EVREYE LKN TEMEL HAKLAR Prof Dr Nesrin ALGAN

ÇEVREYE İLİŞKİN TEMEL HAKLAR Prof. Dr. Nesrin ALGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Kent, Çevre ve Yerel Yönetim Politikaları Anabilim Dalı

ÇEVRE HAKKI Çevre hakkını oluşturan unsurlar: Çevre Hakkının Öznesi; Çevre hakkının özneleri, bu hakkın kullanıcıları, yani bu hakka uyulmasını talep edebilecek yararlanıcılardır. Bu özne şimdiki ve gelecek kuşaklardan oluşmaktadır. Gelecek kuşaklar, çevre hakkının yararlanıcıları bakımından öteki haklarda bulunmayan bir özelliği de yansıtmaktadır. Bu hak günümüz insanlarının gelecek kuşaklara karşı sorumluluğu ve iki kuşak arasındaki dayanışmayı göstermektedir. Çevre Hakkının Konusu; Korunması gerekli, çevresel değerleri ifade eder. Çevre Hakkının Muhatabı; Çevre hakkının muhatabının tespiti, sorumluluk ve yaptırım açısından önem taşır. Kısaca belirtecek olursak çevre hakkının kullanıcıları aynı zamanda muhataplarıdır. Keza devlet de muhataplar arasındadır.

ÇEVRE HAKKI 1948 BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi: m. 25 1972 Stokholm, Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı Bildirgesi: “İnsan, onurlu ve iyi bir yaşam sürmeye olanak veren nitelikli bir çevrede, özgürlük, eşitlik ve tatmin edici yaşam koşulları temel hakkına sahiptir…”

ÇEVRE HAKKI 1982 Anayasası : VIII. Sağlık, çevre ve konut A. Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması MADDE 56 - Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir.

ÇEVRE HAKKI 1984, Dünya Doğa Şartı, 1992, BM Çevre ve Kalkınma Konferansı Rio Bildirgesi, İlke 1; İlke 3; Aarhus Sözleşmesi,

ÇEVRE HAKKI Dayanışma Hakları/ Üçüncü Kuşak İnsan Hakları 1. Yaşam Hakkı 2. Barış Hakkı 3. Sağlık Hakkı 4. Beslenme Hakkı 5. Güvenli ve Sağlıklı Çalışma Koşulları Hakkı 6. Barınma Hakkı 7. Bilgi Edinme Hakkı 8. Katılım Hakkı 9. Kalkınma Hakkı 10. Kent / kentli Hakkı / Hakları 11. Hayvan Hakları

SU HAKKI BM Genel Kurulu, 28 Temmuz 2010’da Bolivya’nın girişimiyle, Su ve Sanitasyon Hakkı İlke Kararı 64/292’yi kabul etmiş ve resmen bir insan hakkı olarak temiz içme suyuna ve sanitasyona erişimi tanımıştır. (Türkiye çekimser oy kullanmıştır. )

SU HAKKI Uruguay’da halkın oylayıp kabul ettiği metinde ‘su hakkı’: “Su yaşam için temel doğa kaynağıdır. Güvenli suya ve temizliğe erişim temel bir insan hakkıdır. Son fıkra – Başka bir ülkenin su kaynaklarından yoksun kalması durumunda veya dayanışma amacıyla, her bir meclisin üye sayısının beşte üçü tarafından kabul edilecek bir yasa ile, bu ülkenin, su kaynaklarından yararlanabileceği kararlaştırılabilir. ” Ekvator Anayasası “md. 12 / su ve besin hakkı” : “Bir insan hakkı olarak su temel ve öncelikli bir haktır. Yaşam için elden çıkartılamaz, feshedilemez, el konulamaz, temel bir değer olan su, kamunun kullanımına yönelik stratejik bir ulusal servettir. ”

SU HAKKI Ekvator Anayasası : “Bir insan hakkı olarak su temel ve öncelikli bir haktır. Yaşam için elden çıkartılamaz, feshedilemez, el konulamaz, temel bir değer olan su, kamunun kullanımına yönelik stratejik bir ulusal servettir. ”(md. 12 / Su ve Besin Hakkı) Ekvator Anayasasında ayrıca “iyi yaşam kuralları” başlıklı yedinci bölümün altıncı kısmının iki maddesinde, devletin yeterli miktar ve kalitede suyun tedarik edilebilmesi için su kaynaklarının ekosistem ve çevre ile uyumlu olarak koruma, yenileme ve sürdürülebilirliğini sağlama ödevinden bahsedilmiş (md. 411) ve bunun gerçekleşmesi için devletin çevreci bir yönetim sağlayarak planlama-düzenleme yapma ve kontrol etme sorumluluğu ortaya konulmuştur (md. 412).

SU HAKKI Bolivya Anayasası : “Herkes evrensel nitelikteki içilebilir su (…) hizmetlerine eşit olarak sahiptir. (…) Hizmet koşulları, katılımcılık ve sosyal denetim ile birlikte, evrensellik, hesap-verebilirlik, ulaşılabilirlik, süreklilik, kalite, etkililik, etkinlik, adalet ve güvenceli olma kriterlerini taşımak zorundadır. Su ve temizliğe ulaşma bir insan hakkıdır, imtiyaz veya özelleştirme konusu olamaz ve kanuna göre ruhsat ve kayıt rejimine tabidir. ”

DOĞA HAKLARI TOPRAK ANANIN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ (İlkim Değişikliği ve Doğa Ana Hakları Konferansı, Bolivya, Nisan 2010)

DOĞA HAKLARI TOPRAK ANANIN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ (İlkim Değişikliği ve Doğa Ana Hakları Konferansı, Bolivya, Nisan 2010)

Toprak Ana (1)Toprak Ana canlı bir varlıktır. (2) Toprak Ana, tüm varlıkları besleyen, kapsayan ve meydana getiren birbiriyle ilişkili varlıkların eşsiz, parçalanamaz, kendini düzenleyen bir topluluğudur. (3) Her varlık, Toprak Ana'nın ayrılmaz bir parçası olarak ilişkileriyle tanımlanır. (4) Toprak Ana'nın doğal hakları, varoluş ile aynı kaynaktan geldiğinden dolayı elinden alınamaz.

Toprak Ana (5) Toprak Ana ve tüm varlıklar, türler, organik ve inorganik varlıklar arasında yapılan, insanlar için kullanılan her türlü ayrım olmadan bu Bildirge’de tanımlanmış tüm doğal haklara sahiptir. (6) İnsanların insan haklarına sahip olduğu gibi, tüm diğer varlıklar da kendilerine özel, var oldukları topluluklar içerisindeki rol ve işlevlerine uygun haklara sahiptir. (7) Her varlığın hakları diğer varlıkların haklarıyla sınırlıdır. Haklar arasındaki herhangi bir çatışma Toprak Ana'nın bütünlüğünü, dengesini ve sağlığını sürdürecek şekilde çözülmek zorundadır.

Toprak Ana'nın Doğal Hakları (1) Toprak Ana ve meydana getirdiği tüm varlıklar aşağıdaki doğal haklara sahiptir: (a) Yaşama ve var olma hakkı; (b) Saygı duyulma hakkı; (c) Yaşamsal döngülerini ve süreçlerini insan tarafından bozulmadan devam ettirme ve biyolojik kapasitesini yeniden oluşturma hakkı; (d) Kendi kimliğini ve bütünlüğünü ayrı, özlük ve birbiriyle ilişkili varlıklar olarak sürdürme hakkı;

Toprak Ana'nın Doğal Hakları (e) Yaşam kaynağı olarak su hakkı; (f) Temiz hava hakkı; (g) Bütünsel sağlık hakkı; (h) Kirlenmeden, zehirli ve radyoaktif atıklardan muaf olma hakkı; (i) Bütünlüğünü yahut yaşamsal ve sağlıklı işleyişini tehdit edecek şekilde genetik yapısındaki bozulma ve değişikliklerden muaf olma hakkı;

Toprak Ana'nın Doğal Hakları (j) Bu Bildirge’de kabul edilmiş hakların insan faaliyetleri nedeniyle ihlal edilmesi durumunda bunların gecikmeden ve tam olarak iyileştirilmesi hakkı; (2) Her varlık, Toprak Ana'nın uyumlu işleyişi için kendi rolünü yerine getirme hakkına sahiptir. (3) Her varlık, insanların işkence yahut kötü muamelesinden muaf olma ve belli bir refaha sahip olma hakkına sahiptir.

İnsanların Toprak Ana'ya olan Yükümlülükleri (1)Her insan Toprak Ana'ya saygı göstermek ve onunla uyum içerisinde yaşamaktan sorumludur. (2) İnsanlar, tüm devletler, tüm kamu ve özel kurumlar aşağıdakileri yapmak zorundadır: (a)Bu Bildirge’de tanımlanmış haklar ve yükümlülüklere uygun olarak hareket etmek; (b) Bu Bildirge’de tanımlanmış haklar ve yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesi ve uygulanmasını kabul ve teşvik etmek;

İnsanların Toprak Ana'ya olan Yükümlülükleri (c) Bu Bildirge’ye uygun olarak Toprak Ana ile uyum içerisinde nasıl yaşanacağı konusunda öğrenme, analiz, yorumlama ve iletişimde yer almak ve teşvik etmek; d) Günümüzde ve gelecekte, insanın refahına yönelik faaliyetlerin Toprak Ana'nın refahına katkıda bulunmasını garanti etmek; (e) Toprak Ana'nın haklarının savunulması, korunması ve muhafaza edilmesi için etkili standartlar ve yasalar belirlemek ve uygulamak;

İnsanların Toprak Ana'ya olan Yükümlülükleri (f) Toprak Ana'nın yaşamsal ekolojik döngülerine, süreçlerine ve dengelerine saygı göstermek, korumak, muhafaza etmek ve gerekli olduğu yerlerde bütünlüğünü iyileştirmek; (g) Bu Bildirge’de tanımlanmış doğal hakların insanlar tarafından ihlal edilmesiyle oluşan hasarların düzeltilmesini ve sorumluların Toprak Ana'nın bütünlüğünü ve sağlığını yeniden sağlamaktan sorumlu tutulmasını garanti etmek; (h) Toprak Ana'nın ve tüm varlıkların haklarını savunmak için insanlara ve kurumlara yetki vermek;

İnsanların Toprak Ana'ya olan Yükümlülükleri (i) Türlerin neslinin tükenmesine, ekosistemlerin yok olmasına yahut ekolojik döngülerin bozulmasına neden olan insan faaliyetlerini önlemek için ihtiyatlı ve kısıtlayıcı önlemler tesis etmek; (j) Barışı sağlamak ve nükleer, kimyasal ve biyolojik silahları ortadan kaldırmak; (k) İnsanların kendi kültürlerine, geleneklerine ve adetlerine uygun olarak Toprak Ana ve tüm varlıklara saygı gösterdikleri pratikleri teşvik etmek ve desteklemek;

İnsanların Toprak Ana'ya olan Yükümlülükleri (l) Toprak Ana ile uyum içerisinde olan ve bu Bildirge’de tanımlanmış haklara uygun ekonomik sistemleri teşvik etmek; Tanımlar (1) "Varlık" tanımı ekosistemleri, doğal toplulukları, türleri ve Toprak Ana'nın bir parçası olarak varolan tüm diğer doğal varoluşları kapsar. (2) Bu Bildirge’deki hiçbir şey tüm varlıkların yahut belirtilen varlıkların diğer doğal haklarının tanınmasını kısıtlamaz.

DOĞA HAKKI Bolivya, dünyada doğanın yasal haklarını tanıyan ilk ülkedir. Ekvator Anayasası : “Hayatın içinde yeniden ürediği ve meydana geldiği tabiat veya toprak ana bir bütün olarak var olma, yaşam döngü ve işlevlerinin evrimsel süreçlerinin korunması ve yeniden canlandırılması hakkına sahiptir. ” (md. 71) Kenya Anayasası : “Herkes çevre hakkının sadece ihlal veya tehdit edildiği hallerde değil, ihlal ve tehdit edilme ihtimalinin bulunduğu durumlarda bile yargı yoluna başvurma hakkına sahiptir. ” (md. 70)

DOĞA HAKKI Fransa’nın 24 Haziran 2004’de ilan edilen Çevre Şartı; “Biyolojik çeşitliliğin, insan gelişmesinin ve insan toplumlarının ilerlemesinin belli tüketim davranışları ya da üretim teknikleri ve doğal kaynakların aşırı kullanımı sonucu zarar gördüğünü” belirtmektedir. Bu Şart, Fransa’yı hem sınırları içinde hem de sınırlarının ötesinde çevreyi korumakla görevli kılmaktadır.

KENT / KENTLİ HAKKI / HAKLARI Lefebvre, 1967, “Kent Hakkı”, Harvey, “Kent Hakkı”, 2008, New Left Review, kent hakkı insan haklarının en ihmal edilmişlerinden biri, bireysel ve mülkiyet temelli insan haklarından farklı olarak bu hak kolektif bir hak. “Kent hakkı, bireyin ya da grubun kentte var olan kaynaklara erişim hakkından çok daha fazlasıdır: kenti arzuladığımız şekilde değiştirme ve yeniden yaratma hakkıdır. Dahası, kenti yeniden yaratmak kaçınılmaz olarak kentleşme süreçleri üzerinde kolektif güç uygulamayı gerektirdiğinden, kent hakkı da bireysel bir haktan çok kolektif bir haktır”

KENTLİ HAKLARI • 10 Aralık 1948, BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, kentli haklarının kaynağı: 25. madde: "Herkes, kendisinin ve ailesinin sağlığı ve gönenci için yeterli beslenme, giyinme, konut, sağlık bakımı ve zorunlu toplumsal hizmetleri de içeren bir yaşam düzeyine kavuşma hakkına sahiptir“. • BM, 1966 (yt. 1976) Ekonomik, Toplumsal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, m. 11/1. “Bu sözleşmeye taraf devletler, herkese, kendisi ve ailesi için, beslenme, giyim ve konut dâhil yeterli bir yaşam düzeyi ve yaşama koşullarını sürekli olarak geliştirme hakkını tanır”. • 1976, Vancouver, BM İnsan Yerleşimleri (Habitat I) Konferansı, kentli haklarının gerçekleştirilmesinde devletin yükümlülüklerini vurgulamaktadır. “Kentli hakları, bireyin hem tek başına, hem de toplu olarak istemde bulunabilecekleri haklardandır. Aynı zamanda, bireylerin ve toplumların öteki birey ve topluluklara karşı bu hakları gerçekleştirmek ve korumak yükümlülükleri de bulunmaktadır” (Geray, 2000: 502).

KENTLİ HAKLARI • Kentli haklarının gerçekleştirilmesi için üç farklı yöntem; 1. kentte yaşayan bir kimsenin haklarını kullanırken kentli haklarını gasp etmesinin ve onları tahrip etmesinin önlenmesidir. Bu, hakların savunulma yoluyla yaşama geçirilmesidir. 2. kentli haklarının her kentlinin davranışlarıyla oluşup, geliştiği kabul edildiğine göre kişilerin geliştirilmesi yoluyla kentli haklarının gerçekleştirilmesidir. 3. hak sahibinin bu hakların gerçekleştirilmesini toplumsal düzeni kurmaktan sorumlu devletten istemesi yoluyla gerçekleştirilmesidir (Tekeli, 1994: 30). • Kentli haklarının yaşama geçirilmesinde bu üç yoldan tek ya da üçü birlikte yaralanılabilir (Geray, 2000: 503). • “Kentli hakları, bireyin hem tek başına, hem de toplu olarak istemde bulunabilecekleri haklardandır. Aynı zamanda, bireylerin ve toplumların öteki birey ve topluluklara karşı bu hakları gerçekleştirmek ve korumak yükümlülükleri de bulunmaktadır” (Geray, 2000: 502).

KENTSEL HAKLAR • Avrupa Konseyi, Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Konferansı; 18 Mart 1992 tarihinde kabul ve ilan edilen Avrupa Kentsel Şartı. • Şart, Konsey anlaşmalarından farklı olarak Hükümetlerin değil yerel yönetimlerin imzasına açılmıştır. • Şart’a göre Avrupa yerleşimlerinde yaşayan kentliler güvenlik, kirletilmemiş sağlıklı çevre, istihdam, konut, dolaşım, sağlık, spor ve dinlence, kültürler arası dayanışma, kaliteli mimari ve fiziksel çevre, katılım, ekonomik kalkınma, sürdürülebilir kalkınma, doğal kaynaklar ve zenginlikler, kişisel bütünlük, yönetimler arası işbirliği, eşitlik başlıklarıyla sıralanan haklara sahiptir. • Bu hakların gerçekleşmesi, kentlilerin dayanışmacı ve sorumlu hemşehriliğe ait yükümlülüklerini yerine getirmesine bağlıdır. Yurttaş bağlılığı duygusu olmadan yaşanabilir yerleşimlerin gerçekleştirilmesi olanağı bu anlamda bulunmamaktadır.

Avrupa Kentsel Şartı 20 maddelik bir Bildirge ve 13 maddelik şart ilkelerinden oluşmaktadır: Avrupa Kentsel Haklar Bildirgesi 1. Güvenlik: Olabildiğince suç, şiddet ve yasa dışı olaylardan arındırılmış güvenli bir kent, 2. Kirletilmemiş sağlıklı çevre: Hava, gürültü, su ve toprak kirliliği olmayan, doğası ve doğal kaynakları korunan bir çevre, 3. İstihdam: Yeterli istihdam olanaklarının yaratılarak, ekonomik kalkınmadan pay alabilme şansının ve kişisel ekonomik özgürlüklerin sağlanması, 4. Konut: Gizlilik ve dokunulmazlığının garanti edildiği, sağlıklı, satın alınabilir, yeterli konut stokunun sağlanması, 5. Dolaşım: Toplu ulaşım, özel arabalar, yayalar ve bisikletliler gibi tüm yol kullanıcıları arasında, birbirinin hareket kabiliyetini ve dolaşım özgürlüğünü kısıtlamayan uyumlu düzenin sağlanması, 6. Sağlık: Beden ve ruh sağlığının korunmasına yardımcı çevrenin ve koşulların sağlanması, 7. Spor ve Dinlence: Yaş, yetenek ve gelir durumu ne olursa olsun her birey için spor ve boş vakitlerini değerlendirebileceği olanakların sağlanması,

Avrupa Kentsel Haklar Bildirgesi 8. Kültür: değişik kültürel ve yaratıcı faaliyetlere erişim ve katılım, 9. Kültürlerarası Kaynaşma: Geçmişten günümüze farklı kültürel ve etnik yapıları barındıran toplulukların barış içinde yaşamalarının sağlanması, 10. Kaliteli Mimari ve Fiziksel Çevre: Tarihi yapı mirasının duyarlı biçimde restorasyonu ve nitelikli çağdaş mimarinin uygulanmasıyla uyumlu ve güzel fiziksel mekânların yaratılması, 11. İşlevlerin Uyumu: Yaşama, çalışma, seyahat işlevleri ve sosyal aktivitelerin olabildiğince birbiriyle ilintili olmasının sağlanması, 12. Katılım: Çoğulcu demokrasilerde; kurum ve kuruluşlar arasındaki dayanışmanın esas olduğu kent yönetimlerinde gereksiz bürokrasiden arındırma, yardımlaşma ve bilgilendirme ilkelerinin sağlanması, 13. Ekonomik Kalkınma: Yerel yönetimlerin doğrudan veya dolaylı olarak ekonomik kalkınmaya katkı konusunda sorumluluk sahibi olması, 14. Sürdürülebilir Kalkınma: Yerel yönetimlerce ekonomik kalkınma ile çevre korunması ilkeleri arasında uzlaşmanın sağlanması,

Avrupa Kentsel Haklar Bildirgesi 15. Mal ve Hizmetler: Erişilebilir, kapsamlı, kaliteli mal ve hizmet sunumunun yerel yönetimler, özel sektör ya da her ikisinin ortaklığıyla sağlanması, 16. Doğal Zenginlikler ve Kaynaklar: Yerel doğal kaynak ve değerlerin; yerel yönetimlerce, akılcı, dikkatli, verimli ve adil biçimde yaşayanların yararı gözetilerek korunması ve yönetimi, 17. Kişisel Bütünlük: Bireyin sosyal, kültürel, ahlaki ve ruhsal gelişimine, kişisel refahına yönelik kentsel koşulların oluşturulması, 18. Belediyelerarası İşbirliği: Kişilerin kentle ya da uluslararası ilişlerine doğrudan katılma konusunda özgür olmaları ve özendirilmeleri, 19. Finansal Yapı ve Mekanizmalar: Bu deklarasyonda tanımlanan hakların sağlanması için gerekli mali kaynakları bulma konusunda yerel yönetimlerin yetkili kılınması, 20. Eşitlik: Yerel yönetimlerin; tüm bu hakları bütün bireylere cinsiyet, yaş, köken, inanç, sosyal, ekonomik ve politik ayrım gözetmeden, fiziksel veya zihinsel özürlerine bakılmadan; eşit olarak sunulmasını sağlamakta yükümlü olmasıdır.

Avrupa Kentsel Şartı İlkeleri Ana Başlıkları • • • • 1. Ulaşım ve Dolaşım, 2. Kentlerde Çevre ve Doğa, 3. Kentlerin Fiziki Yapıları, 4. Tarihi Kentsel Yapı Mirası, 5. Konut, 6. Kent Güvenliğinin Sağlanması ve Suçların Önlenmesi, 7. Kentlerdeki Engelliler ve Sosyoekonomik Bakımdan Dezavantajlılar, 8. Kentsel Alanlarda Spor ve Boş Zamanları Değerlendirme, 9. Yerleşimlerde Kültür, 10. Yerleşimlerde Kültürlerarası Kaynaşma, 11. Kentlerde Sağlık, 12. Halk Katılımı, Kent Yönetimi ve Kent Planlaması, 13. Kentlerde Ekonomik Kalkınma,

KENTSEL HAKLAR 1996, İstanbul, BM İnsan Yerleşimleri Konferansı (Habitat II); • yerleşim özgürlüğü, • konut hakkı, • kentsel yaşam kalitesi. • Avrupa Parlementosu Avrupa Yaya Hakları Bildirgesi, 1988, • 1990, İnsan Hakları Derneği Çevre Komisyonu’, “Yaya Hakları Bildirisi”; yayalara saygı duyulması, araçların yaya kaldırımına park edilmemesi, trafik düzeninde mutlaka yaya önceliğinin gözetilmesi, kentte yürütülen her türlü haberleşme ve iletişim özgürlüğü ile örgütlenme hakkı kentsel nitelikli birer haktır. • Avrupa Konseyi 2008, Avrupa Kentsel Şartı-II; “Yeni Bir Kentlilik İçin Manifesto”.

HAYVAN HAKLARI Peter Singer, Hayvan Özgürleşmesi’nin (1975); • • • Hayvanlara kötü davranılması= kadın ve siyahlara kötü davranılması. Hayvanlara da bitki ve insanlar gibi iyi davranılması gereken canlılardır. Temel ilke ‘acı’nın kötü olduğudur. Herkes acıyı ve dolayısıyla kötüyü en aza indirgemekle yükümlüdür. İnsanlarla hayvanların acı ve hazları eşit ölçüde göz önünde tutulmalıdır. Acı duymayanlar etik davranışların muhatabı olmayan nesnelerdir. YARARCI: Canlılar için zevk alabilme/acı duymama toplumdaki acı çekmenin azaltılmasını amaçlar.

HAYVAN HAKLARI Tom Regan, The Case for Animal Rights (1983), Kafesler Boşalsın / Hayvan Haklarıyla Yüzleşmek • Hayvanlara karşı etik sorumlulukların temelinde hayvanların kimi haklara sahip olması yatar. • Hayvanlara karşı kötü davranmama nedeni acı çekmeleri değil, hayvan haklarına aykırı davranmamaktır. • Singer’dan bir adım öne geçerek faydacılık yerine duyarlıkçı (sentism) bir etik anlayışı,

HAYVAN HAKLARI Tom Regan, • Duyarlıkçı yaklaşım yasam öznesi kavramını içerir. Yasam öznesi olmak başka varlıklara yararlı olmalarından ve başkalarının çıkarlarının nesnesi olmalarından mantıksal olarak bağımsız bir biçimde, inanca ve arzuya; algıya, belleğe ve kendi geleceği de dahil bir gelecek duygusuna; acı ve haz duygusunu da içeren duygusal bir yaşama; kendi iyiliği için bir çıkara; kendi arzu ve amaçlarını gerçekleştirmek için eyleme girişme yeteneğine; zaman içinde bir psiko-fiziksel kimliğe; kendileri için iyi ya da kötü bir yaşantı dünyası anlamında bireysel bir mutluluğa sahip bütün varlıkları kapsayacak şekilde tanımlanır. • Bu ölçütü karşılayan her varlık özsel bir değere (inherent value) sahiptir. • Hayvanlar da tıpkı insanlar gibidir ve onların yaşamlarında da tıpkı insanlarda olduğu gibi arzu, hissediş, inançlar, güdüler ve hafıza vardır. • Hayvanların da insanlar gibi yaşamak için aynı haklara sahiptir.

HAYVAN HAKLARI Gary L. Francione; Hayvan Haklarına Giriş, Çocuğunuz mu Köpeğiniz mi? “Hayvanlar sadece meta olarak görülmeye devam ettikleri sürece, onlara karşı uygulanan amelelerde anlamlı farklılıklar gerçekleşmez. Günümüzde insan türünün ortak aklı, çeşitli zihinsel değişimler geçirmiş olsa da, hayvanların meta olarak görülmesi yaklaşımında maalesef köklü bir değişiklik olmamıştır…” Joan Dunayer; Tür Ayrımcılığından Eşitliğe “Adil olmak için, yasalar tür ayrımcısı olmamalı. Dünyada yaşayan canlıların çoğu insan türünden değil. Tür ayrımcılığı en derinlere kök salmış ve en çok zarar veren bir adaletsizlik çeşidi. Hem bir tavır hem de bir pratik olan tür ayrımcılığı, türe dayalı her türden önyargı ve ayrımcılık anlamına geliyor. Hayvanların sırf insan değiller diye ya da tam insan gibi değiller diye eşit bir tavıra lâyık görülmemesi, saygı görmemesi tür ayrımcılığıdır. Adalet hakkı anlamında hissetme yeteneği ve duyguları bulunan bütün canlılar eşittir. Hayvanlar sadece, ahlâki anlamda, yaşama ve istismardan uzak olma hakkına sahip değiller; eşit bir hakka da sahipler aynı zamanda. ”

HAYVAN HAKLARI Feminist hayvan hakları savunucuları: • Mary Midgley, ” “Dünyayı paylaştığımız diğer varlıkları gözetilmeye layık kılan elbette ki entellektüel yetkinlik değil, duygudaşlığımızdır. ” • Constantia Salamone ; “egemen hayvan hakları kuramının baskın usçu, erkeksi eğilimi”. . .

HAYVAN HAKLARI • 1977 Londra, Uluslararası Hayvan Hakları Birliği, Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi, • 15 Ekim 1978 , Paris, UNESCO, Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi (1990 revize edilmiş metnin kabulü),

HAYVAN HAKLARI • • Kuşların Korunması Hakkında Uluslararası Sözleşme, 18. 10. 1950, Paris, Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Doğal Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi, 19. 09. 1979, Bern, Hayvanların Uluslararası Nakliye Sırasında Korunması Konusunda Avrupa Sözleşmesi, 13. 12. 1968, Paris, Hayvanların Uluslararası Nakliye Sırasında Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesine Ek Protokol Onay Kararı. (Karar sayısı: 1989/13724), Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşmeye (Ramsar) Katılmamıza Dair Karar. (03. 11. 1982 Paris Protokolü ile düzeltilmiş, 28. 05. 1987 tarihli sözleşmedeki 6 -7 maddelerde yapılan değişiklik şekliyle) (Karar sayısı: 94/5434), Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) İle I, II ve III Sayılı Eklerine Katılmamız Hakkında Karar. (Karar sayısı: 96/8125), 03. 1973, Washington DC, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesinin Onaylanması Hakkında Milletlerarası Sözleşme. (Karar sayısı: 96/8857), 05. 06. 1992, Rio de Janerio.