EVLLK NCES PSKOLOJK DANIMA Evlilik ncesi psikolojik danma

EVLİLİK ÖNCESİ PSİKOLOJİK DANIŞMA Evlilik öncesi psikolojik danışma, ilişkisini geliştirmek, yeni beceriler öğrenmek ve davranışlarını değiştirmek isteyen çiftlere sunulmaktadır. Evlilik öncesi, çiftlerin gelecekte karşılaşabileceği sorunlara yönelik hazırlanmaları adına iyi bir zamandır. Yeni evli kişiler, başlangıçta yüksek düzeyde doyum sağladıklarını ifade etseler de, 1 -2 yıl sonra çiftler ilişkilerinde yeni roller ve gereksinimlerle yüzleşme durumunda kalmakta ve çatışmalarını çözmede yeni yollar bulmak zorundadırlar.

Dünyadaki ve ülkemizdeki boşanma oranlarına bakıldığında da evlilik öncesi psikolojik danışmanın gerekliliği görülmektedir. İstatistiklere göre, ABD’de ilk evliliklerin yaklaşık %50’si, Avustralya’da ise %35 ile %40’ı boşanma ile sonuçlanmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK, 2011 a) istatistiklerine göre, ülkemizde 2010 yılının son üç ayındaki boşanma sayısı bir önceki yılın aynı dönemine göre %6 oranında artmıştır. Bu boşanmaların %39. 7’si evliliğin ilk beş yılında meydana gelmiştir. TÜİK tarafından yayınlanan istatistikler incelendiğinde, 2009 yılında meydana gelen boşanmaların %40. 1’inin, 2011 yılının ilk üç ayında meydana gelen boşanmaların ise %40. 7’sinin evliliğin ilk beş yılında gerçekleştiği görülmektedir. Boşanmış veya boşanma aşamasında olan bireylerle yapılan bir başka çalışmada da, bu kişilerin % 41’inin evlilik sürelerinin 1 -5 yıl arası olduğu görülmüştür.

İnsanlar kendilerini hazır hissederek evlenseler de, bir kısmı evlilikten beklentilerini karşılayamamakta ve ilişkilerini boşanma ile sonuçlandırmaktadırlar. Boşanma, toplum içerisinde daha yaygın bir hale geldikçe, evlilik öncesinde alınması gereken tedbirlerin önemi daha çok ortaya çıkmaktadır. Boşanma nedenleri üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Araştırmalar birçok çiftin evlilik yaşamına uyum sağlamakta güçlük çektiğini göstermiştir. Araştırmalar evliliğe uyum sağlamada güçlük çekme, evlilikten alınan doyumun düşmesi ve sonuç olarak boşanma olgusunun ortaya çıkmasının, çiftlerin çatışma ile uygun bir şekilde başa çıkamamaları ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Birçok çift, yaşadıkları çatışmaları etkili bir şekilde çözebilmelerine yardımcı olacak iletişim becerilerinden yoksundur.

Bir çalışmada, ABD’de boşanan çiftlerin yaklaşık %80’inin bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşmediği belirlenmiştir. Başka bir çalışmada ise boşanmış kişilerin sadece %37’sinin bir psikolojik yardım aldığı, o anda evli olan çiftlerin ise sadece %19’unun evlilik terapisi aldığı görülmüştür. Başka bir çalışmada ise evliliğin ilk 5 yılı içerisinde, çiftlerin sadece %36’sı evlilikleri ile ilgili bir yardım almış ve bu kişilerin sadece %14’ü evlilik terapisi almışlardır. Ülkemizde boşanmış veya boşanma aşamasında olan kişilerle yüze görüşmeler aracılığıyla yapılan bir çalışmada da, bu kişilerin sadece %28. 2’sinin bir uzman yardımından yararlandıkları saptanmıştır. Aynı araştırmada, bu kişilerin %43. 1’i boşanma öncesinde, kendilerine fırsat tanınsaydı uzman yardımı almaya sıcak baktıklarını belirtmişlerdir. Bu durum uzmanların çiftlere ulaşmada ve onlara yardım etmede yeterince başarılı olamadığını; aynı zamanda yeterince istihdam olduğu takdirde uzman yardımından yararlanmayı düşünenlerin oranının da düşük olmadığını göstermektedir.

Evlilik öncesi psikolojik danışma, ilişkisini geliştirmek, yeni beceriler öğrenmek ve davranışlarını değiştirmek isteyen çiftlere sunulmaktadır. Evlilik öncesi dönem, çiftlerin gelecekte karşılaşabileceği sorunlara yönelik hazırlanmaları adına iyi bir zamandır. İlişkilerinin başlangıcında çiftlerin, evlilik öncesi psikolojik danışma yardımı almalarının önemli yararlarından birisi de, gelecekte ortaya çıkabilecek sorunlar karşısında, alacakları psikolojik yardımın tanıtılmasıdır.

Evlilik öncesi psikolojik danışmada, olumsuz duyguları ele almanın önemli olmasının yanı sıra, çiftlerin ilişkilerinin olumlu yönlerini korumaları da ilişkinin gelecekteki durumuyla ilgili önemli bir yordayıcıdır ve çiftlere evlilik öncesinde müdahalenin hedeflerinden birisidir. Evlilik öncesi psikolojik danışma çeşitli yaklaşımlara dayalı olarak sunulabilmektedir. Hepsinin ortak amacı, evliliğin iyi bir şekilde devam etmesini sağlayacak davranışları çiftlere öğretmektir.

EVLİLİK ÖNCESİ PSİKOLOJİK DANIŞMANIN AMACI Evlilik öncesi psikolojik danışmanın amacı, araştırma ve kuramların doyum verici, destekleyici ve sağlıklı bir ilişki ile bağlantılı olduğunu belirttiği beceri ve ilkelerin çiftlere öğretilmesidir. Bunun yanı sıra; gelecekte yaşanabilecek evlilik sorunları riskinin azaltılması ve sorunların önlenmesi amaçlanmaktadır.

Evlilik öncesi psikolojik danışma sürecinin temel amaçları; Bekârlıktan evlilik yaşamına geçişi kolaylaştırmak, Çiftlerin duygu ve yaşantılarını paylaşmaları ve psikolojik olarak kendilerini eşlerine daha yakın hissetmeleri gibi yakınlık davranışlarını geliştirmek, Çiftlere evlilik yaşamına ilişkin bilgi kazandırmak, Çiftlerin iletişim becerileri geliştirmelerini sağlamak, Çatışma/sorun çözme becerileri geliştirmelerini ve bunları evlilikte roller ve maddi konular gibi alanlarda kullanmalarını sağlamak, Çiftlerin belirli konularla (cinsellik, para vb. ) ilgili konuşmalarını sağlamak.

Evlilik öncesi psikolojik danışma, çiftlerin kendilerini daha iyi tanımalarını ve onlara belirli bilgileri kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu programlar, sorunlarla başa çıkmak amacıyla sunulan psikolojik danışmadan çok çiftlerin ilişkilerini geliştirmeyi ve onlara iletişim becerileri kazandırmayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla evlilik öncesi psikolojik danışmanın amacı sadece, evlilik öncesi hazırlık değil, aynı zamanda yaşam boyunca ilişkinin kalitesini devam ettirecek becerilerin kazandırılmasıdır.

EVLİLİK ÖNCESİ PSİKOLOJİK DANIŞMANIN GENEL ÖZELLİKLERİ Evlilik öncesi psikolojik danışma, genel olarak iki unsurdan oluşmaktadır. Bunlardan birincisi, sağlıklı bir ilişkinin temellerini oluşturan iletişim ve problem çözme becerilerinin çiftlere öğretilmesidir. İkinci unsur ise evlilik yaşamı ile ilgili bilgilerin (beklentiler, finansal yönetim vb. ) öğretici bir şekilde sunulmasıdır. Evlilik öncesi psikolojik danışma, belirli kişisel sorunlar üzerine odaklanma ve birebir çalışmakla birlikte, aynı zamanda bireylere ve çiftlere gruplar halinde verilen eğitsel ve önleyici müdahalelerdir.

Çiftlere uygulanan önleyici müdahaleler görece işlevsel/sağlıklı çiftlere uygulanmaktadır ve çiftlerin iyi oluşlarına ve güçlü yanlarına odaklanmaktadır. Bu müdahaleler, doyum alınan ilişkiyi geliştirmeyi ve böylece ilişkinin kötüye gitmesini engellemeyi amaçlamaktadır. Günümüzde çiftlere yönelik çok sayıda önleyici müdahale yaklaşımları vardır. Önleyici müdahaleler, çiftlere evlilikten belirli bir süre önce uygulanmaktadır. Evlilik öncesi, sorunlar ortaya çıkmadan önce müdahalenin yapılması için uygun bir zaman olarak görülmektedir. Ayrıca, önleyici yaklaşımlar daha öğretici, yaşantısal, yapılandırılmış, belirli bir programa bağlı, zaman sınırlı, genellikle ekonomik ve temelde grup yönelimlidir.

Çiftlere yönelik önleyici yaklaşımlar kapsamında, ilişkinin ilk dönemlerinde bireylere neler yapmaları gerektiği öğretilir. Evlilik öncesi ilişki geliştirme programları, evlilik öncesi psikolojik danışmanın önemli bir parçasıdır. Bu programlar genel olarak üç farklı yaklaşım kapsamında değerlendirilmektedir. Bunlar; bilgi verme ve farkındalığı artırmaya dayalı programlar, envanter uygulamasına dayalı programlar ve beceri eğitimi programlarıdır.

Bilgi verme ve farkındalığı artırmaya yönelik programlar; çiftlere bilgi aktarımını, eşlerin evlilikten beklentilerinin açıklığa kavuşturulmasını ve ilişkiyi etkileyen süreçlere yönelik farkındalık kazanmayı vurgulamaktadır. Bazı programlar iletişim gibi önemli becerilerin gösterimini de içermektedir ancak çoğunlukla bu becerilerin aktif öğretimi söz konusu değildir. Bu programlar, evlilikten beklentiler, evliliğe yönelik amaçların belirginleştirilmesi, yakınlık duygularının devamının sağlanması, evlilikte iletişim ve çatışma yönetimi sürecinin anlaşılması, evlilikte roller ve cinsellik gibi konuları kapsamaktadır. 6 -10 hafta süren programlar, her bir oturum 1, 5 -2 saat sürecek şekilde yapılandırılmıştır. Bazı programlarda her bir çifte tek başına bilgilendirme yapılırken, bazı programlarda çiftlere gruplar halinde uygulanmaktadır. Programın başlangıcında çiftlere öğretim materyalini ve ev ödevlerini kapsayan bir el kitabı dağıtılır. Çiftlere derslerin ve el kitabının yanı sıra çeşitli oturum öncesinde okuyup gelmeleri amacıyla okuma materyalleri de verilir. Program sürecinde çiftlerin becerileri uygulamaları söz konusu değildir

Envanter uygulamasına dayalı programlar, evlilik öncesi ilişki geliştirme programlarının ikinci grubunu oluşturmaktadır. Evlilik öncesi değerlendirme araçları, evlilik öncesi psikolojik danışma uygulamalarının önemli bir parçasıdır. En yaygın olarak kullanılanları “Evlilik Öncesi Birey ve İlişki Değerlendirme” (PREmarital Personal and Relationship Evaluation- PREPARE), “Çift İletişimini Anlama ve Kolaylaştırma” (Facilitating Open Couple Communication Understanding and Study - FOCCUS) ve “İlişki Değerlendirme” (RELATionship Evaluation- RELATE) adlı programlardır.

Beceri eğitimi kavramı, farkındalık geliştirmeyi ve bilişsel değişimi vurgulasa da, literatürde çatışma/sorun çözme ve iletişim becerilerinin aktif öğretimine odaklanan yaklaşımları tanımlamak için kullanılmaktadır. Beceri eğitimi programlarına örnek olarak “İlişki Geliştirme” (Relationship Enhancement- RE), “Önleme ve İlişki Geliştirme” (Prevention and Relationship Enhancement Program- PREP), “Çiftlerde Bağlanım ve İlişki Geliştirme” (Couple Commitment and Relationship Enhancement- Couple CARE), “Çift İletişimi” (Couples Communication Program- CCP) programları gösterilebilir. Bu beceri eğitimi programlarının çok sayıda ortak öğesi bulunmaktadır.

EVLİLİK ÖNCESİ PSİKOLOJİK DANIŞMANIN TARİHÇESİ Evlilik öncesi psikolojik danışma niteliğindeki ilk çalışmalar, II. Dünya Savaşı öncesinde ABD’de kilisede, toplum merkezlerinde ve bazı üniversitelerde dersler şeklinde başlamıştır. 1922’de Boston Üniversitesi’nde evlilik ve aile ilgili çeşitli dersler açılmıştır. Bunu izleyen 10 yıl içerisinde üniversitelerin yanı sıra, çeşitli sosyal kurumlar da evliliğe hazırlık konusu ile ilgilenmişlerdir. 1931 yılında Protestan Episcopal kiliseleri, din adamlarının, evlenecek olan çiftlere yönelik olarak, evliliğe hazırlık eğitimleri vermelerini şart koşmuştur. Daha sonra savaştan sonraki 20 yıl boyunca da sistematik bir şekilde gelişmeye devam etmiştir. Evliliğe hazırlık konusuna eğilim özellikle 1980’li yıllardan itibaren artış göstermiştir. 1980’li yıllardan itibaren, evlilik öncesi psikolojik danışma kapsamında, program geliştirme ve değerlendirme alanında daha sistematik ve uzun süreli araştırmalar yapılmaya başlanmıştır

Kurumsal olarak ilk evlilik eğitimlerinin 1932’de ABD’de Merrill-Palmer Enstitüsü’nde verildiği belirtilmektedir. Bu yıllardan itibaren çeşitli dergilerde evlilik öncesi psikolojik danışma ile ilgili yazılar yayınlanmaya başlamış, bu yazılarda evlilik öncesi psikolojik danışmanın evlilik yaşamındaki önemine değinilmiştir. 1941’de Philadelphia Evlilik Kurumu standart bir program geliştirmiştir ve amacını yeni evli ve evlilik öncesindeki çiftlere evlilik yaşamının neleri kapsadığını, güçlüklere neden olan bazı faktörlerden nasıl kaçınılabileceğini öğretmek olarak açıklamıştır.

ABD, Japonya, Avustralya, Norveç vb. gelişmiş birçok ülkede, hükümet ve toplum kuruluşları, boşanmanın kişisel, sosyal ve ekonomik yönden olumsuz etkilerini azaltmak için, çiftlere ilişki eğitimi verilmesi konusunda önemli yatırımlar yapmaktadırlar. Günümüzde sözü edilen ülkelerde, (a) ilişkilerini güçlendirmek isteyen evli çiftlere eğitimler verilmekte, (b) eğitim kurumları, hastane, cezaevi, askeri kurumlar gibi kamusal alanlarda ilişki eğitimleri düzenlenmekte, (c) çiftlere çeşitli konularda önleyici hizmetler sunulmaktadır. Örneğin; 2006 yılında ABD, ilişki eğitimleri ile ilgili projelerde kullanılmak üzere 150 milyon dolar ayırmıştır.

Evliliğe hazırlık için yaygın eğitim programları, ABD’de aile yaşam eğitimi dersleri aracılığıyla lise ve üniversitelerde ve son zamanlarda yetişkin eğitimi merkezlerinde verilmektedir. Bu kurslar genellikle katılımcılara evlilik ve ilişkiler hakkında bilgi kazandırma ve bunları uygulamalarını sağlamaya yönelik eğitimlerdir. Bu tür aile yaşam eğitimi kurslarındaki evliliğe hazırlık programlarının amacı, bu kurslara katılan bireylerin gelişimsel özelliklerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin lisede, odak noktası evliliğe ilişkin bilgi kazandırma, genel olarak kişilerarası ilişki becerileri kazandırma, evliliğe yönelik sahip oldukları tutum ve değerleri incelemelerini sağlama gibi konular oluşturmaktadır. Buna karşın, toplum merkezlerinde verilen evliliğe hazırlık eğitimleri daha az yapılandırılmış ve daha az akademiktir. Bu kurslarda, yapılandırılmış beceri eğitiminin yanı sıra yaşantısal alıştırmalar da yapılmaktadır.

Avustralya’da, boşanmanın hem kişisel hem de sosyal açıdan olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla, çiftlere yönelik ilişki geliştirme programları düzenlenmektedir. Bu programların önemli bir bölümü devlet desteği ile sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülmektedir. Ülkede evlenen çiftlerin yaklaşık 1/3’ünün evlilik öncesi ilişki geliştirme programlarından yararlandığı belirtilmektedir.

Bazı Asya ülkelerinde ise evlilik eğitimi ile ilgili farklı uygulamalar söz konusudur. Örneğin; Singapur’da hükümetin evlilik ve ilişki eğitimine önemli ölçüde destek verdiği belirtilmektedir. Ülkedeki Toplumsal Gelişim ve Gençlik Bakanlığı’nın evlilik ve ilişki eğitimi ile ilgili çeşitli psiko-eğitim materyalleri geliştirdiği, özel ve kamu kurumları aracılığı ile bu programların uygulanmasını desteklediği görülmektedir. Bunun yanı sıra, ülkedeki sivil toplum kuruluşlarının da evlilik öncesi eğitimde önemli bir rol oynadıkları ifade edilmektedir. Malezya’da evlilik eğitimine ciddi düzeyde gereksinim olduğu belirtilmekte; buna karşın; insanların psikolojik yardım almaya yönelik toplumsal damgalamadan (stigma) çekindikleri için, sorunlar kriz noktasına gelmeden profesyonel yardım almaktan uzak durdukları ifade edilmektedir.

İstanbul Üniversitesi Evlilik Okulu projesi (1998) 19 Mayıs Üniversitesi T. Yılmaz Yüksek Lisans Tezi (2009) Gaziantep Üniversitesi Ş. Duran Yüksek Lisans Tezi (2010) Hacettepe Üniversitesi İ. Yalçın Doktora Tezi (2010) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Belediyeler Birliği (2012)