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA MINSKI DETEKTORI Za otkrivanje improvizovanih mina sa minimalnim elektronskim i metalnim komponentama uspješno se koriste detektori za mine - tzv. Minoistraživači. Detektorom operater može da otkriva metalne mine u zemljištu sa velikim količinama minerala, a vodootporna konstrukcija omogućava njegovo korišćenje i pod vodom, bez gubitka detekcione osjetljivosti. Razni tipovi minskih detektora

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DETEKTORI ZA OTKRIVANJE SATNIH MEHANIZAMA Detektori za otkrivanje satnih mehanizama reaguju na zvuk i registruju satne mehanizme, koji mogu biti sastavni dio neke aktivirajući eksplozivne naprave. Ovi detektori su prilagođeni potrebama antiterorističke zaštite, ali su se pokazali kao veoma korisni pri otkrivanju osoba pod ruševinama nastalim zemljotresom (na osnovu registrovanja otkucaja srca ili disanja). Neki tipovi detektora za otkrivanje satnih mehanizama

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA DETEKTOR ZA OTKRIVANJE OSTALIH OPASNIH MATERIJA Detektori za otkrivanje ostalih opasnih materija, kao i detektori eksploziva, rade na principu uzimanja uzorka iz vazdušnog prostora u kome se vrši pregled/kontrola. Sastojci iz uzoraka automatski se upoređuju sa etalonom u uređaju. Ukoliko su prisutne opasne materije, uređaji će to pokazati zvučnim ili svjetlosnim alarmom ili pomjeranjem kazaljke na uređaju. Hemijski detektor opšte namjene

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RENGEN UREĐAJI Rendgen uređaji predstavljaju opremu namijenjenu za kontrolu prtljaga putnika, pošiljki, raznih tereta i predmeta koji se prevoze odnosno transportuju kamionima, avionima, vozovima i drugim prevoznim sredstvima. Zasnovani su na primjeni rendgen zraka, a po potrebi mogu snimiti sadržaj prtljaga. Zavisno od veličine predmeta i lokacije gdje se izvodi kontrlola razlikuje se više vrsta rendgen uređaja. Ovim uređajima može da se izvrši kontrola najsitnijih predmeta (pismo, novčanik, torbica. . . ), ali i kontrola kamiona sa kontejnerima i vagona na prugama. Konstruisani su u raznim oblicima i dimenzijama, što je uslovljeno njihovom namjenom i mobilnošću. Veliki rendgen aparati za kontrolu kontejnera i vagona mogu biti stacionarni i mobilni, dok su za preglede predmeta koji se mogu naći na bilo kom mjestu konstruisani manji mobilni portabl rendgen uređaji. Mogu se napajati iz različitih izvora: baterijama sa sopstvenim napajanjem (koje ih čine potpuno autonomnim), iz električne

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RENGEN UREĐAJI Rendgen uređaji predstavljaju opremu namijenjenu za kontrolu prtljaga putnika, pošiljki, raznih tereta i predmeta koji se prevoze odnosno transportuju kamionima, avionima, vozovima i drugim prevoznim sredstvima. Zasnovani su na primjeni rendgen zraka, a po potrebi mogu snimiti sadržaj prtljaga. Zavisno od veličine predmeta i lokacije gdje se izvodi kontrlola razlikuje se više vrsta rendgen uređaja. Ovim uređajima može da se izvrši kontrola najsitnijih predmeta (pismo, novčanik, torbica. . . ), ali i kontrola kamiona sa kontejnerima i vagona na prugama.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RENGEN UREĐAJI Postoji više vrsta i dimenzija rendgenskih uređaja, a uobičajena je podjelela na: stacionarne, mobilne i portabl - ručne.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RENGEN UREĐAJI Stabilni rendgenski uređaj Rendgenski uređaj za kontrolu paketa Prenosni rendgenski uređaj Rendgenski uređaj za kontrolu tereta na paletama

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RENGEN UREĐAJI Kao i svako tehničko sredstvo i rendgen urađaji imaju svoje loše karakteristike, pa u određenim uslovima oni ne mogu na zadovoljavajući način izvršiti zahtijevanu funkciju‚ i to u sljedećim slučajevima: - rendgenski uređaji se rijetko koristite za emitovanje x-zračenja - ono može biti štetno i opasno po zdravlje i život ljudi, - predmeti koje treba kontrolisati rendgenskim uređajem moraju imati slobodne dvije suprotne strane - sa jedne strane predmet treba da bude izložen dejstvu rendgenskog zračenja, a sa suprotne, u pravcu dejstva x- zraka, treba postaviti detektor zračenja, koji će transformisati x-zrake u vidljivu sliku i - suviše velika debljina kontrolisanog predmeta, urađenog od materijala velike gustine, u određenoj mjeri sprječava prodor zračenja kroz isti, što negativno utiče na jasnoću slike na ekranu.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RENGEN UREĐAJI ZA KONTROLU PUTNIKA Njihov rad se zasniva na principu slabog intenziteta rendgenskih zraka. Zraci ne prodiru kroz kožu, ali otkrivaju i najmanje predmete skrivene ispod odjeće. Emitovani rendgenski zraci reflektuju se nazad, gdje ih registruju veoma osjetljivi detektori. Dobijeni signali potom se softverski obrađuju i prosljeđuju na monitor operatera. Neophodno je istaći da lice koje je podvrgnuto rendgenskoj kontroli dobija dozu zračenja jednaku dozi koja se dobije od prirodnog zračenja u trajanju od 5 min, a 100 puta manju od zračenja prilikom dvočasovnog leta avionom. Trebalo bi da jedno lice bude rendgenski pregledano 32. 000 puta (što je u praktičnom smislu nemoguće), da bi se postigla maksimalno dozvoljena doza zračenja. Razlog ovako maloj dozi apsorbovanog zračenja jeste u primjeni x-zraka niskog energetskog nivoa, koji prodiru u kožu samo do oko 2, 5 mm.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RENGEN UREĐAJI ZA KONTROLU PUTNIKA Međutim, bez obzira na veliku pouzdanost ovih uređaja, detaljna kontrola zahtijeva da finalnu "ruku" provjere uradi operater, koji na osnovu indicija sa skenerskog snimka vrši naknadnu fizičku provjeru sumnjivih predmeta. Rendgenski uređaj za kontrolu ljudi Rendgenska slika čovjeka

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA POŠTANSKIH POŠILJKI Za otkrivanje eksploziva u pismima koriste se specijalne tečnosti i sprejevi koji čine kovertu prozirnom, tako da se može otkriti sadržaj pošiljke. Takođe, koriste se i uređaji koji pošiljku izlažu zračenju - tako da se na ekranu kontrolnog uređaja ili na fotografiji može vidjeti šta se nalazi u pismu. Detekciju eksploziva u pismima: sprej, ručni, stacionarni i detektor

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA SAOBRAĆAJNIH SREDSTAVA I TERETA Saobraćajna sredstva se sve češće koriste za izvođenje teških terorističkih akata kojima se ugrožavaju ljudski životi i uništavaju materijalna dobra. Diverzije pomoću automobila mogu da se izvode primjenom eksplozivnog ili zapaljivog diverzantskog sredstva, upotrebom toksičnih materija i izvora radioaktivnog zračenja. U praksi se najčešće koriste eksplozivne improvizovane naprave, kao sredstvo za izvođenje terorističkih akcija sa nepredvidljivim posljedicama. Pored toga u saobraćajnim sredstvima krijumčari vrlo često dobro maskiraju i nedozvoljena opojna sredstva - droge. Kako bi odvukli pažnju policiji i carinskim službenicima, krijumčari dostavljaju dezinformacije - šalju tzv. mamce, koji imaju zadatak da organe bezbijednosti upute na druge poslove dok roba ne prođe granicu.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA SAOBRAĆAJNIH SREDSTAVA I TERETA Mjesta u vozilima za skrivanje opasnih materija i droga

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI PREGLED VOZILA Za detekciju saobraćajnih sredstava i tereta koriste se razni tipovi detektora, koji pomoću x-zraka registruju promjene u gustini materijala i praznog prostora. Rad uređaja za pregled vozila i tereta uglavnom je zasnovan na principu rendgenskih, gama i neutronskih tehnologija skeniranja. Uređaji za kontrolu saobraćajnih sredstava i njihovog tereta

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RUČNI PREGLED VOZILA Ekipe koje obavljaju ručni pregled vozila moraju dobro poznavati konstrukciju i sva mjesta u vozilu koja su pogodna za smještaj uređaja za aktiviranje. U pregledu vozila ide se od spoljašnjeg ka unutrašnjem dijelu automobila, zatim se pregleda prtljažnik i prostor oko motora. Spoljašnji donji djelovi vozila (ispod kojih se mogu postaviti bombe ili eksplozivne naprave), najčešće se optički pregledaju pomoću teleskopskih ogledala sa ručnom lampom, koja može biti montirana na dršku ogledala. Eksplozivna improvizovana naprava postavljena ispod automobila

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RUČNI PREGLED VOZILA U zavisnosti od toga koji se sistem aktiviranja detonatora primjenjuje, povezivanje i mjesto postavljanja eksplozivne naprave u vozilu može biti različito, i to: - na mjestima gdje se pri startovanju obrazuje varnica, - na mjestima gdje se vrši zagrijevanje – motor - auspuh. . . - na mjestima otvaranja vrata, prtljažnika, rezervoara. . . Diverzije na vozilima mogu se izvršiti i slabljenjem određenih vitalnih djelova: - odvijanjem šrafova na točkovima, - kočionom sistemu i - sistemu za upravljanje. . .

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RUČNI PREGLED VOZILA Protivdiverzioni pregled vozila prvenstveno zahtijeva bezbijedan prilazak vozilu, uz obavezno korišćenje pomoćnih sredstva za daljinski rad: - daljinsko otvaranje vrata i haube, - daljinsko skidanje ukrasnih poklopaca na točkovima i - daljinski prekid veze akumulatora. . . , dok složenija pretraživanja zahtijevaju kompleksnija tehnička sredstva.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA RUČNI PREGLED VOZILA Bezbjedni prilaz i protivdiverzioni pregled vozila

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTEJNERI ZA ODLAGANJE EKSPLOZIVNIH NAPRAVA Za uništavanje eksplozivnih naprava, posebno onih koje ne mogu da se razminiraju jer su napravljene od nepoznatih komponenti ili je vrijeme za njihovu analizu nedovoljno, proizvedeno je više vrsta kontejnera i kontejnerskih vozila. Kontejneri se sastoje od dvije polulopte čije su stijene izrađene od veoma otpornih materijala, najmanje od pet slojeva, koji prigušuju udar, temperaturu i druge efekte u slučaju iznenadne eksplozije. U takvim kontejnerima i u slučaju aktiviranja eksplozivne naprave nema opasnosti za okolinu. Čelični kontejner i prikolica za smještaj eksplozivnih naprava

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTEJNERI ZA ODLAGANJE EKSPLOZIVNIH NAPRAVA Za uništavanje eksplozivnih naprava, posebno onih koje ne mogu da se razminiraju jer su napravljene od nepoznatih komponenti ili je vrijeme za njihovu analizu nedovoljno, proizvedeno je više vrsta kontejnera i kontejnerskih vozila. Kontejneri se sastoje od dvije polulopte čije su stijene izrađene od veoma otpornih materijala, najmanje od pet slojeva, koji prigušuju udar, temperaturu i druge efekte u slučaju iznenadne eksplozije. U takvim kontejnerima i u slučaju aktiviranja eksplozivne naprave nema opasnosti za okolinu.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA ROBOTI U FUNKCIJI BEZBJEDNOSNIH SNAGA Izgled nekih tipova robotizovanih vozila sa kamerama i sa daljinskim navođenjem

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA ANTITEROSRISTIČKI KOMPLET Specijalisti bezbijednosnih snaga, zarad efikasne zaštite pri pronalaženju skrivenih minskoeksplozivnih naprava i razminiranju nedovoljno poznatih upaljača koriste raznu zaštitnu opremu, neprobojne kombinezone sa udobnim donjim vešom, zaštitne čizme i rukavice tzv. antiteroristički komplet. Izgled nekih tipovaantiterorističkih kompleta

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA PUTNIKA I PRTLJAGA NA AERODROMU Aerodromski kompleks predstavlja skup čitavog niza različitih savremenih objekata, koji po svom sadržaju moraju zadovoljiti sve visoke bezbijednosne i tehnološke standarde nametnute strogim međunarodnim propisima u vazdušnom saobraćaju. Bezbijednosne preglede na aerodromima obavljaju službenici granične policije i carinske službe, koji su prošli odgovarajuću stručnu obuku osposobljavanja za korišćenje specijalnih uređaja i opreme, koja je namijenjena za te svrhe. Obuka obuhvata poznavanje opasnih materija i sredstava, rukovanje uređajima, poznavanje organizacije antiterostičkih pregleda i načina postupanja u pojedinim situacijama (nailazak na sumljivi predmet i sl. ).

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA PUTNIKA I PRTLJAGA NA AERODROMU Cilj pregleda je preventiva, otkrivanje i sankcionisanje nelegalnog transporta droga, oružja, eksplozivnih naprava i opasnih materija u avionu, čime bi se mogla izazovati eksplozija ili njegova otmica. Prema načinu opsluživanja i mjestu utovara u avion prtljag se dijeli na: - predati-odvojen od putnika i - ručni. • Predati-odvojeni prtljag (čekirani prtljag, checked baggage), je prtljag koji putnik predaje prijavi leta, a prevozi se u prtljažnom dijelu aviona. • Ručni prtljag (cabin baggage), je prtljag koji se unosi u putničku kabinu, za njega važe strožija i raznovrsnija pravila. Dozvoljenu količinu, veličinu i težinu predatog i ručnog prtljaga određuje ponaosob svaka avio-kompanija.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA PUTNIKA NA AERODROMU

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA PUTNIKA NA AERODROMU Na punktu kontrole putnika, potrebno je: - pravilno rasporediti opremu za kontrolu, - raspolagati sa dovoljno prostora za prilaz putnika, - usmjeriti putnike i omogućiti da pojedinačno dolaze na mjesto kontrole i - kontrolisati da li se putnici pridržavaju propisanih zahtjeva. Blok šema sa pet operatera

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA PUTNIKA NA AERODROMU Na vidno uočljivom mjestu za prilaz putnika postavlja se obavještenje o punktu kontrole, o radnjama koje treba preduzeti, kao i nedozvoljenim predmetima. Tabla sa upozorenjem o zabranjenim predmetima

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA PUTNIKA NA AERODROMU Prije prolaska kroz metaldetektorska vrata putnik mora da odloži sve metalne predmete i zimsku gaderobu (jaknu, mantil, dugi kaput) u plastičnu kadicu koju mora da ima svaki punkt. Kontrola se obavlja bez kontakta. Priprema putnika prije prolaska kroz metaldetektorska vrata

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA PUTNIKA NA AERODROMU U slučaju pojave alarma pri prolazu kroz metal detektorska vrata, od putnika se zahtijeva da izvadi sve metalne predmeta na mjestu detekcije, a nakon toga kontrola se ponavlja. Ukoliko se alarm ponovi, prelazi se na ručnu kontrolu. Metal detektprska vrata se sastoje, od: - metaldetektorkog rama, - elektronskog dijela i - komandne table. Prolazak putnika kroz metaldetektorska vrata i njihov izgled

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA KONTROLA PUTNIKA NA AERODROMU Odloženi sadržaj se vizuelno kontroliše. Zabranjeni predmeti se oduzimaju. Ukoliko vizuelna kontrola nije dovoljna sve se stvari propuštaju kroz rendgen uređaj. Ručni pregled prtljaga

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA POSTUPAK U SLUČAJU PRONALSKA SUMLJIVOG PREDMETA Kada se u toku kontrolnog pregleda otkrije predmet nepoznatog sadržaja, postupak se odvija na sljedeći način: - neidentifikovani predmet ne smije se dirati, pomjerati ili podizati, - izvrši se evakuacija prisutnih osoba iz ugroženog prostora, koji potom treba obezbijediti, - obezbjeđuje se prisustvo interventnih službi (vatrogasne i medicinske), koje bi intervenisale u slučaju požara izazvanog eksplozijom ili ukoliko bi došlo do povređivanja prisutnih osoba i - preduzimaju se mjere za smanjenje materijalne štete.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA POSTUPAK U SLUČAJU PRONALSKA SUMLJIVOG PREDMETA Nakon preduzetih navedenih preventivnih mjera, pristupa se se identifikaciji nepoznatog predmeta, pomoću odgovarajuće opreme i uz poštovanje tri osnovna principa: - samo jedan čovjek treba da se približi sumnjivom predmetu, - vrijeme provedeno kod sumnjivog predmeta treba da bude minimalno i - ne smije se upotrebljavti radio-uređaj, bežični ili mobilni telefon u neposrednoj blizini sumnjivog predmeta.