Ewolucja ukw skrzelowych u krgowcw Bezuchwowce posiadaj 8

Ewolucja łuków skrzelowych u kręgowców Bezżuchwowce posiadają 8 par łuków skrzelowych. NM G U ryb pierwsza para przekształca się w szczęki i żuchwę. Druga przekształca się w łuk gnykowo -żuchwowy Z łuku żuchwowo-gnykowego powstało strzemiączko U ssaków z kości szczęk powstały jeszcze kowadełko i młoteczek Pozostałe łuki skrzelowe tworzą szkielet języka oraz elementy krtani i tchawicy 1

NM G 2

RYBY 3 PRZYSTOSOWANIE DO ŻYCIA W WODZIE, ANATOMIA FIZJOLOGIA I PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY NM G NATALIA GERA

Systematyka 4 TYP strunowce PODTYP kręgowce GROMADA ryby GRUPY kostnoszkieletowe (makrela, śledź, karp) chrzęstnoszkieletowe (rekiny, ryba młot, płaszczki) dwudyszne (prapłetwiec, płazak, rogoząb) trzonopłetwe (latimeria) NM G

ZESTAWIENIE PROCENTOWE KREGOWCÓW 5 NM G

KOSTNOSZKIELETOWE 6 znaczna część szkieletu skostniała, ciało pokryte łuskami lub nagie w większości wyposażone w pęcherz pławny, który u niektórych pełni funkcję dodatkowego narządu oddechowego pojedyncza szczelina skrzelowa osłonięta pokrywą skrzelową brak przegród międzyskrzelowych brak zastawki spiralnej w jelicie u większości gatunków zapłodnienie zewnętrzne NM G

CHRZĘSTNOSZKIELETOWE 7 Szkielet zbudowany z chrząstek, bez kości Szczeliny skrzelowe w liczbie 1– 7 (najczęściej 5) na każdym z boków ciała, bez pokrywy skrzelowej płetwy piersiowe ustawione poziomo heterocerkalna płetwa ogonowa ciało nagie, bądź pokryte plakoidalnymi łuskami zęby osadzone w tkance łącznej, wymieniane okresowo ruchome lub nieruchome powieki poza nielicznymi wyjątkami żyją w wodach słonych NM G

Przystosowania w budowie zewnętrznej: 8 NM G Opływowy kształt ciała Pokrycie ciała Występowanie płetw Narząd linii bocznej

TYPY KSZTAŁTÓW CIAŁA PISCES 9 NM G

Podstawowy 10 NM G

TORPEDOWATY 11 NM G

STRZAŁKOWATY 12 NM G

SILNIE SPŁASZCZONY BOCZNIE 13 NM G

IGŁOWATY 14 NM G

WĘGORZOWATY 15 NM G

WSTĘGOWATY 16 NM G

SPŁASZCZONY GRZBIETO-BRZUSZNIE 17 NM G

ASYMETRYCZNIE SPŁASZCZONY BOCZNIE 18 NM G

SYMETRYCZNIE SPŁASZCZONY BOCZNIE 19 NM G

KULISTY 20 NM G

ŻAGLOWATY 21 NM G

POKRYCIE CIAŁA – funkcje skóry 22 Jest izolatorem cieplnym Chroni narządy wewnętrzne przed uszkodzeniami mechanicznymi i ingerencją czynników chorobotwórczych Zwiększa opływowość ciała Dzięki swojej barwie maskuje Jej wytworem są łuski Bierze udział w procesie wymiany gazowej Bierze czynny udział w procesie osmoregulacji i wydalania, Niekiedy posiada specjalne wyrostki wabiące zdobycz (spotykane często u ryb głębinowych) lub razi prądem NM G

Budowa skóry 23 - Skóra właściwa - Naskórek NM G

Skóra zbudowana z wielowarstwowego naskórka i skóry właściwej − naga, gruba, z licznymi gruczołami śluzowymi i komórkami barwnikowymi (u niektórych gatunków) − pokryta łuskami, ułożonymi dachówkowato (u większości gatunków) ŁUSKI plakoidalne NM G cykloidalne 24 ganoidalne ktenoidalne

Łuski 25 plakoidalne, tzw. skórne, składające się ze zwapnialej tarczki podstawowej i wyrastającego z niej zabka, ganoidalne - maja kształt rombów, ułożone są w rzędy, przylegają do siebie. Pokryte są cienka warstwa szklistej ganoiny, luski elastyczne - jednym końcem tkwią w skórze, drugim nakrywają częściowo łuski z następnego rzędu. NM G

26 Łuska rośnie równomiernie ze wzrostem ryby. Roczne przyrosty na łusce odpowiadają długości ryby. NM G

ubarwienie jasne od brzucha, ciemne od grzbietu - cecha zapewnia rybie 27 ochronę przed drapieżnikami. Ciemne ubarwienie grzbietu pomaga zlewać z dnem, natomiast jasny brzuch imituje fale słoneczne prześwitujące przez pryzmat wody. Ubarwienie ryb jest wynikiem działania wyspecjalizowanych komórek, zwanych chromatoforami. Są one umieszczone w skórze, zarówno pod jak i nad łuskami. Ubarwienie może być dwojakiego rodzaju: chemicznego – barwnikowego oraz fizycznego – strukturalnego NM G

PŁETWY 28 Funkcje płetw : -Sterownicze -Utrzymują równowagę ciała -Pozwalają na pływanie w przód i tył -Pozwalają na zatrzymywanie się w miejscu -Umożliwiają prawidłowe położenie ciała NM G

Rodzaje płetw 29 Płetwy: (3) – grzbietowa, (4) – tłuszczowa, (6) – ogonowa, (7) – odbytowa, (9) – brzuszna, (10) – piersiowa, (1) – pokrywa skrzelowa, (2) – linia boczna, (5) – trzon ogona, (8) – fotofory NM G

Rodzaje płetw 30 Płetwa grzbietowa - nieparzysta - wraz z płetwą odbytową pełni funkcję steru umożliwiającego nagłe zmiany kierunku ruchu. Płetwa piersiowa - parzysta - umieszczona na brzuchu ryby, jej pozycja względem płetw piersiowych oraz położenie (przesunięcie do przodu lub do tyłu) jest cechą charakterystyczną. Płetwy te służą do utrzymywania równowagi i zmiany kierunku. NM G

31 Płetwa brzuszna – parzysta - położona za pokrywami skrzelowymi, na różnych wysokościach, u większości gatunków służy do utrzymywania wybranej pozycji ciała, u niektórych do kroczenia po lądzie, a u ryb latających umożliwia wykonywanie lotów ślizgowych ponad powierzchnią wody. W zasadzie, tkwią w ścianie tylnej okolicy brzucha, tuż przed otworem odbytowym. Ale u wielu ryb kostnoszkieletowych są przesunięte w różnym stopniu ku przodowi ciała. Płetwa ogonowa – nieparzysta - u większości gatunków jedna, niekiedy są dwie. Pełni funkcję napędową ryby. Płetwa odbytowa – nieparzysta - umieszczona pomiędzy odbytem, a ogonem. Jest zazwyczaj zbudowana z promieni miękkich a pierwszy promień czasami jest przekształcony w ostry kolec. NM G

32 NM G

33 NM G

34 Płetwa ogonowa Pełni u ryb funkcję steru lub wiosła. Jej kształt może być bardzo różny. NM G

Narząd linii bocznej 35 Odbiera sygnały o kierunku i sile prądu wody, po czym przekazuje je do narządu linii bocznej, dzięki temu ryba wyczuwa obecność przeszkód nie bez potrzeby dotykania ich. Jest to naturalny sonar. Odbiera zmiany ciśnienia w wodzie, a nawet jej skład chemiczny. Dzięki temu narządowi ryba nawet w ciemności ma doskonałą orientacje pod wodą. NM G Receptory ułożone są w jednej linii w kanalikach Kanaliki biegną wzdłuż całego ciała i rozgałęziają po obu stronach głowy

36 A- linia boczna, B - wibracje dzwiękowe, C - łuska, D - mięsień, E - otwór, F - kanał, G - receptory włoskowe, H - nerw prowadzący do mózgu NM G

Części ciała 37 Głowa - od otworu gębowego do końca pokryw skrzelowych Tułów – od końca pokryw skrzelowych do otworu odbytowego Ogon – od otworu odbytowego do końca płetwy ogonowej NM G

ANATOMIA 38 NM G

39 NM G

Szkielet 40 NM G

41 Czaszka – stanowi szkielet głowy. Zbudowana jest z mózgowioczaszki oraz trzewioczaszki – otaczającej otwór gębowy. Mózgowioczaszka i trzewioczaszka połączone są ścięgnami i mieśniami. Czaszka połączona jest nieruchomo z pierwszym kręgiem tułowiowym szkieletu osiowego. Szczeka ryb jest ruchoma. NM G

42 Kręgosłup zbudowany jest z kręgów dwuwypukłych tułowiowych i ogonowych Pomiędzy kręgami zachowuje się struna grzbietowa. Liczba kręgów jest cechą charakterystyczną dla danego gatunku NM G

Szkielet płetw 43 Każda płetwa posiada szkielet obwodowy oraz szkielet podstawowy zanurzony w mięśniach. Szkieletem płetw są promienie kostne z rozpięta błoną. - Są to rozpięte fałdy skórne, które tworzą powierzchnię roboczą. NM G

44 NM G

45 NM G

Pęcherz pławny 46 Uchyłek przełyku Powstał z prymitywnego płuca Zawsze umiejscowiony nad jelitem Nie występuje u chrzęstnoszkieletowych Dwu komorowy u karpiowatych i łososiokrztałtnych Połączony z przełykiem (wyjątek okoniowate) NM G

PĘCHERZ PŁAWNY • postać worka nieprzepuszczalnego dla gazów • narząd hydrostatyczny, może również brać udział w odbieraniu dźwięków, wydawaniu odgłosów • przekształcony uchyłek przewodu pokarmowego zamknięty regulacja zawartości gazu w pęcherzu odbywa się za pomocą specjalnego gruczołu NM G otwarty, jedna komora otwarty, dwie komory połączenie z przełykiem umożliwia zwierzęciu uzupełnianie gazów przez połykanie powietrza znad powierzchni wody 47 oprócz regulacji ciężaru właściwego ryby bierze udział w odbieraniu dźwięków

Funkcje pęcherza pławnego : 48 Narząd hydrostatyczny Utrzymuje ciało ryby w równowadze Służy jako rezonator dźwięków U węgorza może służyć do oddychania tlenem atmosferycznym podczas wędrówek lądowych Wiele ryb za jego pomocą może wydawać dźwięki. NM G

Układ krwionośny 49 Serce żylne 1 obieg krwi Zamknięty układ krążenia NM G

50 NM G

Serce 51 zbudowane jest z zatoki żylnej, przedsionka, komory stożka tętniczego z zastawkami. U ryb kostnoszkieletowych nie występuje stożek tętniczy. NM G a – zatoka żylna, b – przedsionek, c – komora, d – stożek tętniczy

Układ oddechowy 52 Skrzela osadzone na lukach skrzelowych dwie pary luków skrzelowych. Na każdym luku są osadzone 2 blaszki skrzelowe Powierzchnia blaszek skrzelowych wynosi do 51 cm kw. Blaszki są pokryte nabłonkiem przepuszczalnym dla gazów. Pod nabłonkiem biegną liczne naczynia żylne doprowadzające krew ubogą w tlen. Zachodzi wymiana gazowa, natlenowana krew wraca tętnicami do mięśni i narządów. NM G

Pokrywy skrzelowe działają jak pompy ssąco-tłoczące, utrzymując jednokierunkowy przepływ krwi Skrzela umieszczone są w jamie skrzelowej i osadzone na łukach skrzelowych Listki skrzelowe osadzone są na łukach skrzelowych w dwóch szeregach NM G Blaszki skrzelowe, bogato unaczynione i unerwione poprzeczne fałdy na powierzchni każdego listka, zwiększają powierzchnię oddechową 53

54 NM G

Skrzela 55 Skrzela są łukowate, bo są oparte na 4 parach kostnych łuków skrzelowych 4 pary łuków tworzą podporę dla skrzeli, na każdym łuku są wyrostki filtracyjne, które oczyszczają wodę by zawiesiny nie oklejały skrzeli woda wchodzi przez otwór gębowy, powstaje wyższe ciśnienie i woda pod pokrywami skrzelowymi wypływa na zewnątrz skrzela mają dużą powierzchnie oddechową, dopóki ryba jest w wodzie, po wyjęciu z wody skrzela się sklejają NM G

Układ pokarmowy 56 otwór gębowy, który łączy się z jamą gębowa ograniczona kośćmi szczeki górnej i dolnej. W jamie gębowej znajduje się język oraz żeby -gardziel, -przełyk, -żołądek (u niektórych ryb brak żołądka) (karpiowate) -jelito. Do jelita uchodzą przewody wątroby, zaopatrzone w pęcherzyk żółciowy oraz przewody trzustki NM G

UKŁAD POKARMOWY 57 NM G

KSZTAŁT PYSKA RYB 58 NM G

2 - otwór gębowy 4 – wieczko skrzelowe 5 –skrzela 6 – serce 7 – wątroba 8 - woreczek żółciowy 9 – żołądek (U) 13 – zastawka spiralna jelita 15 – jądra 17 – nerki 18 – część płetw brzusznych przekształcona w narząd kopulacyjny NM G 59

60 U wielu gatunków (wszystkich drapieżnych i niektórych roślinożernych) wyposażony w liczne zęby. Kształt i układ zębów jest zróżnicowany w zależności od rodzaju i sposobu zdobywania pokarmu. Od bardzo ostrych, dużych do wyspecjalizowanych np. w rozgniataniu twardych skorup NM G

UKŁAD WYDALNICZY 61 parzyste pranercza wydaliną jest amoniak mają specyficzny sposób osmoregulacji NM G

OSMOREGULACJA 62 Ryby morskie – piją wodę w której żyją, są w stosunku do otoczenia hipotoniczne, są narażone na utratę wody, a nadmiar soli który pobierają wydalają przez komórki solne skrzeli; rekiny przerabiają amoniak w mocznik i magazynują go w swoich tkankach NM G Ryby słodkowodne – są w stosunku do otoczenia hipertoniczne, woda wnika do ich ciała przez całą ich powierzchnię, produkują dużo moczu który usuwają komórki, wprowadzają sole do organizmu

Układ nerwowy 63 Dobrze rozwinięty Zbudowany z 5 odcinków Odśrodkowy układ nerwowy składa się z mózgu i rdzenia kręgowego. Najlepiej rozwiniętymi odcinkami mózgu są : śródmózgowie, w którym znajdują się ośrodki wzrokowe, móżdżek, będący ośrodkiem równowagi, oraz rdzeń przedłużony. Od mózgu odchodzi 10 par nerwów czaszkowych NM G

Linia naboczna jest najważniejszym narządem zmysłu ryb Oko jest dobrze rozwinięte, jego akomodacja następuje poprzez przemieszczanie się prawie kulistej soczewki względem siatkówki Mózgowie składa się z pięciu części ułożonych liniowo kresomózgowie międzymózgowie Receptory ułożone są w jednej linii w kanalikach śródmózgowie móżdżek Kanaliki biegną wzdłuż całego ciała i rozgałęziają po obu stronach głowy NM G rdzeń przedłużony 64

ZMYSŁY 65 Wzrok. Ryba widzi w wodzie nie gorzej niż człowiek na lądzie i jak człowiek np. widzi źle podczas mgły, tak i ryba ma ograniczoną widoczność, gdy woda, w której przebywa jest mętna. Według dr Karola Starmacha („Życie ryb słodkowodnych”) ryby mogą w czystej wodzie rozróżniać wyraźnie przedmioty z odległości około 12 metrów. Linia boczna. Jest ona narządem zmysłu umożliwiającego rybom odczuwanie zmian ruchu wody, a ponadto niektórym gatunkom, jak np. szczupakom, okoniom, pstrągom, węgorzom, i miętusom pomaga w zdobywaniu pokarmu. Powonienie. Wszystkie ryby posiadają doskonale rozwinięty narząd węchu. Narządem tym są woreczki znajdujące się w jamach węchowych połączonych z parzystymi nozdrzami. Ryba wyczuwa zapach wskutek tego, że woda obmywa jej nozdrza, co wywołuje podrażnienie nozdrzy przekazywane za pośrednictwem woreczków węchowych i systemu nerwowego do mózgu. NM G

zmysły 66 Smak. Ryby dobrze odróżniają smak słodki, kwaśny, słony i gorzki i to już w bardzo małym stężeniu znacznie lepiej od człowieka. Narząd smaku ryb mieści się w drobnych brodawkach, które rozrzucone są nie tylko w jamie ustnej, na wargach, ale i na wąsach, na łukach skrzelowych, na głowie oraz tułowiu ryb. Dotyk. Zmysł dotyku mieści się w skórze ryb, przy czym najwrażliwsze miejsca znajdują się w okolicach paszczy, przednich płetw piersiowych i części ogonowej. NM G

UKŁAD ROZRODCZY 67 Ryby w większości są rozdzielnopłciowe. U wielu gatunków zaznacza się dymorfizm płciowy, przejawiający się między innymi długością płetw. Znaczna większość ryb to gatunki jajorodne, u których zapłodnienie jest zewnętrzne. Nieliczne gatunki są jajożyworodne. Występuje u nich zapłodnienie wewnętrzne (np. mieczyki, gupiki) Samice ryb żyworodnych maja narząd kopulacyjny powstały z części przekształconej płetwy odbytowej NM G

• zwierzęta rozdzielnopłciowe, u wielu gatunków z wyraźnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym • okres rozrodu − tarło − odbywa się w określonych miejscach − tarliskach • ryby anadromiczne, np. łosoś, wędrują do wód słodkich • ryby katadromiczne, np. węgorz, wędrują do mórz • zapłodnienie zewnętrzne u ryb jajorodnych (większość ryb kostnoszkieletowych); samica składa w wodzie ikrę, która jest zapładniana przez samca • zapłodnienie wewnętrzne u ryb jajożyworodnych lub żyworodnych (ryby chrzęstnoszkieletowe i kostnoszkieletowe ryby akwariowe) NM G 68

• u konika morskiego jaja są przechowywane w specjalnej torbie lęgowej na spodniej stronie ogona u samców • ryby pielęgnicowate, np. pyszczaki, przechowują ikrę, a później larwy w pysku • w wypadku ciernika – samica buduje gniazdo i opiekuje się jajami i narybkiem • sumy wentylują ogonem jaja złożone w gnieździe przez samicę NM G 69

70 NM G

SPOSOBY OCHRONY RYB • ochrona zbiorników wodnych: • powstrzymywanie dopływu zanieczyszczeń i substancji biogennych • napowietrzanie, odmulanie, odchwaszczanie • odtwarzanie zróżnicowanej strefy przybrzeżnej • zapewnienie drożności rzek: • usuwanie przeszkód i progów • przebudowa koryt rzecznych • przywracanie połączeń starorzeczy z rzekami • ochrona gatunkowa ryb: • przepisy wprowadzające limity połowów, okresy ochronne, wymiary ochronne ryb • ochrona siedlisk i tarlisk NM G 71

RYBY CHRONIONE W POLSCE jesiotr zachodni różanka piskorz kiełb białopłetwy NM G 72

Zadanie domowe 73 Opisz przegląd systematyczny oraz znaczenie ryb. Opisz 5 gatunków ryb chronionych w Polsce Opisz ryby katadromiczne i anadromiczne NM G