FAKULTET ZA POSLOVNI MENADMENT BAR ZATITA OD POARA

FAKULTET ZA POSLOVNI MENADŽMENT BAR ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA Predavač: Prof. dr Radinko Kostić, dipl. ing. Bar, april 2020. god

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA VII Poglavlje STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje požara predstavljaju stabilne instalacije koje se primjenjuju u objektima različitih namjena, sa osnovnim ciljem blagovremenog gašenja požara. Stabilni sistemi ugrađuju se na mjestima gdje je potrebna velika količina sredstva za gašenje, zbog visokog stepena požarne opasnosti i mogućnosti velike brzine širenja požra. Ovi sistemi su efikasni za djelovanje kada se gašenje požara mora odvijati sa daljine, bilo zbog otežanog pristupa požaru bilo zbog položaja objekta u kome je došlo do požara, ili zbog visokih temperatura koje se razvijaju. Takođe, sistemi se mogu ugrađivati i u objektima gdje je prisustvo ljudi stalno, gdje se odvijaju automatski tehnološki procesi i kad gašenje požara ne može da se obavi mobilnom opremom za gašenje. Stabilni sistemi za gašenje požara izvode se kao: - poluautomatski i - automatski sistemi.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA § Poluautomatski sistemi za gašenje požara predstavlju sisteme kod kojih aktiviranje izvodi korisnik, a dalje se komande odvijaju automatski. § Automatski sistemi za gašenje požara predstavljaju sisteme u kojima se aktiviranje odvija automatski, bez prisustva korisnika a stupaju u dejstvo sa nastankom požara. Ovi sistemi se aktiviraju kada centralna jedinica za dojavu požara, reaguje na jednu od sljedećih pojava: - porast temperatura za 30 °C iznad najveće radne temperature u štićenom prostoru, - kad je brzina porasta temperature veća od 20 °C/min, - kad se u štićenom prostoru pojavi dim i - kad se u štićenom prostoru pojavi plamen.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Svi djelovi komandno-upravljačkih uređaja koji se napajaju električnom energijom moraju se napajati iz dva nezavisna izvora, i to: - iz distributivne elektro mreže i - sopstvenog izvora napajanja (AKU baterija). Kablovi za napajanje električnom energijom moraju se zaštititi tako da njihova otpornost prema požaru iznosi najmanje 30 min. ukoliko se polažu kroz štićene prostorije, odnosno najmanje 90 min. ukoliko se polažu kroz prostorije koje se ne štite stabilnim sistemom za gašenje.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Izbor tipa stabilnih sistema za gašenje požara opredjeljuje se na osnovu klase požara koja se može očekivati u štićenom prostoru. U zavisnosti od primijenjenog sredstva za gašenje, stabilni sistemi se ravrstavaju, na: - sisteme sa vodom, - sisteme sa pjenom, - sisteme sa prahom, - sisteme sa ugljendioksidom, - sisteme sa halogenim ugljovodonicima i - sisteme sa hemijskim sredstvima.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilna instalacija za gašenje požara vodom Sistem za gašenje vodom, se dijele u dvije grupe i to: - instalacije sa zatvorenim mlaznicama – sprinkler i - instalacije sa otvorenim mlaznicama – drenčer. • Sprinkler instalacija, predstavlja najstari, a i danas najviše primjenjivani automatski stabilni sistem za gašenje požara. Ugrađuje se uglavnom na mjestima na kojima je moguća pojava požara klase A, uz mogućnost gašenja i nekih požara klase B (ukoliko se upotrijebi stabilni sistem za gašenje vodenom maglom). Sprinkler instalacije su instalacije za gašenje požara rasprskavajućim mlazom vode i koriste se na svim mjestima gdje se voda može upotrebiti kao sredstvo za gašenje požara. Gašenje se zasniva na principu hlađenja i zagušivanja.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Aktivirana sprinkler mlaznica obavlja istovremeno još jednu funkciju - centralnoj jedinici za dojavu požara prosljeđuje signal o nastanku požara. U praksi su zastupljeni sljedeći tipovi sprinkler sistema: - mokri tip, - suvi tip i - kombinovani tip. § mokri tip, primjenjuje se na mjestima i prostorima u kojima ne postoji mogućnost zamrzavanja. § suvi tip, primjenjuje se na mjestima i prostorima u kojima postoji mogućnost zamrzavanja.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija § kombinovani tip, je namijenjen zaštiti prostora u kojima postoji mogućnost nastanka štete od slučajnog aktiviranja sprinkler mlaznice. Princip rada ovog sistema odvija se u dvije faze: - u prvoj fazi, na primljeni signal od javljača požara (automatski javljači koji reaguju na pojavu dima ili plamena u štićenom prostorui) automatski se suva sprinkler mreža puni vodom, a ne dolazi do otvaranja mlaznica, pa u tom trenutku sistem od suvog prelazi u mokri i - u drugoj fazi, aktiviraju se ampule u sprinkler mlaznici i tada započinje proces gašenja.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Šema sprinkler sistema

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Sprinkler sistem sačinjavaju sljedeći elemenati: sprinkler mlaznica, cjevovod, sprinkler stanica i izvor vode. Sprinkler mlaznica, se sastoji od tijela sprinkler mlaznice, raspršivača-deflektora, ampule ispunjene ekspanzivnom tečnošću ili topljivog elementa i zatvarač-podloška. Izgled sirinkler mlaznice

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Tijelo mlaznice drži zajedno ostale djelove mlaznice i spaja ih u jednu cjelinu, dok se na donjem kraju spaja sa razvodnim cjevovodom. Staklena ampula je ispunjena ekspanzionom tečnošću i održava zatvarač mlaznice u zatvorenom položaju. Kada se dostigne određena temperatura, (od 0, 5 – 4 min zavisno od materijala) ampula se rasprskava, oslobađa se otvor mlaznice i voda ističe. Deflektor učvršćen na vrhu tijela mlaznice, formira oblik mlaza koji izlazi iz otvora sprinklera u obliku lepeze, kako bi se efikasnije ugasio požar. Oblik defektora određuje tip mlaznice.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Postoji više tiova sprinkler mlaznica, kao što su: - obične-normalne, mogu biti postavljene u stojećoj ili visećoj izvedbi, a imaju ka podu ili plafonu usmjereno kuglasto rasprskavanje vode, - sa kišobranom, mogu biti postavljene u stojećoj ili visećoj izvedbi, a imaju ka podu usmjereno parabolično rasprskavanje vode, - sa ravnim rasprskavanjem, mogu biti postavljene u stojećoj ili visećoj izvedbi, a imaju ka podu ravno rasprskavanje vode i - bočne, imaju ka podu usmjereno jednostrano (parabolično) rasprskavanje vode. U mokrim sprinkler sistemima poželjno je ugraditi stojeće mlaznice, dok u suvim se samo ugrađuju stojeće mlaznice.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Izgled nekih tipova sirinkler mlaznica

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Minimalne temperature aktiviranja i boja sprinkler mlaznica

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Različiti tipovi raspršivača sprinkler mlaznica Sprinkler ventilska stanica, može biti mokra, suva i kombinovana. Izvori snabdijevanja sprinkler sistema vodom, uobičajena podjela izvora za snabdijevanje sprinkler sistema jeste na neiscrpne i na iscrpne izvore vode. Kao alternativa ovih izvora napajanja predviđa se napajanje sistema i preko spoljašnjih stabilnih spojki na koje se priključuju vatrogasne auto-cistijerne.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Prednosti sprinkler sistema, ovaj sistemom omogućava istovremeno dojavu i gašenje požara, a aktiviraju se samo one mlaznice koje su zahvaćene požarom. Požar se gasi na principu gašenja i hlađenja, a mogućnost pojave povratnih požara ne postoji odnosno svedena je na minimum. Prema statističkim podacima BVFA (Njemačko državno PP udruženje) požar je u 85 % slučajeva ugašen sa maksimalno 4 sprinkler mlaznice.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sprinkler instalacija Druga velika prednost sprinkler sistema zasniva se na činjenici koja je u praksi mnogo puta dokazana – da upotreba sprinkler sistema ostavlja mnogo manju štetu nego upotreba vatrogasnih crijeva. Vatrogasna crijeva u prosjeku ostvaruju protok od 900 l/min, a moderno dizajnirani sprinkleri namijenjeni za upotrebu u industrijskim objektima imaju protok oko 150 l/min. . Sprinkler instalacije najčešće se primjenjuju za zaštitu: skladišta, robnih kuća, pozorišta, garaža, mlinova, hotela, štamparija, hala za preradu drveta, hala za proizvodnju papira. . . Sprinkler instalacije ne smiju se koristiti jedino u onim prostorima gdje voda sa nekim materijama obrazuje opasne materije (opasne za ljude) ili materije koje negativno djeluju na proces gašenja požara.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Drenčer instalacija • Drenčer instalacija, predstavlja sistem za gašenje požara kompaktnim ili raspršenim mlazom vode i koristi se na svim mjestima gdje se voda može upotrijebiti kao efikasno sredstvo za gašenje požara. Gašenje se zasniva na principu hlađenja i zagušivanja. Instalacija drenčer sistema nije pod stalnim pritiskom, uvijek izvedena kao suvi sistem. Ove instalacije u pripremnom položaju imaju otvorene mlaznice, pa se gašenje odvija istovremeno sa svim mlaznicama postavljenim iznad površina koje se štite – grupno gašenje potapanjem.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Drenčer instalacija Drenčer instalacije imaju poseban sistem za aktiviranje, s obzirom na to da su mlaznice otvorene, aktiviranje drenčer instalacije može biti: - mehaničko (ručno daljinsko ili ručno na ventilu), - pneumatsko, - hidraulično, ne koristi se tamo gdje postoji mogućnost da dođe do zamrzavanja, - električno, mora da ima siguran izvor napajanja i - kombinovano.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Drenčer instalacija Šema drenčer sistema

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Drenčer instalacija Cjevovodi mogu biti ispunjeni vodom (hidraulični način aktiviranja) ili vazduhom (pneumatski način aktiviranja) pod pritiskom. Topljivi elementi mogu biti temperaturni članci ili mlaznice sa topljivim lemom ili ampulom. Pad pritiska u cjevovodima vrši aktiviranje uređaja, bilo hidrauličnog ili pneumatskog. Kod uređaja sa pomenutim načinom aktiviranja oko objekta koji se štiti montiran je cjevovod za aktiviranje pod pritiskom od 3 bara, na kome se nalaze topljivi elementi. Voda je u cjevovodu pod pritiskom do ventilske stanice, a dovod vazduha može biti iz kompresorske mreže, rezervoara ili iz posebnog kompresora. Kad dođe do požara, aktivira se topljivi termoelement na cjevovodu, u kome dolazi do pada pritiska. Na taj način aktivira se ventilska stanica i propušta vodu do mlaznica. Aktiviranjem ventilske stanice pumpa se automatski pušta u rad i javlja se alarmni signal.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Drenčer instalacija Instalacija drenčer sistema nije pod stalnim pritiskom, uvijek izvedena kao suvi sistem. Ove instalacije u pripremnom položaju imaju otvorene mlaznice, pa se gašenje odvija istovremeno sa svim mlaznicama postavljenim iznad površina koje se štite – grupno gašenje potapanjem. Kod uređaja sa električnim aktiviranjem, aktiviranje se vrši preko detektora. Porast temperature u prostoriji jeste indikacija za aktiviranje javljača požara, koji impuls prosljeđuje centralnoj jedinici za dojavu požara, a ona aktivira ventilsku stanicu, čime dolazi do propuštanja vode u cjevovod sa mlaznicam. Centralna jedinica za dojavu požara pored aktiviranja ventilske grupe vrši uključivanje pumpe i aktiviranje svjetlosnog i zvučnog signala.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Drenčer instalacija Drenčer sistem koristi se za zaštitu objekata sa velikim požarnim opterećenjem, gdje postoji mogućnost brzog širenja požara, pa se trenutno mora pokriti vodom cijeli štićeni prostor, kao što su: – naftna industrija, – rezervoari goriva, – transformatori, – kablovski kanali, – postrojenja za reciklažu, – lakirnice. . . Snabdijevanje vodom za gašenje može da se vrši iz rezervoara pod pritiskom ili visinskog rezervoara (gravitacioni dotok vode pod pritiskom).

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Hlađenje raspršenom vodom transformatora Hlađenje raspršenom vodom rezervoara za gas Hlađenje raspršenom vodom rezervoara za gorivo

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Hlađenje raspršenom vodom nadzemnog rezervoara Hlađenje raspršenom vodom regalnog skladišta

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje vodenom parom Gašenje vodenom parom zasniva se na principu ugušivanja, odnosno smanjenja zapreminskoog procenta kiseonika u vazduhu do koncentracije kada prestaje proces sagorijevanje. Za uspješno gašenje požara vodenom parom, u štićenom prostoru neophodno je obrezbijediti koncentraciju vodene pare od 35 zapreminskih %. Vodena para se u štićenom prostoru razvodi perforiranim cijevima koje se postavljaju na visini od 2 - 3 m od nivoa podne površine, sa zadatkom ravnomjerne raspodijele vodene pare. Aaktiviranje stabilne instalacije može biti manipulativno - ručno i automatski. Ovaj sistem uglavnom se koristi za gašenje požara u industrijskim pogonima koji za svoje industrijske potrebe proizvode i koriste vodenu paru.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje pjenom Stabilni sistem za gašenje pjenom se u suštini ne razlikuje od "drenčer" sistema za gašenje vodom, s tim da se kao medij za gašenje umjesto vode koristi pjena. Za stabilne sisteme gašenja požara pjenom koriste se sve tri vrste vazdušnih pjena: - teška za gašenje požara na nadzemnim rezervoarima za skladištenje zapaljivih tečnosti, kao i na mjestima gdje se vrši pretakanje (auto i vagon pretakališta) i - srednja i laka pjena za zaštitu proizvodnih pogona, zatvorenih skladišta zapaljivih tečnosti i sl.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje teškom vazdušnom pjenom Šema stabilne instalacije za gašenje požara teškom pjenom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sistemi za srednju vazdušnu pjenu Funkcionalna šema stabilnog automatskog sistema za gašenje srednjom i lakom pjenom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Sistemi za laku pjenu Ovi sistemi se primjenjuju pri gašenju požara u zatvorenim prostorijama (fabričke hale u hemijskoj industriji, skladišta zapaljivih tečnosti i sl. ). Primjenom generatora za pjenu odgovarajućeg kapaciteta, pjena prvo pokriva štićeni prostor, pa zatim ispunjava kompletnu zapreminu prostorije. Da bi se postiglo ravnomjerno potapanje prostorije, generatori se postavljaju simetrično. Stabilne instalacije za srednju i laku pjenu identične su sa stabilnim i polustabilnim instalacijama za tešku pjenu sve do mlaznica – mlaznice u kojima se mješavini vode i pjenila dodaje vazduh, određuju vrstu instalacije pa i način njene primjene.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje prahom Stabiln sistemi za gašenje požara prahom koriste za gašenja požara prostorija sa lako zapaljivim materijalima (magacini boja i lakova), prostorija gdje postoji opasnost od požara gasova, prostorija gdje se nalaze velike količine papira, električnih uređaja pod naponom i procesnih postrojenja i u hemijskoj industriji. Za zapreminsko gašenje potrebno je najmanje 0, 6 kg praha po 1 m 3 prostorije (najčešće se uzima 1 kg/m 3), a za površinsko gašenje zapaljivih tečnosti (kade za lakiranje potapanjem, kade za kaljenje) potrebno je najmanje 4 kg praha po 1 m 2 slobodne površine tečnosti. Kompletna količina praha mora za 30 sek. biti izbačena na mjesto požara.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje prahom Prah se skladišti u posebnom rezervoaru u koji se uvodi pogonski gas (azot ili ugljendioksid) kako bi aktivirao - uzburkao prah, a zatim ga izbacio na mjesto požara. Neophodno je kod ove instalacije da cijevni razvod bude što kraći, sa što manje krivina da bi se izbjeglo začepljenje. Rezervoar sa prahom mora biti smješteni u posebnu prostoriju koja nije ugrožena požarom. Jedna stabilna instalacija može štititi više prostorija. U tom slučaju pri proračunu potrebne količine praha polazi se od pretpostavke da će požar nastati samo u jednoj prostoriji, te se ukupna količina praha računa prema zapremini najveće prostorije. Svaka zona gašenja ima svoj razvodni ventil koji se mora otvoriti prije nego što se otvori ventil za protok praha iz rezervoara. Na stabilnoj instalaciji može se nalaziti i priključak za fleksibilno crijevo sa mlaznicom.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje prahom uglavnom se izvode automatskim aktiviranjem, ali se mora predvidjeti i mogućnost ručnog aktiviranja. Rad stabilnih uređaja zasniva se principu da se prah iz rezervoara pogonskom energijom nekog gasa (obično azot) izbaci na mjesto požara. Od čeličnih boca sa pogonskim gasom, pa sve do izlaznih mlaznica, uređaji su isti ili skoro jednaki kao i sistemi za gašenje sa ugljen-dioksidom, jedino se aktivirajući sistemi međusobno razlikuju.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje prahom Funkcionalna šema stabilnog automatskog sistema za gašenje prahom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje prahom Izgled aktiviranog stabilnog sistema za gašenja požara prahom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje ugljen-dioksidom Stabilni sistemi za gašenje požara ugljen-dioksidom, koriste tehnički ugljendioksid, uskladišten u čeličnim bocama (više boca povezanih u jednu cjelinu čini bateriju boca) ili u pothlađenom rezervoaru. U bocama ugljen-dioksid se nalazi pod pritiskom od 58, 6 bar na temperaturi od 21 °C, dok se u pothlađenom rezervoaru, koji se rashlađuje, pritisak kreće od 15 do 25 bar na temperaturi od – 30 °C do – 10 °C. Pothlađeni rezervoar koristi se za stabilne sisteme kod kojih je količina ugljen-dioksida veća od 2 500 kg. Baterije boca postavljaju se u posebnoj prostoriji, a ukoliko to nije moguće, iste se mogu smjestiti i u drugi prostor koji nije ugrožen požarom, s tim da boce moraju biti snabdjevene uređajima za zaštitu od povećanja pritiska iznad maksimalno dozvoljenog.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje ugljen-dioksidom Ako su baterije boca ili pothlađeni rezervoar namijenjeni za gašenje požara više prostorija, za svaku prostoriju ugrađuje se razvodni ventil. Stabilni sistem sa ugljen-dioksidom može da se aktivira: mehanički, mehaničkopneumatski i električno. Ako u štićenom prostoru koncentracija ugljen-dioksida prelazi 5 % ukupne zapremine prostorije, a u istoj se stalno nalaze ljudi, moraju se ugraditi uređaji koji od momenta aktiviranja alarmiraju signale i odlažu aktiviranje ugljendioksida toliko dugo da ljudi mogu bezbjedno napustiti prostoriju (ne manje od 10 ni više od 30 sek. ). Ovo je potrebno ne samo zbog toksičnosti ugljendioksida već i zbog toga što isijavanje ugljen-dioksida izaziva kondenzaciju vodene pare iz atmosfere, što prouzrokuje smanjenu vidljivost i teže kretanje osoba putevima evakuacije.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje ugljen-dioksidom Izgled boca za ugljendioksidom Funkcionalna šema stabilnog automatskog sistema sa ugljendioksidom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje ugljen-dioksidom a - aktiviranje b - gašenje c - kraj gašenja Izgled gašenja ugljen-dioksidom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje inergenom Osnovni elemenati sistema, sastoje se od: - boce ili baterije boca sa inergenom pod pritiskom od 195 – 200 bar, komplet sa pripadajućom opremom, - sabirne cijevi sa reducirom pritiska, - cijevne mreže, - mlaznica i - nosača cjevovoda. Boce sa inergenom, moraju biti smješteni u ventilisanom prostoru koji nije izložen nikakvoj opasnosti od požara, fizički odvojena od štićenih prostorija, ali lako pristupačna, čak i u slučaju požara. Dozvoljena temperatura u ovoj prostoriji je od 0 - 35 °C, a minimalna otpornost na dejstvo požara obodnih konstrukcija mora iznositi 90 min.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje inergenom Svi djelovi sistema koji se napajaju električnom energijom, moraju se napajati iz dva nezavisna izvora, i to: - iz distributivne elektro mreže i - sopstvenog izvora napajanja (AKU baterija). U prostorijama u kojima je predviđen stabilni automatski sistem za gašenje požara inergenom, obavezna je ugradnja i stabilne instalacije za detekciju i dojavu požara. Automatski javljači vezuju se u tzv. dvozonsku zavisnost kako bi se izbjegla mogućnost aktiviranja instalacije za gašenje požara na lažni alarm.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje inergenom Aktiviranje javljača iz jedne dojavne linije samo interno alarmira centralnu jedinicu za dojavu požara, koja zvučnim signalom/sirenom i svjetlosnim signalom/panom upozorava ugrožene osobe o izbijajanju požara u štićenom prostoru. Ukoliko dođe do širenja požara, aktiviraće se i javljači druge dojavne linije, koji takođe prosljeđuju signal centralnoj jedinici za dojavu požara. Nakon drugog signala i programiranog vremenskog kašnjenja od najviše 30 sek. (vrijeme potrebno za napuštanje ugroženog prostora – evakuaciju), centralna jedinica upućuje komandni signal uređaju za aktiviranje gašenja.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje inergenom Funkcionalna šema stabilnog automatskog inergent sistema

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje sa FM 200 Komercijalni naziv FM-200 (HFC– 227 EA) hemijske formule C 3 HF 7. Nalazi se u tečnom stanju u bocama pod pritiskom od 25 bar pri temperaturi od 21 °C. Izgled boca za smještaj FM – 200 i prostorije u trenutku aktiviranja sistema

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA STABILNI SISTEMI ZA GAŠENJE POŽARA Stabilni sistemi za gašenje sa FM 200 Funkcionalna šema stabilnog automatskog inergent sistema

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA VIII Poglavlje AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Sistemi za detekciju i dojavu požara predstavljaju automatske električne uređaje koji samostalno, bez intervencije korisnika, u početnoj fazi otkrivaju požar u zatvorenom štićenom prostoru, pomoću automatskih detektora koji prosljeđuju signal centralnoj jedinici, a ona nakon obrade dobijene informacije stupa u programirana dejstva. Ovaj sistem omogućava ranu detekciju požara, što garantuje sigurnu i blagovremenu evakuaciju ugroženih osoba, trenutnu dojavu o njegovom nastanku interventnim službama i automatsko gašenje ukoliko je u štićenom prostoru isti ugrađen.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Otvoreni prostor, s obzirom na veliku površinu, nije moguće pratiti klasičnim metodama detekcije koje se primjenjuju u zatvorenim prostorima, te se u tu svrhu koristi sistem videonadzora. Osnovni nedostak automatskog sistema za detekciju požara, pa tako i dojave signala o nastalom požara, je pojava "lažnog alarma, a najčešći uzroci su: - nepravilno postavljanje detektora, - nepravilno izvedena instalacija, - neadekvatno održavanje, - sezonski efekti, - slučajnosti prilikom popravke i održavanju objekata, - prisustvo sitnih insekata i - vandalizam ili slićne radnje.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA U zavisnoti od primijenjene tehnologije, automatski sistem za detekciju i dojavu požara, generalno se mou razvrstati na: - konvencionalne - klasične i - adresibilne - inteligentne sisteme. Konvencionalni sistemi su godinama bili uobičajeno i adekvatno rješenje pitanja preventivne zaštite od požara ljudi, objekata i imovine. Sistem se sastoji od određenog broja konvencionalnih zona. Jedna zona sadrži maksimalno 30 javljača požara. U slučaju aktiviranja jednog javljača požara, na centralnoj jedinici identifikuje se signal alarma na liniji/zoni.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Centralna jedinica korisniku ne osigurava informaciju koji je tačno detektor u alarmu. Taj nedostatak nije presudan ako se radi o velikim prostorima (kao što je trgovina ili skladište) pošto se više detektora nalazi u istom prostoru. Potreban broj zona u konvencionalnom sistemu definiše se na osnovu broja prostorija iz kojih se želi identifikovati alarm. Za velike prostorije dovoljno je predvidjeti samo jednu zonu, dok je za manje prostorije moguće u pojedine zone ugraditi samo jedan ili dva detektora, što osigurava dovoljno preciznu informaciju o tome gdje je alarm nastao.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Adresabilni sistemi pružaju veliku fleksibilnost i precizno detektuju požar. Kada se kaže da je sistem adresabilan, to znači da svaki detektor u sistemu ima svoju individualnu adresu, tako da u slučaju nastanka požara centralna jedinica pruža preciznu informaciju koji je detektor i u kojoj prostoriji u alarmu. Svaki uređaj na petlji ima svoju adresu, podešenu prekidačima na zadnjem dijelu uređaja ili kroz softver za upravljanje radom sistema. Centralna jedinica konstantno komunicira sa detektorima i ako neki od njih daje indikaciju alarma ili greške, centrala identifikuje koji je uređaj u pitanju i upozorava alarmom ili signalom greške. Takođe, centrala preko svojih kontrolnih modula može pokrenuti odgovarajuće izvršne funkcije u slučaju požara.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Sema adresabilnog automatskog sistema za detekciju i dojavu požara sa jednom petljom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Prednosti adresibilnog u odnosu na konvencionalni sistem ogleda se u sljedećim: - veća sigurnost sistema, - adresa daje podatak o tačnoj lokaciji detektora u alarmu, - moguće je nezavisno podešavanje osjetljivosti svakog detektora, - detektori su pod stalnim monitoringom od strane centralne jedinice, koja neprekidno nadgleda osjetljivost detektora i u slučaju promjene daje signal greške, što ujedno smanjuje mogućnost lažnih alarma, - nadzor detektora u petlji omogućava da se i u slučaju prekida ili kratkog spoja zadržava funkcionalnost sistema i - isti instalacioni kablovi se koristi za povezivanje detektora, sirena i ručnih javljača.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Kriterijumi koji se moraju detaljno razmatrati prije izbora sistema za detekciju i dojavu požara u štićenom prostoru jesu: - očekivana klasa požara, - mogući razvoj požara, - visine međuspratne konstrukcije, - konfiguracija međuspratne konstrukcije, - ventilacija i odimljavanje i - temperatura. Osnovni djelovi automatskog sistema za detekcuju i dojavu požara, su: § Detektori požara (automatski i ručni). § Centralna jedinica za automatsku detekciju i dojavu požara. § Električne zvučne alarmne sirene za dojavu požara. § Elektični kablovi.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Detektori požara Uloga automatskih detektora požara ogleda se u činjenici da u štićenom prostoru detektuju nastale promjene, pojavu čestica koje su produkti sagorijevanja ili povišene temperature. Postoji više podjela detektora, a na osnovu granice detekcije, detektori se klasifikuju na: - tačkaste i - linijske detektore. Dok na osnovu fenomena požara, detektori se razvrstavaju na: - dimne, - toplotne, - plamene, - ostalih požarnih fenomena i - kombinovane - multisenzorske.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Detektori požara Izgled automatskih detektora dima Izgled ručnog detektora-javljačapožara

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Detektori požara Oblasti primjene automatskih detektora požara

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Centralna jedinica automatskog sistema za detekciju i dojavu požara Centralne jedinice predstavlju mikroprocesorski uređaji koji primaju i obrađuju informaciju o alarmu automatskih i ručnih detektora, prosljeđujući je uređajima za signalizaciju i upravljanje. Centrala jedinica konstantno nadzire zone štićenog prostora. Izgled centralne jedinice automatskog sistema za dojavu požara

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Centralna jedinica automatskog sistema za detekciju i dojavu požara Zahvaljujući modularnoj konstrukciji i fleksibilnosti pri podešavanju parametara, centralna jedinica obezbjeđuje izvršne i upravljačke funkcije sistema po unaprijed definisanom programu: - prekida napajanje termotehničkih instalacija na glavnoj razvodnoj tabli, - reguliše evakuacionu rasvjetu, - alarmira evakuacioni razglas, - upravlja liftovima, automatskim protivpožarnim i protivdimnim vratima, - aktivira automatsko odimljavanje, - aktivira sistem entilacije i klimatizacije, - aktivira automatski sistemom za gašenje požara i - aktivira kontrolu pristupa objektu.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Centralna jedinica automatskog sistema za detekciju i dojavu požara Moguće je integrisati i ostale tehničke sisteme, kao što su inteligentna rasvjeta, interfon, protivprovalni sistem videonadzora. Takođe, centralne jedinice putem programiranog softvera, snimljenom govornom porukom dežurnim operaterima interventnih službi prosljeđuju sljedeće podatke o nastalom požaru: nazivu objekta, lokaciji objekta i požarnoj zoni. U softveru je moguće predstaviti plan gašenja požara sa rasporedom objekta, položajem hidranata, pristupnim i evakuacionim putevima i ostalim relevantnim podacima. Centralna jedinica se obično locira u zasebnom požarnom sektoru u odnosu na ostali dio objekta, obično u prostoriji u kojoj je osigurano 24 -časovno dežurstvo.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA AUTOMATSKI SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA Izgled različitih tipova električnih sirena za dojavu požara Izgled halogen free električnog kabla

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA IX Poglavlje HIDRANTSKA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Osnovno i najviše korišćeno sredstvo za gašenje požara je voda; čak i kod požara koji se ne smiju gasiti vodom, ona je neophodna za odbranu susjednih ugroženih objekata, za hlađenje rezervoara ili sudova sa zapaljivim tečnostima, sudova pod pritiskom i sudova sa zapaljivim gasovima. Voda za gašenje požara najefikasnije i najbrže obezbjeđuje se iz vodovodnih sistema gradske vodovodne mreže. Na ovaj sistem pored ostalih potrošača vezuju se i hidrantske vodovodne mreže, koje su u funkciji zaštite od požara. Hidranti predstavljaju uređaje koji se napajaju vodom iz gradske vodovodne mreže, a koriste se za gašenje požara. Sa dodatnom opremom (crijeva, spojnice, mlaznice) hidranti, posebno unutrašnji, uspješno se koriste za početno gašenje požara.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Spoljna hidrantska mreža Prema svojoj lokaciji i funkciji hidranti se razvrstavaju na: - spoljne i - unutrašnje/zidne. Spoljni hidranti prema konstrukciji i načinu ugradnje dijele se na: - podzemne i - nadzemne. Podzemni hidranti izrađuju se za debljinu zemljinog pokrivača od 0, 75 do 1, 5 m, u ulicama sa jakim saobraćajem i u uskim ulicama u kojima bi nadzemni hidranti bili ugroženi saobraćajem. Nedostatak im je što pri slabom održavanju ulica njihovu kapu pokrivaju blato i prašina, a zimi snijeg i led.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Spoljna hidrantska mreža Za napajanje spoljne i unutrašnje hidrantske mreže koristi se podzemna, površinska ili atmosferska voda, čiji kapacitet mora da obezbijedi rad mreže u trajanju od najmanje dva časa. Ako se za napajanje hidrantske mreže koristi podzemna voda iz kopanih ili bušenih bunara, pri crpljenju vode iz bunara njen nivo ne smije pasti ispod 6 m od kote okolnog terena. Za zahvatanje površinskih voda za neposredno napajanje hidrantske mreže izrađuju se prilazni putevi i platforme za vatrogasna vozila i pumpe, a zahvatanje vode mora biti moguće bez obzira na godišnje doba i stanje vode.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Spoljna hidrantska mreža Za obezbjeđenje najmanje rezerve vode za gašenje požara, kao i za napajanje spoljne i unutrašnje hidrantske mreže, koriste se ukopani, poluukopani i nadzemni rezervoari. Kapacitet rezervoara određuje se na osnovu potrebne količine vode za gašenje požara i broja mlazeva koji će se koristiti. Spoljni hidranti ugrađuju se na spoljnu vdovodnu mrežu, prstenastim sistemom cjevovoda na otvorenom prostoru. Rastojanje između spoljnih hidrantskih priključaka određuje se zavisno od namjene, veličine i sličnih karakteristika objekta, s tim da se požar na svakom objektu može gasiti sa najmanje dva spoljna hidranta. Dozvoljeno rastojanje između dva hidranta iznosi najviše 80 m, dok u naseljenim mjestima, u kojima su objekti pretežno namijenjeni stanovanju, rastojanje između spoljnih hidranata iznosi najviše 150 m.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Spoljna hidrantska mreža Potreban pritisak u spoljnoj hidrantskoj mreži određuje se proračunom u zavisnosti od visine objekta i drugih uslova, ali ne smije biti niži od 2, 5 bar. U neposrednoj blizini hidranta predviđenog za neposredno gašenje požara postavlja se ormar za smeštaj crijeva, mlaznice, ključa i druge potrebne opreme. Broj crijeva standardne dužine određuje se zavisno od udaljenosti hidranta od objekta i od potrebe za intervencijom sa spoljne strane objekta. Spoljni hidranti prema konstrukciji i načinu ugradnje dijele se na: - podzemne i - nadzemne.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Spoljna hidrantska mreža Podzemni hidranti izrađuju se za debljinu zemljinog pokrivača od 0, 75 do 1, 5 m, u ulicama sa jakim saobraćajem i u uskim ulicama u kojima bi nadzemni hidranti bili ugroženi saobraćajem. Nedostatak im je što pri slabom održavanju ulica njihovu kapu pokrivaju blato i prašina, a zimi snijeg i led.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Podzemni hidranti Izgled podzemnog Izgled hidrantskog spoljnjeg hidranta nastavka Izgled podzemnog ormana sa opremom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Nadzemni hidranti ugrađuju se na mjestima na kojima ne prijeti opasnost od saobraćaja i na mjestima na kojima se dugo zadržava sniježni pokrivač. Nadzemni hidranti izrađuju iznad zemljinog pokrivača od 1, 25 do 1, 5 m. Izgled nadzemnog spoljnjeg hidranta Izgled nadzemnog ormana sa opremom

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Unutrašnja hidrantska mreža snabdijeva vodom hidrante koji služe za početno gašenje požara, u unutrašnjem dijelu objekta. Ugradnja unutrašnje hidrantske mreže, je zakonska obavezna za sve objekte, izuzev za: - stambene objekte sa manje od četiri nadzemne etaže, - objekte namijenjene za javna kupatila i perionice, - skladišne prostorije čiji su zidovi otporni prema požaru u trajanju od najmanje dva časa, a u kojima se skladišti negoriva roba u negorivoj ambalaži, - prodavnice i administrativne prostorije površine do 150 m 2 i - proizvodne objekte sa četvrtim i petim stepenom otpornosti prema požaru i kategoriom tehnološkog procesa prema ugroženosti od požara.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Unutrašnja hidrantska mreža Hidranti se smještaju u prolaze, stepenišne prostorije i uz puteve za evakuaciju, u neposrednoj blizini ulaznih vrata prostorija koje mogu biti ugrožene požarom, tako da ne ometaju evakuaciju. Zidni orman ukopava se u zid ili se montira na zidu na visini od 1, 5 m od nivoa podne površine. Orman treba da je uočljiv i lako pristupačan, tako da svako lice može brzo upotrijebiti hidrante. Orman ima odgovarajuću oznaku - latinično slovo H, a sa spoljašnje strane može biti zastakljena. U orman se shodno zakonskoj regulativi obavezno postavlja vatrogasno crijevo prečnika 52 mm, sa mlaznicom prečnika 12 mm.

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA HIDRANTNA VODOVODNA MREŽA U FUNKCIJI ZAŠTITE OD POŽARA Unutrašnja hidrantska mreža Izgled zidnog hidranta sa opremom Izgled zidnog hidrant opremom iručnim aparatima

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA X Poglavlje VATROGASNA VOZILA

ZAŠTITA OD POŽARA I PROTIVDIVERZIONA ZAŠTITA VATROGASNA VOZILA Borba sa vatrenom stihijom i spašavanje osoba i materijalnih dobara ugroženih požarom podrazumijeva upotrebu ručnih i prevoznih aparata, hidrantske mreže i stabilnih automatskih sistema za gašenje, ali i učešće profesionalnih pripadnika vatrogasne službe i drugih interventnih službi. Te specijalizovane službe pri intervencijama gašenja koriste motorna vozila koja su prema svojoj funkciji specijalno oblikovana za određeni tip intervencije.