faculteit gedrags en maatschappijwetenschappen Datum 15 01 2014

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | Rouw na Moord Onderzoek naar psychische klachten van nabestaanden van moord en doodslag 13 mei 2014 Mariëtte van Denderen, MSc Prof. Dr. Jos de Keijser Prof. Dr. Paul Boelen

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 2 Personalia › › Filmwetenschappen (MSc) Criminologie (MSc) FPC van Mesdag kliniek (TBS kliniek) 2010 -2014: Promovenda Rouw na Moord

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen 3 Datum 15 -01 -2014 | Christel Ambrosius 23 j. (1994) Pim Fortuyn 54 j. (2002) Marianne Vaatstra 16 j. (1999) Ruben & Julian 9 en 7 j. (2013) Nienke Kleiss 10 j. (2000) Schiedammerparkmoord

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 4 Prevalentie › 150 a 180 mensen jaarlijks vermoord in Nederland › Ieder slachtoffer laat een aantal nabestaanden achter

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 5 Volgens nabestaanden, de maatschappij en de wetenschap: Iemand verliezen door moord is het ergste wat je kan gebeuren. ‘there is ample evidence that loss due to homicide is associated with post-traumatic stress phenomena’ (Freeman, Shaffer & Smith, 1996; p. 337) ‘losing a loved one to homicide is a chronic, never-ending trauma (…)’ (Thompson, 1995, p. 3, 4).

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 6 Klopt dat? › - Onderzoek naar klachten na overlijden door Moord Zelfdoding Auto-ongeval “ 50% of the parents of murdered children developed Posttraumatic Stress Disorder” (Murphy et al. , 2002, 2003)

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 7 Vragen 1. Wat is de prevalentie van Posttraumatische Stress Stoornis (PTSS) en Gecompliceerde Rouw (GR) bij nabestaanden van moord? 2. Wat is de rol van wraak op het rouwproces? Vragenlijstonderzoek 3. Wat is het effect van een behandeling bestaande uit cognitieve therapie en EMDR op de PTSS en GR klachten van nabestaanden na moord? Behandelstudie

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 8 Vraag 1 › Wat is de prevalentie van Posttraumatische Stress Stoornis (PTSS) en Gecompliceerde Rouw (GR) bij nabestaanden van moord?

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 9 In- en exclusiecriteria › Familieleden; ouders, kinderen, broers/zussen van 18 jaar en ouder › Partners › Meerdere personen binnen één gezin kunnen meedoen Exclusiecriteria: › De Nederlandse taal niet machtig › Verdachten/daders

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 10 Inclusie deelnemers 1. Lotgenotenorganisaties: › VOVK: Vereniging Ouder van een Vermoord kind › ADS: Aandacht Doet Spreken › VVRS: Vereniging voor Veiligheid, Respect en Solidariteit 2. Casemanagers Slachtofferhulp Nederland 3. Website en media › www. rouwnamoord. nl

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 11 Vragenlijstonderzoek › Gecompliceerde rouwklachten (Rouwvragenlijst) › Posttraumatische stressklachten (Schokverwerkingslijst) › Wraak (Vengeance Scale) › Vermijding (Omgaan met Verlies) › Fysieke klachten (Korte Klachtenlijst)

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | Kenmerken van deelnemers › 330 ingevulde vragenlijsten › Leeftijd nabestaanden: 58 jaar (range 25 - 82) Leeftijd slachtoffers: 27 jaar (range 0 – 69) › Gemiddelde tijd sinds het overlijden: 7 jaar (range 0 - 35 jaar) › 89% van de moorden vond plaats in Nederland, 11% in het buitenland › 5. 1% was getuige van de moord (N=17)

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 13 Onderlinge relaties Man (30 j ) Nabestaande Onbekende Vader Dader ? 1999 -2012 Slachtoffer Broer Dader Man (35 j ) Onbekende Zoon Slachtoffer Zoon Man (68 j )

Tabel Demografische gegevens Category Subcategory Sex (N total) Man N = 113 Vrouw Veroordeeld N = 218 N = 202 Niet gevonden N = 24 De rechtszaak is nog bezig Vrijspraak/sepot N = 56 N = 14 (ex) partner N = 29 Dader is Nabestaande is … van het slachtoffer Dader is … van de nabestaande Ouder Kind Broer/zus Ander familielid N = 159 N = 42 N = 54 N =28 Vriend/bekende N =19 (ex) partner N = 14 faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 14 Directe familie N=19 (ouder, kind, broer/zus) Lid van een lotgenotenvereniging? Ander familielid Vriend/bekende N = 31 N = 87 Onbekende Ja N = 168 N = 172 Tijd sinds overlijden 9 jaar Nee N = 136 Tijd sinds overlijden 3 jaar

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | Resultaten › 33% heeft last van posttraumatische stress klachten › 81% heeft veel langdurig en intense rouwklachten › Gemiddelde tijd sinds het overlijden: 7 jaar › Naarmate de tijd toeneemt nemen PTSS klachten en gecompliceerde rouwklachten af

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 16 Resultaten › Vrouwen ervaren meer PTSS en GR dan mannen › Ouders ervaren meer klachten dan indirecte familieleden en kinderen van het slachtoffer › Geen effect op PTSS/ GR wat betreft: - De relatie tussen nabestaande – dader - Dader wel of niet veroordeeld Nabestaande Dader Slachtoffer

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | Resultaten › Maakt het uit of iemand lid is van een lotgenotenvereniging? › Wel lid: ADS, VOVK, VVRS › Geen lid: Slachtofferhulp / website Tabel 2 Prevalentie van Gecompliceerde Rouw en PTSS bij mensen die wel of geen lid zijn van een lotgenotenvereniging. Totale Lid Geen lid Is er een statistisch 9 jaar 3 jaar verschil? steekproef Gecompl. 81. 9% 82. 7% 80. 6% Nee Rouw PTSD 33. 3% 31. 1% 36. 5% Nee

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 18 Vraag 2 Wat is de rol van wraak op het rouwproces? Wat is het verband tussen wraak en a) Gecompliceerde rouw en PTSD? b) Geslacht, leeftijd, relatie tot slachtoffer, relatie tot dader? c) Is de dader wel of niet veroordeeld? d) Strafduur?

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 19 Belemmerende gedachten ›Ik kom hier nooit meer overheen ›Pas als de dader gevonden wordt kan ik verder. . . ›Pas als de dader bestraft wordt… ›Pas als de dader levenslang krijgt… ›Pas als ik wraak genomen heb…

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 20 Resultaten a) Er is een significante samenhang tussen wraak en PTSD/gecompliceerde rouw b) Geslacht nabestaande speelt geen rol c) Dader binnen de familie minder wraak gevoelens

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 21 Wraak & langere straffen d) Dader wel/niet veroordeeld en strafduur: geen effect op wraakgevoelens › Sommige nabestaanden en politieke partijen willen langere straffen voor daders › Met welk doel?

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 22 Vraag 3 Wat is het effect van een behandeling bestaande uit Cognitieve gedragstherapie en EMDR op PTSS en gecompliceerde rouwklachten van nabestaanden na moord?

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 23 Behandelopzet 27 therapeuten getraind in het behandelprotocol 8 individuele sessies met een cliënt Interventie- en wachtgroep (na 4 mnd) conditie

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 24 Inclusiecriteria: › Partners › Familieleden; ouders, kinderen, broers/zussen van 18 jaar en ouder › Meerdere personen binnen één gezin kunnen meedoen › Hoge score op de Rouwvragenlijst en/of › Hoge score voor PTSS klachten

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 25 Opzet behandeling: 8 sessies 1. Kennis making 2. Rouw in het gezin 3. EMDR 4. EMDR 5. EMDR 6. CGT 7. CGT 8. CGT 3. CGT 4. CGT 5. CGT 6. EMDR 7. EMDR 8. EMDR

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 26 Vragen behandelstudie 1. Leidt de behandeling tot minder klachten? 2. Heeft de behandelvolgorde (CGT-EMDR of EMDR-CGT) invloed op de behandeluitkomst? Hypothese: Eerst het trauma behandelen (EMDR) en daarna rouw (CGT) leidt tot betere behandeluitkomsten (Murphy, Johnson, Chung & Beaton, 2003; Rando, 1996; Rynearson & Geoffery, 1999)

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 27 Voorlopige resultaten (N=38) 1. De behandeling leidt tot significant lagere rouw en PTSS klachten 2. De behandelvolgorde heeft geen effect op de behandeluitkomst

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 28 Echter… › N=80? › Is er een verschil in subgroepen: N= … heeft alleen rouwklachten N= … heeft alleen PTSD klachten N= … heeft beide klachten Reduceert EMDR ook gecompliceerde rouw?

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 29 Verder Is er een verschil in het behandeleffect voor - man vs vrouw - kort verlies vs lang verlies Wordt de afname van klachten gemedieerd door - afname wraakgevoelens - afname vermijdingsgedrag

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 30 De stand van zaken › Behandeling implementeren: toegang voor iedere nabestaande & therapeuten keurmerk › Behandelartikel: in afwachting van laatste data › Verspreiden van kennis

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 31 Artikelen › Psychopathology among homicidally bereaved individuals A systematic review (Online) gepubliceerd in Trauma, Violence & Abuse (2013) M. van Denderen, J. de Keijser, M. Kleen & P. Boelen › Prevalence and Correlates of self-rated Post-Traumatic Stress Disorder and Complicated Grief in a Community Based Sample of Homicidally Bereaved Individuals Geaccepteerd in Journal of Interpersonal Violence (2014) M. van Denderen, J. de Keijser, M. Huisman & P. Boelen › Revenge and Psychological Adjustment after Homicidal Loss Geaccepteerd in Aggressive Behavior (2014) M. van Denderen, J. de Keijser, C. Gerlsma, M. Huisman & P. Boelen › Treating Complicated Grief and Posttraumatic Stress Disorder with Cognitive Behavioural Therapy and EMDR in Homicidally Bereaved Individuals: a Randomised Control Trial In preperation M. van Denderen, J. de Keijser, M. Huisman & P. Boelen

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 32

faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Datum 15 -01 -2014 | 33 Met dank aan › › Subsidiegever: Fonds Slachtofferhulp Lotgenotenorganisaties VOVK, ADS, VVRS Slachtofferhulp Nederland Rijksuniversiteit Groningen: Universiteit Utrecht: Prof. Dr. Jos de Keijser Prof. Dr. Paul Boelen Dr. Mark Huisman Dr. Coby Gerlsma