ETMDE ETKL LETM VE SINIF YNETM Hseyin Canerik

EĞİTİMDE ETKİLİ İLETİŞİM VE SINIF YÖNETİMİ Hüseyin Canerik Derince, 23. 06. 2014

AMAÇ ● Bu çalışmayla, eğitimde etkili iletişim ve sınıf yönetimi konusu ele alınmakta, konuyla ilgili uygulamalara yer verilmektedir. İletişim-sınıf yönetimi ilişkisinin tartışılacağı çalışmada, bazı örneklerden yararlanılarak çözüm önerileri sunulmaktadır.

YÖNETİM NEDİR? ● Sözlüklerde yönetim kavramı şöyle tanımlanmaktadır: Yönetme işi, çekip çevirmek, idare (TDK, 1998, s. 2467; TDK, 2014). Çekip çevirmek, becerikli insanların eylemi olarak kabul edilir. Herhangi bir işletmede işlerin yolunda gitmesi, çekip çevirme başarısıyla ilişkilidir.

YÖNETİM NEDİR? ● Kamu ya da özel kuruluşların nasıl yönetildiği ya da yönetilmesi gerektiği sorusu her zaman önem taşımıştır. Bu soru, yönetici nitelikleri açısından da sıklıkla gündeme gelir.

SINIF YÖNETİMİ ● Eğitim yönetiminin ilk ve temel basamağı, sınıf yönetimidir. Eğitimin birincil kaynakları olarak nitelendirilen öğrenci, öğretmen, program ve kaynaklar sınıftadır (Başar, 1999, s. 13).

SINIF YÖNETİMİ Sınıf yönetiminin temel sorusu şudur: Kalıcı bir öğrenme için ne yapmalıyız? Sınıf yönetimini, kalıcı öğrenme için gerekli koşulların sağlanması olarak tanımlayabiliriz.

SINIF YÖNETİMİ • Eğitim davranış değişikliği olduğuna göre aynı soru şöyle de sorulabilir: • Öğrencide davranış değişikliği sağlamak için ne yapmalıyım? • Eğitim programlarıyla öngörülen davranışların kazandırılma derecesi, sınıf yönetiminin başarısını anlamanın temel ölçütüdür.

SINIF YÖNETİMİ • Sınıf yönetiminde tek tip modelden ya da uygulamadan söz edilemez. Uygulama zamana, mekâna, iklime, sosyo-ekonomik yapıya göre biçimlenir.

SINIF YÖNETİMİ ● ● Sınıf yönetimi, sınıfın uyumlu biçimde yönetilmesidir. Sınıf yönetimi, sınıf yaşamının bir orkestra gibi yönetilmesidir; içinde öğrenmenin gerçekleştiği bir çevrenin oluşturulabilmesi için gerekli olanak ve süreçlerin, öğrenme düzeninin, ortamının, kurallarının sağlanması ve sürdürülmesidir (Lemlech, 1988; Bropy, 1988; Montero-Sieburth, 1989'dan Akt. Başar, 1999).

SINIF YÖNETİMİ ● Öğretmen ve öğrencilerin çalışma engellerinin en aza indirilmesi, öğretim zamanının uygun kullanılması, etkinliklere öğrencilerin katılımının sağlanması, sınıftaki kaynakların, insanların, zamanın yönetilmesidir (Haigh, 1990, s. 13, Akt. Başar, 1999, s. 13).

SINIF YÖNETİMİNİN KAPSAMI ● ● Sınıf yönetimi kavramı, insan ilişkileriyle sınırlandırılamaz. Sınıfın öğrenmeye uygun duruma getirilmesi amacıyla yapılan bütün çalışmalar, sınıf yönetiminin konusunu oluşturmaktadır: Sınıfın etkinlikler için düzenlenmesi, ısı, ışık, gürültü, havalandırma, panolar, temizlik, oturma düzeni vb.

SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ ● ● Sınıf yönetiminde tek bir modelden söz edilemez. İzlenecek yol, ihtiyaçlara, kaynaklara ve amaçlara göre değişir. Toplumsal gelişmeler, sınıf yönetiminde, baskıcı, şekil yönelimli, öğretmen ağırlıklı modellerde değişikliği tetiklemiştir. Günümüzde demokratik, amaç yönelimli, öğrenci ağırlıklı modeller öne çıkmaktadır.

SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ ● Sınıf yönetimi uygulamaları, öğrencilerin gelişim evrelerine göre değişkenlik gösterir. Eğitim yaşamına başlayan öğrenciler, ilk yıllarda kurallara daha çok ihtiyaç duyarlar. Kurallar, eğitimde amaç değil, araç olarak konulmalı ve açık biçimde tanımlanmalıdır (Saç uzatmak, küpe takmak, sakız çiğnemek, ayağa kalkmak, izin istemek vb. )

SINIF YÖNETİMİ • Sınıf yönetimi modelleri tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel olarak gruplanabilir. • Tepkisel Model: İstenmeyen bir davranışa tepki olan sınıf yönetim modelidir. Ödül-ceza türü etkinlikleri içerir. • Önlemsel Model: Geleceği kestirme, istenmeyen davranış ve sonucu önlemeyi amaçlar.

SINIF YÖNETİMİ • Gelişimsel Model: Öğrencilerin fiziksel, duygusal, deneyimsel gelişim düzeylerinin gerektirdiği uygulamaların gerçekleştirilmesini esas alır. • Bütünsel Model: Sınıf yönetimi algılarını birleştirir, önlemsel modele öncelik verir, gruba olduğu kadar bireye de yönelir, istenmeyen davranışları düzeltmek amacıyla tepkisel yönetim araçlarından yararlanmaya çalışır.

SINIF YÖNETİMİNDE NASIL ETKİLİ OLUNUR? • Öğrenci başarısında en önemli etken sınıf yönetimidir. Etkili sınıf yönetimi, akademik ve sosyal başarı açısından büyük öneme sahiptir. Fakat sınıf yönetimi, sanıldığı kadar kolay değildir. İlgi alanları ve gelişim düzeyleri farklı, kalabalık, öğrenme güçlüğü çeken sınıfların yönetimi yoğun çaba gerektirir.

SINIF YÖNETİMİNDE NASIL ETKİLİ OLUNUR? • Sınıf Yönetiminin Değişkenleri: Öğrenci, öğretmen, okul, ortam, okul ve eğitim yönetimi ve çevre. • Etkili bir sınıf yönetiminin belirleyici ögesi, öğretmendir. • İyi bir sınıf yönetimi. öğretmen yeterliklerinin geliştirilmesine bağlıdır.

SINIF YÖNETİMİNDE NASIL ETKİLİ OLUNUR? • Uygun davranışlar ancak uygun koşullarda oluşur. • Çevre koşulları değiştirildiğinde davranışlar da değişir. Çevre davranışı değiştirir. Koşulların uygun olmadığı durumlarda davranış değişikliğinden söz etmek gerçekçi değildir.

SINIF YÖNETİMİNDE NASIL ETKİLİ OLUNUR? • Sınıfta istendik davranışların kazandırılması, sınıf içi koşullarla yakından ilgilidir. Temizlik, ödevlerin zamanında yapılması, kişilik vb. özellikler, nasihatlerle kazandırılamaz.

SINIF YÖNETİMİNDE FİZİKSEL ORTAMIN DEĞİŞKENLERİ • Sınıfın öğrenci sayısı, duvar ve eşya renkleri, ışık, ısı, temizlik, gürültü düzeyi, görünüm sınıftaki fiziksel ortamın ögeleridir.

SINIF YÖNETİMİNDE FİZİKSEL ORTAMIN DEĞİŞKENLERİ • Öğrenci Sayısı: Sınıftaki öğrenci sayısı, sınıfın düzeyiyle karşılaştırıldığında bir anlam ifade eder. Küçük yaş grupları ile Matematik vb. derslerde sayının düşük olması yararlı olabilir. • Öğrenci sayısı ile başarı arasında anlamlı bir ilişki kurulamamıştır.

SINIF YÖNETİMİNDE FİZİKSEL ORTAMIN DEĞİŞKENLERİ • Işık: Işıktaki değişmeler, psikolojik sistemimizi de etkiler. Işığın az ya da çok olması öğretmen-öğrencide gözü yorar, dikkatsizliğe neden olur, sinirliliğe yol açar. • Isı: Ortalama oda sıcaklığı, yirmi derecedir. Sınıfın çok sıcak ya da soğuk olması, sınıf yönetimi açısından sorun yaratır.

SINIF YÖNETİMİNDE FİZİKSEL ORTAMIN DEĞİŞKENLERİ • Renk: Renkler, öğrencinin fiziksel ve davranışsal durumunu etkiler. • Nefes alışı, kan basıncı, nabız, kas etkinliği, renklerle değişebilmektedir. • Açık mavi gevşetici ve rahatlatıcı, koyusu uyarıcı, kırmızı heyecan verici ve kışkırtıcı, gerilim yaratıcı, açık sarı ve portakal rengi uyarıcı olarak görülmektedir.

SINIF YÖNETİMİNDE FİZİKSEL ORTAMIN DEĞİŞKENLERİ • Renk: İlköğretimde sıcak renklerden sarı, pembe ve şeftali renkleri önerilmektedir. • Lise ve sonrasında mavi ile mavi-yeşil tonları, önerilen renklerdendir. • Gürültü: İşitmeyi engelleyici, rahatsız edici, dikkati dağıtıcı, fiziksel ve ruhsal sağlığı bozucu bir değişkendir. (Gürültüyü bastırmak için daha yüksek sesle konuşulmamalıdır. )

SINIF YÖNETİMİNDE FİZİKSEL ORTAMIN DEĞİŞKENLERİ • Temizlik: Sınıfta yüzeylerin yanı sıra hava da temiz olmalıdır. Oksijen yetersizliği öğrencileri dikkatsiz ve uykulu yapar. • Görünüm: Güzel görünüm ve uyum, öğrencinin moral ve enerjisini artırır.

SINIFTA İLK GÜNLER NELERE DİKKAT EDİLMELİ? • Sınıfın ilişki düzeni ilk günden itibaren kurulmalıdır. İlk günler, sınıf düzeni oluşturmada kritik önem taşır. (Uzun tatillerden sonra da aynı durum söz konusu olur. ) • İlk günler, öğrenciler, öğretmeni deneyerek bir tür ‘bilek güreşi’ne girerler. Bu nedenle, öğretmen öğrencilerden beklentilerini açık biçimde ifade etmeli ve kararlılıkla uygulamalıdır.

SINIFTA İLK GÜNLER NELERE DİKKAT EDİLMELİ? • İlk tanışmada öğretmenin giyim ve doğal ses tonu öğrenci üzerinde etkili olur. Tanışma sürecinden sonra öğrenci ilgisi de değişim geçirir. • İlk gün öğrencilerin tanışmalarına fırsat verilmelidir. • Öğretmen, çeşitli yöntemlerden yararlanarak, öğrencilere isimleriyle hitap etmelidir. (Kitap-defter kapağındaki etiket, sınıf listesi, yaka kartı vb. )

ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİ • Öğretmenler şu sorulara cevap vererek öğrencileriyle ilişkilerini değerlendirebilir: • Öğrencilerin hepsini selamlıyor muyum? • Ödüllendiriyor, cesaretlendiriyor muyum? • Görüşlerini kabul ediyor muyum? • Destek oluyor muyum? • Saygılı davranıyor muyum?

ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİ • Sözel olmayan destek sağlıyor muyum? • Dostça ilişki ve uyum gösteriyor muyum? • İş birliği ve yardımlaşmalarına izin veriyor muyum? • Olumlu davranışlarını beğendiğimi belli ediyor muyum?

ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİ • Katılım ve sorumluluk almaya cesaretlendiriyor muyum? • Sınıfın her yerinde sık dolaşıyor muyum? • Ödevlerini anlayıp anlamadıklarını denetliyor muyum? • Davranış ve konuşmalarını izliyor muyum? • Herkesin sorusunu yanıtlıyor muyum?

ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİ • Sorunlarla, diğerlerini rahatsız etmeden ilgileniyor muyum? • Öğrenciler için yardım isteme sistemi kurdum mu? • Gerektiğinde sınıftan çıkma işini düzene bağladım mı? • Her öğrenciyi tanıyor muyum? (Lemlech, 1988, s. 275).

ÖĞRETMENİN YERİ • Öğretmen, sınıfta nerede durmalı? • Öğretmenin duracağı tek bir yerden söz edilemez. Öğretmenin konumu sınıftaki etkinliklere göre değişmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta sınıfın tümünü görebilme, öğrenci davranışları ve etkinliklerin niteliği olmalıdır.

ÖĞRETMENİN YERİ • Öğretmen sınıfta amaçsız dolaşmamalıdır. • Tahtaya yazı yazarken yan dönerek yazmalıdır.

ÖĞRETMENİN ÖRNEK OLUŞU • Öğretmenin kişisel yönelimi, öğrenci yöneliminin önemli değişkeni olarak belirlenmiştir (Thompson, 1993’ten Akt. Başar, 1999, s. 63). • Sorular: • Öğrenci ödev yapmıyor! (Öğretmen derse hazırlıklı geliyor mu? ) • Öğrenci derse gecikiyor. (Öğretmen derse zamanında giriyor mu? )

ÖĞRETMENİN ÖRNEK OLUŞU • Sorular: • Öğrenci kitap okumuyor. (Öğretmen okuyor mu? ) • Öğrenci kütüphaneye gitmiyor. (Kütüphanede öğretmene rastlayan var mı? ) • Öğrenci çorba içmiyor, karnabahar tüketmiyor. (Öğretmenin, elinden düşürmediği ‘ekmek arası’na ne demeli? )

ÖĞRETMENİN ÖRNEK OLUŞU • Sorular: • Öğrenci proje görevini zamanında teslim etmiyor. (Öğretmen, sınav kâğıtlarını belirlenen sürede değerlendiriyor mu? ) • Öğrenci tören kurallarına uymuyor. (Öğretmen, tören sırasında yanındakilerle konuşuyor mu? )

ÖĞRETMENİN ÖRNEK OLUŞU • Öğrenci başını telefondan kaldırmıyor. (Öğretmen sınıfta ya da koridorda telefonla görüşmüyor mu? ) • Spor eğitimine yeterli ilgi gösterilmiyor. (Spor öğretmeni dersleri sandalyede oturarak mı geçiriyor? ) • Resim dersine fazla ilgi yok. (Öğretmen, eline boya ve fırça aldı mı? Meslek yaşamı boyunca kaç kişisel sergi açtı? )

ÖĞRETMENİN ÖRNEK OLUŞU • Öğrenciler yabancı marka tutkunu. (Öğretmen doğaya Ege ya da Bitlis tütününün dumanını mı üflüyor? ) • Yukarıdaki sorular uzatılabilir. Konu özetlenecek olursa öğretmenlerin tutum ve davranışları, öğrenciler üzerinde etkili olmakta, eleştiri ya da nasihatlerden beklenen sonuç alınamamaktadır.

SINIFTA İLETİŞİM • Başar’a (1990, s. 67) göre sınıf, öğrenciler ve öğretmenlerin, eğitsel amaçlara ulaşabilmek için kendilerinde var olan ve çeşitli iletişim araçlarıyla sağladıkları bilgi ve yaşantıları, uygun bir düzenlenişle paylaştıkları ortamdır. Bu paylaşım iletişimle olur.

SINIFTA İLETİŞİM • Sınıfta iletişim, çok yönlüdür: Öğretmenden öğrencilere, öğrencilerden birbirlerine, öğrencilerden öğretmene, çevreden hepsine. • İletimin tek yönlü olması, sıkıcı oluşuna neden olur ve dönütten beklenen yararların sağlanmasını engeller.

SINIFTA İLETİŞİM • • • İletişimde en etkin araç, dildir. Türkçenin söz varlığında, ‘dil’le ilgili çok sayıda örneğe rastlanmaktadır: Dilden gelen elden gelse her fukara padişah olur. Dilin kemiği yok. Dilini eşek arısı soksun. Dillere destan olmak. Diliyle sokmak

SINIFTA İLETİŞİM • Dille ilgili atasözü, deyim ve birleşik fiiller: • Dili ensesinden çekilsin. • Dilim seni dilim dileyim, başıma geleni senden bileyim. • Diline biber sürerim.

SINIFTA İLETİŞİM • Dilin kullanımında seslendirme de önemlidir. Konuşurken kelime-harfler yutulmadan seslendirilmelidir. • Öğretmen konuşurken çok yüksek ya da duyulamayacak kadar kısık sesten kaçınmalıdır. • Yargılayıcı dilden uzak durulmalı, betimleyici dil kullanılmalıdır

SINIFTA İLETİŞİM • Yargılayıcı Dil: Çok gürültü çıkarıyorsun, sus artık! • İzin almadan konuşulamayacağını hâlâ öğrenemedin mi? • Yeter artık! Beni çıldırttınız! (Tükenmişlik ve çaresizlik itirafı) • Yazını hiç beğenmiyorum!

SINIFTA İLETİŞİM • Niçin çalışmıyorsun? • Ödev mi yaptın? Şaşırtıcı… • Defterin hâline bak, • Betimleyici Dil: Gürültüden dolayı dikkatim/dikkatiniz dağılıyor. • Bugün çok yoruldunuz sanırım. • Kalemi düzgün tuttuğunda daha güzel yazabilirsin. • Bugünlerde seni üzen bir durum mu var?

SONUÇ VE ÖNERİLER • Sınıf yönetimi, sınıf içi ilişkilerin yanı sıra eğitim-öğretim ortamındaki bütün fizikselsosyal düzenlemeleri içerir. • Örnekler: • Peteğe yakın öğrencinin terlemesi, uzak olanın ise üşümesi, • Pencereye yakın öğrencinin dikkatinin dağılması,

SONUÇ VE ÖNERİLER • Aşırı heyecanlı öğrencinin yazı karakterinin bozulması, • Sık sık yaşanan kazaların yaralanmalara yol açması, • Oturma düzeninden kaynaklanan çatışmaların sıklıkla gündeme gelmesi vb.

SONUÇ VE ÖNERİLER • Sınıf yönetimi alanında deneyimli öğretmenlerden yardım talebinde bulunulmalı, gerektiğinde dersleri izlenmelidir. Kitaplarda rastlanmayan uygulamalar bize ışık tutabilir. • Her öğretmen bir meslek kitaplığına sahip olmalıdır. • Deneyim ve birikimler paylaşılmalıdır. Bu nedenle, önemli olduğu düşünülen konular yazıya dökülmelidir (Paylaşılmayan bilgi,

SONUÇ VE ÖNERİLER • Velilerle iş birliğine özel önem verilmelidir. Öğretmen, veli görüşmelerine hazırlıklı gitmelidir (Öğrencinin diğer derslerdeki başarısı, arkadaşlarıyla ilişkileri, sağlık sorunları, güçlü ve zayıf yönleri vb. ) • Veliyle görüşmeler ayak üstü ve kalabalık bir ortamda yapılmamalı, velinin gözlerine bakılarak konuşulmalı, somut öneriler sunulmalıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER • Oturma düzeni, sınıf yönetiminde önemli bir yer tutmaktadır. Sosyo-ekonomik etkenler, boy, işitme, görme vb. nitelikler oturma düzeninde dikkate alınması gereken ögelerdir. • Ergenlerle görüşmelerde dikkatli olunmalı, gerektiğinde, okul yöneticileri ya da rehber öğretmenler de görüşmeye dâhil edilmelidir.

SONUÇ VE ÖNERİLER • İstenmeyen davranışlara karşı en etkili yöntem, sorun/sorunların kaynağına inmektir. Davranışlar tanımlanmadan herhangi bir çözüm önerisi geliştirilemez: • Başarılı öğrencinin sınavda boş kâğıt vermesi, • Ders dinleyen, soru soran, arkadaşlarıyla iyi iletişim kuran öğrencinin köşesine çekilmesi, • Çocuk ruh sağlığında dikkat çekici

SONUÇ VE ÖNERİLER • Aşırı yorgunluk, yaşamdan keyif alamamak, • Devamsızlık oranında artış,

SONUÇ VE ÖNERİLER • Kuralları ve yaşamı hiçe sayan davranışlar (Karşıdan karşıya geçerken sağa sola bakmama, davranışlarına özen göstermeme, geleceğe ilişkin herhangi bir beklenti içinde olmama vb. ). • Bu tür belirtiler, ciddi sorunların varlığına işaret olarak algılanmalı ve harekete geçilmelidir.

SONUÇ VE ÖNERİLER • Öğretmen, öğrencinin nabzını tutmalı, davranışlarla dışa vurulan olumsuzluklar üzerinde kafa yormalıdır. (Paçadaki lekeden yola çıkılarak çamurdan haberdar olunmalı. )

SONUÇ VE ÖNERİLER • İstenmeyen davranışlarda önleyici roller oynanmalıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER • İstenmeyen davranışlara karşı alınabilecek önlemler: Küçük yanlışları görmezden gelme, kışkırtıcı eylemlerden habersizmiş gibi davranma, göz ilişkisi kurma, yaklaşma, uyarma, azarlama, yerini değiştirme, mizahı kullanma, sözü değiştirme, ara verme, konuşma, hak ve ayrıcalıktan yoksun bırakma, sınıfta alıkoyma, isteğini yapmama, ailesiyle ilişki kurma, anlaşma yapma, fiziksel olmayan ceza verme.

KAYNAKÇA ● ● ● Başar, H. (1999). Sınıf Yönetimi, İstanbul: MEB Yayınları. Başaran, İ. E. (2006). Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi, Ankara: Ekinoks Yayınları. Cole, L. , Morgan, J. J. B. (1968). Çocukluk ve Gençlik Psikolojisi (Çeviren Belkıs Halim Vassaf), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

KAYNAKÇA TDK. (1998). Türkçe Sözlük (2. Cilt), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. • TDK. (2012). Yazım Kılavuzu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TDK. (2014). Güncel Türkçe Sözlük. http: //www. tdk. gov. tr/index. php? option=co m_gts&arama=gts&guid=TDK. GTS. 53 a 14 688323317. 40512055 Erişim: 18. 06. 2014. ●