Ewelina Flatow eflatowgmail com Zakad Promocji Zdrowia i

Ewelina Flatow eflatow@gmail. com Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu STAN (NIE) IDEALNY – STAN REALNY CZYLI O RÓWNOŚCI PŁCI W PRAKTYCE EDUKACYJNEJ

WPROWADZENIE • • W związku z szeroko podejmowanym w literaturze problemem schematów rodzaju obecnych w zarówno w szkole, jak i w innych agendach socjalizacji pojawia się pytanie o konsekwencje propagowania, akceptowania, realizowania stereotypowej, spolaryzowanej wersji świata. Jest to podstawa refleksji nad możliwością zmian w tym zakresie, do których zobowiązują powszechnie uznawane wartości (zdrowie, równość, samorealizacja), jak i regulacje prawne o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Prezentacja jest próbą skoncentrowanego ujęcia problematyki stereotypów płci, ich obecności w praktyce edukacyjnej i wiążących się z tym reperkusji odnoszących się do wielu sfer ludzkiego funkcjonowania. Podejmowane zagadnienia zmierzają do odpowiedzi na następujące pytania: Jakie zadania dla szkoły – w kontekście przełamywania urodzajowionej socjalizacji – wynikają ze współczesnej koncepcji zdrowia oraz przepisów polskich i międzynarodowych? Jaki jest udział szkoły w konstruowaniu rzeczywistości społecznej opartej na stereotypach płci? Jakie są konsekwencje sztywnego, kategorycznego odbioru i realizacji kulturowych modeli męskości/kobiecości? W jaki sposób stereotypowe postrzeganie, nierówne wartościowanie i opozycjonowanie atrybutów kobiecości/męskości wpływa na rozwój i samourzeczywistnienie jednostki?

BIOLOGICZNY WYMIAR PŁCI (sex) zespół cech wrodzonych: • uwarunkowanych przez działanie garnituru chromosomów oraz hormonów płciowych • związanych z reprodukcją • odróżniających (w obrębie gatunku) osobniki męskie i żeńskie SPOŁECZNO-KULTUROWY WYMIAR PŁCI (gender) zespól cech nabytych w toku wychowania, socjalizacji (Brannon, 2002; Gapik, 1998, 2004, 2006; Imieliński, 1985; Jonczy, 2005; Lew-Starowicz, 1974; Mandal, 2004; Miluska, 1999) OGÓLNY PODZIAŁ STOSOWANY GŁÓWNIE W ANALIZACH DOKONYWANYCH NA GRUNCIE PEDAGOGIKI, PSYCHOLOGII, SOCJOLOGII, FILOZOFII, ANTROPOLOGII KULTUROWEJ

MANIFESTACJE (wskaźniki) PŁCI: płeć genotypowa, genitalna, gonadoforyczna, gonadalna hormonalna, metaboliczna, hipotalamiczna (patrz też: płeć mózgu, płeć enzymatyczna), fenotypowa, metrykalna, społeczna, kulturowa, psychiczna (Gapik, 1998, 2004, 2006; Imieliński, 1985; Lew-Starowicz, 1974) SZCZEGÓŁOWY PODZIAŁ PREZENTUJĄCY RÓŻNE ASPEKTY SEKSUALNOŚCI STOSOWANY NA GRUNCIE SEKSUOLOGII ORAZ PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ

PŁEĆ KULTUROWA • • cechy, zachowania, postawy, role społeczne nabywane w toku socjalizacji na bazie predyspozycji biologicznych uznawane (na gruncie danej kultury) za odpowiednie dla danej płci istotny mechanizm regulacyjny stosunków społecznych ROLE RODZAJOWE • ODGRYWAMY POPRZEZ: wypełnianie oczekiwań dotyczących powierzchowności, cech, postaw, funkcji i zachowań ucieleśnianie narzucanych przez kulturę (pośrednio przez system edukacji) atrybutów męskości i kobiecości • w wyniku internalizacji rola płciowa (rodzajowa) staje się elementem tożsamości płciowej, która jest uznawana za jedną z najważniejszych i najbardziej stabilnych form tożsamości społecznej (Brannon, 2002; Chomczyńska-Rubacha, 2006; Jonczy, 2005; Mandal, 2004; Miluska, 1996, 1999; Waszyńska, Rękoś, 2004; Wojciszke, 2002)

STEREOTYPY PŁCI kategoria wyjaśniająca społeczno-kulturowy wymiar płci zbiór przekonań dotyczących cech i zachowań charakterystycznych dla każdej płci pewien rodzaj schematów poznawczych, za pomocą których ludzie przetwarzają informacje o sobie/innych, i które pośredniczą w procesach oceny/zachowaniach można je analizować na kilku poziomach: • stereotypowe cechy psychiczne • stereotypowe cechy fizyczne • stereotypowe role związane z płcią • stereotypy dotyczące zawodów (Brannon, 2002; Mandal, 2000; Miluska, 19996, 1999; Wojciszke, 2002)

EDUKACJA WSPIERAJĄCA ZDROWĄ, NIEOGRANICZONĄ KULTUROWYMI WZORCAMI PŁCI JEDNOSTKĘ - refleksja nad kierunkiem zmian postulowanych/pożądanych – edukacja powinna respektować i propagować ZASADĘ RÓWNOŚCI PŁCI I ZAKAZ DYSKRYMINACJI ZE WZGLĘDU NA PŁEĆ wynikające z regulacji prawnych o zasięgu krajowym i międzynarodowym (por. : Chomczyńska-Rubacha, 2006; Mandal, 2004; Kopciewicz, 2003, 2007; Karkowska, 2006)

POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA Wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ ROZDZIAŁ III – RÓWNOŚĆ Artykuł 23. Równość mężczyzn i kobiet PAKT PRAW GOSPODARCZYCH, SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH (ONZ – 1966 r. - ratyfikowany przez Polskę w 1977 r. ) KONSTYTUCJA RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r. ) Artykuł 32. 1. Wszyscy są wobec prawa równi. (…). 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Artykuł 33. 1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

EDUKACJA WSPIERAJĄCA ZDROWĄ, NIEOGRANICZONĄ KULTUROWYMI WZORCAMI PŁCI JEDNOSTKĘ - refleksja nad kierunkiem zmian postulowanych/pożądanych – Szkoła w projektowaniu i realizowaniu swej edukacyjno-wychowawczej misji jest zobowiązana do przestrzegania ZASADY OBIEKTYWIZMU, PLURALIZMU, KRYTYCYZMU Minimalizowanie stereotypowych, dyskryminujących elementów praktyki edukacyjnej powinno gwarantować pełne urzeczywistnienie potencjału jednostek bez względu na płeć (jej społeczno-kulturowe korelaty) (por. : Chomczyńska-Rubacha, 2006; Mandal, 2004; Kopciewicz, 2003, 2007; Karkowska, 2006; Kasperek. , Piorunek, 2000)

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA Artykuł 29. 1. Państwa-Strony są zgodnie, że nauka dziecka będzie ukierunkowana na: d) przygotowanie dziecka do odpowiedniego życia w wolnym społeczeństwie, w duchu zrozumienia, pokoju, tolerancji, równości płci oraz przyjaźni pomiędzy wszystkimi narodami, grupami etnicznymi, narodowymi i religijnymi oraz osobami rdzennego pochodzenia KONWENCJA W SPRAWIE ZWALCZANIA DYSKRYMINACJI W DZIEDZINIE OŚWIATY (1960 r. ) KONWENCJA W SPRAWIE LIKWIDACJI WSZELKICH FORM DYSKRYMINACJI KOBIET (ONZ -1979 r. ) Artykuł 10. Państwa Strony podejmą wszelkie stosowne kroki w celu: wyeliminowania wszelkich stereotypowych koncepcji pozycji mężczyzny i kobiety na wszystkich szczeblach nauczania i we wszystkich rodzajach kształcenia poprzez popieranie koedukacji (…) a zwłaszcza przez rewizję podręczników i programów szkolnych oraz dostosowanie metod pedagogicznych

CZWARTA ŚWIATOWA KONFERENCJA W SPRAWIE KOBIET – PEKIN (1995) - Platforma Działania - cele strategiczne: Cel strategiczny B. 4: Rozwijać edukację wolną od dyskryminacji. KARTA PRAW SEKSUALNYCH I REPRODUKCYJNYCH MIĘDZYNARODOWEJ FEDERACJI PLANOWANIA RODZICIELSTWA • • postulaty dostępu do wiedzy o seksualności przedstawionej w sposób: obiektywny, merytorycznie poprawny, krytyczny, pluralistyczny, daleki od indoktrynacji i wszelkich wypływających z niej zniekształceń PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej) CELE EDUKACYJNE - POZIOM GIMNAZJUM 1. Przyjęcie integralnej wizji osoby; wybór i urzeczywistnianie wartości służących osobowemu rozwojowi.

EDUKACJA WSPIERAJĄCA ZDROWĄ, NIEOGRANICZONĄ KULTUROWYMI WZORCAMI PŁCI JEDNOSTKĘ - refleksja nad kierunkiem zmian postulowanych/pożądanych • zrewidowanie podręczników, nauczania • minimalizowanie schematyzmu realizatorów/organizatorów procesów edukacyjnych • ograniczanie emisji stereotypowych przekazów tkwiących w „ukrytym programie nauczania” programów wskazywanie w edukacji alternatywnych modeli ról rodzajowych równe wartościowanie atrybutów kobiecości/męskości podkreślanie podobieństw – bez sztucznego opozycjonowania płci propagowanie partnerstwa, ról wielorakich

EDUKACJA WSPIERAJĄCA ZDROWĄ, NIEOGRANICZONĄ KULTUROWYMI WZORCAMI PŁCI JEDNOSTKĘ - refleksja nad kierunkiem zmian postulowanych/pożądanych - • lansowanie emancypacyjnej wizji rzeczywistości społecznej • ograniczenie polaryzacji płci schematyzmu w zakresie tożsamości (ról) płciowych i uświadamianie uczniom społecznych korelatów płci i dezadaptacyjności stereotypów płci kształtowanie w uczniach gotowości do przekraczania mechanizmów socjalizacja rodzajową związanych z propagowanie elastyczności i zmienności w zakresie ról płciowych, właściwości charakterologicznych, modeli życia (odpowiadających wymogom osobowościowym i sytuacyjnym)

EDUKACJA RODZAJOWA SZKOŁA ü bagatelizowanie stereotypów płci i dyskryminacji z niej wynikającej ü neutralizowanie schematycznych koncepcji męskości/kobiecości (ukrycie w pozorach neutralności, powielanie status quo) üutrwalanie stereotypów płci i wynikających z nich ograniczeń ükonformizm wobec stereotypowych wizerunków męskości/kobiecości ü wzmacnianie kulturowo narzucanych definicji kobiecości/męskości PR ZE KA Z ST Z R Y S E O ER EO D UK CJA TY OW LI PÓ AN ZAC W E Y DO JN PŁ E CI OW YC H SP OL AR D YZ UA OW LIS AN T Y E CZN W ER A, SJ A ŚW IA TA - refleksja nad rozdźwiękiem między postulatami, a realiami -

SZKOŁA POWIELA I UTRWALA DUALISTYCZNY, SCHEMATYCZNY OBRAZ RÓL PŁCIOWYCH POPRZEZ politykę oświatową i płacową różnice w oczekiwaniach wobec uczniów w zależności od płci üróżnice w przydzielaniu zadań ünierówny dostęp do głosu (tzw. REGUŁA 2/3, trening milczenia/pasywności) üróżnice w motywowaniu üróżnice w ocenianiu podkreślanie różnic międzygrupowych nierówne wartościowanie atrybutów męskości/kobiecości kreowanie rodzajowo adekwatnych ścieżek karier ukryty program edukacji: (hidden curriculum) ü w podręcznikach ü w komunikacji üw relacjach nauczyciel-uczeń ü w organizacji procesu nauczania üw organizacji/wykorzystaniu przestrzeni (Meighan, 1993; Karkowska, 2006; Chomczyńska-Rubacha, 2006; Kopciewicz, 2003, 2007)

KONSEKWENCJE KONFORMIZMU SZKOŁY WOBEC STEREOTYPÓW PŁCI OGRANICZANIE POTENCJAŁU JEDNOSTKI, JEJ SZANS I MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWYCH Øpomijane jest naturalne bogactwo indywidualnych cech, zdolności, możliwości rozwoju Ø ograniczana jest swoboda wyboru Ø kreowane są fałszywe, wyolbrzymione różnice międzypłciowe

SFERY, W KTÓRYCH MOŻE UJAWNIĆ SIĘ NEGATYWNY WPŁYW STEREOTYPÓW PŁCI sukces edukacyjny/ zawodowy relacje interpersonalne, funkcjonowanie społeczne zdrowie (wskaźniki obiektywne, subiektywna ocena), cielesność

A SCHEMATYCZNE POSTRZEGANIE I SZTYWNE WYPEŁNIANIE STEREOTYPOWYCH MODELI KOBIECOŚCI/MĘSKOŚCI §osłabienie sukcesów w dziedzinach tradycyjnie związanych z płcią przeciwną §istniejące w obszarze edukacyjnym i zawodowym różnice w socjalizacji, motywowaniu, oczekiwaniach i standardach doskonałości dla kobiet i mężczyzn §odmienny poziom wykształcenia mężczyzn/kobiet i nieadekwatne do tego wzorce karier §trudności z wypełnianiem/przełamywaniem wymogów stereotypu §mechanizmy dyskryminacyjne: szklany sufit (ściany) lepka podłoga szklana winda tokenizm (Brannon, 2002; Chmura-Rutkowska, Ostrouch, 2007; Dzwonkowska, 2004; Mandal, 1992, 2004)

A SCHEMATYCZNE POSTRZEGANIE I SZTYWNE WYPEŁNIANIE STEREOTYPOWYCH MODELI KOBIECOŚCI/MĘSKOŚCI § dysproporcje w obciążeniach rolami rodzinnymi/ zawodowymi § przeciążenie, wysokie koszty § niemożność samorealizacji § trudności z komunikacją, otwartością § osłabiona jakość i trwałość związku § agresja wynikająca ze sztywnego wypełniania stereotypu wynikająca z chęci przełamania stereotypu (Brannon, 2002; Chomczyńska-Rubacha, 2006; Chmura-Rutkowska; Ostrouch, 2007; Mandal, 2004)

A SCHEMATYCZNE POSTRZEGANIE I SZTYWNE WYPEŁNIANIE STEREOTYPOWYCH MODELI KOBIECOŚCI/MĘSKOŚCI ZRÓŻNICOWANIE MIĘDZYPŁCIOWE: MIĘDZYPŁCIOWE § zachowań zdrowotnych (pro- i antyzdrowotnych) § subiektywnej oceny stanu zdrowia/ satysfakcji życiowej § wskaźników zachorowalności/ umieralności (Brannon, 2002; Chmura-Rutkowska, Ostrouch, 2007; de. Gregorio i in, 1980; Hulewska, Ziarko 2002; Jarosz, 1997; Lew- Starowicz, 1991; Mandal, 2004; Oblacińska, 2006; Wycisk, 2002)

A SCHEMATYCZNE POSTRZEGANIE I SZTYWNE WYPEŁNIANIE STEREOTYPOWYCH MODELI KOBIECOŚCI/MĘSKOŚCI NADREPREZENTACJA KOBIET NADREPREZENTACJA MĘŻCZYZN • depresja • fobie • lekomania • zaburzenia seksualne • zaburzenia odżywiania • próby samobójcze • szkodliwe zabiegi pseudo-kosmetyczne • korzystanie z usług • choroby sercowo-naczyniowe • uzależnienia • zachowania ryzykowne • współczynniki śmierci gwałtownej • samobójstwa ze skutkiem śmiertelnym • eksploatacja własnego ciała • niechętne korzystanie medycznych z usług medycznych

PODSUMOWANIE Szkoła, wspierając pojmowane holistycznie zdrowie, musi zadbać o kształtowanie wizji człowieka otwartego, przekraczającego stereotypowe wzorce męskości i kobiecości, postrzegającego w sposób krytyczny niespójność przekazów kultury ponowoczesnej, komunikatywnego, tolerancyjnego i zdolnego do współpracy. Do realizacji powyższych postulatów powinna dążyć bez akcentowania, ale z akceptowaniem, różnic płciowych, a także bez sztucznego i nieuprawnionego (choć uprawianego w ramach kultury i obecnego porządku: wolnorynkowego, politycznego) wartościowania i opozycjonowania. Biorąc zatem udział w wyjaśnianiu rzeczywistości, nie powinna jej objaśniać przez pryzmat schematów rodzaju, przygotowując zaś do pełnienia ról w społeczeństwie nie może być ograniczana nakazami ról rodzajowych.

Prezentacja przygotowana została na podstawie artykułu „Predyspozycja czy predestynacja? Stereotypy płci i rola szkoły w kontekście rozważań o zdrowiu”, którego tezy zaprezentowane zostały podczas VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego „Edukacja - moralność - sfera publiczna ”(Lublin IX. 2007) W prezentacji wykorzystano cliparty programu MICROSOFT OFFICE oraz ilustracje z podręczników: • • • Bober-Pełzowska, M. , Małkowska-Zegadło, H. , Cichy, P. , Koralczyk, A. , Odechowska, A. , Kirilenko R. , M, (2000). Asy z pierwszej klasy. Warszawa: Juka Lorek, M. , Sedlaczek, J. (1993). Elementarz pierwszej klasy. Warszawa: WSi. P Jamrożek, L. , i wsp. (2000). Badam i opisuję. część - Idę do szkoły. Kielce: Wydawnictwo pedagogiczne ZNP BIBLIOGRAFIA: Brannon, L. (2002). Psychologia rodzaju. Kobiety i mężczyźni. Podobni czy różni. Gdańsk: GWP Chmura-Rutkowska, I. , Ostrouch, J. (2007). Mężczyźni na przełęczy życia: studium socjopedagogiczne. Kraków: Impuls Chomczyńska-Miliszkiewicz, M. (2000). Ukryte przekazy w podręcznikach edukacji psychoseksualnej. Warszawa. Toruń: Forum oświatowe Chomczyńska-Miliszkiewicz, M. (2002). Edukacja seksualna w społeczeństwie współczesnym. Konteksty pedagogiczne i psychospołeczne. Lublin: Wyd. UMCS Chomczyńska-Rubacha, M. (red. ) (2006). Role płciowe. Kultura i edukacja. Łódź: Wyd. Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej De. Gregorio, E. , Carver, Ch. (1980). Type A Behavior Pattern, Sex Role Orientation and Psychological Adjustment, W: Journal of Personality and Social Psychology. Nr 2 (39) (286 -293) Dzwonkowska, K. (2004). Problem równości kobiet i mężczyzn w społeczeństwie polskim na początku XXI wieku. W: Malinowska, E. (red. ). Sex i gender. Płeć kulturowa i biologiczna. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego

• Gapik, L. (1998). Rozwój seksualny człowieka. W: Rzepka, J. (red. ). Zagadnienia prorodzinnej edukacji seksuologicznej i profilaktyki HIV / AIDS. Tom 2. Katowice: Studio Wydawnicze "Agat". • Gapik, L. (2004). Zaburzenia rozwoju i funkcjonowania seksualnego. Podstawy diagnostyki i terapii. W: Kościelska, M. , Aouil, B. (red. ). Człowiek niepełnosprawny. Rodzina i praca, Bydgoszcz: Wyd. Akademii Bydgoskiej Gapik, L. (2006). Funkcjonowanie seksualne w normie i patologii. W: Przegląd Terapeutyczny, Nr 1. Uzyskane 20. 11. 2007: www. ptt-terapia. pl/~ptt/przeglad/01/Gapik_01. pdf Hulewska, A. , Ziarko, M. (2002). Zachowania zdrowotne kobiet i mężczyzn – raport z badań. W: Hulewska, A. , Ziarko, M. , Jasielska, A. (red. ). Interdyscyplinarne studia nad płcią. Od polaryzacji płciowej ku depolaryzacji rodzajowej. Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora Imieliński, K. (red. ) (1985). Seksuologia biologiczna. Warszawa: PWN Jarosz, M. (1997). Samobójstwa. Warszawa: Wyd. PWN Jonczy, M. (2005). Nadłamywanie oczywistości, czyli jak doszło do przygotowania warsztatów genderowych <być kobietą, być mężczyzną>. W: Barska, A. , Mandal, E. (red. ). Tożsamość społeczno-kulturowa płci. Opole: Wyd. Uniwersytetu Opolskiego Kasperek, E. , Piorunek, M. , (2000). Promocja zdrowia seksualnego w praktyce oświatowej. W: Gapik L. , Woźniak, A. (red. ) Terapia w seksuologii - zagadnienia wybrane. Poznań: Interfund Karkowska, M. (2006). Socjalizacja rodzajowa dziewcząt i chłopców a ukryty program edukacji szkolnej. W: Chomczyńska-Rubacha, M. (red. ). Role płciowe. Kultura i edukacja. Łódź: Wyd. Wyższej Szkoły Humanistyczno. Ekonomicznej w Łodzi Kopciewicz, L. (2003). Polityka kobiecości jako pedagogika różnic. Kraków: Impuls Kopciewicz, L. (2007). Rodzaj i edukacja. Studium fenomenograficzne z zastosowaniem teorii społecznej Pierre’a Bourdieu. Wrocław: Wyd. Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP Lew-Starowicz, Z. (1991). Kobieta i Eros. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Lew-Starowicz, z. (1974). Eros, kultura, natura, Warszawa: PZWL Mandal, E. (1992). Wzorce socjalizacji płci a wyjaśnianie przyczyn sukcesu i niepowodzenia zawodowego. W: Psychologia wychowawcza. Nr 4, (218 -225) • • •

• • • • Mandal, E. (2004). Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią. Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego Meighan, R. (1993). Socjologia edukacji. Toruń: Wyd. UMK Miluska, J. (1996). Tożsamość kobiet i mężczyzn w cyklu życia. Poznań: Wyd. Naukowe UAM Miluska, J. , Boski, P. , (red. ) (1999). Męskość – kobiecość w perspektywie indywidualnej i kulturowej. Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN Dokumenty ONZ. Uzyskane 18. 11. 2007: www. unic. un. org. pl/rownouprawnienie/instrumenty_mn. php Miluska, J. (2004). Uwarunkowania jakości relacji między kobietami i mężczyznami. W: Kuczyńska, A. , Dzikowska, K. (red. ). Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego Oblacińska, A. (2006). Występowanie otyłości i postrzeganie własnej masy ciała. W: Oblacińska, A. , Woynarowska, B. (red. ) (2006). Zdrowie subiektywne, zadowolenie z życia i zachowania zdrowotne uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce w kontekście czynników psychospołecznych i ekonomicznych. Warszawa: Wyd. Instytutu Matki i Dziecka Waszyńska, K. , Rękoś, M. (2004). Tożsamość płciowa i czynniki ją warunkujące. W: Kuczyńska, A. , Dzikowska, K. (red. ). Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ - Tekst uchwalony w dniu 2 IV 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe. Uzyskane 05. 11. 2007: www. sejm. gov. pl/prawo/konst/polski/kon. htm Wycisk, J. (2002). Czy samozniszczenie ma płeć? Autodestruktywne zachowania kobiet i mężczyzn. W: Hulewska, A. , Ziarko M. , Jasielska, A. (red. ). Interdyscyplinarne studia nad płcią. Od polaryzacji płciowej ku depolaryzacji rodzajowej. Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora Wojciszke, B. , (red. ) (2002). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenia na różnice. Gdańsk: : GWP KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI, zmieniona Protokołem Nr 111, Rzym, 4 XI, 1950 r. Uzyskane 05. 11. 2007: www. coe. org. pl/re_konw/ETS Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

Ewelina Flatow eflatow@gmail. com The Department of Psychotherapy and Health Promotion Faculty of Educational Studies Adam Mickiewicz University Poznań (NON) IDEAL STATUS – ACTUAL STATUS ABOUT THE GENDER EQUALITY IN THE EDUCATIONAL PRACTICE