Evropska unija nastanak razvoj glavne institucije Karlo Veliki

Evropska unija: nastanak, razvoj, glavne institucije

§ Karlo Veliki je pokušao da obnovi Rimsko carstvo i ujedini Evropu. § Jiži Podjebradski, češki kralj iz XV vijeka izradio je projekat stalnog mira u Evropi. § Imanuel Kant filozofski elaborira uslove za stvaranja trajnog mira. § Ideje federalne Evrope šire se tokom XIX vijeka među socijalistima utopistima, liberalnim ekonomistima i evropskim romantičarima.

§ Hitler je planirao ujedinjenu Evropu, ali po njemačkim uslovima - dio država bio bi integralni dio Germanskog Rajha, a dio bi bili sateliti zavisni od Njemačke. § Antihitlerovska koalicija koja je izašla kao pobjednik u Drugom svjetskom ratu raspada se i odlaže mogućnost evropskog ujedinjenja za 50 godina.

§ Trumanova doktrina, a posebno Maršalov plan nakon Drugog svjetskog rata daju značajan impuls evropskim integracionim procesima. § Suočeni sa krahom svojih privreda, i sa nadirućom komunističkom opasnošću i izvan svojih granica i u okviru njih (jake KP u Francuskoj i Italiji) zapadnoevropske zemlje se sve više okreću saradnji. § Prva evropska okupljanja započeta su na liniji Pariz-London kada je 4. marta 1947. potpisan Ugovor o prijateljstvu, saradnji i uzajamnoj pomoći, nakon čega je uslijedio Briselski pakt između V. Britanije, zemalja Beneluksa i Francuske 1948. godine. To je bio vojni savez ali je predviđao i privrednu i kulturnu saradnju. § Briselski pakt je bio osnova za stvaranje Evropske organizacije za ekonomsku saradnju 1948. i NATO saveza 1949.

§ Francuski ministar vanjskih poslova Rober Šuman poziva na stvaranje evropske organizacije koja bi ujedinila izvore uglja i čelika 9. maja 1950. godine. Šumanov plan, kao i Plevenov plan učinili su Francusku središtem političkog okupljanja zapadnoevropskih država. § 18. aprila 1951. Belgija, Holandija, Luksemburg, Italija, Zapadna Njemačka i Francuska u Parizu potpisuju ugovor kojim je osnovana Evropska zajednica za ugalj i čelik.

§ EZUČ postaje osnova i za integrisanje industrija evropske šestorke i čini, po prvi put u istoriji, rat Francuske i Njemačke nezamislivim. § Uspješno funkcionisanje EZUČ kao i svijest o slabosti evropskih država kada djeluju same (Suecka kriza) ubrzali su dalje integracije. § 25. marta 1957. u Rimu su potpisani ugovori kojima su osnovani Evropska ekonomska zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju. § Ugovori su predviđali stvaranje zajedničkog tržišta, obezbjeđivanje slobodnog kretanja ljudi, usluga i kapitala, izradu zajedničke saobraćajne, trgovinske i socijalne politike i stvaranje jedinstvenog poljoprivrednog tržišta.

§ Motor evropskih zajednica bilo je savezništvo bivših dugogodišnjih neprijatelja-Francuske i SR Njemačke. § Francuski predsjednik (1959 -1969) Šarl de Gol protivio se ulasku Velike Britanije u Zajednicu smatrajući je „američkim trojanskim konjem”. § Nakon De Golove ostavke i smrti njegov nasljednik Pompidu povlači veto na britanski ulazak, pa dolazi do prvog proširenja Zajednice: 1. januara 1973. godine članice postaju Velika Britanija, Danska i Irska, dok je Norveška na referendumu odbacila pristupanje Zajednici. § Velika Britanija je na referendumu juna 2016. odlučila da napusti EU.

§ Kao osnovni organi EEZ formirani su: Ø Savjet ministara, predstavljene sve članice, ministri vanjskih poslova (ili drugi ministri, zavisno od teme o kojoj se raspravlja), predsjedava jedan ministar na period od šest mjeseci. Ima pravo donošenja odluka i koordinira opštu privrednu politiku Zajednice;

Ø Razvoj odnosa je uslovio stvaranje novog tijela. Evropskog savjeta. Evropski savjet čine šefovi država i vlada članica. Snagom svog autoriteta ovo tijelo moglo je odvesti evropsku saradnju mnogo dalje od odredaba Rimskih ugovora. Ø Evropska komisija je administrativni kolektivni organ. U Komisiji su bili državljani članica EZ birani na četvorogodišnji mandat koji su račune polagali Evropskom parlamentu. Osnovno pravo i obaveza EK je bilo da za Savjet ministara priprema odluke. Ø Evropski parlament su u početku činili poslanici nacionalnih parlamenata.

§ Juna 1979. održani su prvi opšti izbori za 410 mjesta u Evropskom parlamentu, sa sjedištem u Strazburu, dok neke njegove komisije zasijedaju u Luksemburgu i Briselu. Ø Sud EZ je imao važnu ulogu u obezbjeđivanju poštovanja prava putem interpretacije Rimskih ugovora i realizacije njihovih odredaba. U nadležnost mu je stavljeno i davanje mišljenja o legalnosti odluka Savjeta ministara i EK.

§ Naredno proširenje nastupa 1. januara 1981. kada članica postaje Grčka, a 1. januara 1986. uslijedilo je proširenje na Španiju i Portugal. Evropska zajednica dala je značajan doprinos konsolidaciji demokratije u ovim državama kojima su do sredine sedamdesetih vladali desničarski diktatori. § 3. oktobra 1990, nakon ujedinjenja Njemačke, Zajednica je proširena i na prostor dotadašnje Njemačke Demokratske Republike.

§ Šengenski akt su 1985. potpisale zemlje Beneluksa, Francuska i SRNj, i on je predvidio uklanjanje graničnih kontrola između potpisnica, što je i implementirano 1995. godine. § Jedinstveni evropski akt je donijet 1986. godine. On predstavlja prvu značajnu modifikaciju jer predviđa nove nadležnosti Zajednice i daje pravne temelje za stvaranje jedinstvenog tržišta do 31. decembra 1992. godine. § Mastrihtski sporazum iz 1992, stupio na snagu 1. novembra 1993, doveo je do transformacije EZ u Evropsku uniju i do predviđanja evropske monetarne unije, odnosno jedinstvene evropske valute - eura.

§ Kao tri stuba Evropske unije određeni su: ü Tri postojeće evropske zajednice ü Sistem zajedničke spoljne i bezbjednosne politike ü Sistem pravosuđa i unutrašnje politike § Integracija iz ekonomske postaje politička.

§ Nakon pada Berlinskog zida dotadašnje socijalističke zemlje istakle su zahtjeve da postanu članice EU. Zbog toga je Evropski savjet donio Kopenhaške kriterijume 1993. godine koji obuhvataju uslove koje potencijalne članice treba da ispune: ü Politički kriterijum – stabilnost institucija koja garantuje demokratiju i vladavinu prava, ljudska i manjinska prava; ü Privredni kriterijum – tržišna privreda; ü Pravni kriterijum – usvajanje pravnih tekovina EU; ü Administrativni kriterijum (Madridski kriterijum iz 1995) prilagođavanje administrativnih i pravosudnih struktura radi obezbjeđivanja postupne i skladne integracije. ü Svaki aplikant, takođe, mora biti evropska zemlja.

§ Novo proširenje EU nastupa 1. januara 1995. kada su u EU ušle Austrija, Švedska i Finska (Norveška je ponovo na referendumu odbacila pristupanje). § Ugovor iz Amsterdama potpisan je 1997, a stupio na snagu 1999. godine. Ovaj ugovor je, između ostalog, ojačao ulogu Evropskog parlamenta, uvrstio Šengenski sporazum u Ugovor, prenio neke odredbe (vizni režim, azil) iz trećeg stuba u prvi, a osnovan je i Visoki predstavnik za spoljnu politiku (ovu funkciju je obavljao Havijer Solana), što je osnova za CFSP (Zajedničku spoljnu i bezbjednosnu politiku). § Sporazum iz Nice potpisan 2001, a stupio na snagu 2003. institucionalno je prestrukturirao Uniju i pripremio je za veliko proširenje prema istoku.

§ Veliko proširenje EU na istok nastupilo je 1. maja 2004. godine. U Evropsku uniju su ušle Češka, Slovačka, Poljska, Mađarska, Slovenija, Letonija, Estonija i Litvanija. Uniji su takođe pristupile i dvije mediteranske zemlje – Kipar i Malta. § Novo proširenje (koje EU smatra drugim dijelom istog, petog talasa proširenja) nastupilo je 1. januara 2007. godine, kada su članice postale Rumunija i Bugarska.

§ Lisabonski sporazum je potpisan 13. decembra 2007. godine. Ovim ugovorom se mijenjaju i dopunjuju Mastrihtski ugovor i Rimski ugovori. Stupio je na snagu kada su ga ratifikovale sve članice, 1. decembra 2009. godine. § Lisabonski sporazum je uveo više mogućnosti odlučivanja kvalifikovanom većinom u Savjetu ministara umjesto jednoglasnog odlučivanja, veću uključenost Evropskog parlamenta u zakonodavne procese, a stvorene su i funkcije Predsjednika Evropskog savjeta (na koju je izabran Herman van Rompej) i Visokog predstavnika EU za spoljne poslove i bezbjednosnu politiku (na koju je izabrana baronesa Ketrin Ešton). § Sporazum je uveo i pravno obavezujuću povelju o ljudskim pravima Unije, Povelju o temeljnim pravima.

§ Buduće članice EU sa Balkana prolaze u procesu pridruživanja kroz više koraka: ü Sklapanje sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju ü Podnošenje aplikacije za članstvo ü Sticanje statusa kandidata ü Započinjanje pregovora o pristupanju (otvaranje pregovora o poglavljima evropskog acquis communautaire-a, odnosno evropske legislative koja čini pravo EU) ü Završetak pregovora zatvaranjem svih poglavlja ü Potpisivanje sporazuma o pridruživanju nakon čega slijedi ratifikacija sporazuma od strane svih članica EU § Od zemalja Zapadnog Balkana sve ove korake ispunila je dosad jedino Hrvatska koja je i pristupila EU 1. jula 2013.

§ Status kandidata imaju Crna Gora, Turska, Srbija i Island koji su započeli pregovore, i Makedonija i Albanija (kandidat od juna 2014) koje još uvijek nijesu dobile datum otvaranja pregovora. § Island je suspendovao pregovore o članstvu nakon izbora 2013. godine. § Bosna i Hercegovina je aplicirala za članstvo u februaru 2016, dok Kosovo to još uvijek nije uradilo.

§ Od geografski evropskih država izvan integracionih procesa za sada su Norveška, Švajcarska, Rusija, Ukrajina, Moldavija, Kazahstan, Bjelorusija, kavkaske države i mikrodržave. § Marokanska aplikacija 1987. godine je odbačena sa obrazloženjem da Maroko nije evropska zemlja.

§ Crna Gora na putu ka članstvu: Ø Proces pregovora o zaključenju ugovora o stabilizaciji i pridruživanju je započela SCG novembra 2005. Ø Nakon obnove državnosti CG Srbija je nastavila te pregovore dok je CG započela nove u septembru 2006. godine. Ø Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju je potpisan 15. oktobra 2007. godine.

ü Zvanična aplikacija za članstvo u EU podnijeta je 15. decembra 2008. godine. ü Upitnik Evropske komisije za Crnu Goru koji je služio za ocjenu kvaliteta crnogorske aplikacije predate je CG 22. jula 2009. a ona je odgovore predala 9. decembra iste godine. ü Status kandidata za članstvo u EU Crnoj Gori je dodijeljen 17. decembra 2010. ü 12. oktobra 2011. EK je preporučila otvaranje pregovora sa CG, a pregovori su zvanično otvoreni 29. juna 2012. godine. ü Do sada su otvorena 28 od ukupno 33 poglavlja.