Europejska Unia Monetarna Bartek Rokicki Przewidywania teoretyczne Problematyk

Europejska Unia Monetarna Bartek Rokicki

Przewidywania teoretyczne Problematyką unii walutowych w literaturze ekonomicznej zajmuje teoria Optymalnego Obszaru Walutowego, której głównymi przedstawicielami są tacy ekonomiści jak Mundell, Ingram, Kenen, Mc. Kinnon czy bardziej współcześnie Eichengreen i de Grauwe. Zgodnie z teorią, utworzenie EMU powinno spowodować wystąpienie zarówno korzyści jak i pewnych kosztów.

Korzyści z utworzenia EMU (Mongelli, 2002) • Korzyści wynikające ze zwiększenia efektywności mikroekonomicznej – będące pochodna wzrostu użyteczności pieniądza. Większa przejrzystość cenowa powinna zwiększyć konkurencję oraz zmniejszyć dyskryminację cenową i segmentację rynku. Zanik ryzyka kursowego w transakcjach wewnątrz unii powoduje obniżenie kosztów handlu, co sprzyja zwiększeniu wymiany handlowej oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych na obszarze EMU, a także wzmocnieniu rynku dóbr i usług. • Korzyści będące efektem podwyższonej stabilności makroekonomicznej – wynikające z większej stabilności cenowej oraz dostępu do większego i bardziej przejrzystego rynku finansowego, co zwiększa możliwości finansowania zewnętrznego. Kraje mające przed przystąpieniem do strefy euro problemy z inflacją powinny również cieszyć się poprawą reputacji w tym względzie, zarazem możliwa jest także redukcja wahań w poziomie produkcji i zatrudnienia pomiędzy poszczególnymi państwami dzięki większej koordynacji polityki makroekonomicznej. . • Korzyści wynikające z pozytywnych efektów zewnętrznych – chodzi tutaj przede wszystkim o korzyści będące pochodną spadku kosztów transakcyjnych na skutek większego udziału wspólnej waluty w transakcjach międzynarodowych, zmniejszoną potrzebę utrzymywania rezerw w obcej walucie oraz ułatwioną koordynację międzynarodową.

Korzyści związane z utworzeniem EMU (Mongelli, 2002) • Koszty wynikające z pogorszenia efektywności mikroekonomicznej – zmiana waluty powoduje powstanie kosztów związanych z koniecznością denominacji kontraktów oraz adaptacją maszyn służących do dokonywania transakcji. Powstają również pewne koszty psychologiczne będące następstwem wprowadzenia nowych banknotów i monet. Wreszcie możliwe jest wystąpienie kosztów związanych z błędnie ustalonym parytetem centralnym (kurs wymiany waluty krajowej na wspólną walutę), które powodują, że dany kraj może stać się mało konkurencyjny lub zbyt konkurencyjny w stosunku do pozostałych członków unii. • Koszty związane ze spadkiem stabilności makroekonomicznej – utrata możliwości prowadzenia autonomicznej polityki monetarnej ogranicza pole manewru rządu krajowego w chwili wystąpienia jakiegoś kryzysu gospodarczego. Uczestnictwo w unii walutowej wymaga także pewnej koordynacji polityki fiskalnej co dodatkowo może utrudniać podjęcie skutecznych działań. • Koszty wynikające z negatywnych efektów zewnętrznych – nieodpowiedzialna polityka fiskalna jednego z członków może spowodować obawy przed wystąpieniem wyższej inflacji i skłonić bank centralny do podwyższenia stóp procentowych. Spowodowałoby to pogorszenie sytuacji gospodarczej wszystkich pozostałych krajów oraz spadek zaufania do wspólnej waluty.

Historia powstania EMU The Creation of an Economic and Monetary Union and a common currency in Europe was not foreseen in the original Treaty of the European Economic Community (EEC, Roma, 1957 • Economic and Monetary Union (EMU) goes back to an initiative by the Commission in 1969 setting out the need for "greater co-ordination of economic policies and monetary cooperation” and the decision of the Heads of State or Government at their summit meeting in Den Haag (1969) to draw up by the end of 1970 a plan by stages with a view to creating an economic and monetary union. On the basis of various previous proposals, therefore, including those presented by the Commission in its Communication on EMU of March 1970 and by some Member States (the Eyskens, Schiller and Giscard d’Estaing plans), an expert group chaired by the Luxembourg’s President and Finance Minister, Pierre Werner, presented the first commonly agreed blue print to create an economic and monetary union in three stages in October 1970 (Werner plan). • The crises arising from the non-convertibility of the US dollar into gold in August 1971 and from rising oil prices in 1972 were a serious setback for the EMU project. Although the various Member States of the European Community at that time reacted with different policies in response to these challenges, progress was made in stabilizing exchange rate relations between their currencies on the basis of the Basel agreement (“Snake in the tunnel”, April 1972) and the establishment of the European Monetary Co-operation Fund in 1973.

Historia cd. • The European Monetary System and the ECU • Confronted with an increasing number of European currencies which had left the "European system of limited fluctuation margins" (Agreement of Basel ) and started to float – the Italian Lira (LIT) already in 1973, the French Franc (FF) in 1974 and, after re-integration in 1975, again in 1976, the Swedish Kronar (SKR) in 1977 and the Norwegian Kroner (NKR) in 1978) – a second attempt to move towards EMU was made in 1979 with the establishing of the European Monetary System (EMS), intended to set up a zone of monetary stability and to increase efforts to achieve closer economic convergence between Member States. The reasoning was simple: the floating exchange rates of most currencies of the European Communities (EC) had a negative impact on internal cohesion and investment as well as on trade among the EC countries and between them and their major trading partners. Both the second oil crisis and the political priority of making the internal market function better (especially competition and fiscal aspects, see also speech of the Commission's President, Roy Jenkins, of 27 October 1977 in Firenze) led to more emphasis being put on an ambitious Single Market programme and less on the immediate creation of a monetary union.

Historia cd. • The Single European Act (17. 2. 1986) enshrined in law some of the major economic preconditions for ‘fair and loyal’ competition and long-term stability within the internal market. It introduced a new article (Article 102 a) in the EEC Treaty concerning EMU and co-operation between Member States in this field, with special reference to the EMS and the development of the European Currency Unit (ECU). • The debate on EMU was fully re-launched at the Hannover Summit in June 1988, asking an ‘ad hoc Committee’ of the Central Bank Governors of the twelve Member States, chaired by the President of the Commission, Jacques Delors, to propose a new timetable with clear, practical, realistic steps for creating an economic and monetary union. • The report on EMU in the European Community drafted by the Delors Committee was presented to the public in April 1989. The report’s recommendations were reached unanimously. It favoured the approach of making substantial steps towards economic convergence, price stability and budgetary discipline before irrevocably fixing the exchange rates between the currencies in a monetary union. The Committee therefore recommended a move towards economic and monetary union in three distinct stages. • Accepting the ‘Delors report’ as a useful basis for further work on EMU, the Madrid European Council decided in June 1989 to begin the process of creating a single currency with the first stage starting on 1 July 1990. In Strasbourg in December 1989, the European Council agreed to convene an Intergovernmental Conference (IGC) on EMU before the end of 1990, in particular to make the necessary changes to the treaty for an economic and monetary union.

Historia cd. • The Maastricht Summit and its outcome The two IGCs were closed at the Maastricht Summit on 9/10 December 1991. They resulted in the creation of a political union, to be called the “European Union”, and of a series of amendments to the EEC Treaty, leading to an “Economic and Monetary Union”. Both unions were enshrined in the ‘Maastricht Treaty’, which was ratified by the European Parliament in April 1992 and signed by the Heads of State or Government in May. However, it only came into force on 1 November 1993. This delay was due to difficulties in the ratification process in some Member States, in particular due to the need for a second referendum in Denmark. With the "Treaty of Maastricht", the Member States confirmed their political will to realise an Economic and Monetary Union, although exceptions were made for Denmark and the United Kingdom in terms of when they would join it. In parallel, in economic and financial circles there was a growing conviction that a European Union with a single currency might be more resistant to economic and monetary crises.

Historia cd. • The Treaty of Maastricht made provision for the single currency to be introduced in the European Union in three stages. The first stage of economic and monetary union, starting on 1 July 1990, entailed the liberalisation of capital movements and the beginning of the convergence process. With the entry into force of the Treaty on European Union (1 November 1993), the principle of full freedom of movement of capital was incorporated into the Treaty. The second stage, covering the period from 1 January 1994 to 31 December 1998, consisted, in particular, of implementing all secondary legislation on EMU for the Member States and on the introduction of euro bank notes and coins. Key concepts here are: excessive deficit procedure, prohibition of privileged access, prohibition on the central banks granting credit facilities to public authorities and undertakings, broad economic policy guidelines and convergence criteria. • The third stage, beginning on 1 January 1999, marked the effective start of the economic and monetary union of the European Union. From this date, the ECU ceased to be a basket of currencies and became a currency in its own right, renamed asthe euro, with a quotation and exchange rate corresponding to supply and demand on the markets. For the first three years, the currency was used as a 'book currency' on the financial markets in, for example, electronic commerce and transactions between banks. The 'final act' of the story on the creation of a common currency in Europe, which started with Gustav Stresemann’s speech before the League of Nations in 1929, was achieved on 1 January 2002 when euro banknotes and coins were introduced in twelve Member States of the European Union. The euro area now not only forms a currency zone for 16 sovereign states in Europe with more than 370 million inhabitants, but also constitutes a “reference area" for many parts in the world, either as legal tender in overseas territories of European countries or as a reference currency with fixed exchange relations with other currency zones.

Kryteria konwergencji z Maastrich • Price stability. The inflation rate of a given Member State must not exceed by more than 1½ percentage points that of the three best-performing Member States in terms of price stability during the year preceding the examination of the situation in that Member State. • Government finances. The Commission examines compliance with budgetary discipline on the basis of the following two criteria: �the annual government deficit: the ratio of the annual government deficit to gross domestic product (GDP) must not exceed 3% at the end of the preceding financial year. If this is not the case, the ratio must have declined substantially and continuously and reached a level close to 3% or, alternatively, must remain close to 3% while representing only an exceptional and temporary excess; �government debt: the ratio of gross government debt to GDP must not exceed 60% at the end of the preceding financial year. If this is not the case, the ratio must have sufficiently diminished and must be approaching 60% at a satisfactory pace. Exchange Rates. The Member State must have participated in the exchange-rate mechanism of the European monetary system without any break during the two years preceding the examination of the situation and without severe tensions. In addition, it must not have devalued its currency (i. e. the bilateral central rate for its currency against any other Member State's currency) on its own initiative during the same period. After transition to stage three of EMU, the European Monetary System was replaced by the new exchange-rate mechanism (ERM II). Long-term interest rates. The nominal long-term interest rate must not exceed by more than 2 percentage points that of, at most, the three best-performing Member States in terms of price stability (that is to say, the same Member States as those in the case of the price stability criterion). The period taken into consideration is the year preceding the examination of the situation in the Member State concerned.

Conditions for introducing the euro • Each Member State must meet all of the criteria in order to participate in the third stage of Economic and Monetary Union (EMU). These are specified in the "Protocol on the convergence criteria" referred to in Article 121 of the Treaty establishing the European Community. They reflect the degree of economic convergence which the Member States must attain to be able to introduce the euro. • In accordance with Article 122(2) of the EC Treaty, the Commission and the European Central Bank (ECB) must report to the Council at least once every two years, or at the request of a Member State with a derogation, on progress made by the Member States in fulfilling their obligations regarding the achievement of economic and monetary union. These are the " convergence reports ". • Denmark and the United Kingdom obtained, at the time of negotiations, opt-out clauses concerning their participation in the third stage of EMU.

Polityka fiskalna - wpływ kryteriów z Maastricht na sytuacje krajów członkowskich • Jak pokazują badania empiryczne proces nominalnej konwergencji zainicjowany w 1992 i zakończony powstaniem unii walutowej w 1999 roku w znacznym stopniu przyczynił się do poprawy sytuacji fiskalnej państw kandydujących do członkostwa. Busemeyer (2004) porównując osiągnięcia państw OECD w tym względzie pokazuje, że kraje strefy euro w latach 1992 – 1997 miały dużo wolniejszy przyrost długu publicznego zarówno w porównaniu do państw OECD nie należących do UE jak i krajów UE nie będących członkami unii walutowej. • Również inni ekonomiści zwracają uwagę na osiągnięcia polityki fiskalnej krajów strefy euro w tym okresie, akcentując zwłaszcza znaczącą redukcję deficytu budżetowego w latach 1994 – 1997 (Fatás i Mihov, 2002). Cyklicznie dostosowany deficyt budżetowy spadł w państwach euro-zony z 5, 9% PKB w 1991 roku do 0, 7% PKB w roku 1999. Charakterystyczne jest jednak, iż poprawa salda budżetowego nie dokonała się dzięki zmniejszeniu wydatków ale raczej podwyżce podatków. Wydatki spadły jedynie nieznacznie z 49, 6% PKB w 1991 do 48, 3% PKB w 1999 roku, podczas gdy podatki wzrosły w tym samym okresie z 43, 7% do 47, 6%. Warto jednak zauważyć, że w kilku państwach nie podjęte zostały działania o charakterze strukturalnym, a jedynie takie które mogły spowodować pozytywne efekty w krótkim okresie, co spowodowało pojawienie się problemów po 2000 roku we Francji, Niemczech czy Portugalii (Jędrzejowicz, 2003).

Drugi etap koordynacji polityki fiskalnej – utworzenie Paktu Stabilności i Wzrostu • Propozycję utworzenia Paktu wysunęły Niemcy, które chciały w ten sposób zagwarantować stabilność polityki fiskalnej w strefie euro i tym samym rozwiać obawy dotyczące możliwości zwiększenia presji inflacyjnej, związane z wprowadzeniem wspólnej waluty. Istotnym argumentem przemawiającym za powstaniem podobnego mechanizmu była także konieczność równoczesnej koordynacji polityki fiskalnej i monetarnej w ramach Eurolandu. • Państwa członkowskie EMU w ramach Paktu (1997) zobowiązały się utrzymywać deficyt budżetowy poniżej 3% PKB oraz dążyć do spadku długu publicznego poniżej poziomu 60% PKB (a więc w praktyce spełniać kryteria z Maastricht). Jednocześnie co roku każde z nich przedstawia raport na temat stabilności, w którym prezentowane są główne decyzje co do kierunku polityki fiskalnej mające za zadanie osiągnięcie Celu Średniookresowego (CTBOIS – close to balance or in surplus). Strategia fiskalna musi następnie zostać zatwierdzona przez Radę Europejską, która w przypadku niewypełnienia zobowiązań wynikających z Paktu może w ostateczności nałożyć kary finansowe.

Problemy związane z istnieniem SGP • • Dychotomia celów Paktu – z jednej strony kontrola inflacji, z drugiej dążenie do osiągnięcia wysokiej stopy wzrostu PKB. W opinii większości ekonomistów, głównym problemem z jakim miały do czynienia kraje będące sygnatariuszami SGP był brak jego elastyczności. Chodzi tutaj przede wszystkim o zbyt restrykcyjnie określony dopuszczalny poziom deficytu budżetowego oraz wymagane tempo dostosowań w przypadku jego przekroczenia (praktycznie było brane pod uwagę występowanie różnych cykli ekonomicznych). Ponadto Pakt traktował wszystkie kraje w jednakowy sposób (np. przy określaniu Celu Średniookresowego), zaś mechanizm sankcji okazał się zupełnie nieskuteczny. Trzeba także podkreślić, że już po wejściu do strefy euro kraje członkowskie nie odczuwały już takiej presji jak w okresie konwergencji, a zatem w tym kontekście siła oddziaływania Paktu była dużo mniejsza (Fatás i Mihov, 2002). Hughes-Hallet et al. (2004) w swoim badaniu empirycznym wprost pokazują, że prawdopodobieństwo polityki prowadzącej do wystąpienia deficytu przekraczającego 3% PKB wzrosło po 1998 roku.

Efekty funkcjonowania SGP • • • W odróżnieniu od okresu przed wprowadzeniem euro, już w pierwszym roku jego istnienia, a więc w 1999, pojawiły się pierwsze oznaki poluzowania polityki fiskalnej państw członkowskich (Fatás i Mihov, 2002; Flores et al. , 2005). W tej sytuacji okres szybkiego wzrostu w latach 1999 – 2000 nie został wykorzystany w celu konsolidacji finansów publicznych krajów euro-zony, co w konsekwencji spowolnienia gospodarcze obserwowane w strefie euro od 2001 roku spowodowało przekroczenie limitów deficytu przez Francję, Niemcy i Portugalię. Nominalny deficyt w całym obszarze objętym EMU osiągnął w 2003 roku poziom 2, 7% PKB i był o 0, 5% wyższy niż w roku 1998 (Flores et al. , 2005). Po 1999 roku również zmniejszanie poziomu długu publicznego nie przebiegało w spodziewanym tempie; we Francji, Niemczech i Portugalii nastąpiło nawet jego zwiększenie. Poziom 60% PKB przekroczony został w 2004 roku w Austrii, Francji, Niemczech i Portugalii, które w ten sposób dołączyły do Belgii, Grecji i Włoch (w tych krajach w 1999 roku dług przekraczał poziom 100% PKB). Do krajów, w których nastąpiło znaczne zmniejszenie długu po 1999 roku zaliczyć należy Belgię (spadek ze 114, 8% do 97, 4% PKB w 2004 roku), Hiszpanię (z 63, 1% do 45, 1% PKB) i Irlandię (z 53, 8% do 32, 6% PKB). Niepowodzeniem konczy sie próba nałożenia sankcji finansowych na Francję i Niemcy, które nie tylko że przekroczyły ustalony limit deficytu budżetowego to jeszcze nie podporządkowały się zaleceniom Komisji w kwestii jego ograniczenia.

Reforma SGP z 2005 roku – postulaty ekonomistow • Zgodnie z teorią ekonomiczną, zmuszenie krajów o niskiej stopie inflacji do ścisłego przestrzegania zaleceń Paktu, może jedynie pogorszyć ich sytuację gospodarczą. Co więcej, w sytuacji wystąpienia wyjątkowej recesji, zwiększenie deficytu ponad limit 3% PKB może być sposobem na wyjście z gospodarczego dołka, a nie przejawem niewłaściwej polityki fiskalnej. W tym kontekście de Grauwe (2003) proponował zlikwidowanie limitu 3% dla deficytu budżetowego. Jego zdaniem, koordynacja polityk fiskalnych powinna opierać się na kontrolowaniu poziomu długu publicznego, przy zachowaniu zasady o nie przekraczaniu poziomu 60% PKB. • W celu zapewnienia większej elastyczności, Bofinger (2003) postulował dokonywanie oceny polityki fiskalnej danego państwa w oparciu o prognozy dotyczące krajowej stopy inflacji i jej kompatybilności z celem inflacyjnym Europejskiego Banku Centralnego. Kolejna propozycja reformy to skupienie się na obserwacji instytucji i procedur służących do prowadzenia polityki fiskalnej, a nie jedynie jej efektów (Eichengreen, 2003). Zgodnie z powyższym, państwa o odpowiednio zaprojektowanym i funkcjonującym systemie fiskalnym powinny mieć prawo do prowadzenia własnej polityki fiskalnej. W krajach tych przekroczenie poziomu deficytu nie musi wskazywać na chroniczną skłonność do nadmiernych wydatków, a jedynie może świadczyć o spowolnieniu gospodarki i spadku dochodów. • Buti et al. (2003) postulowali sformułowanie Celu Średniookresowego indywidualnie dla każdego państwa. Jednocześnie, oprócz zmienności cyklicznych komponentów bilansu budżetowego, przy określaniu celu powinny być także brane pod uwagę wielkość i struktura długu publicznego oraz zagrożenia dla długoterminowej stabilności finansów państwa wynikające z płatności związanych z systemami emerytalnymi. Kolejnym postulatem było zwiększenie przejrzystości Paktu poprzez poprawę jakości statystyk budżetowych krajów członkowskich. Autorzy zaproponowali także stworzenie systemu zachęcającego do zmniejszania deficytu i długu publicznego w okresach gospodarczej prosperity. Ostatnim punktem w proponowanym pakiecie zmian było usprawnienie procesu praktycznej implementacji zasad Paktu, zakładające wzmocnienie pozycji Komisji Europejskiej w ramach Procedury Nadmiernego deficytu, co zwiększyłoby możliwość nałożenia sankcji na kraj nie przestrzegający zobowiązań wynikających z Paktu.

Reforma SGP z 2005 roku – efekty reformy • Dwa podstawowe filary Paktu, a więc limity określające maksymalny dozwolony poziom deficytu budżetowego (3% PKB) i długu publicznego (60% PKB), pozostają niezmienione. • Oddzielne formułowanie Celu Średniookresowego dla każdego kraju członkowskiego. Cel ten powinien być zróżnicowany w zależności od bieżącego poziomu długu publicznego oraz potencjalnego wzrostu, zarazem musi zapewniać wystarczający margines poniżej granicy deficytu 3% PKB. • W celu uniknięcia polityk pro-cyklicznych przyjeto bardziej symetryczne podejście do polityki fiskalnej. A zatem kraje, które nie osiągnęły jeszcze swojego Celu Średniookresowego, powinny podejmować większy wysiłek w okresie prosperity oraz mniejszy w czasie recesji. • Uwzgledniono potencjalne efekty duzych reform struckturalnych. • Zlagodzono zapisy dotyczace Procedury Nadmiernego Deficytu – w efekcie praktycznie brak jest mozliwosci nakladania sankcji.

Polityka monetarna – efekty powstania EBC • • • Brak możliwości prowadzenia własnej polityki monetarnej prowadzi do pojawienia się pewnych kosztów, związanych głównie z mniejszym polem manewru w przypadku wystąpienia szoków gospodarczych. Kolejnym problemem może być fakt, iż wspólna polityka monetarna nie bierze pod uwagę partykularnych potrzeb poszczególnych krajów, a zatem może nie być optymalna dla każdego z osobna. W tym kontekście potencjalnie największe koszty mogą wystąpić w państwach, których gospodarka w najmniejszym stopniu jest skoordynowana z innymi krajami unii walutowej. Z drugiej jednak strony właśnie w tych krajach prawdopodobnie wystąpić powinny największe korzyści będące pochodną obniżenia realnych stóp procentowych oraz stopy inflacji i zaniku ryzyka kursowego (w porównaniu do okresu przed przystąpieniem do EMU). Możliwe jest wystąpienie kosztów wynikających z braku koordynacji polityk fiskalnych pomiędzy państwami członkowskimi; nieodpowiedzialna polityka fiskalna jednego z krajów może spowodować groźbę wyższej inflacji i zmusić Europejski Bank Centralny do podwyższenia stóp procentowych. To z kolei doprowadziłoby do spadku stopy wzrostu gospodarczego w większości państw strefy euro.

Efekty powolania EBC – pierwsze lata funkcjonowania wspolnej waluty • • • Badania empiryczne pokazują, że wpływ polityki monetarnej ECB jest zróżnicowany w zależności od kraju. Clausen i Hayo (2002) w swojej pracy porównują wpływ restrykcyjnej polityki monetarnej prowadzonej przez ECB na inflację i poziom produkcji we Francji, Niemczech i Włoszech. Okazuje się, że największy spadek produkcji i inflacji w efekcie podwyższenia stóp procentowych dotyka Niemcy, najmniej widoczny jest wpływ działań ECB na sytuację gospodarczą we Francji. Także inni autorzy jak Arestis i Mouratidis (2004) czy Fahrholz i Mohl (2003) wskazują na istnienie asymetrii wynikającej ze zróżnicowania struktur gospodarczych państw członkowskich Eurozony. W przypadku państw takich jak Austria, Belgia, Niemcy polityka Europejskiego Banku Centralnego była zgodna z ich fundamentami gospodarczymi, co w dużej mierze jest konsekwencją wcześniejszego powiązania walut tych państw z niemiecką marką. A zatem zmiana reżimu monetarnego miała tutaj raczej marginalny bezpośredni wpływ na gospodarkę, chociaż w niektórych dziedzinach efekty wprowadzenia wspólnej waluty okazały się znacznie większe niż oczekiwano (np. w przypadku Belgii znacznie wzrosła wymiana handlowa z innymi krajami Eurozony). Z kolei w krajach takich jak Finlandia, tradycyjnie mająca problemy z niską wiarygodnością i wysoką inflacją, faktycznie nastąpiły dość duże zmiany oznaczające przede wszystkim obniżenie realnych stóp procentowych i presji płacowej, pomimo znacznego wzrostu efektywności pracy (Tarkka, 2002).

Wpływ unii walutowej na wymiane handlowa • • Według niektórych opracowań, stworzenie unii walutowej może spowodować wzrost handlu pomiędzy jej członkami nawet o 200% (Rose, 2000), co z kolei stymuluje wzrost konkurencji, specjalizacji i wymiany wiedzy. W rezultacie w kraju o dużo niższym poziomie rozwoju gospodarczego niż u partnerów, produkcja może wzrosnąć o 20% w średnim okresie czasu, jeśli wprowadzi ono wspólną walutę (Frankel i Rose, 2002). W swoim badaniu empirycznym Bun i Klaassen (2002) pokazują, że wspólna waluta spowodowała wzrost handlu w ramach strefy euro o 4% w pierwszym roku jej istnienia oraz doprowadzi do skumulowanego wzrostu rzędu 40% w długim okresie. Ich wyniki są podobne do rezultatów otrzymanych przez Glick i Rose (2002) oraz Micco et al. (2003), którzy szacują wpływ euro na zwiększenie handlu od 5% do 20%, w latach 1999 -2002. Według innych autorów wprowadzenie Euro spowodowało wzrost handlu pomiędzy 8% i 15% (Flam i Nordström; 2003) lub nawet 29% (Barr, Breedon i Miles; 2003). Najbardziej spektakularne wyniki prezentują Baldwin et al. (2005), którzy twierdzą, że wzrost handlu wewnątrz strefy euro w efekcie wprowadzenia wspólnej waluty może wynieść nawet 100%. Thom i Walsh (2002), na przykładzie Irlandii i Wielkiej Brytanii twierdzą, iż unia walutowa nie ma wpływu na wzrost wymiany handlowej. Jednakże Berger i Nitsch (2005) wykazują, że uwzględnieniu trendu do wzrostu intensywności w handlu pomiędzy krajami strefy euro, obserwowanego na długo przed powstaniem EMU, pozytywne efekty związane z wprowadzeniem wspólnej waluty zanikają. Również Bun i Klaassen (2004) w swoim kolejnym badaniu, weryfikującym wyniki poprzedniego, przekonują, iż rzeczywisty wzrost handlu w efekcie wprowadzenia euro wynosi zaledwie 3%.

Wpływ unii walutowej na wzrost gospodarczy oraz realna konwergencje • • Wpływ unii walutowej na wzrost gospodarczy i realną konwergencję jej członków jest przynajmniej dyskusyjny. Brak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o to czy unia walutowa spowodowala konwergencje cyklow biznesowych. Powszechna zgoda co do tego, że przed 1999 rokiem charakterystyka gospodarek krajów przyjmujących wspólną walutę nie spełniała warunków optymalnego obszaru walutowego (Hein i Truger, 2002). Wskaźniki makroekonomiczne pokazują, że poszczególne kraje strefy euro znajdują się w różnych punktach cyklu gospodarczego. Jednakże niektóre badania empiryczne pokazują, że wzrost zróżnicowania w cyklach gospodarczych obserwowany wśród państw strefy euro na początku lat 90 -tych został zahamowany i w chwili obecnej można raczej mówić o postępującej konwergencji i być może początku wspólnego cyklu gospodarczego euro-zony (Massmann i Mitchell, 2003; Mitchell i Mouratidis, 2003). Jak przekonują Darvas i Szapáry (2004) widoczne są jednak różnice w tempie konwergencji cyklów biznesowych pomiędzy państwami rdzenia (Austria, Belgia, Francja, Holandia, Niemcy i Włochy) oraz krajami peryferyjnymi (Finlandia, Hiszpania, Irlandia i Portugalia). W pierwszej grupie państw tempo to jest dużo szybsze, co może po części być tłumaczone tym, iż kraje te wcześniej przystąpiły do Unii Europejskiej niż państwa należące do drugiej grupy. Hein i Truger (2002), którzy pokazują, że zróżnicowanie w stopie wzrostu gospodarczego pomiędzy poszczególnymi krajami Eurolandu nie zmniejszyło się po 1999 roku. Podobnie jest ze zróżnicowaniem w poziomie bezrobocia, stosunku deficytu budżetowego do PKB i stopie inflacji. Co więcej zróżnicowanie w poziomie dobrobytu (wyrażanego jako PKB per capita w PPS) i produktywności zwiększa się od 1980 roku i nie widać żadnych oznak odwrócenia tego trendu. A zatem ich zdaniem trudno jest mówić o synchronizacji cyklu gospodarczego w strefie euro.

Potencjalne korzyści z wprowadzenia euro w Polsce • • Najważniejszym argumentem natury czysto ekonomicznej może być potencjalny wzrost produkcji na skutek wzrostu wymiany handlowej, który w okresie 20 lat może wynieść nawet 20% PKB w większości krajów akcesyjnych i ok. 8% w Polsce (Frankel i Rose, 2002). Inne badania empiryczne pokazują jednak, że potencjalny wzrost produkcji na skutek przyjęcia euro i wzrostu handlu może wynieść zaledwie 2% PKB w krajach Europy Środkowej i 1% w Polsce (Schadler et al. , 2005). Szacunki dotyczące szeroko pojmowanego wpływu przyjęcia euro (a więc nie tylko zwiększenia wymiany handlowej) na wzrost gospodarczy dokonane przez Węgierski Bank Centralny pokazują, iż średnia stopa wzrostu w tym kraju w ciągu kolejnych 20 lat powinna być wyższa o 0, 6 -0, 9%. Podobna analiza wykonana przez Narodowy Bank Polski pokazuje, że pozytywny wpływ przyjęcia euro na średnią stopę wzrostu w naszym kraju byłby o połowę mniejszy niż prognozowany dla Węgier (Schadler et al. , 2005). Zgodnie z badaniem empirycznym przeprowadzonym dla Czech, Polski i Węgier (Barrell, Holland i Ŝmídková, 2003), Polska zyskałaby jednak na przyjęciu euro nawet przy założeniu, iż odbyłoby się to szybko. Warto jednak zaznaczyć, że gdyby okres wejścia nieco się opóźnił to korzyści byłyby większe (do 2008 roku koszty przyjęcia euro maleją szybko, po tym roku już jedynie nieznacznie). Opisywane badanie przewiduje, że przystąpienie do strefy euro spowodowałoby obniżkę stóp procentowych oraz aprecjację waluty krajowej, co dla naszego kraju oznaczałoby największy wzrost produkcji, w porównaniu do innych krajów opisywanych w badaniu.

Potencjalne koszty związane z wprowadzeniem euro w Polsce • • Do najważniejszych kosztów zaliczyć należy przede wszystkim utratę możliwości prowadzenia niezależnej polityki monetarnej. Jak podkreśla się w raporcie NBP (2004), w przypadku Polski brak wpływu na poziom kursu walutowego i stopę procentową powoduje wzrost ryzyka znacznych wahań produkcji, zatrudnienia i konsumpcji w momencie wystąpienia szoków asymetrycznych. Wysoki poziom deficytu strukturalnego i ograniczenia nałożone przez Pakt na Rzecz Stabilności i Wzrostu powodują jednak, że bez sanacji krajowej polityki fiskalnej pole manewru w przypadku kryzysu jest bardzo wąskie. Drugim mechanizmem mogącym skutecznie neutralizować tego typu wstrząsy jest elastyczny rynek pracy. W Polsce niestety żaden z powyższych warunków nie jest spełniony co powoduje, iż w chwili obecnej potencjalne koszty wprowadzenia euro wydają się dość wysokie. Istnieją również bezpośrednie koszty, związane przede wszystkim z koniecznością spełnienia kryteriów z Maastricht, w szczególności kryterium inflacji i stabilności kursowej. W przypadku stałego kursu wymiany wystąpienie efektu Balassy. Samuelsona może uniemożliwić spełnienie kryterium inflacyjnego. Zgodnie z symulacją przeprowadzoną przez NBP (NBP, 2004) działania mające na celu spełnienie kryterium inflacyjnego prawdopodobnie doprowadzą do zmniejszenia PKB o 0, 3 – 0, 8% w ciągu dwóch lat poprzedzających przyjęcie euro (w porównaniu do scenariusza zakładającego wyższą inflację). Warto również pamiętać o potencjalnych kosztach związanych z niewłaściwym określeniem kursu wymiany waluty krajowej na euro. Jako kraj rozwijający się Polska jest niejako skazana na wyższą inflację, co jak pokazuje doświadczenie niektórych krajów obecnej strefy euro może doprowadzić do spadku konkurencyjności i poważnego kryzysu gospodarczego.