ETMN HUKUKSAL TEMELLER De v E let v

EĞİTİMİN HUKUKSAL TEMELLERİ

De v Eğ let v itim e Eğitimin Yasal Dayanağı Eği K u ti m r um a rı la Bu Gün Hangi Konuları Göreceğiz Milli Eğitim Temel Kanuna Göre Eğitimin Amaçları ve Temel İlkeleri Uluslar arası Belgelerde Eğitim

DEVLET Hu H u ku k i ç i kuk ne d n va kim ir? rd in ır? ve EĞİTİM Hukuk, toplum yaşamını düzenlemede, sosyal ihtiyaçları karşılama ve toplumda adaleti gerçekleştirme amaçlarına yönelmiştir. Hukuk; toplumsal yaşamı düzenleyen yazılı kurallar bütünüdür. Ayrıca hukuk kuralları devletin maddi gücü ile desteklenmiştir…

• Hukuk düzeni, bir yandan uygar yaşamın dayanağı, diğer yandan da toplum içinde yaşamanın bir güvencesidir. • Hukuk düzeninde ortaya çıkacak bir aksama toplumun düzenini de etkiler

DEVLET • Devlet; Belli bir siyasal sınır içinde, bir yönetim altında birleşen insanların koyduğu hukuk kurallarının uygulanmasını sağlayan bir erktir. • Bu erk soyuttur ancak devleti oluşturan öğelerde ve bunların biçimlerinde somuttur.

• Çağdaş insan toplumlarında, en büyük örgütlenme olan devlet, insanların bütün ilişkileri düzenleyen kurumdur, yani devlet, milletin örgütlenmiş biçimidir. • Devlet, egemenliği gereği ülke içinde kanunlar yapar, bunları yürütür ve yargısal bir işlev ifade eder…

• Soyut bir erk olan devlet, Cumhurbaşkanının makamında somutlaşmaktadır. Devlet erkinin somutlaştığı diğer öğeler; • Yasama, Yürütme, Yargı • Devlet yasama, yürütme ve yargılama birimleri aracığıyla eğitimi etkileyen, yönlendiren, düzenleyen en büyük erktir… • Bu nedenle eğitim devletin bir aracıdır.

Hükümet • Hükümet, Başbakan ve bakanlardan oluşan bakanlar kuruludur. • Hükümet, siyasal erkin ülke yönetimine ilişkin geliştirdiği görüşleri uygulamak, gerçekleştirmek için kurulur. • Hükümetler, eğitim işlerini yürütmekten devlete karşı sorumludurlar.

Devletimizin Yönetim Biçimi • Türkiye Cumhuriyeti, yönetim biçimi olarak demokrasiyi seçmiştir. • Türk Milleti için demokrasi bir yaşam görüşü, bir yaşam yolu olmuştur. • Demokrasi; halkın, halk için, halk tarafından yönetilmesidir. Milletin yönetiminde, millet iradesinin hâkim olmasıdır. • Siyasal otoritenin millete ait olduğu bir rejimdir. Buna göre demokrasi, halkın egemenliği, halkın iktidarı demektir. • Demokrasi denilince; aklımıza, egemenliğin halka ait olduğu bir yönetim biçimi gelir. Milli egemenliğin millete ait olduğu bir rejimdir.

Yönetim biçiminin demokratik olabilmesi için; • • • İnsan kişiliğine saygı İnsanın özgür yaşaması gerektiğine inanç İnsanın ussallığına güvenme Vatandaşlara karşı eşit işlem Vatandaşlara uygulanacak kuralların yasalarla düzenlenmesi • Kuralların vatandaşlara adil uygulanması ve adil yargılama • Anayasa ve anayasal yönetime inanmak gibi temel ilkeleri hayata geçirmek gerekir.

Bu temel ilkelerin geçerli olabilmesi için şu alanlarda uygulanmaya konulması gerekmektedir… 1. Siyasal Demokrasi: Vatandaşların devlet yönetimine ilişkin verilecek kararlara katılması sağlanmalıdır. Seçme-seçilme 2. Bireysel Demokrasi: Herhangi bir yurttaş anayasa haklarının, özgürlüklerinin elinden alınmasına ve kendine yapılacak suçlamalara karşı kendisini savunabilmelidir, özgürlüklerine kavuşabilmelidir. 3. Ekonomik Demokrasi: Her vatandaş yasal kurallara uygun olarak yeterli olduğu işte çalışabilmelidir, kendi geçimini sağlayacak bir iş bulabilmelidir.

4. Toplumsal Demokrasi: Her vatandaş siyasal, kişisel, ekonomik haklarını, rengine dinine, inançlarına, soyuna, siyasal inançlarına, kadın erkek oluşuna bakılmaksızın eşit olarak alabilmeli, kullanabilmelidir. 5. Örgütsel Demokrasi: Her vatandaş, yasal olmak koşuluyla örgütlere girebilmeli, örgüt içinde yeterliğine uygun bir iş bulabilmeli, kendini yetiştirme, geliştirme olanağı bulabilmelidir. .

Eğitim Hakkı • Anayasasının 42. maddesine göre; “kimse, eğitim ve öğretim hakkından yoksun bırakılamaz. ” • Böylece her vatandaşın eğitim ve öğretim hakkının olduğu kesin olarak Anayasa’da yer almaktadır. • Anayasa bu hakkın nasıl kullanılacağına ilişkin bazı sınırlamalar getirmektedir.

Anayasaya göre “İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır (Madde 42). " Eğitim hakkı verilirken, soy, cins, inanç, din, mezhep, görüş farkına bakılmaksızın tüm vatandaşlara aynı hak verilmiştir.

• Eğitim hakkının kullanılması için eğitimde fırsat ve imkân eşitliğinin gerçekleştirilmesi zorunludur. Bu henüz daha gerçekleşmemiştir. • Fırsat eşitliği ancak kişilere sağlanacak maddi imkân ve şartlara bağlıdır. • Gerçek eğitim eşitliğinin sağlanabilmesi için, kişiye bunun gereği olan maddi imkânların sağlanması gerekir.

Eğitimin Siyasal İşlevi: • Devletin eğitimden bekledikleri anayasa ve yasalarla gösterilmiştir. • Hükümetin eğitimden bekledikleri ise hükümet programlarında gösterilir. Hükümet programı TBMM'de benimsendikten sonra siyasal erkin görüşü olarak uygulamaya konulur. • Hükümetin programının Anayasa ve yasalara uygun olarak hazırlanması gerekir.

Devlet ve hükümetlerin eğitime yükledikleri siyasal işlevler; 1. İyi vatandaş yetiştirmek: Yasalara ve toplum kurallarına karşı gelmeden yaşayan insan demektir. 2. Demokrasi eğitimi yapmak: Eğitimin demokrasi eğitimi açısından görevi, eğitilene demokrasiyi yaşatarak öğretmektir.

Eğitimin Yasal Dayanağı • Devlet, eğitimle ilgisini yasalarla belirler. • Yasaların istediği uygulamalar da tüzük, yönetmelik, kararname, yönerge, genelge gibi yasal belgelerle düzenlenir.

• Bir ülkede eğitimde devletin ve kişilerin uyması, uygulaması gereken kurallara eğitim hukuku denir. • Eğitim hukuku, eğitimde yapılacak etkinliklerin ve işlemlerin genel çerçevesini verir.

Eğitim Hukuku Gelenek Hukuku İçtihat hukuku Yazılı Hukuk

A-Gelenek Hukuku • Toplumda zaman içerisinde, kendiliğinden oluşan geleneklerin, hukuk kurallarına dönüşmesinden oluşmuştur. • Herhangi bir makam tarafından, konmuş olmadıkları için konmuş hukuk kavramının kapsamına girmezler. • Örneğin; öğrencilerin, öğretmenlerine karşı göstereceği davranışların bir çoğu yazılı hukukta yoktur. • Bunlar gelenek hukuku kurallarına göre değerlendirilir. • Bir öğrencinin öğretmenine karşı saygısızlığı, yazılı hukukta olmasa bile gelenek hukuku kuralarına göre yargıçlarca cezalandırılabilir.

B-İçtihat Hukuku • Danıştay ve Yargıtay dairelerinin aynı hukuk konusunda ayrı kararlar almalarını ortadan kaldırmak için, bu yargı organlarınca içtihati birleştirme" kararları alınır. Bu kararlar yönetimi bağlayıcı niteliktedir.

C-Yazılı Hukuk Yetkililerce kabul edilen hukuk kurallarını yazılı olarak duyuran belgelerdir. Yazılı hukukun kendi içinde önem sırası vardır. En üstte Anayasa, sırasıyla yasa, tüzük, yönetmelik, kararname, yönerge ve genelgeler gelir Eğitim örgütünde yönetsel gücün yasal dayanağının ilki Anayasadır.

Anayasa • Anayasa hukuki anlamıyla; devletin örgütlenmesi ve işleyişiyle, devlet-toplum ilişkilerini düzenleyen temel hukuk kuralları bütünüdür. • Anayasa, devletin temel yapısını, kuruluşunu, yönetim biçimini, devletin temel organlarını, bunların birbiriyle olan ilişkilerini, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini düzenler. • Anayasada, kamu yönetimi ile ilgili ilke ve kurallarda vardır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tüm hukuki belgelerin kaynağıdır.

Türk Anayasalarında ve eğitimle ilgili yer alan maddeler Kanun-i Esasi(1876): • 1876 tarihli Kanun-i Esasi'nin 15. maddesinde, “öğretim etkinliğinin serbest olduğu, belli olan yasaya uymak şartı ile, her Osmanlının genel ve özel öğretim iznine sahip bulunduğu, bütün okulların devletin gözetimi altında olduğu ve ilköğretimin tüm bireyler için zorunlu” olduğu ileri sürülmüştür. • Kanun-i Esaside, ilköğretimin zorunlu olduğu ancak parasızlık hakkında bir hüküm konulmamıştır. .

1924 Anayasası: • 20 Nisan 1924'de TBMM tarafından kabul edilerek, 23 Nisan 1924'de yayımladı. • 1924 Anayasası 80. maddesinde öğretim serbestisini kabul ediyor, • 87. maddesinde de ilköğretimi bütün vatandaşlara zorunlu sayıyor ve devlet okullarında parasız olduğunu belirtiyordu…

1961 Anayasası • 1961 Anayasası 09. 07. 1961 kabul edilmiş olup, 20 Temmuz 1961'de Resmi Gazete‘de ilan edilmiştir. • 1961 Anayasası'nda eğitimle ilgili hususlar üç ayrı maddede toplanmıştır. a. Din eğitimi ve öğrenimi, ancak kişilerin isteğine ve küçüklerinde kanuni temsilcilerinin isteğine bağlıdır. (mad. 19)

b. Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme, öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir. c. Eğitim ve öğretim devletin gözetimi altında serbesttir. Özel okulların bağlı olduğu esaslar, devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak kanunla düzenlenir. d. Çağdaş bilim ve eğitim ilkelerine, aykırı eğitim yerleri açılamaz. (Mad. 21)

• Üniversiteler, ancak devlet eliyle ve kanunla kurulur. • Üniversiteler özerkliğe sahip kamu tüzel kişileridir. • Üniversite organları, öğretim üyeleri ve yardımcıları, üniversite dışındaki makamlarca, her ne suretle olursa olsun, görevlerinden uzaklaştırılamazlar. • • Üniversite öğretim üyeleri ve yardımcıları serbestçe araştırma ve yayında bulunabilirler.

1982 Anayasası • 1982 Anayasasında eğitimle doğrudan ve dolaylı ilgili olan bir çok hükümler bulunmaktadır. • a. Din ve ahlak eğitim ve öğretimi' devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitimi ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır (Madde 24).

• b. Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma yapma hakkına sahiptir (Madde 27). • c. Kimse, eğitim ve öğretim haklarından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanun belirlenir ve düzenlenir. • Eğitim ve öğretim hürriyeti Anayasa'ya sadakat borcunu ortadan kaldıramaz. Bu ve benzeri birçok madde mevcuttur.

Kanun: • Anayasa'dan sonra eğitime güç veren ikinci kaynak eğitime ilişkin kanunlardır… • Kanunlar, yetkili bir organ tarafından belirli usullere uyularak, yazılı hale getirilmiş olan hukuk kurallarıdır. • Bugün, Türkiye'de kanun koymaya yetkili organ, Türkiye Büyük Millet Meclisidir. • Türkiye'de, Bakanlar Kurulu ya da TBMM üyeleri tarafından önerilen metinler eş deyişle tasarılar ve öneriler, TBMM tarafından görüşülür ve karara bağlanır.

Tüzük • Tüzük, kanundan sonra gelen en güçlü hukuki metindir. Tüzükler Cumhurbaşkanı‘nca imzalanır ve kanunlar gibi yayımlanır. • Böylece tüzük, Bakanlar Kurulu'nun (hükümetin) çıkardığı yazılı metinlerdir. • TÜRK BAYRAĞI TÜZÜĞÜ • Bakanlar Kurulu Karar Tarihi - No: 25/01/1985 - 85/9034 Dayandığı Kanun Tarihi - No: 22/09/1983 - 2893 • Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi - No: 17/03/1985 - 18697

Yönetmelikler: • Yönetmelik, güç yönünden tüzükten sonra gelir. • Eğitime yönelik pek çok yönetmelik vardır. Bunların bir kısmı bütünüyle eğitim alanı ile ilgili yönetmeliklerdir. • Örneğin, atama, yer değiştirme yönetmeliği eğitim sistemindeki tüm öğretmen, uzman ve idareciyi ilgilendirirken, ilköğretim müfettişIerine ilişkin yönetmelik yalnız kendilerini ilgilendirir. Yine, ilköğretim okulu ve Ortaöğretim okullarının kendilerine özgü yönetmelikleri vardır.

Kararnameler: • Kararname, kurullarca çıkarılan metinlerdir. • Bakanlar Kurulu, bakan, müsteşar ve genel müdürden oluşan atama kurulu gibi üst düzeyde oluşan kurulların çıkarttığı metinlere kararname denir. • Bazı yüksek makam memurları, cumhurbaşkanı, başbakan ve ilgili bakanın imzalarıyla atanırlar. • Kararname güç bakımından yönetmeliklerden daha az güçlü değildir. Fakat kararnameler günün şartlarına göre daha sık değişirler.

Yönergeler: • Yönerge, bir işin adım nasıl yapılacağını gösteren metindir. Bir işi en kestirme yoldan yaptırmak için hazırlanır. • Örneğin; eğitimde bir makinenin nasıl kullanılacağını, bir işin, bir dersin nasıl yapılacağını, yangının nasıl söndürüleceğini, ilk yardımın nasıl yapılacağını adım gösteren yönergeler gibi pek çok yönerge vardır. • Örneğin, Stajyerlik işlemlerine ilişkin yönerge gibi…

Genelgeler: • Genelge, bir kuruluşun genelini ya da büyük çoğunluğunu ilgilendiren emirler ve duyurulardır. Bunlar diğer emirlere göre daha uzun süre geçerlidir. • Milli eğitime ilişkin yasa, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelgeler her ay Bakanlıkça çıkarılan "Tebliğler Dergisi'nde yayımlanır. Milli Eğitim Teşkilatında çalışan idareci, uzman ve öğretmenler bu dergiyi her yayımlanışında okuyup imzalamak zorundadırlar.

Kalkınma Planları: • Kalkınma planları, eğitimin siyasiden çok, eğitimin ekonomik kalkınma ile bağını, uyuşumunu kurmaya çalışan belgelerdir. • Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayından geçtikten sonra uygulamaya konulduğu için yasalardan sonra gelen diğer bir yasal metin de beş yıllık kalkınma planlarıdır.

Eğitim Kurulları Eğitim kurullarından başlıcalar: 1. Milli Eğitim Şurası, 2. Yüksek Öğretim Kurulu 3. Mesleki ve Teknik Öğretim Yüksek Danışma Kurulu 4. Türk Dili Danışma Kuruludur.

Milli Eğitim Şurası • Şura Bakanın daveti üzerine 4 yılda bir toplanır • Birincisi 1939 yılında olup günümüze kadar toplam 16 kez toplanmıştır. • Bakan, Şuranın tabi üyesi ve başkanıdır. • Milli Eğitim Şurası tarihsel olarak 16 Temmuz 1921’de Ankara’da toplanan Maarif Kongresi’ne dayandığı görülmektedir. • Milli Eğitim Şurası, Bakanlığın en önemli danışma kuruludur.

Yükseköğretim Kurulu(YÖK) • 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu ile 1981’de kurulan “Yükseköğretim Kurulu, tüm yükseköğretimi düzenleyen ve yükseköğretim kurumlarının etkinliklerine yön veren, bu kanunla kendisine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahip bir kuruluştur. • Yükseköğretim Kurulu; • Cumhurbaşkanı tarafından, rektörlük ve öğretim üyeliğinden başarılı hizmet vermiş profesörlere öncelik vermek suretiyle seçilen yedi, • Bakanlar kurulunca temayüz etmiş üst düzeydeki devlet görevlileri veya emeklileri arasından seçilen yedi,

• Genelkurmay başkanlığınca seçilen bir, • Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığınca seçilen iki, • Üniversitelerarası Kurulca, Kurul üyesi olmayan profesör öğretim üyelerinden seçilen yedi”, kişiden oluşur. • Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteleri düzenleyen, yönlendiren ve etkileyen en üst kuruldur.

Mesleki ve Teknik Öğretim Yüksek Danışma Kurulu Bu kurulun görevi, • Ülkenin ihtiyacına uygun olarak, mesleki ve teknik eğitimin siyasasını oluşturmaya yardım edecek öneriler hazırlamaktır. • Kurul, endüstriden, iş ve hizmet alanlarından, eğitim sisteminden ve bilim alanlarından çağrılan üyelerle oluşur.

Türk Dili Yüksek Danışma Kurulu • Türkçenin öğretimi, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması konularında öneriler hazırlayan bu kurul ilk kez 1982’de toplanmıştır. Bu toplantıda okul öncesi ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarında Türk dili eğitiminin programları ele alınmış, öğretmenlerin yetiştirilmesine ilişkin öneriler geliştirilmiştir.

Türk Milli Eğitimin Temel İlkeleri 1 Genellik ve Eşitlik: Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayrımını gözetmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz(Madde 4). 2. Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları: Milli eğitim hizmeti, Türk vatandaşlarının istek ve kabiliyetleri ile Türk toplumunun ihtiyaçlarına göre düzenlenir(Madde 5). 3. Yöneltme: Fertler, eğitimleri süresince, ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda çeşitli programlara veya okullara yöneltilerek yetiştirilirler. ……. (Madde 8)

4. Eğitim Hakkı: İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. İlköğretim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar(Madde 7) 5. Fırsat ve İmkân Eşitliği: Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkân eşitliği sağlanır. Maddi imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin en yüksek eğitim kademelerine kadar öğrenim görmelerini sağlamak amacıyla parasız yatılılık, burs, kredi ve başka yollarla gerekli yardımlar yapılır. Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır (Madde 8).

6. Süreklilik: Gençlerin genel ve mesleki eğitimlerinin hayat boyunca devam etmesi esastır. Gençlerin eğitimi yanında, hayata ve iş alanlarına olumlu bir şekilde uymalarına yardımcı olmak üzere, yetişkinlerin sürekli eğitimini sağlamak için gerekli tedbirleri almak da bir eğitim görevidir (Madde 9). 7. Atatürk İnkılâp ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği: Milli ahlak ve milli kültürün geliştirilmesine ve öğretilmesine önem verilir. Milli birlik ve bütünlüğünün temel unsurlarından biri olarak Türk dilinin, eğitimin her kademesinde, özellikleri bozulmadan ve aşırıya kaçılmadan öğretilmesine önem verilir. (Madde 10).

8. Demokrasi Eğitimi: Güçlü ve istikrarlı hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi ve devamı için yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayış ve davranışlarla sorumluluk duygusunun ve manevi değerlere saygının her türlü eğitim çalışmalarında öğrencilere kazandırıp geliştirilmesine çalışır…

9. Laiklik: Türk milli eğitiminde laiklik esastır. Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilköğretim, ortaöğretim ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasında yer alır (Madde 12). 10. Bilimsellik: Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç ve gereçleri, bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir. Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmenin sağlanması bilimsel araştırma ve değerlendirmelere dayalı olarak yapılır. (Madde 13).

11. Planlılık: Milli eğitimin gelişmesi iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma hedeflerine uygun olarak, eğitim – insan gücü – istihdam ilişkileri dikkate alınmak suretiyle, sanayileşme ve tarımda modernleşme, gerekli teknolojik gelişmeyi sağlayacak, mesleki ve teknik eğitime ağırlık verecek biçimde planlanır ve gerçekleştirilir. (Madde 14). 12. Karma Eğitim: Okullarda kız ve erkek karma eğitim yapılması esastır. Ancak eğitimin türüne, imkân ve zorunluluklara göre bazı okullar yalnızca kız ve yalnızca erkek öğrencilere ayrılabilir.

13. Okul İle Ailenin İşbirliği: Eğitim kurumlarının amaçlarını gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak için okul ile arasında işbirliği sağlanır. Bu maksatla okul-aile birlikleri kurulur. Okul-aile birlikleri kuruluş ve işleyişleri Milli Eğitim Bakanlığı’nca çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir. (madde 16) 14. Her Yerde Eğitim: Milli Eğitimin amaçları yalnız resmi ve özel eğitim kurumlarında değil, aynı zamanda evde, çevrede, işyerlerinde, her yerde ve her fırsatta gerçekleştirilmeye çalışılır….

Milli Eğitim Temel Kanununa Göre Öğretmenlik Öğretmenlik, devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir uzmanlık mesleğidir. Öğretmenler bu görevlerini Türk Milli Eğitimin amaçlarına bu temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdürler.

Öğretmen Nitelikleri ve Seçimi • Öğretmen adaylarında genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon bakımından aranacak nitelikler Milli Eğitim Bakanlığınca tespit olunur

Uluslar Arası Belgelerde Eğitim İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde Eğitim 1. Bütün insanlar, haysiyet ve haklar bakımında hür ve eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler 2. Herkes ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya diğer herhangi bir inanç, milli veya toplumsal menşe, servet, doğuş veya herhangi diğer bir fark gözetmeksizin iş bu bildirgede ilan olunan tüm haklardan hürriyetlerden yararlanılabilir. 3. Herkes vicdan, din, düşünce, özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, din ya da kanaat değiştirme hürriyetini, dinini veya kanaatini tek başına ya da topluca ve açık olarak veya özel olarak öğrenme, uygulama, ibadet ve ayinlerle açıkça belirtme özgürlüğünü içerir.

4. Herkes eğitim hakkına sahiptir. Eğitim hiç olmazsa ilköğretim kademesinde parasız olmalıdır. İlköğretim zorunludur. Teknik ve mesleki eğitimden herkes yararlanabilmelidir. Yükseköğretim, yeteneklerine göre herkese tam eşitlikte açık olmalıdır. Eğitim, insan kişiliğini gelişmesini ve insan haklarıyla temel hürriyetlerine saygının kuvvetlenmesini hedef almalıdır. Eğitim bütün milletler, ırk ve din grupları arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu teşvik etmeli ve Birleşmiş Milletlerin barışın devamı yolundaki çalışmalarını geliştirmelidir. Ana-baba çocuklarına verilecek eğitim türünü seçme hakkına sahiptir.

5. Herkes, topluluğun kültürel faaliyetlerine serbestçe katılmak, güzel sanatlardan faydalanmak hakkına sahiptirler. Herkesin yarattığı her türlü bilim, edebiyat ve sanat eserlerinden mütevellit manevi ve maddi menfaatlerin korunmasına hakkı vardır.

Çocuk Hakları Beyannamesinde Eğitim • Çağdaş eğitim, geleneksel eğitimde olduğu gibi, çocuğa “gelişmemiş bir yetişkin” olarak değil; kendine özgü gereksinimleri, kendine özgü hakları bulunan, korunması gerekli bir varlık olarak bakar. • Bu anlayış sonucu Birleşmiş Milletler 20 Kasım 1989’da Çocuk Haklarına Dair Beyannameyi Kabul etmiştir.

Bu beyannamenin eğitimle ilgili görülen bazı maddeleri aşağıda verilmiştir. 1. Bedensel, zihinsel ve sosyal bakımdan özürlü çocuğa, durumunun gerektirdiği tedavi, eğitim ve bakım sağlanmalıdır. 2. Kişiliğinin tam olarak ve uyumlu biçimde gelişebilmesi için çocuğun sevgiye ve anlayışa gereksinimi vardır. İmkân bulunan her durumda çocuk, ana-babasının bakım ve sorumluluğu altında, sevecenlik, ahlaki ve maddi güvenlik ortamında yetişmelidir. İstisnai durumlar dışında, küçük bir çocuk annesinden ayrılmamalıdır. Ailesi ve yeterli maddi desteği bulunmayan çocuklara özel bakım sağlamak, toplumun ve kamu yönetiminin görevidir. Çok çocuklu ailelere devlet yardım etmelidir.

• 3. Her çocuk eğitim görmelidir. Eğitim ilköğretim aşamasında ücretsiz ve zorunlu olmalıdır. Çocuğa, genel kültürünü ilerletecek ve yeteneklerini, kişisel muhakemesini, ahlaki ve sosyal sorumluluğunu geliştirecek ve topluma faydalı bir üye olasını sağlayacak eşit imkânlar esasına dayanan bir eğitim verilmelidir.

4. Çocuk ihmalin, zulmün ve istismarın her türüne karşı korunmalıdır. Hiçbir biçimde ticaretin konusu olmamalı, asgari bir yaştan önce istihdam edilmemeli; sağlığına, eğitimine, bedensel, zihinsel, ahlaki gelişmesine engel oluşturacak bir meslek ya da işte çalışmaya zorlanmamalı, çalışmasına izin verilmemelidir.

• 5. Çocuk, ırk, din, cinsiyet vb. ayrımcılık biçimlerini özendiren uygulamalardan korunmalıdır. Çocuk, anlayış, hoşgörü, insanlar arası dostluk, barış ve evrensel kardeşlik ortamında ve düşüncesi içinde yetiştirilmelidir.